Бастауышпен қоштасу

Біз мектеп табалдырығын аттағалы да зулап төрт жыл өте шығыпты. Ең алғаш мектепке келгенім, өз сыныбыма қалай кіргенім, қымсына келіп партаға қалай отырғаным, бəрі көрген түстей есімде. Апайымыз бізге өзін таныстырып жатып, əрқайсымызға ойлы көзбен қарағаны да есімнен кетпейді.

Балалықтың қызығымен шуласып жүріп төрт жылдың қалай өтіп кеткенін де байқамай қалыппыз.  Енді,  міне ересектер қатарына да ілініп қалдық. Мектебімізге, сынып жетекшімізге алғысымыз шексіз. Мұғалімнің зор еңбегінің арқасында əріп танып, өз бетімізше едәуір шығарма жаза алатындай дәрежеге жеттік. Бұдан былай сабағымызды жақсы оқып, мектебімізді үздік бітіруге барынша аянбай кірісетін боламыз. Болашақта білікті маман болып, еліміздің бақытты келешегі үшін өз үлесімізді қоссақ дейміз.

***

Азаттық рухы – «Алтын адам»

Сонау өткен замандардан

Атам қазақ болғалы,

Толы небір шежіреге

Туған жердің қойнауы.

Өтті бастан аласапыран

Талай қанды шайқастар,

Құрбан болған талай батыр,

Жауды көрсе ойқастар.

Небір əділ билер өткен,

Қара қылды қақ жарған.

Небір дүлдүл шешендерде

Қысылғанда топ жарған.

Көк тіреген тауларындай

Арманы да тым асқақ

Қайыспаған жүрсе дағы,

Қар жамылып, мұз жастап.

Жері қандай шексіз болса,

Пейілі де ақ жарқын.

Қандай нəубет болса дағы

Қорғай білген өз халқын.

Тойын тойлап, жырын жырлап, 

Бастырмаған кеудесін.

Сақтық үшін сыртқы жаудан

Босатпаған кермесін.

Бар əлемге мəшһүр болған,

Қазағымның ерлігі.

Тәуелсіздік алғанымыз,

Қайсар мінез өрлігі.

Тарихымыз бастау алған,

Сонау көне заманнан.

Соған дәлел "Алтын адам"

Жаһанға аты таралған.

Тапқан кезде біздің жерден,

Алғаш алтын адамды.

Елең етіп, қызықтырған,

Дүр сілкінтіп ғаламды. 

Бұл қазақтың тарихына,

Тартқан сыйы дәуірдің.

Көзайымы - мақтанышы,

Барлық қазақ бауырдың.

Ашылмаған жұмбағы көп

Ғасырлардан сыр тартқын.

" Алтын адам" асыл мұра

Мақтанышы ұрпақтың!.

Əйел ме ?Ол ер адам ба?

Жас па? Əлде егде ме?

Қайдан келген? Қай ғасырда?

Елге сіңген кезбе ме?

Патша ма? Қас батыр ма?

Елі үшін баз кешкен,

Ділмар ма, əлде би-болыс па?

Əділ шешім нақ кескен. 

Осы жағын дəл анықтау,

Ғылымға зор, қайыр сын.

Ақ-қарасын түйіндеуін

Тек мамандар айырсын.

Тәуелсіздік мерейіміз,

Мәңгі бақтың қонғаны.

Шаттығымыз, бақ күніміз,

Артып орта толғаны.

Ырыс-нəсіп тасый берсін,

Байлығымыз сарқылмай. 

Əр күніміз берекелі, 

Жарқырасын алтындай!

***

Анашым

Асыл анам қорғаушым да тірегім,

Пəк көңілмен мақтан етіп жүремін

Əрбір ісің маған үлгі өнеге,

Сен бар жерде еркін ойнап, күлемін.

Өзің баптап балапандай түледім,

Тек сенімен бақытты өмір сүремін

Мейіріммен еркелетсең шаттанам

Лүпіл қағып балалық жас жүрегім.

Күндей шалқып, шұғылаңды төге бер,

Жан анашым саған жан жоқ теңелер

Сенің жайлы құшағыңды аялы

Жаным гүлдеп рахатқа бөленер.   

Жүре берші жабырқамай күлімдеп,

Бар тіршілік ана алдында жүгінбек

Бақыттымын, алаңсызбын, еркінмін!

Өзің барда еркелетер күнім деп.

Тынбай алға бастап өмір желісі,

Ақыл, сана, ұшқыр ойдың кеніші

Менің əрбір жетістігім өзге емес,

Анам сенің еңбегіңнің жемісі!

Алтын ұя мектебім

Мектебім əлпештеген, аялаған,   

Өнері мен білімін аямаған.

Төрт жыл бойы балалық еркелікпен,

Мейірімді құшағыңды саялағам.

Білімнің өр жолында қанат қағып,

Аянбай құштарлықпен талаптанып. 

Алтын ұя мектебім құшағыңнан,

Ұшармыз қарлығаштай қанаттанып.

Аяла АБДРАХМАНОВА.

Шелек ауылы,

№1 орта мектебінің

7 «Ә» сынып оқушысы.

Сұрапыл соғыс та бітті. Бірақ көптеген боздақтар майдан даласында қалды. Қайтып келгендер – көбісі жаралы не жарымжан болғандар. Соғыстан бұрын туған балалардың әлі де болса буыны бекіп,  қабырғасы қатпаған кез. Соғыстан кейін де ондаған жылдар бойы жұмыстың ауырын әйелдер атқарды. Қақаған аяз, ақтүтек борандарда шиеттей бала-шағаларын асырау қамында шұрық тесік қоралардағы қойды қасқырға бермей, аяулы аналар жанқиярлық еңбек етіп жатты.

1949 жыл. Қаңтардың сақылдаған аязы бет қаратар емес. Қарашеңгел бөлімшесінің екі отар қойы бір жерде қыстап отыр. Қоспа қораның бір жағы бір көзінен айырылып, жамбасына оқ тиіп, бір санын сүйретіп келген аға шопан Құрымбаев Жақашбайдікі. Қақаған аязда жарықшақ қалған жамбасы қақсай берген соң, ол қойды бірге күзетіп тұрған Зімиләға: – Мына қу соғыстың жамбасына салып берген жарықшағы жанымды жегідей жеп барады. Шыдар емеспін. Мен барып мұны тұзбен қыздырып келе қояйын. Ертең қой бағуға жарайтын түрім жоқ. Екі қора саған аманат. Бір лажын жаса, – деп ілбіп басып жанына келді. Зәмилә қарсылық білдірмеді. Азаматтар қан майданда жүргенде: – Құдай-ау, боздақтар мен балалардың әкелерін жау оғынан сақтай гөр! Жанында болсақ сол оққа біз де төсімізді тосар едік қой, – деп талай таңды көзбен атырғаны есіне түсіп, келісім берді. Ол кеткелі де біршама уақыт өтті. «Бұл байғұс тұра алмай қалды ғой шамасы, мейлі демалсын» деп ойлады. Сонан соң қымтана түсіп, қолындағы таяғын сығымдай ұстады. Үстіндегі қолдан тігілген шұбатылған ескі тонның шалғайларымен тізесін ысқылап, басындағы жүн орамалын маңдайын жаба түсіріңкіреп қойды. суықтан жарылып кеткен беті мен ерні дызылдағандай. Көбіне ұлыған жел ішін тартқан сәтте тың тыңдап, анда-санда дауыстап қояды. Ысқырған долы боран бір толастар емес. Күндегі әдетінше алыстан қасқырдың ұлыған даусы естіледі. «Ауылда сес көрсетер еркек жоқтығын бұлар да біледі» деп іштей күбірлеп қойды. Елегізді. Денесі тітіркеніп қай-қайдағы ойына түсті. «Жасұланым тірі болса ғой, жаныма серік болар еді. Биыл күзде он жетіге толар еді-ау құлыным. Құдай маған оны да қимады... Кез келген жерінен қасқыр жарып кіреді. Мынадай боранда ит екеш ит те бас сауғалап ықтасын іздейді. Ит болса біздің Қарауыздай-ақ болсын. Шамасы келгенше аянбайды-ау бейшара. Бірақ мына боран о байғұстың да берекесін қашырды, білем Оның үстіне тамағы да нашар. Әттең, екі уақыт майлы жуынды не ботқа ішсе, қасқырдың қандай арыстанымен болса да алысар еді, алам қанша. Әлгі Зағипа мен Күнімге бір уақыт көңілдеріңді бөліп, құлақтарыңды сала жатыңдар деп Жақашбай айтқан шығар-ау. Олар да тым-тырыс. Мына боран да ештеңені естіртер емес. Оның үстіне суықта киетін үшеуара жалғыз тон. Ол менің үстімде. Олар қалай шықсын далаға...»

Аспанға қарап еді, жұлдыздар көрінді. «Бұған да құдайға шүкір. Жетіқарақшының құйрығы Бақанастың төбесіне барып шаншылыпты. Түн жарымы болған екен ғой. Түн ұзақ. Бір уақ қораның ана тесік жағынан ішіне кіріп, қойдың арасынан бой жылытайыншы, мына жел өңменімнен өтіп кетті ғой. Қасқыр қораға кірсе, мына тұстан кіреді». Ол үңірейген тесіктен ішке кірді. «Осы жерде отыра тұрайын, естуіме жақсы».

Ол ішке енгенде қойлар аздап толқи ығысып тоқтады. Адам екенін білген соң тіпті, айнала қоршай ұйлығысып, шоғырлана түсті. Зәмиләнің денесі әжептәуір жылып, өн бойына ұйқы үйірілгендей. Ысқырған долы боранның уілі, қойдың анда-санда пысқырғаны, күйіс қайырғаны, ыңыранғаны ғана естіледі. Ұйқы да жау. Әйтсе де, екі отардың жауапкершілігі есіне түскенде бойын жиып ала қояды да, ұйқысы сергіп кетеді. Осылайша тағы біраз отырды. Бір кезде қораның өзі көз айырмай қарап отырған саңылауын қараңғылық басқандай болады. Ол селк ете қалды. Әлде көзі ілініп кетті ме. Жоқ. Дегенмен де бойы мұздап, ұйқысы шайдай ашылып кетті. Сезімі алдамаған сияқты. Саңылаудың үстінде қарауытқан нәрсе қимылдағандай болды. Қарауыз ба? Ол болса бір дыбыс берер еді. Мынау қасқыр! Иә, анық қасқыр! Құлағын жымырғандай басын бір көтеріп, бір түсіріп, мойнын қораның ішіне қарай сұғып тұр. Алдыңғы екі аяғын тесіктің ернеуінен салбыратып жіберген. Зімилә айғайлап жіберді. Бірақ даусы шықпады. Қасқыр тесіктен секіріп, дәл алдына топ ете түсті. Осы кезде жан ұшыра үріккен қойдың дыбысын естіп, сырттағы қарауыз арсылдап қораның о шетіне бір, бұ шетіне бір жүгірді. Ешкім шыға қоймаған соң арсылдап барып, жер кепенің есігін соқты. Мұның бәрін Зімилә естіп отыр. Қасқыр қалың қойдың арасына кіргенде ғана ол есін жиды. Бөрінің соңынан жан ұшырған күйі таяғын ала ұмтылды. Бар күшін салып таяқты жоғары көтерген бойы қасқырға сілтей беріп еді, аласа қораның төбесіндегі бөренеге тиген ол қолынан ұшып кетті. Қасқырдан көз жазып қаламын ба деп сезіктенген Зәмиләнің мұршасы болмады. Қойдың арасынан бұлтара алмай жүрген қасқырдың үстіне төніп барып атылған бойда екі қолымен екі құлағына жармаса кетті. Қасқыр да сытыла қашпақ болып алға ұмтылғанда қос құлақтан қадалған қолды жұлып кете алмай екі артқы аяғынан тік шаншылып тұрып қалды. Арланның бойы өз бойымен теңескен сәтте оның салмағымен шалқалап құлай жаздаған әйел жан дәрмен, бар қуатын бойына қайта жинап, оны етпетінен салды да екі қолымен құлақтан айырылмастан үстіне атша мініп, еркін отырды. Жанталасқан қасқыр төрт аяғына қайтадан тік тұрып, аузын арандай ашып, тонның екі жеңін кезек-кезек шайнай берді. Қарауыз кепенің есігін соққанда Зағипа басын жастықтан жұлып алды. Күнім, әй Күнім, Жақашбай қайда? Тез далаға шықшы. Қарауыз есікті соғып жан ұшырып, дауысы сенбей үріп жатыр ғой. Күзетшілердің үні шықпайды. Қора жақты бір шолып қайтшы. ол Жақашбайдың ауырып, үйге келіп жатып қалғанын білген жоқ еді. Күнім қолына түскен киімді иығына іле сала, жүгіріп сыртқа барып дауыстады. Зімиләнің дыбысы естілмейді. Қарауыз неге үсті-үстіне үріп, қораның артына қарай жан ұшырып барып қайтып жүр, әрі таман барайын деп қораға қарай бір-екі аттады да, қараңғылықтан қорқып қайтадан жеркепеге қарай ығысты. «Зімилә киіз жаппаға кіріп ұйықтап қалғаны ма? Зімилә-ау! Зімилә деп жаппаға жақындап барып айқайлады. Бірақ, ешкім дыбыс бермеді. Жақашбай жаңа ғана тыныс алып еді. Ол байғұсты оятпай-ақ қояйын. Неде болса, қарау жүрген жерге дейін барайын» деп тәуекелге бел буды. Оның ойын сезгендей Қарауыз жүгірген күйі келіп, Күнімнің етегін бір соғып, қораның артына қарай зымырай жөнелді. Күнім де асыға басып солай жүрді.

Зімилә қасқырмен алысып жатыр. алдыңғы екі аяғы бүгілгенмен артқы екі аяғымен жер тіреген көкжал да берілер емес. Қасқыр қолға түскеннен кейін-ақ, оған күші жететінін білген Зімиләнің даусы енді еркін шығайын деді. «Зағипа апа! Күнім!» деп дауысы сенбей айғайлай берді. «Бұл қасқырды жібере қоймаспын. Барық бөрі түнде жалғыз жортпаса керек еді ғой. Қалғандары келіп, қойды қырып кетсе ше?» деген ой қатты үрейлендіріп жіберді. Осы сәтте қораның ық жағынан келе берген Күнім қораның ішіндегі Зәмиләнің: «Күнім! Балта әкеліңдер!» деген даусын анық естіді. Дөңестеу жермен адымдай басып қораға жақындай түсті. Енді дауыс анық естілді.

• Мен қасқыр ұстап отырмын, балта әкеліңдер!

Күнім жүгіріп үйге қалай жеткенін білмеді.

• Зағипа апа! Жақашбай! Қасқыр... Балта... Зәмилә ұстап отыр, - деп айғайлаған бойы кепеге жақындағанда, Жақашбай да шығып келе жатыр еді...

Зәмиләнің қасқырдың құлағын қысқан екі қолы қарысып, қатып қалған. Аш қасқыр арпалыса-арпалыса әлсіреп барып құлап түсті. Бірақ арсылдап ескі тонның екі жеңін кезек жайнап жанталасуда. Көмектен күдерін үзген әйел қасқырды үйге қарай сүйремек болды. Бірақ ол ойынан тез қайтты. Ұстаған жерден қолы босаса, қасқырдан айырылып қалатындай көрінді оған. Енді қолын құлақ түтпен мойынға жылжытпақ болып еді, қарысып қалған саусақтарын ажырата алмады.

Енді байқады, денесін тер жуып кеткен екен. Денесі қызған соң қайта біте бастағандай. Алғашында айтқанына көндіре алмаған ол тістеніп алған. Құлақ түптен ұстаған күйі, қасқырдың тұмсығын жерге ұрғылай берді.

• Ау, Зәмилә! Қайдасың! Қалай кіремін қораға? – деген Жақашбайдың даусы естілді.
• Тесіктен! – деп айқайлап жатып та ұрғылай берді.

Жақашбай мен Күнім бірінен бірі қалыспай тесіктен секіріп түсті. Жақашбай Жамбасының қақсағынан да ұмытып кеткен. Күнім шырпы жағып жарық бергенде Жақашбайдың балта ұстаған қолы қалтырап, тонның екі жеңінің арасынан көріне берген қасқырдың қан болған тұмсығына үш-төрт сілтеп барып әрең тигізді. Қасқыр бір ышқына қырылдап, сылқ ете қалды. Оның өлгеніне енді ғана көзі жеткен Зәмилә қарсыласының үстінен түсіп, бойын жазбақ боп түрегеле беріп еді, көкжалдың қан-қан болған басы қарысқан қолдарымен қосыла көтерілді...

Осы оқиға кейін бүкіл аймаққа аңыз боп тарап кетті.

Түйін орнына: Исағұл Сәбитұлы бізге бұл туралы хат жолдапты. Онда Батыр ананың ерлігін естіген совхоз басшылары 500 сом ақша, 1 қой сыйға бергендігін жазған. «Осы оқиғаның шынайы куәгерлері қазір Қырбалтабай ауылында тұрады» деген екен автор.

Баспаға әзірлеген Қайнар ЖҰМАҒОЖА.

Ағамның қолжазбаларының іші-нен соғыста қаза болған екі баласын Қалитайын, Уәлиін, ауырып қайтыс болған Әнуәрін жоқтаған Иләй апамыздың атынан жазылған осы өлеңді тауып алдым. Өмірде не қайталанбайды. Өзіміз күнде естіп жүрген Алтынбек Қоразбаевтың әйгілі «Қара кемпір» әнінің кейіпкері тура осы Иләй апамыз ба дерсің. Бір-ақ айырмашылығы Иләй апа аққұба ашық өңді ақжарқын адам еді...

Қайран күн қайғыменен барады өтіп,

Ағарып шаш та қалды, жас та жетіп.

Сексенге келді жасым - әлі жоқсың,

Соғысқа екі бірдей бала кетіп.

Қалитай асыл жанды кім білмеген?

Жас болып өз бетімен бір жүрмеген.

Бас қосқан ойын-сауық әзіл сөзде

Құрбы жоқ сені ол күнде еш күндеген.

Жарың жоқ үйленбеген кеткеніңде,

Хабар болды соғысқа жеткеніңде.

Көп жылдар бір ауыз сөз ести алмай

 Шын сенен хабар болмай кеткеніме?

Зарлаймын, үміттенем - көңілім

жарым.

Хабар жоқ кеткеннен соң Уәли

жаным.

Қайғырып кетпейді естен жатсам,

тұрсам

Соғыста не болды деп сенің халың?!

Қартайдым қайғыменен, азды көңіл,

Жүк емес тартуға әзір маған жеңіл.

Хабарсыз болғаннан соң екі

асылым,

Жас ағады екі көзден ағыл-тегіл.

Жүрегім күнде толқып, ойлауменен

Бойға ас тарамайды ішіп-жеген.

Себебін біле алмадым,

қартайдым ба?

Аллаға сыйынамын қам көңілмен.

Кең дүние қара басқа қараңғы түн.

Бұл жазған өлең емес бастағы мұң.

Әнуар өліп кеткен болса тірі,

Маған да болар еді бір жарқын күн.

Ойлаумен өткен күнді көңіл жасып,

Терең ойды ақылменен қайғы басып.

Шарқ ұрып көл жағасын мекендеген

Секілді бір қоңыр қаз мен адасып.

Тілегін мен тілеймін қалған жанның,

Ұядан қанат қаққан жас қыранның.

Амантай тірі болсын балалармен –

Тілегі қалжыраған ғазез жанның.

– Алладан шын тілегім ехласпен,

Қартайған сексендегі қайран жаспен.

Алдында жалғызымның алсын мені

Жерлеңдер белгі қойып қара таспен.

Ұлы Жеңістің 30 жылдығы – 1975 жылы бүгінгі «Жас Алаштың» сол кездегі «Лениншіл жас» газетінің бір бетін толтыра, Сталинград қаласын қорғау майданында қаза тапқан қазақ жауынгерлерінің аты-жөндері жазылған екен. Менің Иләй апамның соғыстан оралар деп күтіп жүрген қос құлыны – Қалитайы мен Уәлиінің аттары сол Сталинградтағы (қазіргі Волгоград қаласы) Отан-ана (Родина мать) ескерткішінің алдындағы тізімінің ең басында мәрмәр тақтаға жазылыпты. Қос боздақтың тегі Абжанов еді...

Хайролла Қасымұлы,

«Ата көрген» кітабынан.

Сендей ұл бар бақытты қазақ қандай,

Селк етпейтін күтсе де азап қандай.

Түр-тұлғаң мен сымбатың жарасып тұр,

Батырыма күллі әлем қызыққандай.

Жүрегіңде бүр жарып ашылғанмын,

Сәл жымисаң шуақ боп шашылғанмын.

Еркелетер ер жүрек ерлерім бар,

Мен Тәуелсіз, қазақтай асылданмын.

Нәзік жаным өзіңмен егіздейін,

Қазық қызы бұл қайткенің, – дегізбейін.

Арысымды мен іштей ұнатсам да,

Жатқа жар сап, сезімді сездірмейін.

Мен дербеспін, алдан туып ғажап күн,

Алып берген алашыма азат күн.

Қорғаны мен мақтаны бар елімнің,

Мен ғашықпын жігітіне қазақтың!

Еркежан ҚУАНЫШ.