- +77277540900
- +77002724204
- enkaz.kz@gmail.com
- 040400, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қаласы, Алматы көшесі, № 112.
Әліпби: әріп әлегі
Осыдан бес мың жыл бұрын адам баласы жазу үлгісін тауып, ойы мен пікірін хатқа түсіру жүйесін жасаған болатын. Сол кезден бастап әріп пен жазу адамзат өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Ертедегі жазуларды бабалардың қолтаңбасы десек, бүгінгі күні олар құнды мұра ретінде мұражайларда сақтаулы. Қазақ ұлты да сан ғасырлар бойы бірнеше үлгіні қолданып келгені аян.
Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған кезден бастап қазақ лингвистері мен зиялы қауымының арасында латын әліпбиіне көшудің пайдасы мен зияны туралы сан түрлі пікірталастар туындай бастады. Халықаралық деңгейде ойлайтын ойшылдарымыз бен ұлт жанашырлары латынға көшуді дәріптесе, кейбір зиялы қауым тарихтың бұл үрдісіне қарсылық білдірді. Алайда, анығы біреу: қазақ тілі міндетті түрде латын әліпбиіне көшеді. Өйткені, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында қазақ тілін біртіндеп латын әліпбиіне көшіру жұмыстарын бастауды тапсырған болатын. Ал, бұған дейін «Қазақстан-2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында «Біз алдағы уақытта да мемлекеттік тілді дамыту бағытындағы кешенді жобаларды жүзеге асыруды табандылықпен жалғастыра береміз. Қазақ алфавитін 2025 жылға қарай латын графикасына көшіруге дайындық жұмысын осы бастан қолға алу қажет. Бұл қазақ тілін жаңғыртып қана қоймай, оны осы заманғы ақпараттың тіліне айналдырады» деген болатын.
Қазіргі уақытта латын қарпін қолдану, ең алдымен заман талабы болып отыр. Сондықтан заманауи технологияларға тәуелді екенімізді мойындап, кез келген жаңа дүниелермен санасуымыз керек. Латын әліпбиі бізге таңсық емес, себебі, ол біздің қоғамға еніп кеткен. Оны еліміздегі кез келген сауатты адам белгілі дәрежеде біледі. Ал, латынның бізге берері дегенде толып жатқан тиімді тұстарын көрсетуге болады. Мысалы, «Үштұғырлы тіл» саясатын жүзеге асыру бағытында ағылшын тіліне көптеп назар аударылуда. Бұл идеяның үшінші құрамдас бөлігі – ағылшын тілін үйрену. Жасыратыны жоқ, бүгінгі таңда ағылшын тілін меңгеру дегеніміз – ғаламдық ақпараттар мен инновациялардың ағынына ілесу деген сөз.
Негізі, латын жазуы қазаққа бейтаныс емес. Саяси маңыздылығы жағынан айтқанда, кириллицамен сіңіп кірген отарлық санадан арылу үшін де оның сая-си маңызы зор. Екіншіден, латын жазуы қолданысқа оңай, игеруге ыңғайлы. Оған қоса жаратылыс ғылымдары жағында да қолданыста дәлдігі мен ептілігін дүние жүзінің өмір тәжірибесі дәлелдеді және бұл әліпби ақпараттық-технологиялар саласын дамытуға септігін тигізері сөзсіз. Қазір әлемде осы алфавитті қолданушылар өте көп. Біз көптілділік аясында жаппай дайындық жасап жатқан ағылшын тілі де осы алфавитті қолданады. Бүкіл ғаламторда осы әріп. Тіпті, жастарымыз да осы әріпті жазуға әуес. Оның үстіне, бұл біз үшін мүлдем жат нәрсе емес. Кезінде бұл қолданыста болған.
Латын әліпбиін қолдану озық техника мен компьютер тілін меңгеруге жол ашады дегеннен бөлек, мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейтеді, шет елде жүрген қандастарымыз осы жазу арқылы қазақ жерінде болып жатқан барлық жаңалықтан хабардар болады деген ойлар да айтылып жүр.
Қазір қоғам да, адамдар да соған санасын үйрету керек. Бірақ, алып-қашпа әңгіме, дүрбелең туғызудың керегі жоқ. Ең бастысы, бұл – ел болашағы үшін жасалып жатқан нәрсе. Басқасын айтпағанда, түркі халықтарына ортақ әріп. Сонымен қатар, әріп қолданысы қазақ тілінің фонетикасына үйлесімдірек. Біз әлемдік ғылым мен технологияны, экономиканы игеру үшін ағылшын тілін үйреніп жатырмыз. Латын әліппесі сол тілді игеруге негіз, тиімді алғышарт болары сөзсіз. Халықаралық терминологияны алыңыз, медицина, басқа ғылымдар көбі латынша жазылады.
Бізден бір ой:
Қазір әліпбиді өзгерту керек немесе қажеті жоқ деген пікірталастан аттап кеттік. Оның қоғамдағы маңыздылығы да жоғалды. Себебі, Елбасы 2018 жылғы 19 ақпандағы №637 Жарлығы арқылы нүктесін қойды. Ендігі мәселе әріптердің таңбалануын тұрақтау. Осы ретте Елбасы: «Әліпби деген қатып-семіп қалған дүние емес, ол жол-жөнекей жөнделе, толықтырыла түседі. Сондықтан бұл мәселенің көпшіліктің талқысына түсуі заңды» деуі де қуантарлық жайт. Айтса айтқандай, еліміздің бұдан бұрын да үш рет әліпбиге ие болу барысындағы іс-тәжірибесінің бары баршаға аян. Осы ретте «Егемен Қазақстан» газетінің 18 шілдедегі санында филология ғылымдарының докторы, профессор Телғожа Жанұзақтың «Әліпби – жазуымыздың іргетасы» тақырыбында танымдық материалы жарияланды. Онда автор әріптердің таңбалануындағы орын алып отырған өзгерістерге өзіндік ойын білдіреді. Екі-үш мәрте қайтара оқып, өз тарапымыздан қолдау білдіргенді жөн санадық. Ендеше, профессордың сөзін келтірейік:
«...Бүгінгі таңда тарихи мәні зор бұл игі істің баянды негізі жасалып, жұртшылық қолына тиіп отыр. Ең негізгісі Республика Президентінің Жарлығы – басты заң. Ал талқылау барысында айтылып жатқан ұтқыр ұсыныстар мен талап-тілектер Үкімет комиссиясы тарапынан жан-жақты қарастырылып, әділ де шынайы шешімін табары сөзсіз. Жарлықта латын графикасына негізделген қазақ тілі әліпбиінің жалпы саны 32 болса, оның ішінде әңгімеге ерекше тиек болған ә, ғ, қ, ң, ө, ұ, ү, і, һ сияқты төл әріптеріміз бен и, й, х, һ, ч,ш, ь, ю, я әріптері туралы пікірлер бар. Олардың баспасөз беттерінде жарияланғаны баршаға мәлім. Жаңа нұсқаның 11-бабы бойынша айтылған «Орыс тілінің дауысты «и» дыбысы мен қазақ тілінің дауыссыз «й» дыбысын бір таңбамен беруге болмайды. Сондықтан осы бапты алып тастау керек» деген ұсынысты байқадық. Дауыс-ты және дауыссыз дыбысты бір таңбамен беруге болмайтынын ғылыми тұрғыдан дәлелді деп қарар болсақ, 11-бапты алып тастаудың ешбір қисыны жоқ. Бұл жердегі негізгі мәселе латынша әріп беру ғой. Қазіргі әліпбиіміз бен жазуымызда екі и (яғни [й] және [и] болса, бұл екеуі латын әліпбиінде бір ғана жалаң «ı» әрпімен таңбаланып отыр. Оның бас әріппен жазылу нұсқасы нүктесіз «І» болса, кіші әріппен жазылу нұсқасы да нүктесіз «ı». Егер «и» әрпін жеке, «й» әрпін жеке таңбалағандай болсақ, екеуін де «і» әрпімен береміз ғой. Шынтуайтқа келгенде, тілімізде «й» дыбысынан басталатын шет тілдерден енген – Йемен, йог, йод, йодты, йот, йота деген алты ғана сөз болса, оның есесіне байырғы сөздеріміздің бас, орта, соңғы буындарында келіп, анық айтылатын жүздеген сөз бар. Мәселен, ай, жай, қой, сай, май, жайма, бейбіт, бейне, дайын, қайың, жайлау, қайыр, айдай, айқай, бабай, бақай, атай, апай, т.т. Ал «и» әрпімен басталып айтылатын және сөздердің бас, орта, соңғы буындарында келетін сөздер қаншама, тіптен 5-6 мыңға жуық. Олай болса, 11-бап сол қалпында, өзгеріссіз қалу керек. Құрамдарында ь,ч,щ, э, ю, я дыбыстары келетін терминдер мен жалпы есімдерді латын әрпімен таңбалауда көптеген қиындықтар туғызар жайттар аз емес. Бұл ретте қазақ тіліндегі латын әліпбиін қолдану барысында сингармонизм заңына сүйену арқылы жіңішкелік белгінің «ь» қажет еместігі туралы пікір орынды болғанымен, басқа да уәждер мен себеп-салдардың тиянақты қарастырылуы тиіс. Бұл ретте тіл маманы А.Әмірбекованың ой-пікірлері мен ұсыныстарының тиімді екені байқалады («Ана тілі». 5-11 шілде 2018 ж.). Қазіргі қолданыстағы Гг, Ғғ дыбыстары латын әліпбиіндегі Gg, Ǵǵ әріптерімен таңбаланып отыр. Оларды «Egemen Qazaqstan» газетіндегідей GG, ǴǴ дыбыстарымен таңбаласақ, жазу барысында да, қолдану кезінде де әрі жеңіл, әрі ыңғайлы болар еді. Әліпбидің жаңа редакциясының 17-бабында «ң» дыбысы Ńń әрпімен таңбаланған. Тілімізде «ң» әрпімен, яғни латынша беріліп отырған ń әрпімен басталатын сөз жоқ. Олай болса, ол ешқашан бас әріппен жазылмайды. Сондықтан оның баптағы Ń бас әріппен көрсетілуін алып тастау орынды болмақ. Қазіргі жазуымыздағы «Ұ» әрпін латын әліпбиінде «Uu» әрпімен беріп қолданысқа енгізу, жазу, қолдану да көптеген қиындықтар туғызады. 1950 жылдардың басына дейін ол ȳ таңбасымен берілген болатын. Ȳлы деген сөз сол кезде газетте улы тұлғасында жазылып кетіп, төбесіндегі дәйекше (-) түсіп қалған. Содан кейін оның орнына белдемше сызығы бар ұ әрпі қабылданылған. Сондықтан [ұ] әрпін ý, ал у әрпін латынша u әрпімен таңбаласақ айтуға да, жазуға да ыңғайлы әрі жеңіл болары сөзсіз. Ал ү әрпі ú әрпі арқылы таңбалануын сақтай береді. Жаңа редакцияда орыс тіліне тән [ч] дыбысы латын әліпбиінде «сһ» диграфымен таңбаланған. Оны бір ғана «с» дыбысымен, таңбамен беру қолайлы болатыны туралы пікірлерді біз де қолдаймыз. Қолданыстағы [ш] дыбысы латын әліпбиінде «sh» диграфы арқылы таңбаланған. Бұл тектес әріп ағылшын тілінде де бар. Алайда тілімізге жат бұл дыбыстың көптеген қиындыққа соқтыратын жақтары бар екен. Ол жайлы жазушы Т.Жексенбаев көптеген мысалдар келтіре отырып, орынды уәждер айтты. Мәселен, шашу шаш, дәрісхана, асхана, жегішшіл, көнгішшіл, бергішшіл сияқты сөздер латын әліпбиімен жазылғанда «shashý shash, dàrishana, ashana, jegishshil, kóngishshil, bergishshil» сияқты тұлғаларда келіп, қиындыққа соқтырады екен. Сондықтан [ш] дыбысын «sh» диграфымен емес, төбесіне ноқат-акутка қойған «Śś» әрпімен таңбалаған дұрыс болар еді» дейді» («Қ.Ә.» 9.03.2018). Бұл пікірді дұрыс та орынды айтылған уәж деп санаймыз. Қазіргі қазақ әліпбиінде бар, латын әліпбиінде таңбалануға тиісті болса да ескерусіз, сырт, тіптен ұмыт қалған [щ] дыбысы болып отыр. Бұл дыбыстың қатысуы арқылы жасалған байырғы сөздеріміз бен шет тілден енген сөздер бары көпке мәлім. Тіліміздегі ащы, тұщы сияқты сөздер мен сөз тіркестері, туынды сөздер, атаулар, тұрақты сөз тіркестері, кейбір терминдер аз емес. Мәселен, ащы, ащыла, ащылы, ащыот, ащытамыр, ащы-тұщы, тұщы, тұщыла, тұщылық, тұщытқыш, ащы айқай, ащы дауыс, ащы дәм, ащы тер, ащы тіл, тұзы ащы, т.т. сөздер мен сөз тіркестері көп-ақ. Осы «щ» дыбысын латын әліпбиінде Ș дыбысымен (құйрықты Ș) таңбалаудың жөні бар. Сонда ащы (așy), ащыла (așyla), ащытамыр (așytamyr), ащы тер (așy ter), тұщы (tușy), тұщылық (tușylyq), тұщытқыш (tușytqyś) болып айтылып та жазылар еді. Бұл «щ» дыбысын латын әліпбиіндегі «sh» дыбысымен таңбаласа да болар деген пікір бар. Әрбір дыбыстың өзіндік мәнге ие екенін ескерер болсақ, ashshy, tushshy деп берер болсақ, есікті ашшы, көзіңді ашшы дегенмен тең болады да нақты, анық дыбыстық мағына көрінбей қалады. Сондықтан қосарлы «щ»-ны білдіру үшін Ș таңбасымен беру өте қолайлы болары сөзсіз. Сонда așy, tușy болып, бұрынғы ащы, тұщы сөздерінің дыбыстық мәнін айқын білдіреді...».
Иә, өз заманында ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы: «Әліпби деген – тілдің негізгі дыбыстарына арналған таңбалардың жұмағы. Неғұрлым тіл дыбыс-тарына мол жетсе, арналған дыбысқа дәл келсе, оқуға-жазуға жеңіл болса, үйретуге оңай болса, заманымыздағы өнер құралдарына орнатуға қолайлы болса, соғұрлым әліпби жақсы болмақшы» деген еді (А.Б. Қаз. тіл. біл. мәсел. 2013, Б. 552). Ендеше, нақты шешім қабылдауда ұлы ғалымның бұл аталы ой-пікірі санамыздан сырғып кетпесе екен.
Баспаға әзірлеген
Қайнар ЖҰМАҒОЖА.
Праздник, посвященный Орбулакской битве
О важности
патриотического
воспитания молодежи
неоднократно говорил в своих выступлениях наш Президент Нурсултан
Назарбаев. В том же
направлении построена
идеологическая и
общественная работа общественного объединения ветеранов Афганистана «Кахарман».
Мы сумели пробудить интерес у директоров школ, работников культуры и спорта, акиматов
сельокругов к сотрудничеству и организовать единую систему по претворению в жизнь
общенациональной идеи «Мәңгілік ел»,
объединяющую народ Казахстана.
22 июля на территории детского зоопарка «Сказка живой природы» в с.Болек совместно с директором зоопарка Андреем Шляховым ОО «Кахарман», которое возглавляет Амантай Мамедов, было проведено очередное патриотическое мероприятие, посвященное 375-летию великой победы казахских батыров во главе с ханом Жангиром над войском джунгар в кровопролитной Орбулакской битве в 1643 году. Победа, решившая судьбу казахского народа, для грядущих поколений стала примером мужества и героизма в борьбе за свободу и независимость. Вечное признание, вечная память и вечная слава героям должны жить в сердце у каждого казахстанца.
На открытии выступили директор историко-археологического музея имени М.Тынышпаева Бота Ибрагимова, старейший сотрудник музея, его бывший директор Дыбыскуль Ахметбаева, ветераны Афганистана Рахат Иленов и Болатбек Тектуров. Дети и взрослые знакомились с экспонатами музея, отражающими быт и культуру казахской степи со времен саков до нашего времени, слушали рассказы его сотрудников о битве с джунгарами и доблести казахских воинов, отстоявших Родину от вражеского нашествия, об историческом значении Орбулакского сражения. Экскурсия по зоопарку, рассказ о нем Андрея Шляхова, выступление председателя клуба голубеводов Исмаила Асланова также вызвали неподдельный интерес.
Продолжил праздник шахматный турнир, в котором сильнейшими стали ученики СШ имени О.Мухамади с.Ават Феруза Хашимова и Абубансар Сасуев, которые поделили первое место. За 2-3 места сражались гости из Алматы и наш, самый юный шахматист турнира Кыдыр Батыр. В итоге вторую ступеньку пьедестала занял Илья Куан из школы № 48 г.Алматы, а Кыдыр батыр, первоклассник из есикской СШ имени Райымбека батыра, взошел на третью. Все победители и призеры награждены грамотами ОО «Кахарман», а наш вундеркинд из Есика, занимающийся в шахматном центре «Радуга» г.Есика, был отмечен особо.
Участники праздника поблагодарили супругу директора зоопарка «Сказка живой природы» Любовь Шляхову за вкусный обед, а частного предпринимателя Джона Чулагова за сладости к чаю.
Муталип КАЛИЕВ,
пресс-секретарь
ОО «Кахарман».
Тәрбие негізі – ұлттық құндылықтарымыз
Білімнің салтанат құруы.
«Қазіргі таңда білім бағдарламаларының елімізге
ұтымды үлес қосып келе жатқанын айта келіп,
табыс тізгіні – білімді болашақ жастардың
қолында екеніне баса назар аударды.»
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасынан
Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласындағы басым бағыттарды жүзеге асыру мақсатында Еңбекшіқазақ ауданы Рахат ауылдық округінде 2017 жылы «Рахат ауылдық округі №1 орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі ашылған болатын.
Қазіргі кезде, мектеп өмірі қызықты оқиғалар мен жақсы дәстүрлерге толы. Мектепте тәлімгердің адамгершілік сапасын дамытуға, белсенді өмірлік позициясын қалыптастыруға бағытталған көптеген жұмыстар атқарылуда.
Біздің мектеп – тек білім ғана беріп қоймай, оқушылардың жаңаша ойлауына, жан- жақты әрекет етуіне, өзіне жеке тұлға ретінде әрі жетістіктерге өз бетінше жете алатынына сенімді болатын ұрпақ қалыптастыруға мүмкіндік жасайды.
Мектептің заманауи ғимараты экологиялық таза аумақта қоныс тепкен. Мектеп 600 орындық, алты бөліктен тұрады. Мектеп сыныптары заманауи техникалық оқу құралдарымен жабдықталған, физика, биология, химия пәндерінің лабораториялары, 4 мультимедиялық, 4 лимфондық кабинет бар. Информатика, оқу кабинеттері, кітапхана, технология пәніне арналған шеберханалар, мәжіліс залы бар. Мектепте қоршаған орта экологиясы мен оны сақтау шараларын ұйымдастыруға арналған клубтар жұмыс істейді. Мектептің кіші және үлкен спорт залдары бар, мектеп аумағында жасанды төсеніш төселген футбол алаңы орналасқан. Барлығы да заманауи құрал –жабдықтармен жабдықталған.
«Рахат ауылдық округі №1 орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінде тәжірибелі ұстаздар командасы еңбек етуде, олар - өз пәндері бойынша теориялық білімді ғана меңгеріп қоймай, сонымен қатар әрбір оқушының зияткерлік және шығармашылық тегеурінін дамыта алатын шебер мамандар. «Рухани жаңғыру- білім берудің жаңа биігі!» деген ұстаныммен, мектеп оқушылары түрлі сайыстарға қатысып, жүлделі орындарды иеленуде. Мектебімізде аудандық олимпиада жүлдегерлері, Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциялар мен байқаулардың жеңімпаздары бар. Атап айтатын болсақ, Республикалық Кіші Ғылым академиясының І орын иегері Бақатай Жанель мен Исқақбай Бексұлтан. Жетекшісі Ерназар Нұртай химия пәнінің мұағалімі, облыстық «Дарын» ғылыми жоба байқауында Еділ Зарина ІІ орын. Жетекшісі Еділ Мадина Серікқызы қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі. Алаш қозғалысының 100 жылдығына байланысты өткізілген облыстық ғылыми жоба байқауында Өтепберген Мөлдірмен Бақытқызы Айнұр 40000 теңгеге сертификат алып, алғыс хатпен марапатталды. Жетекшісі Уракбаева Мира. Аудандық Кіші Ғылым академиясының ІІ орын иегері Абдрахман Айжан Жетекшісі: Айтбаев Думан.
Сондай-ақ, бастауыш сыныптар «PLATON» Халықаралық орталығының ұйымдастырылуымен өткізілген «Өлмейтұғын артына із қалдырған» атты Абай оқуларына 67 оқушы, Қадыр Мырза Әлінің «Құс жолы» балалар байқауына 34 оқушы, «Білгір бәйге» қалалық математикалық пән олимпиадасына 174 оқушы, «Өрлеу» республикалық пән олимпиадасына 124 оқушы қатысып бас жүлде, І,ІІ,ІІІ дәрежелі дипломдарымен марапатталды.
Білім ордасында жылдық тәрбие жоспары негізінде ұлттық құндылықтар негізінде өскелең ұрпақты тәрбиелеуде мектебімізде қыркүйек айынан бастап бірқатар жұмыстар жүзеге асырылды.
М.Еділ, Директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары.
новые возможности
Лидер нации, председатель партии «Нұр Отан» Н.А.Назарбаев презентовал обществу «Пять инициатив Президента».
Хотелось бы отметить, что наш Президент, как дальновидный политик и стратег, в полной мере делает все возможное для народа Казахстана, для повышения благосостояния всех казахстанцев. Благодаря его программе «Пять инициатив Президента» появится возможность получить ипотечный кредит со ставкой вознаграждения не более 7% годовых, доступное и качественное высшее образование, улучшить условия проживания студенческой молодежи .
Долгосрочные стратегии, озвученные в Посланиях и программах Главы государства Н.А.Назарбаева, позволят нам, гражданам быстро развивающейся и процветающей страны, с активной поддержкой начинаний нашего Президента, сделать новый, еще более масштабный шаг по пути социальной модернизации.
К.БАЙГОДЖАЕВ,
первый заместитель председателя Енбекшиказахского районного филиала партии «Нұр Отан».
Мы – вместе, Мы – один народ
Мы – вместе, Мы– один народ
В Обращении «Пять социальных инициатив» Президент Республики Казахстан Нурсултан Назарбаев особое место уделил стремлению народа Казахстана к миру и добрососедству: «Именно благодаря единству народа и выверенной политике государства мы смогли с честью пройти все испытания. Сегодня уже в четырех областях Казахстана – Алматинской, Жамбылской, Западно-Казахстанской и Южно-Казахстанской открыты монументы Благодарности казахскому народу. Все эти памятники добровольно построены разными этническими группами Казахстана в благодарность земле и народу, поддержавшим их в трудную годину. И это вызывает ответную благодарность казахского народа за столь глубокое уважение к нашей национальной истории. Это взаимное уважение и доверие создают единство нашего народа. Это важное нравственное начинание, которое подтверждает широту души всех казахстанцев. Я убежден: благодарность возвышает всех. Каждый казахстанец внёс свой вклад в рост современного Казахстана. Я особо признателен этнокультурным объединениям. Вместе – мы прошли очень сложные времена. Я благодарен нашему народу, который всегда поддерживал меня в решающие моменты Независимости». Высокая оценка деятельности этнокультурных центров и объединений, данная Главой государства, зиждется на их постоянной и безусловной поддержке государственной национальной политики сплочения всех этносов. Благодаря этой политике, каждый этнос, не теряя своей самобытности, имея возможность сохранять свой язык и культуру, объединен под казахским шаныраком с другими этносами, составляющими единый народ Казахстана.
Один из самых активных этнокультурных центров Енбекшиказахского района – турецкий, объединяет свыше 18 тысяч турок-ахыска, компактно проживающих в городе Есике, в Шелекском, Тургенском, Коктобинском, Рахатском и других сельских округах.
В 1991 году был создан ОО «Республиканский турецкий этнокультурный центр», действуют его областные, районные и поселковые филиалы. С его поддержкой в РК регулярно издаются журналы и газеты на турецком языке, регулярно выходит на казахском, турецком и русском языках газета объединения «Ахыска».
Енбекшиказахский районный филиал ОО «Республиканский турецкий ЭКЦ» основан в 2000 г. Задачи районного ЭКЦ – укрепление межнационального согласия, вопросы быта, участие в районных культурных мероприятиях и праздниках, воспитание молодежи в духе казахстанского патриотизма, сохранение национальных обычаев и традиций. С первых дней его возглавляет предприниматель Ибрагим АЛИЕВ. Он расказывает:
– Огромный вклад в работу региональных филиалов делает председатель Республиканского турецкого этнокультурного центра, президент Всемирной ассоциации турок-ахыска Зиятдин Касанов.
Под его руководством республиканским объединением оказывается всесторонняя финансовая поддержка конкурсов по знанию государственного языка, выпуску книг турецких писателей, факультативному изучению родного языка, проводятся фестивали культуры, открываются спортивные секции, в том числе и в Енбекшиказахском районе. С участием Республиканского турецкого ЭКЦ был установлен памятник основателям Казахского ханства Керею и Жанибеку в г.Есике.
В программе нашего Главы государства предусмотрено полное овладение гражданами Казахстана знанием государственного языка. «Казак тiлi – Казакстан халкын бiрiктiретiн тiл – Казахский язык – важнейший фактор объединения всех казахстанцев”. Турецкий этнокультурный центр республики совместно с другими этнокультурными объединениями на базе алматинских вузов организует олимпиады по знанию казахского языка, в которых дети из нашего района всегда занимают места победителей и призеров.
В рамках государственной стратегии укрепления связей с со странами тюркского мира в 2010 г. турецкий город Тарсус стал побратимом г.Есика. Мэр Тарсуса встречал делегацию общественности нашего района, а затем вместе с предпринимателями, общественными деятелями нанес ответный визит на родину Золотого Человека. Обмен визитами завершился подписанием договора о сотрудничестве в сферах предпринимательства и культурного обмена. По поручению акима района активное участие в акциях народной дипломатии принимали представители районного турецкого ЭКЦ.
Приезжают в район гости из Турции с целью знакомства с образованием и культурой Казахстана. Турецкий этнокультурный центр района организует для них посещение музея на Есикских курганах, природных достопримечательностей Иле-Алатауского государственного национального парка.
Ежегодно одаренные дети, по всему Казахстану до 600 человек, по согласованию с госструктурами образования, направляются на обучение в вузы Турции. Детям из нашего района (не только турецкой, но и других национальностей) районный этнокультурный центр помогает в подготовке к тестированию, в выездных посещениях консультаций. Также с помощью Республиканского турецкого ЭКЦ организовано посещение мест исторического проживания, проводятся симпозиумы по истории турок-ахыска. В г.Алматы состоялся «круглый стол» в Доме дружбы по обсуждению Обращения «Пять инициатив Президента», гду участвовали и представители турецкого ЭКЦ района.
Под руководством председателя комитета по культуре республиканского ЭКЦ Гюльпери Касановой в нашем районе проводился конкурс «Мисс Ахыска», в котором девушки соревновались в знании обычаев и традиций турок-ахыска, родного языка, этикета, демонстрировали показ современных мод и национальных женских костюмов, артистические способности, ораторское мастерство, музыкальные и вокальные данные. На культурные и спортивные мероприятия нашего ЭКЦ мы приглашаем представителей других этнокультурных центров района, постоянно участвуем во всех государственных праздниках и мероприятиях, Днях культуры района в г.Талдыкоргане. На выставках демонстрируем бережно собираемые предметы быта предков, национальные костюмы, образцы национальной кухни, с искусством турецкого танца знакомит ансамбль «Картал». Ежегодно в священный месяц Рамазан этнокультурный центр распределяет мясо и другие продукты для малоимущих и многодетных семей всех национальностей, проживающих в сельских округах. Актив районного турецкого ЭКЦ, в который входят бизнесмены, старейшины, общественные деятели всесторонне помогает решать все организационные проблемы. Среди них могу назвать председателя совета старейшин ЭКЦ Сайрапа Чачидзе, председателя женсовета Халиду Сафарову, активистов Исмаила Тамазова, Рустама Иминова, Рустама Алиева, Рафика Наргилова, Закира Чулагова, Сардала Сулиева, Тавбира Чикаева, Халида Амзаева, Мустафу Кулаева, Агапашу Дулаева, Мусу Амзаева, Васипа Исмаилова, Мурата Лазгиева и многих, многих других.
Особо отмечу работу заместителя председателя районного ЭКЦ Нурмухамеда КУЛАЕВА. В с. Тургень он является председателем сельского турецкого ЭКЦ, на базе которого районный этнокультурный центр проводит большинство мероприятий, таких как День матери, Наурыз, государственные праздники, соревнования по борьбе. В нынешнем году турецкий этнос с.Тургень под началом Нурмухамеда Кулаева внес весомый вклад в проведение праздников «Зимушка-зима» и Наурыз мейрамы в Тургенском ущелье.
В ХХ веке для турок-ахыска, депортированных в 1944 году в Казахстан из Грузии, была реальная угроза исчезновения языка, традиций, обычаев. Но нам удалось выжить и сохранить самобытность благодаря гостеприимству казахского народа. В свою очередь турецкий этнос хранит память о помощи, оказанной в тяжелые времена, и старается максимально способствовать всестороннему развитию Казахстана, который стал Родиной для нескольких поколений не только турецкого, но и других населяющих его народов.
И.ТУРАНИН.
На снимке: (справа налево): в гостях у редакции председатель турецкого ЭКЦ Ибрагим Алиев и его заместитель, лидер турецкого ЭКЦ с.Тургень Нурмухамед Кулаев.
Шаруашылықтарымыздың қадамы қарымды
Алматы облысы бойынша ауылшаруашылығы-нан ірі мегаполис саналатын ауданымыз инновация-лық игіліктерді әлдеқашан пайдаланып үлгерді. Бұған ауданымызға іс-сапармен келген ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – Ауылшаруашылығы министрі Өмірзақ Шөкеев, Алматы облысының әкімі Амандық Баталов қанық болды. «Адал» агро өнеркәсіптік кешенін, «Амал био» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігін аралап, жаңашылдықтың жайымен толық танысты.
Шаруашылығының негізі сүт өнімдерін құрайтын «Адал» ұжымы жыл санап әлемдік жаңалықтарды жарысып енгізуде. Бұл турасында компанияның бас директоры Серік Смаилов министрге толық баяндап өтті әрі түйткілді мәселенің де ұшын шығарды:
– Біз ең бірінші сүт өнімдерінің табиғи қуаттылығын сақтау-ды ұмытпауымыз тиіс. Осы мақсатта 100 басқа дейін ірі-қараны ұстайтын кооператив-терді барынша жан-жақты қолдауға бармыз. Себебі, байқап отырғанымыздай, қазір жасанды сүт өнімдері сауда айналымында әлі жүр – деді. Амандық Ғаббасұлы да бұл турасында: – Бүгінгі таңда Алматы облысында былтыр 150-ден астам сүт өткізу кооператив-терін құрдық. Одан 4500 тонна сүт алынды. Ал жасанды тауар өнімдерін нарықтан аластату үшін облыс бойынша күніне 500 тонна сүт өнімдері жетіспейді. Бұл әлі де жұмылып жұмыс істеуді талап етіп отыр – деп ойын білдірді. Шындығында, «Адалдың» маркасы жапсы-рылған сүт өнімдері респуб-лика жұртына кеңінен танымал. Мұндағы мамандар әлемдік бәсекеге төтеп беретін озық технологиялардың қыр-сырын меңгеру үстінде. Оны күнделікті жұмыстың арқауына айналдыру мақсатында ізде-ністер үдетуде.
Керегесін көтеріп, уығын қадаған 19 жыл ішінде «Адал» компаниясы өнім өндірудің сан-салалық күрделі жолында түгесілмей келеді. Мәселен ірі-қара санын 2205-ке жеткізді. 40 басқа арналған мал бордақылай-тын алаң ашылды. Өз меншігіндегі егістік алқаптарының да көлемін ұлғайтып, 3124 гектарға жеткізді. Оның 2703 гектары суармалы. Алқапта бидай, жүгері, көпжылдық шөп секілді дақылдардың бәрі бар. Осының нәтижесінде малға берілетін азық-түліктің мол қоры жасақталып отыр. Әсіресе, сиырларды тиісті рацион бойынша азықтандыру тәртібі қалып-тасқан. Жүгері өндіруді де жолға қойып келе жатқандығын мақтанышпен айтты компания басшысы: – Жүгері өсірудің жаңа тәсілдерін меңгеріп келеміз. Былтырғы жылы гектарынан 88 центнер өнім алдық. Биыл бұл көрсеткішті 88,6-ға жеткізуді жоспарлап отырмыз – дейді. Үздіксіз ізденіс нәтижесінде цифрлық технологиялар да кешенде кеңінен пайдаланылады. Бәрі бір орталықтан басқарылады және бақыланады.
Сүт зауытының әлеуеті де зор. Өнімнің 56 түрі өндіріліп, жалпы көлемі 17222 тоннаға жетіп отыр. Халықаралық сапа белгісі стандарттары да толық ескерілген.
Кездесу барысында Өмірзақ Шөкеев жұмысшылардың тұр-мыс-тіршілігіне де назар аударды. Мамандармен еркін форматта пікір алмасты, ұсыныстарын тыңдады.
Одан кейін Үкімет басшы-сының орынбасары Елбасының «Туған жер» идеясын республика боп тұңғыш қолдап, 30 млн теңгеге Ащыбұлақтағы саябақты қалпына келтіріп берген «Amal Bio» серіктестігіне қарасты интенсивті бақтар-ды аралап көрді. Суы мөлдір, топырағы құнарлы ауданымыз-дың Қаражота округіне қарасты 80 гектарына отырғызылған интенсивті бақ көрсе көз тоярлық. Енді оның көлемін 300 гектарға дейін арттыру жұмыстары жүргізілуде. Алынған өнімді жыл он екі ай сақтаудың да жолдары жүйеленген: сыйымдылығы 6000 тоннаны құрайтын қойма жұмыс істеп тұр. Серіктестік басшысы Асқар Сабировтың айтуынша, мұндағы мамандардың дені шетелдерде білім алып, олардың озық технологияларын меңгерген жастар. – Білім бәсекесі заманында біз сан соғып қалмауымыз тиіс. Сондықтан әлемдік озық технологияларды еркін игерген жастарды барынша қолдап келеміз. Тіпті, ауыл жастарының ішінен жаңашылдыққа жаны құмар жастар шықса, шетелге оқытып, қайта өзімізге жұмысқа алуға да жағдай жасауға бармыз – дейді Асқар Сабиров.
Өмірзақ Шөкеев дәл осындай жаңашылдықпен әлемдік бәсекеге қабілетті бола алатын кәсіпкерлердің қатарын көбейту мәселесі тұрғандығын айтты журналистерге берген сұхбатында: – Біз Елбасы тапсырмасымен мал шаруашылығын қарқынды дамыту мақсатында арнайы мемлекеттік бағдарлама дайындап жатырмыз. Сол бағдар-ламаны барлық өңірге таныстыру мақсатында пікір алмасу жұмыста-рын жүргізіп келеміз. Бұған дейін Ақтөбе, Қостанай, Ақмола, Павлодар облыстарында болдық. Міне, бүгін Алматы облысының шаруаларымен кездесіп отырмыз. Мұндағы мақсат – бағдарлама тек қағаз жүзінде қалмай, нақты нәтижелерімен көрінуі тиіс. Айталық, елімізде ірі шаруашылықтар саны 30-дан асса, оны жүзге жеткізу, 16000 фермерлер санын жүз мыңға дейін өсіру жоспарда. Бұл өз кезегінде аграрлық салаға 400 мыңнан астам жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік береді – деді.
Аудан экономикасының күретамыры саналатын ауылшаруашылығы биыл 92,1 млрд теңгенің өнімін өндіреді деген жоспар бар. Интенсивті бақтардың санын тағы 400 гектарға ұлғайту да болжануда. Әрине, бұл жүйелі жұмыс, нақты стратегиялық жоспардың жемісі. Әрі іргелі өңіріміз ғылым мен тәжірибенің ашық алаңына айналып келе жатқандығын да байқаймыз. Демек, бұл көрсеткіштеріміз алар асуларымыздың «әліппесі» ғана болмақ.
Қайнар ЖҰМАҒОЖА
Түйінді сөз, түйткілді мәселе айтылсын!
Аудандық мәслихат жанындағы тұрақты комиссиялардың біріккен отырысында 6 мәселе қаралды: аудандық қаржы бөлімінің 2018-2019 жылдарға жоспарланған жұмыстары, ауылшаруашылық өндірісіндегі субсидиялау және көктемгі егіс, эпизоотияға қарсы іс-шаралар жоспарына сәйкес 2018 жылға қойылған міндеттер, аудандық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің 2018 жылдың есепті кезеңінде атқарған жұмыстарының қорытындысы және бірқатар ауыл аттарын өзгерту. Өз кезегінде жауапты бөлім басшылары депутаттар алдында есебін берді.
Комиссия отырысында халық қалаулылары ең алдымен ұзын-сонар сандар мен қорытылмаған ойларды жүйесіз оқи беретін басшыларға шамданды. Оның орнына түйінді сөз, түйткілді мәселелерді айтсын! – деген бірауыздан талап қойды. Комиссия алдында баяндама оқыған аудандық ауылшаруашылық бөлімінің басшысы Алмас Найзабековке «Қазіргі уақытта ауданымызда көптеген жерлер өз мақсатында пайдаланылмай келеді. Айталық, егістік жерлерімізге көпжылдық алма-бақтар отырғызылуда. Бұған қалай жауап бересіз?» деген аудандық мәслихат хатшысы Бекет Ахметовтың сұрағына бөлім басшысы: «Бұл біздің де қабырғамызға батып жүрген мәселе. Алайда, жердің иелері «өзім білемге» салынып келеді. Қанша мәрте түсіндіріп айттық, әркім өз білгенін істеуде» деді. Кейіннен Алмас Тынышбекұлына ауылдық округ әкімдерімен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істеу керектігін ескертті.
Мал ауруларының алдын алу мақсатында егілетін екпелер бойынша да аудандық ветеринария бөлімінің басшысы Бейсенғали Бименовқа сауалдар толассыз беріліп жатты. Әсіресе, депутат Айдар Даутқұлов: – Екпе жұмыстарын наурыз айының бірінен бастау керек еді. Себебі, наурыз айының ортасынан ары қарай ірі-қаралар жайлауға шыға бастайды. Ал Сіздер 19 наурызда қолымызға дәрілер тиді деп отырсыз. Енді әр екпенің арасына берілетін екі апта уақытты есептегенде, малдардың бәрі тауға шығып кетпей ме?» – деген сұрағына тендердің әлегімен кешіккенін айтты бөлім басшысы. «Үлгереміз!» деп уәде етті.
Кезекті сөз алған аудандық жұмыспен қамту және әлеумет-тік бағдарламалар бөлімінің басшысы Қалдыгүл Айсина 2018 жылдың есепті кезеңінде атқарылған жұмыстарға жан-жақты тоқталды. Кейіннен кадрлық саясатқа қатаң бақылау жүргізуді ескертті депутаттар. – Қазір аудандық жұмыспен қамту орталығына басшы орынбасары қызметіне бұл салада тәжірибесі жоқ азаматты отырғыздыңыздар. Өз ішінен бірнеше жыл жұмыс істеп келе жатқан тәжірибесі бар мамандарды өсіруге мүмкіндік болмағаны ма сонда?– деді Бекет Төлегенұлы.
Сондай-ақ, Малыбай ауыл-дық округіне қарасты «МТФ» бөлімшесінің атауын тарихи атауы «Көктерек», Сөгеті округіне қарасты «Нұра» ауылын «Сағы-ныш Еспергенов» ауылы деп өзгерту туралы аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің басшысы Салтанат Беспавеваның ұсынысын депутаттар бірауыздан қолдады.
Қайнар ЖҰМАҒОЖА.
Сақтансаң сақтайды...
Атын бірнеше рет өзгерткен бұрынғы санитарлық-эпидемиологиялық станса, қазіргі қоғамдық денсаулықты қорғау басқармасының есебін оқып берді бөлім басшысы Ұлмекен Қанаға-това әкім аппаратының жиынында. Гепатит ауруының деңгейі, оның алдын алу туралы сұрақ түсті ауылшаруашылығы және мемлекеттік қызметкерлер кәсіподағының аудандық комите-тінің жетекшісі И.Ж.Жәкеевтен. Жауап жоқ десе болғандай. Ал аудан әкімі Б.Ә.Ысқақ берілген есепке көңіл толмайтынын, келтірілген көрсеткіш-цифрлар тасасында нақты жұмыс жоқ екенін айтып, азық-түлік саудасы төңірегіндегі келеңсіздіктердің басын ашып берді.
– Шымкент өңіріндегі сапасыз балмұздақтан уланған балалардың, басқа да тексерусіз, тазаланусыз жұмыс істеп жатқан нысандардың кесірінен қоғам денсаулығы зардап шегіп жатса, оны қорғауға міндетті қызметіміз не қарап отыр деген сұрақ туындайды. Неге басқаның қателігі қалғандарға ескерту болмайды? – деген сұрақ та, талап та әкім тарапынан қойылды. Жауап пен нақты әрекет сол қоғам денсаулығын қорғаушылардан болу керек. Әрине, Елбасының талап етіп отырғаны кәсіпкерлерді заңсыз, жөнсіз тексеруден қорғау керек. Оның үстіне жоспарлы тексеру деген бар. Әсіресе, балаларды оқыту, тәрбиелеу мекемелерін, денсаулық сақтау, қоғамдық тамақтану, демалыс аумақтарын дегендей.
Осы жолдардың авторына жоғарыда аталған қоғам денсаулығын сақтау басқармасының қызметкерлері әртүрлі аурулар, одан сақтану туралы мақалалар әкеліп тұрады. Газет редакциясы ол қызметкерлерден жоспарлы тексерулердің нәтижесін беруді өтінеді газетке. Жақсы болса жақсы деп, кемшілігі болса оны да атап дегендей. Жауап жоқ. Бәрі дұрыс болғаны ғой. Бірақ «Сақтансаң сақтар Жаратушы» деген қазақи сөзге орыстың «Күн күркіремей мұжық шоқынбайдысын» да ескерткенді жөн санадым. Сақтану керек-ақ.
Х.Ахметжанов.
Тазалық – қоғам айнасы
Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстан – 2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жол- дауында қоғамдық тәртіпсіздікке «нөлдік төзімділікті» қолданып, ұсақ құқықбұзушылықтың, мәдениетсіздік пен бассыздықтың жазасыз қалмау керектігін айтқан болатын. Мемлекет басшысы құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне «нөлдік төзімділік» қағидаларын қалыптастыру жөніндегі жауапты міндеттерді жүктеді. Нәтижесінде, қоғамдық орындарда болатын ұсақ құқықбұзушылықтар айтарлықтай азайды. Алайда, заңға бағынбай, мәдениетсіздікке жол беретін азаматтарымыз әлі күнге арамызда жүр.
Аудандық ішкі істер басқар-масына қарасты Жергілікті полиция қызметі басшысының міндетін атқарушы Қайрат Балабековтың берген мәліметтеріне сүйенсек, ағымдағы жылдың 3 айында ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 434 бабына сәйкес (ұсақ бұзақылық) 166 хаттама толтырылған. Оның төртеуі автокөлік терезесінен қоқыс лақтырған жүргізушілерге тиесілі.
Бүгінде зиянды әдетке әуес адамдар да қоғамдық орында тазалық сақтап, мәдениетті болуға тиіс. Яғни, темекі шегіп, шемішке шағып қалдығын тастағандар да жазасыз қал-майды. Үш айдың ішінде улы түтінге әуес 94 адам темекі тұқылын жерге тастағаны үшін айыппұл арқалаған. Кейбірі тіпті, бірнеше тәулікке қамалған. Шемішке шағып, айналасын ластаған 28 азаматқа да хаттама жазылған.
Ауданымыз, әсіресе қала-мыз күннен-күнге көркейіп келеді. Гүлдену алдымен тазалықтан басталатындығы баршамызға мәлім. Сондықтан, өткен жылы қала аумағындағы адамдар көп шоғырланатын жерлерге арнайы қоқыс жәшік-тері орнатылған болатын. Бірақ, кейбір аудан тұрғындары қол созым жердегі жәшікке жетуге ерініп, қоқысын жол бойына лақтырып жүре береді. Нәтижесінде, жазаланады. Осындай 40 адамды тәртіп сақ-шылары құрықтады.
Жоғарыда аталған барлық құқық бұзушылардың істері Еңбекшіқазақ аудандық №1 және №2 сотына жолданған. Сот шешімімен 121 ластаушы 10 тәулікке дейін қамауға алынған. 41 адамға 5 АЕК көлемінде (12 025 теңге) айыппұл салынып, 4 іс медиация тәртібімен қысқартылған.
Қазіргі таңда ауланы ластап, өзінің есік алдын таза ұстамаған тұрғындар да жазасыз қалмайды. Осындай ластануға жол берген 268 үй ауласына ҚР ӘҚБТК-нің 505 бабы бойынша (Қалалар мен елді мекендердің аумақтарын абаттандырылған жерлерді ластау) ескерту жасалып, хаттама толтырылған. Айталық, Әймен ауылы Школьная көшесіндегі Исмаил Ахмедовтың ауласы күл-қоқысқа толған. «Ауыл ғой» деп жауапсыздыққа жол берген Исмаил ағаның үйіне барған полиция қызметкерлері сәуір айының 12-сі күні хаттама толтырған. Сондай-ақ, аз уақыттың ішінде олқылықтың орнын толтыруды тапсырған.
Біздің қоғамның түсінігі миға қонымсыз. Біреу сөмкемен немесе қаппен жол бойына қоқыс тастап кетсе, оны тазалаудың орнына үстіне тағы апарып төгеміз. Осылайша өзімізді қоршаған ортаны қоқыс полигонына айналдырамыз. Кейіннен, қаңғыбас ит-мысықтар мен егеуқұйрықтар қап-тап, мазамызды алды деп шағымданамыз. Ит-терінің артын тазалап жүретін шетелдіктердің жақсы әдеттерін үйреніп, жақсылыққа қарай ұмты-луымыз керек. Сонда ғана Мәңгілік елдің тәуелсіздігі ғұмырлы болмақ.
Сардарбек НҰРАДИН
Талап бар жерде табыс бар
Тұрақты комиссиялардың біріккен отырысы сессия жұмысымен жалғасты. Оған аудан әкімі Бинәлі Ысқақ, Алматы облысы бойынша тексеру комиссиясының мүшесі Жұбаныш Ноғайбеков қатысып отырды. Күн тәртібінде төрт мәселе: «Еңбекшіқазақ ауданының 2017 жылғы бюджетінің орындалуы», аудандық денсаулық сақтау басқармасының 2017 жылғы атқарған жұмыстары» және тұрақты комиссияда қаралған ауыл аттарын өзгерту мәселелері.
Алғаш боп мінберге көтеріл-ген Жұбаныш Ноғайбеков 2017 жылғы бюджеттің орындалуы турасында тексеру нәтижесін назарға ұсынды. Ауданға инвестиция тарту, ауылшаруашы-лығы өнімдерін өндіру көрсет-кіштері еселеп өскендігін, аудан экономикасының қарқынды даму көрсеткіші жайында сөз қозғады әрі мемлекет қаржысын игеруде заңсыздық орын алмағандығын атады.
Кезекті есебімен жұмыс сапарына байланысты келе алмаған аудандық қоғамдық денсаулық сақтау басқармасының басшысы А.Мәнкеевтің орнына бөлім басшысы Ұлмекен Қанағатова баяндама оқыды. Алайда, аудан басшысы есебіне қанағаттанбағанын айтты: – Қазір шыны керек, не ішіп, не жейтінімізді білмейміз. Тіпті, базардың өзінде санитарлық тазалық мүлдем сақталмаған. Оларға қой деуге Сіздердің шамаларыңыз келмей отыр. Сіздерді қозғалту үшін бір адам улану керек! Көмір жоқ деп шуылдап едік, қазір жол бойы толған көмір. Оның жанында жеміс-жидектер сатылып жатыр. Денсаулықты бақылайтын басқарма бұны неге қадағаламайсыздар? Қазір депутаттардың алдына келіп есеп беріп отырсыз. Мұнда сылдыр сандарды айта бермей, нақты ұсыныспен шықпайсыз ба? Әр нәрсенің шегі болады. Керек пе, 23 депутат қол қойып, облысқа ұсыныспен шығады, Сіздердің құзіреттеріңізді қайта қарасын! Бұндай шектеумен біздің қауіпсіздігімізді қалай қадағалай аласыздар? – деп ашынды.
Сондай-ақ, ауыл, көше аттарын өзгертуде де депутаттармен тығыз байланыста жұмыс істеуді тапсырды Бинәлі Әбдіқапасұлы басшыларға.
Қайнар ЖҰМАҒОЖА.
Толығырақ ...
Туған жер шақырады
Елбасы Н.Назарбаевтың бас-тамасымен «Рухани жаңғыру» мемлекеттік бағдарламасы уақыт талабы мен ел дамуының тарихи кезеңіне сай шешім болып отыр. ?бала бойына игі қасиеттерді сіңіру мақсатында Қызылжар ауылы О.Жандосов атындағы орта мектебінде көктемгі демалыс кезінде түрлі іс-шаралар ұйымдастырылды.
Ұрпақ тәрбиесінде ең бас-ты құралдардың бірі – тарих тағылымдарын үйрету бол-ғандықтан, патриоттық сана-сезімімізді серпілтіп, туған өлкемізге деген махаббатымызды мақтанышпен жеткізетін «Туған жер» тақырыбына арналған түрлі пікір-талас, дөңгелек үстелдер өткізілді. Еліміздің тарихын тереңірек танып білу мақсатында Есік қаласындағы «Алтын адам» мұражайына, Алматы қаласына Ә.Қастеев атындағы мұражайға, М.Әуезов атындағы драма театрына саяхат жасады оқушылар. Оқушыларымыздың кітап оқуға деген қызығушылығын арттыру мақсатында аудандық кітапханаға саяхат жасадық. Дені сау, салауатты өмір салтын ұстанған өрендерді тәрбиелеу мақсатында волейбол, пионербол және баскетболдан жарыс-тар өтті. Оқушылардың өнерін шыңдау мақсатында «Айгөлек», «Қыз сыны», «Мәнерлеп оқу» сияқты түрлі сайыстар өткізу барысында балалар өнерге деген қызығушылықтарын танытты. Мектеп ұжымымен бірлесе сенбілік те жасалды.
Н.Джилгельдиева,
мектеп директорының тәрбие ісі-жөніндегі
орынбасары.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» мақаласы аясында «Туған жер» бағдарламасы бағыты бойынша Малыбай ауылында «Туған жер шақырады» атты кездесу кеші өтті.
Жиынға ауылда туып-өскен, қазір басқа елді мекендерде тұратын ауылдастары шақырылып, ой-пікірлерімен бөлісті. Ауылдық ақсақалдар алқасының төрағасы Жансерік Аянбек, Малыбай орта мектеп директоры Клара Садықанова, ауылдық «Алуа» балабақшасының меңгерушісі Гүлнәр Заи-рова, дәрігерлік амбулаторияның меңгерушісі Айтигүл Имашева, О.Жандосов атындағы орта мектебінің директоры Ысқақ Салманов, ауылдық ұйғыр этно-мәдени орталықтың төрағасы Пархат Дулятов сөз алып, ыстық лебіздерін білдірді. Кездесу концерттік бағдарламаға ұласты.
Мықтыбек Шыныбеков,
Малыбай ауылдық округі әкімі аппаратының бас маманы.
Ұлттың рухани жаңғыруына бастайтын «Туған жер» бағдарламасын сәтті жүзеге асыру мақсатында аудандық балалар мен жасөспірімдердің туризм және экскурсия орталығы да келелі істер атқаруда.
Атап айтсақ, орталықтың қосымша білім беру педагогы Жанатгүл Бүтімбаева «Туған жер. Алтын ұя – мектебім!» атты патриоттық зерттеу жобасын әзірледі. Зерттеу нысаны – Қаракемер ауылындағы Қ.Орымбетов атындағы орта мектеп. Мектеп тарихын зерттеп, болашақ жас патриоттармен жұмыс істеуге негізделген жобаның мақсаты –патриотизм арқылы әлеуметтік жауапкершілік, болашақта өз мектебін қамқорлыққа алу, ұрпақтар сабақтастығы өнегесін көрсету. Талай ел ағаларын, дүлдүлдерді тәрбиелеп шығарған қасиетті қара шаңырақ тарихқа бай. Мектеп түлектері кең байтақ еліміздің түпкір-түпкірінде қарқынды еңбек етуде. Жоба аясында «Туған жерге тағзым» атты мектептің әр жылғы түлектерімен кездесу өткізілді. Кездесуге ҚР Білім министрлігі жанындағы «Жас патриоттар» Академиясының Президенті Тілдаш Битуова, «Балдәурен» РОСО Қапшағай қаласындағы филиалының директоры Берік Баржақсымов сынды түлектері қатысты.
Ә.Өтегенова,
қосымша білім беру педагогы.
НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ «ЖАҢА ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ. ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ 100 ЖАҢА ОҚУЛЫҚ» ЖОБАСЫ АЯСЫНДА ШЫҒАРЫЛҒАН КІТАПТАРДЫ ТАНЫСТЫРУ РӘСІМІНЕ ҚАТЫСТЫ
Іс-шарада Мемлекет басшысына рухани жаңғыру бағдарламасын іске асыру аясында аударылып, басып шығарылған 18 оқулық таныстырылды.
Елбасы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақала қазақстандықтар тарапынан кең қолдауға ие болғанын айтып, оның жекелеген бағыттары бойынша атқарылған жұмыстардың нәтижелеріне тоқталды.
– Барлық өңір «Туған жер», «Киелі жерлердің географиясы» және «100 жаңа есім» жобаларына атсалысып жатыр. Бір жыл ішінде меценаттар қаражаты есебінен әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға ондаған миллиард теңге бөлінді. 700-ден астам мәдениет ескерткіштері жөнделіп, қайта қалпына келтірілді. Жүздеген ғылыми экспедициялар ұйымдастырылды, – деді Қазақстан Президенті.
Нұрсұлтан Назарбаев қазақ тілінің жаңа әліпбиін талқылау үдерісі біртұтас қоғамымыздың кемелденгенін танытатын тарихи қадамға айналғанын атап өтті.
Мемлекет басшысы рухани жаңғыру аясындағы жұмыстардың маңыздылығына тоқталып, «100 жаңа оқулық» жобасының жас ұрпаққа білім беру ісіндегі рөлі зор екенін айтты.
– Жастарымыз жоғары ғылыми стандарттарға сәйкес білім алуға тиіс. Сондықтан біз 800 кітаптан тұратын үздік оқулықтардың ауқымды тізімін әзірледік. Ұлттық аударма бюросы құрылып, жұмысына кірісті. Біз бүгін алғашқы 18 кітаптың таныстырылымына жиналып отырмыз, – деді Елбасы.
Қазақстан Президенті бұл шараның бүкіл әлеуметтік-гуманитарлық сала үшін маңызды екенін айтып, оның бірқатар ерекшеліктерін атап өтті.
– Бүгінгі алғашқы зияткерлік транш АҚШ, Ресей, Ұлыбритания, Франция және Швейцария сияқты алдыңғы қатарлы елдердің ең үздік ғылыми еңбектерін қамтиды. Бұл кітаптармен танысуға мүмкіндік алған жастарымыз көп емес, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Мемлекет басшысы ұсынылған кітаптар қазақ тіліне түпнұсқадан аударылғанын айтты.
Елбасы бүгінгі іс-шара рухани жаңғыру бағдарламасының жаңа кезеңін бастайтынын атап өтті.
– Бұл – ауқымды энциклопедиялық ізденіс арқылы адамзат дамуының көкжиегіне жол ашатын кезең. Бүгінде зияткерлік даму үдерісінен туындаған тың серпіннің арқасында рухани революция бастау алып келеді, – деді Қазақстан Президенті.
Нұрсұлтан Назарбаев қазіргі жағдайда әлемнің дамуы көбіне инженерлік ғылымның әлеуетімен анықталатынына назар аударып, озық технологияларды пайдаланудың мақсаттарын ұғыну маңызды екенін айтты.
– Ғылыми таным – заманауи ұлттың бәсекеге қабілетті болуының басты шарты. Жаңа оқулықтар білімнің нағыз энциклопедиясы болып саналады. Бүгінде оқу әдісі ғана емес, сондай-ақ оның мазмұны да маңызды. Осыған орай «Рухани жаңғыру» бағдарламасы бес жылға арналған жалпыұлттық білім беру ісін жүзеге асыруға мүмкіндік береді, – деді Мемлекет басшысы.
Елбасы әлемдік тәжірибеде мұндай кешенді бағдарламаның іске асырылуы сирек кездесетінін атап өтті.
– Жаңа оқулықтар – эксклюзивті гуманитарлық кітапхана. Бұл оқулықтар көпшілік үшін кітап түрінде, электрондық онлайн нұсқасында және үздік лекторлардың ашық дәрістерінің видеотекасы сияқты үш форматта қол жетімді болмақ. Кітаптар латын қарпінде басып шығарылғаннан кейін, оларды шетелде тұратын жастарымыз да оқи алатын болады, – деді Қазақстан Президенті.
Нұрсұлтан Назарбаев жобаны іске асырудың арқасында Қазақстанда аударма ісінің жаңа мәдениеті қалыптасқанын атап өтті. Бұдан бөлек, Қазақстан Президенті еліміз бен қоғамымыздың бәсекеге қабілеттілігін арттыру факторының маңыздылығы жөнінде айтты.
– «Рухани жаңғыру» бағдарламасы жастарымыздың болашағы үшін іске асырылуда. Осы орайда, өскелең ұрпақтың оны жүзеге асыруға белсенді түрде атсалысқаны аса маңызды. Біз бүгін тәуелсіздік жылдары қалыптасқан ғылыми-кадрлық әлеуметіміздің зор екеніне тағы да көз жеткіздік, – деді Мемлекет басшысы.
Елбасы үштілділік қағидатын сақтаудың маңыздылығына тоқталып, биыл бірнеше шетелдік оқулықты орыс тіліне де аудару мәселесін қарастыруды тапсырды.
Кездесу соңында Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Үкіметі мен Ұлттық аударма бюросына бірқатар нақты тапсырма берді.
– Біріншіден, 2018 жылға жоспарланған 30 кітаптың әрі қарай сапалы аударылуын және басылып шығуын қамтамасыз ету керек. Қаржыландыру уақтылы әрі толық бөлінуге тиіс. Келесі жылы аударылады деп жоспарланған оқулықтар өз уақытында іріктеліп, талдаудан өткізілуі керек. Екіншіден, бұл оқулықтарды білім беру үдерісіне тиімді түрде енгізу – маңызды міндеттердің бірі. Осы оқулықтар бойынша оқытылатын пәндер жаңа оқу жылының білім беру бағдарламаларына енгізілуі қажет. Үшіншіден, ғылыми тәжірибеде қолданылатын барлық терминдерді жүйелендіріп, гуманитарлық және экономикалық лексиканың жаңа түсіндірме сөздігін шығаруды тапсырамын, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Сонымен қатар, Қазақстан Президенті уәкілетті мемлекеттік орган мен Қазақстан Үкіметі тарапынан жобаның сапалы жүзеге асырылуына тиісті бақылау жасауды тапсырды.
– Төртіншіден, оқулықтар кәдімгі кітаптар сияқты басылып шығуы керек. Сонымен қатар онлайн білім беру ісін дамыту қажет. Қазір дамыған елдерде виртуалды университеттер бар. «Қазақстанның ашық университеті» жан-жақты қолдау табуы керек. Ашық лекциялар видеотекаларының және солардың негізінде дайындалатын оқулықтардың сапасын қадағалауға ерекше назар аудару қажет. Бесіншіден, «100 жаңа оқулық» жобасы ғылыми аударма мектептерін дамыту ісінде маңызды рөл атқарады. Сондықтан аударма саласында тәжірибенің, білімнің және кәсіби дағдының жүйелі дамуын қамтамасыз ету керек, – деді Мемлекет басшысы.
www.akorda.kz
Нұрсұлтан Назарбаев «Астана Бас жоспарында» болды
Мемлекет басшысы елорданы абаттандыру жөніндегі жобалардың іске асырылу барысымен, сондай-ақ қаланың инфрақұрылымдық және әлеуметтік-мәдени нысандарының құрылыс жос-парымен танысты. Нұрсұлтан Назарбаев Астанада жаңа сәулет және логистика ғамараттарын салу кезінде қалақұрылысы саласындағы әлемдік жетістіктерді зерттеп, оларды қолдану қажеттігін атап өтті.
Елбасы «Астана Бас жоспары» ғылыми-зерттеу жобалық инс-титуты» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде болды.
Қазақстан Президенті қала-дағы өмір сүру сапасы мен жайлы тұрмыс деңгейін арттыруға бағытталған әлеуметтік жобаларды іске асырудың маңызды екенін айтты. Сонымен қатар, Мемлекет басшысы елорданың 20 жылдығына арналған мерекелік іс-шараларды ұйымдастырып, өткізу мәселесіне баса назар аударды.
– Біз 20 жыл ішінде Ұлы Даланың дәл ортасында бүкіл әлемге танылған жаңа әсем қала тұрғыздық. Бұл қала халқымыз-дың мақтанышына айналды. Әрине, бұл – қала әкімшілігінің, құрылысшылардың, сәулетшілер мен осы үдеріске атсалысқан көптеген адамның маңдай терінің жемісі. Біз биыл елордамыздың 20 жылдығын тойлаймыз. Қонақ-тарымыздың бәріне елорданың жиырма жылда қол жеткізген тартымдылығын, әсемдігін және тыныс-тіршілігінің жоғары дең-гейде екенін көрсетуіміз қажет, – деді Елбасы. Сондай-ақ, Астана қаласының әкімі елорданы одан әрі дамыту және қала тұрғындарының өмір сүру жағдайын жақсартудың негізгі көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін атқарылып жатқан жұмыстар жөнінде баяндады. Соңында Нұрсұлтан Назарбаев бірқатар нақты тапсырма берді.
«Егемен қазақстан» газетінен алынды.
Қоғам дамуына жасалған нық қадам
Н.Ә. Назарбаевтың «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» көңілге жаңа үміт бүршік жарғызып, сенімімізді сергіте түсті. Елбасы бас-тамаларының біріншісі «Әр-бір отбасына баспана алудың жаңа мүмкіндіктерін беру» делінген.
Шелек ауылында заманауи үлгіде бой көтерген біздің мектеп ұжымының 80%-ын жас-тар құрайды. Жастар мен жас отбасылардың табыс деңгейін көтеріп, баспана алудың қолжетімділігі арттырылса, онда жастардың жұмысқа деген ынта-жігері өсіп, талаптана түсер еді, – дейді жас ұстаздардың бірі Шыңғыс Өтежанов. Сондықтан, бұл бастама, әсіресе, жастарға жағымды жаңалық болды.
Екінші бастамада жалақысы төмен жұмысшылардың еңбека-қысын көбейту үшін олардың салық жүктемесін азайту көздел-ген. Мектебімізде аз қамтылған отбасынан 215 бала оқытылуда, олардың ата-аналары барлығы дерлік жалақысы төмен жалдамалы жұмысшылар. Шынында олардың еңбекақысынан алынатын салық төмендетілсе, жағдайлары жақсарып, еңбека-қылары нақты көбейе түсер еді.
Үшінші бастама халықтың жоғары білім алуына жағдай жасап, сапалы мамандық иелерін дайындау мен студенттердің жатақханадағы жағдайын жақ-сартуға бағытталды. Келер оқу жылында мемлекеттен қосымша 20 мың грант бөлуді президент тапсырып отыр. Бұл да жастарға мемлекет қамқорлығының айқын көрінісі. Қазіргі таңда сұранысқа ие болып отырған инженер, ақпараттық технология, робот техникасы, нанотехнология саласындағы жетіспейтін мамандардың грантының көбейтілуі, мекте-біміздің алғашқы түлектеріне үміт отын ұялатып отыр. Төртінші бастама шағын несие беру мәселесіне арналған. Жаппай кәсіпкерлікті дамыту үшін шағын несиеге бөлінетін қаржы көлемі 20 миллиардқа артып отыр. Жеңілдетілген шағын несие ауылдық жерлерде жұмыс орындарының көбеюіне ықпал етіп, ауыл тұрғындарын серпілтіп, халықтың материалдық жағдайы жақсаратын болды.
Президент ұсынған бесінші бастама елді газбен қамтамасыз етуді жалғастыру делінген, ауылымызда газ құбырлары тартылып, көгілдір отын - газдың келуі осы бастаманың жарқын көрінісі.
Елбасының бастамаларын ұстаздар қауымы, ауыл тұрғын-дары үлкен қуанышпен қарсы алдық. Тәуелсіздігімізді баянды ете түсу үшін осы істер игі қадам болары анық.
Б.Толегенова,
тарих және музыка пәнінің мұғалімі.
Соңғы жаңалықтар
АЭС – объективті қажеттілік
о проведении республиканского…
Республикалық конкурс өткізу туралы …
Сарапшы: Қоғамдық мәселелерге…
АЭС салуды қолдау штабының өкілдері…
Члены Народного штаба за…
АЭС-тен көмірқышқыл газы да, күл де…
Халықтық штаб: Атом электр…
АЭС салуды қолдау жөніндегі халықтық…
