30-тамыз – Қазақстан Республикасының Конституциясы күні. Елімізде мемлекеттік мереке болып, осы аталған күні тойланады. Ағымдағы Конституция 1995 жылы 30 тамыз күні жалпыхалықтық Референдум негізінде қабылданып, 5 қыркүйек күні күшіне енген болатын. Конституция 9 тараудан, 98 баптан тұрады.
Ұлт ретіндегі нышанымыз іспетті Ата заң – мемлекеттің негізгі заңы ғана емес, бастапқы саяси және құқықтық құжаты ретіндегі рөлді иемденеді. Онда мемлекеттің барлық құрылымдарының, жеке азаматтардың, ұлт пен ұлыстардың, әлеуметтік топтардың мақсаттары, міндеттері, құқықтары көрсетілген. Тәуел-сіз Қазақстанның тұңғыш Конституциясы 1993 жылы 28 қаңтарда қабылданған еді. Дәл осы күні қабылдау жиынына сол кездегі Жоғарғы кеңес мүшелерінің 312-сі қатысып, 309 депутат жақтап дауыс берген және үшеуі қалыс қалады.
Ал, 1995 жылы қабылданған Конституция негізінде Қазақстан президенттік-парламенттік билікке көшті. Тұңғыш президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1995 жылғы 24 наурызда Қазақстан халқы Ассамблеясының бірінші сессиясында былай деп айтқан еді: «Демократиялық қоғамның ажырамас анықтағышы – шынайы заң үстемдігі, барлық азаматтардың қоғаммен жасалған және қабылданған ережелерді сақтауы болып табылады. Сіздерді және барлық азаматтарды ерекше жауапкершілікті сезінуге шақырамын, біздің үлесімізге ұлы өзгеріс заманында өмір сүру және әрекет ету тиіп отыр. Біздің бүгінгі істегенімізге, ертең біздің ұрпағымыз баға береді. ХХІ ғасырға Қазақстанның қандай болып кіруі бізге байланысты! Біздің балаларымыздың да тағдыры солай болмақ».
Тарихқа көз жүгіртсек, өткенімізде бүгінгі егемендіктің бейнесі талайлар күткен, осы үшін күресіп, қол созған арман болды. Ата заң да айбынымызды асқақтатып тұрған, мемлекет екенімізді айқындайтын бір белгі. Сондықтан, ол халық үшін қастерлі! Атақты ақын Жамбыл Жабаев бұрынырақта заңның өмірге келуіне байланысты өлеңінде былай деп жазған:
Масатыдай түрленіп,
Отанымды гүлдентті.
Бесіктегі баламды
Ана болып тербетті.
Тоқсандағы шалыңды
Шарықтатып көңілін,
Көкке құлаш серметті.
Қанат берді халқыма
Әуелетті, өрлетті.
Ағытылған өзендей
Сарқыратты еңбекті, − деген екен. Расымен-ақ, ел мүддесін қорғап, әділдіктің туын көтеретін, күштінің әлсізге қиянат қылуына тыйым болатын заңның орнауы да үлкен қуаныш. Мұны қазақ халқы ежелден білді. Әз-Тәуке «Қасым ханның қасқа жолы» мен «Есім ханның ескі жолын» жетілдіріп, «Жеті жарғы» заңдар жинағын жарыққа шығарғаны бәрімізге мәлім. Тәуке хан ХVІІ-ғасырда қазақ хандығына жан-жақтан қауіп төніп, елдің ауызбірлігі әлсірей бастаған тұста хандықты нығайтуға күш салған көсем. Ол бұл мақсатының жүзеге асуы үшін мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесі қажет екенін жақсы түсінді.
Бүгінгі Коституциямыздың ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Елбасымыз салып берген сара жолмен ел іргесі берік, бейбіт және өрлеуге толы ғұмыр кешуде. Конституциялар қабылданған елдер қатарына – Ұлыбритания, Жаңа Зеландия, Израил мемлекеттерін жатқызуға болады.Әлемдегі ең көлемді заңдар жинағының бірі Үндістанда. Үндістанның 1949 жылы қабылданып, бір жылдан кейін күшіне енген, 395 баптан, 12 бөлімнен, 500 толықтыру мен түзетуден, 117 400 сөзден тұрады. Конституция күнін мемлекеттік мейрам ретінде атап өтетін елдердің бірі – Америка Құрама Штаттары. Жыл сайын 17 қыркүйекте – Филодельфияда әлемдегі тұңғыш Америка Құрама Штаттары Конститу-циясының қабылданғанын атап өтеді.
Ата-баба қастер тұтқан «заң» ұғымының аясы кең, мәні терең. Әрине, ұғына білген жанға, Конституция – қастерлі қазына. Даңқты батыр Бауыржан Момышұлы айтқандай, тәртіпке бағынғанның құл болмасы анық.
Ілия Сұлтан
«Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерінде мемлекеттілік құра отырып, өзімізді еркіндік, теңдік және татулық мұраттарына берілген бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, қазіргі және болашақ ұрпақтар алдындағы жоғары жауапкершілігімізді сезіне отырып, өзіміздің егемендік құқығымызды негізге ала отырып осы Конституцияны қабылдаймыз». Осылай басталған еді 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Конституцияның кіріспесі. Қасым ханның «Қасқа жолы», Есім ханның «Ескі жолы», әз-Тәукенің «Жеті жарғысының» заманауи жалғасы болған Ата Заң қазақ халқының ежелден келе жатқан дала заңдарына негізделіп, ұлттық құндылықтар сақтала отырып жазылған. Сол үшін де жасампаз Қазақстанның дамуы жолында Конституцияның маңызы өте зор. Осы орайда, маңызды құжаттағы маңызды мәселені көтергенді жөн көрдік.
«...Ал екінші бақытым – тілім менің,
Тас жүректі тіліммен тілімдедім.
Кей-кейде дүниеден түңілсем де,
Қасиетті тілімнен түңілмедім» – деп, өзінің саналы ғұмырындағы үш бақытының бірін «тілім» деген ақиық Мұқағали Мақатаев жырлаған тіл мәселесі бүгінде өзекті болып отыр. Жаза-жаза жауыр болған тақырыпты қозғаудан біз де түңілмек емеспіз. Тіл – ұлттың өткені, бүгіні мен болашағы. Сондықтан оны қадірлеп-қастерлеу барша қазақстандықтардың азаматтық борышы. Десек те, бүгінгі күні осы қасиетті құндылықтың қадіріне жете алмай жүргендейміз.
Жоғарыда аталғандай, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы қабылдаған Қазақстан Республикасының бас құжаты – Конституцияның 7-бабында мемлекеттік тіл – қазақ тілі екендігі айқын жазылған.
«1. Қазақстан Республикасын-дағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі.
Кеңестік кезеңде өмір сүріп, тәрбие алған аға буынның мемлекеттік тілге шорқақтығына сол заманның қате түсінігі мен құлдық сананы айыптаймыз. Ал бүгінгі күннің, тәуелсіз Қазақстанның жастары, әсіресе, қалалық жердің тұрғындары мемлекеттік тілді менсінгісі келмейді. Бұл сорақылыққа кім кінәлі? Әрине, өзіміз. Ол аздай, соңғы кездері «Қазақ тілі Қазақстанда ғана керек. Әлемдік деңгейге жету үшін халықаралық тілдерді меңгеруіміз керек» – деген пікірлер де айтылып жүр. Рас, біздің ана тілімізді біліп қана, шет елдерде жетістікке жете алмайтындығымыз хақ. Бірақ, Қадыр Мырза-Әлінің:
«Ана тілің – арың бұл,
Ұятың боп, тұр бетте.
Өзге тілдің бәрін біл,
Өз тіліңді құметте» – деген нақылын қайтпекпіз? Өзіміздің арымызды түзеп алмай, өзгені меңгеруге бет бұрғанымыз артық болар. Бұл тұста неміс ұлтынан шыққан қазақстандық әдебиеттанушы, публицист Герольд Бельгердің қазақ тілі жайында айтқан сөзі де еріксіз еске түседі. «Қазақ тілін қарабайыр санайтын надандық бұлтын сейілту үшін мынаны еске алу артық болмас: егер бір ғана «Абай жолында» Әуезов 16 893 сөз қолданса, ал Шекспир мен Байронның барша лексиконы 15 мың сөзді құрайды. Демек, қазақ әдебиетінің дәмін көрмей жатып, әлемдік әдебиетке қол созудың өзі – ақымақтық» – дегені ана тіліміздің асқақтығын айқындап тұрғандай.
Хош, қарапайым азаматтар-дың қазақ тіліне деген салғырт көзқарасын өзгерту үшін аз жұмыс жүргізіліп жатқан жоқ. Жылына миллиондаған қаражат, өз елімізде өз тілімізді дамытуға жұмсалады. Ұят та болса шындық осы. Ал қара халыққа үлгі көрсететін шенеуніктердің қазақшасы мәз емес. «Қазақ пен қазақ қазақша сөйлессін» – деген Елбасы Н.Назарбаев осыдан екі-үш жыл бұрын игі бастама көтеріп, мемлекеттік қызметшілерге ана тілімізді меңгеруді тапсырып, Үкімет сағаттары мен жиналыстар мемлекеттік тілде өтуі керек деген тапсырма берген болатын. Тұңғыш Президент тапсырмасы жерде қалмады, түрі қазақ болғанымен, тілі орысша сайрап тұрған шенділеріміз, ана тілді меңгеруге уәде беріп, тіпті, кейбірі түсініксіз болса да «әупірімдеп» қазақ тілінде баяндамалар жасады. Кейіннен, бұл бастама Парламентке де жетіп, халық қалаулылары да қазақ тілінде сөйлей бастады. Алайда, бұл қуаныш ұзаққа созылмады. Шенеуніктер баяғы әдетіне басып, жиналыстарымыз ресми тілде өз жалғасын тапты.
«Жоғарғы жақтың» күйі осы болса, басқалардан не күтпекпіз деген ойға қаласың кейде. Алысқа бармай-ақ, ауданымызда да мемлекеттік тілді дамыту жүзеге асып, заңға құлақ аспайтындармен және жарымжан жарнамалармен күрес аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімі тарапынан жүйелі жүргізілуде. Алайда, құзырлы мекемедегі бір-екі мамандардың күші хакім Абай секілді мыңмен жалғыз алысуға жетпейтіндігі жасырын емес. Бір ғана мысал, елімізде коронавирус індетіне байланысты карантин шаралары күшейтілгелі, қоғамдық орындар мен жабық мекемеде медициналық бетпердесіз жүріп-тұруға тыйым салынды. Сәйкесінше, ғимараттар кіре-берісіне «Медициналық бетпердесіз кіруге тыйым салынады!» деген ескерту қағаз ілу міндеттелді. Бұл тұста да қазақ тілі жайына қалды. Ескертпелердің басым көпшілігі «Без маски не входить!» деген ресми тілдегі жазумен шектелді. Халық көп жиналатын банк бөлімшелерінің өзі мемлекеттік тілді менсінбегендей сыңай танытты. Есік қаласының орталығында «Ақ тілек» мейрамханасының ғимаратында орналасқан «Еуразиялық банктің» есігінде орысша ғана жазуды байқадық (суретте). Әлде, медициналық бетпердемен ғимаратқа кіру қазақтілді азаматтарға қатысы жоқ па, түсініксіз. Енді баршамыз орындауға міндетті заңға жүгінейік. Қазақстан Республика-сындағы тіл туралы заңның тілдерді қолданылуын реттейтін 8-бабында: «Мемлекеттік тіл Қазақстан Республикасы органдарының, ұйымдарының және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жұмыс және іс қағаздарын жүргізу тілі болып табылады, орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады. Мемлекеттік емес ұйымдардың жұмысында мемлекеттік тіл және қажет болған жағдайда басқа тілдер қолданылады» – делінген. Мұндағы мемлекеттік тіл дегеніміз – қазақ тілі екендігін ұмытпағанымыз абзал. Ол аз десеңіз, жоғарыда аталған медициналық бетперде туралы ескертпе қағаздың жазылу тәртібі де заң жүзінде көрсетілген. Осы заңның 21-бабы деректемелер мен көрнекі ақпараттарда мемлекеттік тілдің орнын айқын-дайды. «...Бланкілер, маңдай-шалар, хабарландырулар, жарнамалар, прейскуранттар, баға көрсеткіштері, басқа да көрнекі ақпарат мемлекеттік тілде және орыс тілінде, ал қажет болған жағдайда басқа да тілдерде жазылады» – делінген. Керек десеңіз жазылған көрнекі ақпараттарды орналастыру тәртібі де қарастырылған осы бапта. «...Көрнекі ақпараттың барлығы мынадай ретпен: мем-лекеттік тілде – сол жағына немесе жоғарғы жағына, орыс тілінде оң жағына немесе төменгі жағына орналасады, бірдей өлшемдегі әріптермен жазылады. Қажеттігіне қарай көрнекі ақпараттардың мәтіндері қосымша басқа да тілдерге аударылуы мүмкін...» – деп тайға таңба басқандай жазылған заңда. Ал бүгінгі көшедегі жарнамалар мен көрнекі ақпараттарға қарап, азаматтарымыз мемлекеттік тілді де, заңды да менсінбейтіндей күй кешесің.
«Жаяудың шаңы шықпас, жалғыздың үні шықпас» деген дана қазақ. Бір мақаланың күшімен немесе әкімдіктің бір-екі мамандары қоғамды түзей алмасы анық. Қоғамды түзеуді баршамыз өзімізден, отбасынан бастауымыз керек. Қазақша сөйлеп, қазақша ойлаған азамат қана шын патриот деген атқа лайық. Парламент мәжілісінің депутаты Бекболат Тілеухан айтқандай, «Қазақ тілінің Қазақстаннан басқа барар жері, басар тауы жоқ». Осыны естен шығармайық, құрметті оқырман.
Сардарбек НҰРАДИН
Аким Енбекшиказахского района Куанышбек Кашкымбаев обратился к предпринимателям с призывом помочь медикам в борьбе с коронавирусом.
Одной из тех бизнес-структур, кто откликнулся на обращение руководства района, стал ПК «Вира» в г.Есике, возглавляемый Рустамом Бурнашевым. Учредители ПК «Вира» приобрели 60 комплектов многоразовых защитных комбинезонов на сумму 700 тысяч тенге, которые 7 августа были переданы районной поликлинике. Столь необходимую защитную экипировку медицинские работники приняли с искренней радостью и благодарностью. Директор РГП «Енбекшиказахская межрайонная многопрофильная больница» Жамиля Абеуова отметила, что этот благотворительный дар поможет эффективно поддерживать и соблюдать меры безопасности для медицинского персонала и облегчит его работу в период пандемии.
Мы не должны забывать, что сделали и делают для нас люди в белых халатах. Когда в мир пришла беда, именно они приняли на себя главный удар, ежечасно рискуя собой. Данная благотворительная акция является не только материальной поддержкой врачей, медсестер, но и символом признательности за их самоотверженную борьбу с опаснейшим заболеванием, за спасение жизни и здоровья сограждан.
Надо отметить, что учредители ПК «Вира» делают все возможное для арендаторов торговых мест, которые терпят убытки из-за карантина и локаутов. Для них на 60 процентов снижена аренда в периоды закрытия рынка. Для безопасности посетителей и торговцев, когда действует отмена карантинных мер, регулярно проводится дезинфекция торговых площадей, при входе-выходе установлены дезинфекционные туннели и санитайзеры. Строго соблюдается правило обязательного ношения масок.
Лязиза КОЖАНКУЛОВА,
исполнительный директор рынка «Вира».
Санаулы күндерді артқа қалдырып жаңа оқу жылы да есігін айқара ашқалы тұр. Дегенмен, облыстағы санитарлық эпидемиологиялық жағдайға байланысты биылғы жаңа оқу жылы қашықтықтан оқыту форматында басталатын болады. Бұл туралы Алматы облысынң әкімі Амандық Ғаббасұлы баспасөз-мәслихатында мәлімдеді.
Облыста 760 жалпы орта білім беретін мектеп бар. Жаңа оқу жылында оқушы саны өткен жылмен салыстырғанда 16,6 мың балаға өсіп 426 мыңнан асып отыр.
Биылғы жылы алғаш рет білім ұясының табалдырығын 44 мыңнан астам бала аттамақ.
Эпидемиологиялық жағдайға байланысты білім мекемелері оқушыларды төрт бағытта оқытатын болады.
Бірінші бағыт бойынша 299 653 оқушы интернет желісі арқылы оқумен қамтылатын болады.
Екінші, 84 471 оқушы яғни білім алушылардың 20 пайызы республикалық телеарналар «Аль-Фараби», «Еларна» және облыстық «Жетісу» телеарнасы арқылы білімін жетілдіреді.
Үшінші, шалғайдағы елді мекендердегі 138 мектепте санитарлық талаптарға сәйкес, екі ауысымда 15 баладан 7721 оқушы штаттық режимде оқитын болады.
Төртінші, бастауыш сынып оқушылары, ата-аналардың өтініші негізінде болжаммен 5214 кезекші сыныптарда 34 792 бала білім алатын болады. Бұл оқушылардың 8 пайызын құрайды.
Өңір басшысы брифинг барысында облыс бойынша оқушылардың компютерлік техникамен қамтамасыз етілгенін тілге тиек етті. Оның айтуынша, білім алушылардың 61 пайызы техникамен қамтамасыздандырылған. Сондай-ақ мектептердегі 23 678 компьютер балаларға уақытша пайдалануға берілмек.
Алдағы уақытта мемлекеттік - жекеменшік әріптестік аясында 20 мың компьютер сатып алынады деп күтілуде.
Мектеп жасындағы бөбектердің басым бөлігі интернет желісіне қосылған. Олардың көрсеткіші 88 пайызға жетіп жығылады.
«Меценаттар тарапынан көмектер көрсетілуде, мәселен «Жас архитекторлар мен құрылысшылар» қоғамдық қоры облыстың аз қамтылған отбасылардың балалары үшін 150 компьютер құралдарын тегін беруі жоспарлануда»,-дейді Амандық Баталов.
Айта кетерлігі, «Қазақтелеком» АҚ арқылы 98 мектепте интернет жылдамдығын 4 Мбит-тен 8 Мбит-ке дейін ұлғайту күтілуде.
Сондай-ақ, интернет желісіне қосылу үшін оқушыларға 43 мың роутерлар сатып алу жоспарлануда.
Сандарды сөйлететін болсақ, Алматы облысы бойынша білім саласына 314,2 млрд. теңге қаржы қарсатырылған. Жалпы облыста аталған салаға бюджет қаражатының 65% бөлініп отырады.
Анар САБЫРОВА
Биылғы жылдың 7 айында облыс бойынша 5253 тұрғын жасына байланысты зейнетақының тағайындалуына өтініш білдірді. Айта кетейік, өткен жылдың дәл осы кезеңінде 4770 азамат зейнетке шыққан.
Зейнеткерлікке шыққандардың арасында Алматы (5 мыңнан астам), Түркістан (4,5 мыңнан астам) және Шығыс Қазақстан (3,8 мыңнан астам) облыстарының тұрғындары көп. Ең төменгі көрсеткіш Атырау облысына тиесілі, онда 7 ай ішінде 1295 тұрғын зейнеткерлікті рәсімдеген.
Естеріңізге салсақ, жасына байланысты зейнетақы төлемдерін тағайындау туралы өтінішті зейнет жасы толғанға дейін 10 күн бұрын «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының фронт-офисі арқылы беру керек. ХҚО-ға бару үшін алдымен egov.kz порталы немесе eGovKzBot2.0 телеграм-боты арқылы кезек уақытын брондау қажет.
Сондай-ақ коронавирустың таралуын болдырмау мақсатында мемлекеттік корпорация eGov.kz порталына электронды өтінішті жіберу арқылы қашықтан зейнетақы тағайындау мүмкіндігін қарастырды.
Өтініш беру үшін азамат электрондық цифрлық қолтаңба немесе біржолғы жасырынсөз арқылы egov.kz порталына кіру керек. Содан кейін «Электрондық өтініштер» сервисін таңдап, қызметке онлайн тапсырыс беру қажет. Содан кейін жеке ақпарат, оның ішінде электронды пошта мекенжайы, телефон нөмірі, қызмет атауы және т.б. мәліметтер толтырылуы тиіс.
Сондай-ақ құжаттардың сканерленген немесе фото көшірмелерін (қажет тізімді 1414 байланыс орталығынан немесе gov4c.kz веб-сайтындағы «Мемлекеттік қызметтер стандарттары» бөлімінен білуге болады), соның ішінде қызмет алушының жеке қолтаңбасымен куәландырылған өтінішті де жүктеу қажет. Жолданатын тарап бағанында – «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының аймақтық филиалын таңдау керек.
Өтінімнің соңында ЭЦҚ-мен қол қойылуы тиіс.
Сұрақтар туындаған жағдайда, мемлекеттік корпорацияның қызметкерлері қызмет алушымен көрсетілген телефон нөмірі арқылы байланысады.
Мемлекеттік қызмет нәтижесі қызмет алушының жеке кабинетінде көрсетіледі.
Айта кету керек, БЖЗҚ-дан төленетін төлемдер мен базалық зейнетақы төлемдеріне өтініш композит аясында бір өтініш арқылы ұсынылады.
Коронавирус инфекциясы тарағаннан бастап бірқатар салалардың жұмысы тоқтады. Оған себеп, аталған кеселмен күресте қабылданған шаралар болып отыр. Баршаға белгілі Алматы облысы бойынша карантиндік шаралар күшейтілген болатын. Оның нәтижесі де жаман емес.
Бүгінгі күні Алматы облысында 44512 расталған COVID-19 жағдайы тіркелген. Соңғы аптада аурудың өсу қарқыны 1.1% құрады. Дегенмен қойылған қатаң талаптар мен шығарылған қаулыға қарамастан, тұрғындар карантин режимін бұзып әкімшілік құқықтың 425-бабын бұзған.
3 тамыз күні қабылданған №23 қаулыға сәйкес:
-Қоғамдық тамақтану нысандары мейрамхана, дәмханалар, банкет залдары, донер, бар сондай-ақ ашық ауадағы жазғы алаңдардың жұмыстары;
- Облыс аудандары мен қалалары арасында, сондай-ақ облыс аумағынан тыс жолаушыларды автотасымалдауды жүзеге асыратын автовокзал жұмысы және елді мекендер ішіндегі қоғамдық көлік жұмысы тоқтатылды.
- Жабық азық-түлік және барлық азық-түлікті емес ашық және жабық базарлардың жұмысы да шегерілді.
- сауда-ойын-сауық орталықтары, сауда үйлері, сауда желілерінде, мәдениет объектілері, фитнес объектілері, тренажер залдары, саябақтар, скверлер, бассейндер, аквапарктер, қалалық және қоғамдық жағажайлар, ыстық көздердің жұмысы тоқтатылған.
Ресми деректерге сүйенсек, республика бойынша 435 мың түрлі сауда орындары қызметін жалғасытра алмай отыр. Бұл дегеніміз 735 мыңнан астам адам жұмыстан қысқартылды дегенге саяды. Өнім көлемі болса 10,6%-ға төмендеген. Дәл солай тұрмыстық және де өзгеде қызмет көрсету саласыда зардап шегіп отыр. Зерттеу нәтижесі бұл бағыттағы өндіріс көлемі 14,6%-ға түскенін көрсетуде. Сондай-ақ, қонақ үй, мейрамхана ісі бойынша өндіріс көлемі 52,6%-ға төмендеген.
Осыдан қарап кеселдің кәсіпкерлердің қызметіне кедергі жасап отырғанын аңғару қиын емес.
Аталмыш тығырықтан шығу жолын ұлттық «Атамекен» кәсіпкерлер палатасы ұсынып отыр.
Кәсіпкерлер палатасы бизнес өкілдерінің ісінің алға жылжуына жеңілдікті осылай жасауды ұсынуда. Дегенмен, қызметке қайта кірісу үшін барлық талаптар сақталынып, тексеруден өтуі керек.
Бүгінде қала мен қаланы, ел мен елді бір-бірімен жалғап, тауар айналымы мен қарым-қатынас көзіне айналған жолдар экономикалық тұрғыдан маңызды нысан болып саналады. Сондықтан да еліміз бұл бағытта жүйелі жұмыстар жүргізуді назардан тыс қалдырған емес. Күре жолдар мен автодәліздер салынып, шалғай мекендердің тамырына қан жүгірді. Ауданымызда да бұл бағытта атқарылып жатқан жұмыстар жетерлік. Тамыздың алғашқы аптасында аталып өтілетін көлік қызметкерлері күні қарсаңында осы тақырыпты қаузағанды жөн санадық.
Алдымен ауданның қан тамырлары секілді жан-жаққа таралған жолдардың ұзындығына тоқталып өтсек. Жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің берген мәліметіне сүйенсек, жолдарға 2017-2018 жылдары паспортизация және диагностика жұмыстары жүргізілген. Анықталғандай, жалпы автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы (2017 жылы – 2284 км болған) 2555 шақырымды құраған. Бұл 2017 жылмен салыстырғанда 271 шақырымға артқан. Оның ішінде республикалық маңызы бар автожолдар 391, облыстық маңызы бар автомобиль жолдары 627,3, ал аудандық маңызы бар жолдар 1236,7 және ішкі шаруашылық жолдар 300 шақырымды құрайды. Жолдарға паспортизация және диагностика жұмыстарын жүргізу барысында 2000 жылдардан бері жеке тұрғын үй құрылысына беріліп, бірақ ешқандай инфрақұрылым жасалынбаған 17 ауылдың жаңа ықшам аудандарындағы жолдарды қоса есептегенде аудандық маңызы бар жолдар мен елді мекендердегі көшелердің ұзындығы 852-ден 1160 шақырымға немесе 36,2 пайызға өскен. Әрине, бұл жолдардың 90 пайызы асфальтталмаған, ешқандай жөндеу жұмыстары жүргізілмеген.
Сонымен қатар ауданның 79 елді мекеніндегі 3690 құбыр мен 7 көпірдің жай-күйі тексеріліп, техникалық құжаттары дайындалды. Қазіргі жолдардағы барлық мәліметтер электрондық базаға тіркелді. Жөндеу және күтіп ұстау жұмыстарын оперативті түрде шешу мақсатында бұрын облыстық теңгерімде тұрған 91,7 км жол аудан балансына қабылданып алынды.
Енді осы аталған қарым-қатынас көздерін жөндеуге, күтіп-баптауға қаражат керек. Ауданымызда бұл мәселе оң шешімін тапқан. Былтырғы жылы жолдарды жөндеуге 3 млрд 371 млн теңге қарастырылса, биыл бұл сома 1,5 есеге дейін артқан, яғни, бюджеттен 4 млрд 891 млн теңге бөлінген. Оның ішінде аудандық маңызы бар жолдарға 2 млрд 776 млн теңге бөлініп отыр. Естеріңізде болса былтыр аудандық жолдар 804,7 млн теңгеге жөнделген болатын.
Қазіргі уақытта аталған қаржы өз мақсатымен жұмсалуда. «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы шеңберінде Шелек ауылының ықшам аудандағы ұзындығы 10 км болатын 15 көшені күрделі жөндеуге ағымдағы жылға 825,2 млн теңге бөлініп отыр. Бүгінгі таңда мердігер мекеме «Атырау Инжстрой-АИС» ЖШС тарапынан жөндеу жұмыстары жүргізілуде.
Өткен жылы жөндеу жұмыстары басталған Есік қаласындағы Қ.Орымбетов атындағы көшенің орташа жөндеу жұмыстарын аяқтауға 58 млн теңге бөлінген. Сонымен қатар, жол қозғалысын реттеу үшін Есік қаласының Набережная көшесін Спорт кешені мен 3-ші ықшам ауданға қарай 800 метрге ұзарту мақсатында жоба дайындалып, 2019 жылы 100 млн теңге қаражат игерілген. Қазіргі күні жобаға сәйкес (жалпы жоба құны 229,3 млн.теңге) жолдың бойына түсетін инженерлік жүйелерді су, кәріз жүйесі, электр бағандары, суару каналы, телефон кабелін сыртқа шығару жұмыстары жүргізілуде. Құрылыс жұмыстарын жергілікті «Дара компани» ЖШС-і жүргізуде. Жоба толығымен ағымдағы жылы аяқталады деп күтілуде. Алайда, жобаны аяқтауға қажетті 76,1 млн теңге бөлінбей, қазір бюджеттік өтінім берілген.
Ж.Қайыпов ауылының барлық көшелерін асфальттау мақсатында өткен жылы жоба дайындалған, жалпы ұзындығы 11,8 км құрайтын көшелерді орташа жөндеу жұмыстарының сомасы 213,9 млн теңгені құраған. Былтыр алғашқы 100 млн теңгесі бөлініп қаражат толығымен игерілген. Қазіргі таңда 8 көшеде 6,1 км жаңа асфальт төселді. Мердігер мекеме «ДСУ-13» АҚ-ы жасасқан келісім-шарт Алматы облысының қаржылық аудит департаментінің хабарламасына сәйкес бұзылған. Бүгінде мемлекеттік сатып алу бойынша қайта конкурс жарияланып, қорытындысы шығарылды. Жобаны аяқтау үшін 56,2 млн теңге көлеміндегі қаражатқа өтінім берілген.
Елді мекендердегі көшелерде жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында Есік қаласы мен Шелек ауылының көшелерін ағымды жөндеуге жалпы 50 млн теңге бөлініп, қаржы толығымен игерілген. Сонымен қатар, 11 ауылдық елді мекендерде (Азат, Өрнек, Бірлік, Екпенді, Түрген, Талдыбұлақ, Құлжа, Достық, Саймасай, Жанашаруа, Өрнек) «Өңірлерді дамыту» бағдарламасы шеңберінде көшелерін ағымдағы жөндеу жұмыстарына 124 млн теңге бөлініп, 8 ауылдық мекен көшелерінің жөндеу жұмыстары аяқталған.
Жол көлік оқиғаларының алдын алу және оқушылар мен жаяу жүргіншілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында ағымдағы жылы аудан бойынша жергілікті жолдар бойынша 320 жол белгілері мен мектептер маңындағы «Абайлаңыз, мектеп» атты 60 панноны ауыстыру жоспарланып отыр. Сондай-ақ, аудан аумағындағы барлық жаяу жүргіншілер өткелдерінде жолақтарды жаңарту қарастырылған. Оған қоса, аудан аумағында 22 жарықтандырылатын жаяу жүргіншілер өтпелерін салуға сұраныс берілген. Әрқайсының құны 1,6 млн теңгені құрайды.
Жұмыссыз ретінде тіркелген азаматтарды да жолды жөндеуге тарту мәселесі де қарастырылған. Ағымдағы жылы аудан бойынша жол саласында «Жұмыспен қамтудың Жол картасы» бағдарламасы аясында 46 жоба бойынша 22,2 шақырым жол орташа жөнделіп, 20,5 шақырым тротуарлар салынуда, сонымен қатар 34 елді мекенде 46 шақырым жаңа асфальт төселінеді деп жоспарланған. Бұл жобаларда 352 жұмыс орындары құрылып, оның ішінде 173-і жұмыссыз ретінде тіркелген азаматтар санатынан болмақ. Бағдарлама бойынша барлық санаттағы жолдардың жөндеу жұмыстарына 1 млрд 841,4 млн теңге бекітілді. Жалпы келісім-шарт бағасы 1 млрд 635,9 млн теңгені құраған. Бұл қаражаттың 588,9 млн теңгесі ауылдық және Есік қаласының көшелерін ағымды жөндеу жұмыстарына қарастырылған. Ал Есік қаласының көшелеріне тротуарлар салу үшін 323,2 млн теңге бөлінген. Орташа жөндеу жұмыстарына бөлінген сома 720,4 млн теңге. Осы күнге дейін жалпы соманың 892,6 млн теңгесі немесе 53 пайы-зы игеріліп, 23 жоба бойынша жұмыстар аяқталған. Аталған жобалар бойынша 352 жұмыс орынның 339-ы қамтылған, ал оның жұмыспен қамту орталығы арқылы жоспарлы 173 орынның 167 орындалды. Аталған бағдарлама аясында Есік қаласының Кешубаев көшесінің тротуа-ры және Мәметова, Абай көшелерінің орташа жөндеу жұмыстары, Қазақстан, Қорам, Сарыбұлақ, Алға, Сатай, Ташкенсаз, Бәйдібек би, Ақши, Баяндай, Саймасай, Өрікті, Асысаға, Бижанов, Ащысай, Шелек, Нұра, Малыбай, Ақтоған, Көлді, Қызылжар ауылдары көшелерінің ағымдағы жөндеу жұмыстары аяқталды.
Бұл тек аудандық маңызы бар жолдар бойынша атқарылған жұмыстардың тізбегі болатын. Облыстық жолдарды жөндеуге де аз қаражат бөлінген жоқ. Атқарылған жұмыстар да шаш-етектен. Көп жылдан бері шешімін таппай келе жатқан облыстық маңызы бар Есік-Қырбалтабай-Жетіген жолының Есік қаласынан Құлжа тас жолына дейінгі 0-14 шақырымы аралығына орташа жөндеу жұмыстары жүргізілген. Жалпы 14 км жолды орташа жөндеуге 374,1 млн теңге бөлінген. Сонымен қатар туризм саласын дамыту мақсатында Есік көліне апаратын жолдың 8,5-15 шақырым аралығын орташа жөндеуге 195,5 млн теңге бөлініп, жөндеу жұмыстары жүріп жатыр. Мердігер мекеме – «ДСУ-13» АҚ.
Саяжай аумағындағы Рахат №1 орта мектебінің оқушылар мен тұрғындарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында «Есік-Саймасай» автокөлік жолының 6-шақырымында жерүсті жаяу өткелінің құрылысы басталып кетті. Құны 136,6 млн теңге болатын жобаның мердігері «ДСУ-13» АҚ. Құрылыс нысаны тамыз айының соңында аяқталмақ. Сонымен қатар Бәйтерек ауылының маңында Құлжа тас жолының 31-шақырымында жер үсті жаяу өткелін салу мақсатында жобалық-сметалық құжаттамасы дайындалып, мемлекеттік сараптамадан өтуде.
Еңбекшіқазақ ауданы бойынша облыстық маңызы бар жолдар 627,3 шақырымды құрайды. Қазіргі таңда Оның 250 шақырымы ағымды жөндеу жұмыстарымен қамтылды. Жөнделген жолдардың жалпы көлемі 49,5 мың шаршы метрді құрады. Бөлінген қаражат 212,8 млн теңге.
Ауданға тиесілі облыстық маңызы бар автомобиль жолдарына ағымдағы жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін облыстық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасына бірнеше ауылдың кіреберісін жөндеуден өткізу бойынша сұраныс хат жолданды. Оның ішінде Төражайлау, Бас су торабына апаратын, Түрген-Үлкен Алматы арнасы айналма жолдары бар.
Аудандағы ең негізгісі саналатын респуликалық маңызы бар жолдар да жөндеуден өтуде. Биылғы жылы, Көкпек-Кеген-Түп автокөлік жолының 0-12 шақырымын орташа жөндеуге 433 млн теңге бөлініп, құрылыс жұмыстары басталды. Сондай-ақ, Алматы-Көкпек-Көктал-Қорғас автокөлік жолының 154-172 км аралығы орташа жөндеу жұмыстарымен қамтылмақ. Ол Көкпек шатқалына кіре-берістен Ұйғыр ауданының бұрылысына дейінгі аумақты қамтиды. Бұл мақсатқа 708 млн теңге қаражат көзделіп отыр.
Республикалық жолдар бойында қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында сәуір айының басында Алматы облыстық әкімшілік полиция басқармасы және Қазавтожолдың ДЭУ-21 бөлімшелерінің өкілдері, Есік қаласы мен ауылдық округ әкімдерімен бірлесе отырып, аудандағы «Алматы-Көкпек-Бәйдібек би» 32-78 шақырым аралығы және «Алматы-Көкпек-Көктал-Қорғас» 29-109 шақырым аралықтарында аялдама нысандары, жол жиегіндегі қоршаулар, қосымша жол белгілерін орнату, жаңарту, жол қабатын жөндеу мәселелері бойынша мониторинг жұмыстары жүргізілді. Шара барысында анықталған кемшіліктер түзету мақсатында жұмыстар атқарылуда.
Батыс пен шығысты, оңтүстік пен солтүстікті жалғаған жол – тіршіліктің күретамыры. Ал оның қадірін жүрген ғана біледі. Бабалардың бұл сөзі осы күнге дейін өзектілігін жоғалтқан емес. Жоғарыда аталған жұмыстарға қарап, жол мәселесінің жылдан-жылға оң шешімін тауып жатқандығына көз жеткіздік. Алысқа бармай-ақ, Есік қаласының өзінде бұрын-соңды жөндеу көрмеген қысқа көшелердің өзі асфальтталып, тротуарлар орнатылуда. Ауылдар да назардан тыс қалып жатқан жоқ. Қысқасы, тіршіліктің күретамырына қан жүгіруде.
Сардарбек НҰРАДИН
Әлемді әуреге салған коронавирус індеті экономиканың негізі саналатын түрлі салалардың жұмысын тұралатты. Салдарынан жұмыссыз қалған азаматтардың саны артып, екі қолға бір күрек табу қиындай түсті. Бірқатар мемлекеттер карантин шараларын жеңілдетіп, азаматтардың жұмыс жасауына рұқсат берген күннің өзінде жұмыссыздық мәселесі өршіп тұр. Бұл түйткіл Қазақстанды да айналып өтпеді.
Статистикаға сүйенсек, осыдан тура бір жыл бұрын, 2019 жылдың шілде айында елімізде жұмыссыз 440,9 мың адам болған. Бұл жалпы жұмыс күшінің 4,8 пайызын құраған. Осы жылдың қаңтар айында бұл көрсеткіш қатты өзгермеген, жұмыссыздар саны 441,2 мың адамды құраған. Ал Ұлттық экономика министрлігі биыл Қазақстандағы жұмыссыздық деңгейін 5,8 пайызға өседі деп болжауда. Халықаралық валюта қоры еліміздегі жұмыссыздық деңгейі 7,8 пайыз болуы мүмкін деген болжам айтуда.
Кризистік жағдайдан шығумен қатар, жұмыссыздыққа тосқауыл қою мақсатында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметке бірқатар тапсырмалар берген болатын. Президент тапсырмасына сәйкес, «Жұмыспен қамтудың жол картасы» бағдарламасы қабылданып, оны жүзеге асыру үшін 1 трлн теңге қаржы бөлінген. Жоспарға сәйкес жұмыс таба алмай жүрген 255 мың адамның мәселесі шешілуі тиіс.
Аталған бағдарламаға сәйкес, аудан аумағында 106 инфрақұрылымдық жобаны іске асыру жоспарланған болатын. Негізінен әлеуметтік нысандар мен инженерлік-көліктік инфрақұрылым бойынша азаматтарды жұмыспен қамту. Осылайша, 1147 азамат уақытша еңбек етсе, 250 адамды тұрақты жұмысқа орналастыру көзделген.
Бүгінгі таңда 105 жобаның мердігерлері анықталып, жұмыстар басталып та кетті. Іске асырылып жатқан 99 жоба бойынша 432 адамға жолдама берілген. Аудандық жұмыспен қамту орталығы арқылы «Жұмыспен қамтудың жол картасы» бағдарламасы аясында жұмысқа орналастыру кестесі бойынша 252 адамға жұмыс берілген. Сонымен қатар, аталған бағдарламаның іске асырылуын тұрғындар арасында түсіндіру мақсатында мобильдік пунктер ұйымдастырылып, жұмысқа мұқтаж азаматтардың тізімі жасалуда.
Байқасақ, бағдарлама шеңберінде берілетін жұмыстардың басым көпшілігі уақытша ғана. Яғни, азаматтар құрылыс-монтаж жұмыстарына тартылуда. Қауіпті індет бүйірден қысқан уақытта Қазақстан секілді дамушы елдер ғана емес, әлемдегі дамыған алпауыттардың өзінде жұмыссыздық мәселесі өршіп тұр. Bloomberg ақпараттық агенттігінің мәліметінше Америка Құрама Штаттарының өзінде жұмыссыздық деңгейі 15 пайызға жетіп қалған. Сондықтан Мемлекет басшысы Үкіметке шұғыл шара қабылдауды тапсырып, Үкіметтің кеңейтілген отырысында Қ.Тоқаев «Жұмыспен қамтудың жол картасы» бағдарламасындағы кейбір мәселелерді сынға алған болатын.
– Жобалардың 6 пайызында ғана тұрақты жұмыс орны қарастырылған. Оның өзінде мемлекеттік секторларда, яғни мектептер мен ауруханаларда. Мұндай жұмыс мені қатты алаңдатады. Үкімет әкімдермен бірлесіп, шұғыл түрде тұрақты жұмыс орындарын көбейтуге кірісу керек – деген еді. Президент тапсырмасына сәкес, Үкімет жергілікті атқарушы органдармен бірлесе жұмыссыздықпен күресті жалғастыра бермек.
С.НҰРАДИН
Қазір коронавирус індеті бүкіл әлемді шарпып барады. Алдыңғы қатарлы дамыған мемлекеттер экономикасы қуатты, ғылым-білімі мен медицинасы жетілген болғанына қарамастан індеттің таралуын бақылауда ұстай алмай қалды. Әлбетте, көрінбейтін жаумен арпалысу – ешкімге де оңай соғып жатпағаны белгілі. Осы орайда Қазақстанда мемлекет коронавирусқа қарсы шаралар қабылдап жатқанын баса айту керек.
Көзге көрінбейтін індетпен күрес – әлем елдерінің басына ауыр сынақ әкелгені ақиқат. Ал осынау майданның алғы шебінде ақ халатты абзал жандар тұр. Әрине, антына адал, сертіне берік нағыз бүгінгі күннің батырларына қандай құрмет көрсетсек те артық етпейді. Себебі, өз өмірін таразы басына тігіп, елдің амандығын биік қойған дәрігерлер қауымына алғыстан басқа айтарымыз жоқ.
Дегенмен кез келген салада жақсы маман болумен бірге, техникалық базасы да алдыңғы қатарда болуы шарт. Еліміздегі соңғы жағдайларға байланысты өкпені жасанды желдету аппаратына (ИВЛ) сұраныс артқан. Аталған аппараттың жетіспеушілігінен оны қолдан жасап пайдаланып жүргендерді де ғаламтордан көрген болатынбыз.
Осындай қиын сәттерде халықтың бірлігі мен берекесі қаншалық маңызды екені аңға-рылды. Яғни, қарапайым азаматтар қаражат жинап аппараттарды өздері сатып ала бастаған. Сонымен бірге, қайырымды азаматтардың да көмегі арқасында ауруханаларға аппараттар тарту етілді. Осындай игі бастамалар Шелек өңірінде де өз жалғасын тапты.
Шелек ауылындағы аудандық орталық ауруханасына бүгінде 12 өкпені жасанды желдету аппараты тарту етілді. Оның біреуін «DAULETTEN Қайырымдылық қоры» ұсынса, жетеуі «Шұғыла» қоры атынан сыйға берілген. Одан бөлек, Е.Сұлтанғазиев екі данасын, ал Қ.Амиров пен Б.Нұрбеков бір данадан тарту еткен.
Бүгінде Шелек аудандық орталық ауруханасына көптеген адамдар коронавирус індетімен түсіп, олар түгелге жуық жазылып шықты. Бұл да аурухана дәрігерлерінің біліктілігі мен қабілеттерінің деңгейін анық көрсетеді. Ал қайырымды азаматтардың көмегімен тарту етілген өкпені жасанды желдету аппараттары болса аурухана қызметкерлерінің жұмысына серпін беріп, қаншама науқастың өміріне араша болары хақ. Ең бастысы, халқымыздың басына қиындық түскенде елім дейтін жомарт жандардың төбе көрсетуі бәрімізді қуантады.
Н.ТІЛЕУҚАБЫЛ
Тосыннан келген індет біздің елімізді ғана емес, көш басындағы алпауыттарды да есеңгіретіп жіберді. Жайбарақат тіршілікті абыр-сабыр етіп, медицина саласын сынға салды. Осындай сәтте мойымаған ақ халаттылар өздерінің кәсібилігін көрсетіп, қаншама адамды ажалдан арашалап қалды. Еріктілер жылында оларға еріктілер қосылып, өмірлік маңызы бар істердің басын қайырды.
Жасыратыны жоқ, соңғы кездері ауруханаларда жасанды тыныс алу (ИВЛ) аппараттары мен оттегі концентраттары жетіспеушілігі айтылып келеді. Осындай олқылықтың орнын толтырғысы келген ауданымыздың ерікті жастары аудан әкімдігінің бастамасымен тұрғындарға үндеу жасап, небәрі бір жарым күннің ішінде 700 мың теңге қаражат жинаған. Тез арада түскен қаржыға оттегі концентраттарына тапсырыс беріп, өткен аптаның аяғында аппараттар аудандық ауруханаға тапсырылды.
«Нұр Отан» партиясы аудандық филиал төрағасының бірінші орынбасары Қуат Байғоджаев, аудандық «Жас Отан» жастар қанатының жетекшісі Айбек Ілебаев та арнайы барып, сын сағатта ерен ерліктерімен көзге түсіп, игі істердің ұйытқысы болып жүрген ерікті жастарға ризашылығын білдірді.
– Бүгінгі жастардың жасап жатқан жақсылықтары медицина саласының қызметкерлері мен індеттен зардап шегіп жатқан науқастарға жасаған үлкен сый болды. Сендердің арқаларыңда қаншама адамның өмірі аман қалады, қаншама науқасқа үміт отын сыйладыңдар. Мұның өзі – батырлық. Қиын-қыстау күнде елінің қамын жеген жастардан іргетасымыз қаланса, болашағымыз жарқын болмақ – деді Қуат Байғоджаев.
Бұдан бөлек, еріктілер аурухана маңында кезекшілік ұйымдастырып, медицина қызметкерлеріне көмек көрсетеді. Кіреберісте адамдардың дене қызуын тексеру, жол көрсету, науқастарға берілген азық-түлікті жеткізу сынды жұмыстармен айналысады.
Ерікті жастар жеткізген 6 оттегі концентраты бірден іске қосылады. Осы айдың аяғында тағы 8 оттегі концентраты жеткізіледі. Аудандық аурухананың бас дәрігерінің стратегиялық даму жөніндегі орынбасары Гүлмира Отынбекованың айтуынша, қазіргі уақытта эпидемиологиялық жағдай тұрақталған. Соңғы 2 күнде коронавирус індетін жұқтырған азаматтар мүлдем тіркелмеген.
С.НҰРАДИН
Орталық коммуникациялар қызметіндегі баспасөз мәслихаты барысында ҚР Денсаулық сақтау вице-министрі Ажар Ғиният елімізде коронавирус инфекциясын жұқтырған дәрігерлердің санын мәлімдеді.
«Елімізде коронавирус инфекциясы расталған медицина қызметкрелерінің саны 8 518 адамды құрайды. Бүгінгі күні дәрігерлердің арасында өкпе қабынуымен ауырғандар туралы мәлімет жоқ», – деді вице-министр.
Сонымен қатар ол коронавируспен күресте өкпе қабынуына шалдыққан дәрігерлерге бір реттік әлеуметтік төлем берілуі мүмкін екендігін де айтты.
«Егер коронавирустық өкпе қабынуымен күрес барысында ауырып қалған медицина қызметкерлері төлемге өтінім беретін болса, онда біз оларға қолдау көрсетеміз. Аталған медициналық құжаттар жергілікті атқарушы органдар деңгейіндегі комиссияға жіберілетін болады», – деді Ажар Ғиният.
Шаң басып, келмеске кеткен тарих беттерінде небір аласапыран замандар болды. Әлем жұртшылығының басынан небір зұлматты жылдар өткен десек қателеспейміз. Оның кейбірін қауымдар, халықтар мен мемлекеттер бір-бірімен соғысып қолдан жасаған болса, енді біразы адам баласының еркінен тыс табиғи апаттар мен індеттер түрінде орын алды. Әр ғасырда айналып келіп отырған обаның адамзатқа қандай қайғы-қасірет әкелгеніне қарт тарих куә. Бірақ адамзат өркениеті соның бәрінен аман-есен өтті.
Қазақ халқы да өз тарихында талай рет басынан аса ауыр қасіретке толы алапат, аласапыран қиын-қыстау кезеңдердің куәсі болды. Расында да, «мың өліп-мың тірілген» халқымыз талай нәубетті бастан кешіп, осы күнге аман-есен жетті.
Бұл тұрғыдан қай жағынан қарасақ та, адамзатты апаттардан алып өткен – оның бойындағы күрескерлік рух пен сабыр-төзім, ақыл-парасат пен ғылым-білім, ынтымақ-бірлік пен тәртіп дейтін құндылықтар.
Бүгінде коронавирус инфекциясымен күрес бүкіл әлемде көзге көрінбейтін дұшпанмен арпалысқан қан майданға айналды. Өмір мен өлім таразыға түскен сол майданның алғы шебінде ақ халатты абзал жандар жүр. Әрине, науқастың өмірін сақтау үшін өз денсаулығын қатерге тігіп, күні-түні тынбай еңбек етіп жүрген дәрігерлер мен медбикелердің, басқа да медицина қызметкерлерінің қаһармандығы ешбір цифрмен, ешбір соммамен өлшеуге келмейді. Олар – бүгінгі күннің нағыз батырлары.
Тұтас халықтың алғысына бөленген ақ халаттылар еңбегінің ешбір өлшемі жоқ, десе де оларға ризашылығымызды білдіру – парыз. Осы орайда аудандық мәслихат аппараты 22 шілде күні Шелек ауылындағы аурухана басшылығы мен инфекция бөлімінің қызметкерлеріне алғыс хат пен арнайы сыйлықтарын табыстап қайтқан болатын.
Байқағанымыз, қазіргі уақытта жергілікті дәрігерлер штаттық режімде жұмыс істеп, ауруханаға түскен кез келген науқасқа сапалы медициналық көмек көрсетуде. Науқастардың стационарға келіп түскен уақытынан бастап, толық емдеу жұмыстарын жүргізуде.
Сақтықта қорлық жоқ
Алдыңғы қатарлы дамыған мемлекеттер экономикасы қуатты, ғылым-білімі мен медицинасы жетілген болғанына қарамастан індеттің таралуын бақылауда ұстай алмай жатыр. Бұл өз кезегінде елімізде де біраз шектеулерге әкелді.
Қазіргі кезде эпидемиялық жағдайды реттеу үшін облыс, аудан әкімдігі шұғыл, батыл қадамдарға барып, маңызды әрі қажетті шараларды қабылдап жатыр.
Соңғы мәлімет бойынша COVID-19 індетімен Еңбекшіқазақ ауданында, жалпы, 427 адам тіркелген. Иә, бұл – қауіпті ауру, оны емдейтін вакцина әлі жасалған жоқ. Бірақ оны қауіпті екен деп байбалам салып, үрейге бой алдырмау керек. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» демекші, бұл сын-қатерге бірлесе қарсы тұрып, одан аман-есен абыроймен өтеміз деп сенемін.
«Жұт жеті ағайынды» дейді дана халқымыз. Бір жағынан пандемия алқымнан алып жатса, екінші жағынан экономикалық дағдарыс елімізге қосымша ауыртпалықтар әкелді.
Сол айтқандай, елімізде карантиндік режим бекітілгендіктен көптеген азамат табысынан айырылып, қиын жағдайға тап болғаны жасырын емес. Осы күрделі кезеңде әлеуметтік тұрғыда әлжуаз отбасыларға қол ұшын беру – мемлекеттің тікелей міндеті. Қазақстанның бұл уақытша қиындықтарды жеңіп шығатын қаржылай қоры да, халқының бойында күш-жігері де бар. Бұл бағытта «үкімет не береді?» деп емес, «біз азаматтарға қандай көмек бере аламыз?» деген Еңбекшіқазақ ауданының белсенді азаматтары, кәсіпкерлер аудан әкімдігімен бірлесіп еңбек етіп, өздерінің үлестерін қосып, мүмкіндігінше түрлі көмек түрлерін көрсетуде. Әрі бастамалары ойдағыдай жүзеге асырылуда.
Ұлтымыздың қанында бар қайырымдылықты берік ұстанған ізгі ниетті азаматтар індетпен күрес шарасына білек сыбана кірісіп кетті. Әрине, қай бағытта жұмыс атқарсақ та, әрбір істелген сауапты іс пен жүйелі жұмыс елдің игілігі мен жастардың жақсылығына істелген еңбек деп білемін.
Сол атымтай жомарт бір шоғырдың ішінде аудандық мәслихат депутаттары, «Nur Otan» партиясы аудандық филиалының мүшелері, жастар ресурстық орталығының бастамасымен құрылған «Жақсылықта жарысайық», «Иманды жастар» еріктілер тобы, белсенді кәсіпкерлеріміз бар.
Аудандық пробация ұжымы, аудандық жастар орталығы және ауданымыздың ерікті жастарының бірлесе ұйымдастыруымен көпбалалы, жалғызбасты және тұрмыс жағдайы төмен отбасыларға қажетті азық-түлікпен және медициналық маскалармен қамтамасыз ету мақсатында қайырымдылық жұмыстарын жүргізді. Жалпы, бүгінгі күнде ТЖ кезінде ауданымыздағы 883 отбасына жалпы сомасы 14 000 000 теңгеден астам қаржыға қайырымдылық көмектер көрсетілді. Қайырлы іс жалғасын табады. Аталмыш жұмыстардың барлығында ауданымыздың белсенді және ерікті жастарының ерен еңбегі жатыр деп білеміз. Қазіргі таңда ауданымызда 300-ге жуық ерікті бар.
Ауданымыз көлемі мен халқының тығыздығы жағынан үлкен аудандардың бірі екендігі баршамызға мәлім. Алайда, қазіргі үлкен проблеманың бірі – тыныс алу аппараттарының жетіспеушілігі. «Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» демекші, осынау аппаратты ауруханаға алып беру және жеткізу жұмыстары бірден қолға алынып, аудан жастары болып қор ашылып, қорға жиналған қаражатқа Қытай еліне алты аппаратқа тапсырыс берілді. Аппараттар аудандық ауруханаға ағымдағы жылдың 24 шілде күні табыс етілді.
Бұдан бөлек, вирустық індет пен күресте ақ халаттыларға, емделушілерге күш-қуат қажет. Ал қазақтың ұлттық сусындары ағзаға керек дәруменге толы. Сондықтан да аудан әкімдігінің ұсынысымен мың бір дертке шипалы қымыз бен саумалды ауылдық округ әкімдерінің ұйымдастыруымен ауыл тұрғындары ауруханаларға тегін жеткізіп беріп отыр.
Біраз бұрын дәрі-дәрмек іздеп түңілген, дәріхана жағалап дәрменсіз күй кешкен жұрттың жанайқайы қатты шыққаны белгілі. Қайта сол сыннан нәтиже шығару үшін аудандағы дәрі-дәрмек қорын жасақтау мақсатында аудан әкімдігі тарапынан арнайы рейдтік жұмыстар жүргізіп, қасқалдақтың қанындай болған аса қажетті дәрілердің дәріхана сөрелерінен табылуы үшін шаралар қабылданып, қатаң бақылауға алынуда.
Әрине, әр кезеңде ел ішінде топалаңда тоқаш ұрлайтындар табылып жатады. Міне, сондай ел басына күн туып, адам шығыны болып жатқан тұста да құлқынның құлы болғандар арамызда әлі жүр.
Жергілікті билік тарапынан қаншама тексеру жұмыстары жүргізілсе де, қулығын асырып, дәрі-дәрмекті заңсыз сақтап, сатқан іс-әрекеттер мен карантиндік режимді бұзып тығылып той жасағандардың іс-әрекеті тыйылмауда. Осындай келеңсіздіктің алдын алу мақсатында түрлі іс-шаралары тұрақты түрде өткізілуде.
Бүгінгі таңда баршамыз үшін қойылатын негізгі үш талап бар. Біріншіден, жан-жақты ойластырылған, ақылға қонымды әрі рационалды шешімдерді дер кезінде қабылдай білу. Екіншіден, сол шешімдерді жүзеге асыру барысында жедел әрекет ету, яғни, мобилділік. Үшіншісі, халық пен билік арасындағы тиімді кері байланыс орнату. Бұл талаптар былайғы жаймашуақ кезде де маңызды. Ал қазіргідей аласапыран жағдайда тіптен маңыздылығы арта түспек.
Бұл – біздің жалғыз мүмкіндігіміз. Екіншісі болмайды. Егер қазір пандемияның таралуын тежей алмасақ, бірнеше айдан кейін, яғни күн суытып, ауа райы адамдарды жабық орындарда уақыт өткізуге мәжбүрлейтін кезеңде, тіпті қиын жағдайға тап келуіміз мүмкін.
Шетелдік ақпарат құралдары күз айларында пандемияның екінші толқыны болуы мүмкін деп хабарлауда. Әлем елдерінде коронавирустың жаңа түрімен ауырғандар тіркелуде. Мұндай деректерді еліміздің Денсаулық сақтау министрлігі де жоққа шығармайды. Демек, бұл жолы да коронавирус пандемиясын сөзімнің басында айтып кеткен құндылықтарға арқа сүйеу арқылы ғана жеңе аламыз.
Ұлы Жамбыл ақынның «Жігерлі болса – ер болар, бірлікті болса – ел болар» деген сөзі бар. Халқымыздың босағасын берік, шаңырағын биік ұстап, түтінін түзу ұшыру – елдік міндет, бағымыздың жанбағы барымызды бағалай білуімізге байланысты. Дана халқымыз айтпақшы, бұл – «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығаратын» кез.
Бекет АХМЕТОВ,
Еңбекшіқазақ аудандық
мәслихат хатшысы
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы қазақстандықтарды Құрбан айт мерекесімен құттықтады.
Аса Қамқор, ерекше Мейірімді Алланың атымен бастаймын!
Қадірлі қауым!
Баршаңызды күллі исі мұсылман баласы асыға күтетін ұлық мейрам – Құрбан айтпен шын жүректен құттықтаймын! Айттарыңыз қабыл болсын! Сіздерге Алладан амандық, мықты саулық, мол ырыс пен бақ-береке тілеймін!
Құрбан айт – асыл дініміз Исламдағы екі ұлық мерекенің бірі. Айтулы күнде мұсылман қауымы Құдай жолында құрбан шалып, қанағат пен қайырымдылықтың, мейірімділік пен ізгіліктің риясыз үлгісін көрсетіп, көмекке мұқтаж жандардың бата-тілегін алып, алғысына бөленеді.
Бағзы заманнан бері Ислам дінін рухани тірегіне айналдырған халқымыз Құрбан айтты айрықша дайындықпен қарсы алады. Ұлық мейрамда ерекше ыждаһат һәм ықыласпен орындалатын құлшылықтар мен ізгі іс-шаралар ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, игі дәстүрге айналды.
«Құрбан» сөзі «жақын болу», «жақындау» деген ұғымды білдіреді. Бұл – шынайы ниет пен Аллаға деген сүйіспеншілікті паш ететін мейрам. Ұлық мерекенің тәрбиелік мәні мен мағынасы осында жатыр. Қасиетті Құранда: «Ұмытпаңдар, олардың еті де, қаны да ешқашан Аллаға жетпейді. Оған жететін нәрсе – жүректеріңізге ұялаған тақуалықтарың (шынайы ниеттерің)» («Хаж» сүресі, 37-аят), – делінген. Аятта айтылғандай, Құдай жолында жақсылық жасауға ниеттенген пенде бұл амалды риясыз оймен орындайды.
Материалдық мүмкіндігі бар, əрі жолаушы емес мұсылманға құрбандық шалу – уəжіп, мұсылмандық міндет. Ал шамасы келмеген адамға Алла Тағала мұндай міндет жүктемеген. Айт күндері аз да болса садақа беріп, қараусыз қалған қарттарға, жетімдер мен көпбалалы отбасыларға көңіл бөлу – сауапты іс.
Құрметті отандастар!
Өкінішке қарай, әлемдегі және елдегі жағдайға байланысты Құрбан айтты өз дәрежесінде атап өтіп, жамағатпен құлшылық жасай алмаймыз. Алланың аманаты болған өміріміз бен денсаулығымызды сақтау – мұсылмандық міндетіміз. Алайда сауап іздеген адам үшін жақсылықтың есіктері қашан да ашық. Біз осы ретте құрбан шалу шараларын қашықтықтан жүзеге асыруды қолға алдық.
Құрбан айттың тарихына терең бойласақ, Алла Тағала Ибраһим пайғамбарға (оған Алланың сәлемі болсын) сынақ жібергеннен кейін оны сүйінші хабармен қуантқан. Бұл туралы Құранда баяндалған: «...Бұл нағыз ашық сынақ еді. Біз оның орнына үлкен құрбандық (Ұжымақ қошқарын) ауыстырдық. Біз оған соңғылар ішінде «Ибрахимге сәлем!» деген алғыс қалдырдық. Біз жақсыларды осылай сыйлаймыз. Өйткені, ол иманды пенделерімізден еді» («Саффат» сүресі, 106-111-аяттар).
Аса Мейірімді, ерекше Кеңшілік Иесі Раббымыз осы сынақты тезірек жақсылыққа алмастырғай. Шалған құрбандық, берген садақа, жасаған әрбір игі амалдың сауабы еселеніп жазылғай.
Алла Тағала жер бетін жұқпалы дерттен тазартып, жақсылығы мен берекетін жаудырғай. Қауіпті індеттен қайтыс болғандарды мейіріміне бөлеп, науқас жандарға шипасын бергей. Еліміз аман, жұртымыз тыныш болғай.
Мешіттеріміз ашылып, жамағатпен құлшылық жасайтын күнді жақын етіп, қалыпты өмір тіршілігіне қайта оралуды жазғай! Әмин!
Құрбан айт – мұсылмандардың ұлық мерекесі. Ол күні Алла разылығы үшін мал шалынып, ақ түйенің қарны жарылады. Дүйім мұсылман баласы Пайғамбардың ісін қайта жаңғыртып, Алла жолында құрбандық шалу арқылы бір-бірін дінге беріктік танытуға шақырады.
Құран кәрімде өзара таласқан Абыл мен Қабылдың кімнің ақтығын анықтау үшін құрбандық мал шалғандары, соңында Абылдың құрбандығының қабыл болғандығы айтылады. Осы оқиғадан бастау алған құрбандық шалу Аллаға ғибадат ретінде Жаратқанның елшілері арқылы жүздеген жылдар бойы жалғасып, Ибрахим мен Исмаилдың дәуіріне дейін келіп жетті.
Құрбан – араб тілінде «жақындау» дегенді білдіреді, яғни жасаған сауапты істері арқылы жүректі тазартып, Аллаға жақындай түсу. Ал шариғаттағы терминдік мағынасы – шарттарымен санаса отырып, құлшылық ниетімен мал бауыздау дегенге саяды.
Құрбандықтың мәнін ұғу үшін діннің не екенін, құлшылықтың не үшін жасалатынын жақсы білген жөн. Мына кең-байтақ ғаламды жоқтан бар еткен Құдіретті ие жер бетіндегі саналы пенделерін бекерге жаратпаған. Оларға қоғам құрып, дұрыс өмір сүруі үшін тура жол көрсетіп дін жіберген. Қасиетті құранда: «Мен жындар мен адамдарды тек қана құлшылық жасасын деп жараттым» деген аят келтірілген. Демек, құлшылық жасаудың түп мәні – Жасаған иенің әмірлеріне бағыну, разылығына ұмтылу, сауап жинау.
Құрбандық шалу – тек мал бауыздау емес. Онда адамның ішкі ниеті, шын пейілі, дінге бекемдігі, тақуалығы, басқаларға жанашырлығы таразыға түседі. Сондай-ақ пенденің пендешілігі мен мәрттігі, сараңдығы мен жомарттығы да сынға түседі.
Мұсылман адам қара бастың қамын ғана ойламауы тиіс. Өзім ғана ішсем, жесем, өзім тоқ болсам болды, басқаларда жұмысым жоқ деген түсінік оған жат. Өйткені, «Көршісі аш кезде өзі тоқ түнеген адам бізден емес» деген. Пайғамбарымыздың хадистері күллі мұсылман жұртшылығын бір-біріне жанашыр болуға, қамқорлық жасауға, қиналғандарға көмектесуге, жағдайы нашарларға қарасуға, өзара мейірімді болуға шақырады.
Құрбандық шалудың үкімі
Құрбан айтта құрбандыққа мал шалу – Ханафи мәзһабында шамасы жеткендерге ғана уәжіп. Осы турасында Алла тағала Құран Кәрімде: «Намаз оқы және құрбан шал» – деп құрбан шалу бұйрық райда келген. Пайғамбарымыз «Кімде-кім мүмкіншілігі бола тұра құрбан шалмаса, біздің намаз оқитын жерімізге жақындамасын» деп бұйырған. Әрине, мұндай қатаң ескерту де құрбан шалудың уәжіптігін білдіреді.
Төмендегідей төрт шартқа ие жандарға құрбан шалу уәжіп. Бірінші, Мұсылман болу, екінші, ақылды және балиғат жасына толуы, үшінші, құрбан айт уақытында жолаушы болмауы және төртіншісі, негізгі қажеттіліктен тыс нисап мөлшеріндегі қаржыға ие болуы.
Нисап мөлшері – 85 грамм алтын яки, соның құнына тең келетін ақша. Мұндай байлық мөлшері қолында жоқ адамдарға құрбандық шалу міндет болмағанымен, жағдайы келсе, құрбандық шалуына рұқсат етіледі.
Құрбандыққа шалынатын мал және оның ерекшеліктері
Кез келген мал құрбандыққа жарамайды. Құрбандық ретінде шалынатын малдың ерекшеліктері мынандай болуы қажет.
Алғашқысы, құрбандыққа қой, ешкі, сиыр, түйе секілді малдар жарамды. Ал үйрек, қаз, тауық, түйетауық, елік секілді т.б аң-құстар құрбандыққа жарамсыз. Бұларды құрбандық ретінде шалу харамға жақын мәкруһ болып табылады. Өйткені мұнда отқа табынушыларға еліктеудің нышандары бар. Қой, ешкі, сиыр және түйенің еркектері де, ұрғашылары да құрбандыққа жарамды.
Екіншіден, құрбандыққа жарайтын қой мен ешкі ең кемі бір жасар болуы қажет. Дегенмен алты айлық қозы бір жасар қой секілді ірі, қоңды болса құрбандыққа жарамды. Ал ешкінің міндетті түрде бір жасқа толуы қажет. Сиыр екі жасқа, түйе бес жасқа толғанда құрбандыққа шалуға болады.
Үшінші, құрбандық малдың дені сау, етті және дене мүшелері түгел болуы керек. Оның бойында құрбандық ретінде шалуға кедергі келтіретін кемшіліктер болмауы тиіс.
Төртінші, құрбандық мал ғибадат ретінде бауыздалуы шарт. Шын мәнінде Алла пенделердің құлшылығына да құрбандық шалуына да зәру емес. Құрбан шалудың бізге мәлім әрі беймәлім көптеген пайдалары мен хикметтері бар. Дегенмен негізгі мақсат – Алланың разылығына бөлену. Мал шалғанда пенделердің ниеті негізге алынады.
Құрбандық шалудың жөн-жобасы, уақыты
Мұсылман – Аллаға толықтай мойынұсын-ған адам. Сондықтан да Раббысына жасайтын ғибадатын өз ойынша емес, Алланың белгілеген ережелері негізінде жасайды. Сондықтан Алла мән берген нәрсеге біздің де көңіл бөлуіміз өте маңызды. Пайғамбарымыз «Құрбан шалатын адам пышағын жақсылап қайрасын, малды қинамай жұмсақ бауыздасын» деп бұйырған. Құрбандық шалған кезде төмендегі жайттарға да назар аударған жөн: бірінші, Құрбан шалынатын жердің таза болуына көңіл бөлу. Екінші, Құрбан шалатын жерге малды ұрмай соқпай апару. Үшінші, Құрбан малын құбылаға қаратып, сол жағымен жатқызу. Төртінші, оң қолымен «Бисмиллаһи, Аллаһу Әкбар» деп бауыздау. Бесінші, малдың жаны бойынан толық шығып болғанға дейін оның терісін сыпырмау. Алтыншы, малдың қаны толық ағып біткенше күту. Жетінші, Құрбан шалғаннан кейін сол маңайдың тазалығына да көңіл бөлу.
Ғибадат Алла тағала талап еткен, белгіленген мезгілде және орында жасалуы шарт. Сондықтан құрбанның дұрыс болуы үшін діни тұрғыдан оның белгіленген уақытта бауыздалғаны жөн. Құрбан шалудың уақыты құрбан айттың бірінші күні айт намазынан кейін басталып, айттың үшінші күні ақшамға аз уақыт қалғанға дейін жалғасады.
Құрбандыққа шалынған малдың еті мен терісі
Бай болсын, кедей болсын құрбан айтта шалынған құрбандығының етін жеуіне болады. Құрбандыққа шалынған малдың етін үш бөлікке бөліп тарату мұстахап. Бір бөлігі – туған-туыс, көршілеріне бай болса да сыйға тартылады, екінші бөлігі – кедей және мұқтаж адамдарға, үшінші бөлігі – өзінің отбасына, бала-шағасына тиесілі. Бірақ шалынған малдың етін түгелдей кедей-мұқтаждарға таратуға да болады. Егер құрбандық шалған адам аса дәулетті болмаса және отбасында адам саны көп болса онда құрбандықтың етін түгелдей өзінің отбасына да қалдыра алады. Құрбандыққа шалынған малдың терісін кедейлерге, қайырымдылық қорларға беруге болады.
Бірігіп құрбан шалу
Қой немесе ешкі іспетті ұсақ малды құрбандық ретінде тек бір адам ғана шала алады. Ал түйе немесе сиыр секілді ірі қара малдарды бір кісіден жеті адамға дейін бірігіп немесе бір адам жеке өз атынан да соя алады. Құрбан шалуға біріккен кісілердің барлығының ниеті құрбандық құлшылығын өтеу мақсатында болуы керек. Егер осы адамдардың ішінен біреуі құрбандыққа тек ет алу ниетімен қосылса, барлығының да құрбандығы құрбандық ретінде саналмайды.
Сұлтанбек КАРИБАЕВ,
Қызылжар ауылдық
«Қалыбек батыр» мешітінің имамы