Баяғыда бір ауқатты кісі кедей адамды өзіне қызметші етіп алыпты. Қызметшісі сондай сымбатты, ал оны қызметке алған адам сұрықсыздау екен. Бірі әмір беріп, екіншісі оның бұйрықтарын орындап, қызмет етумен күндер өтіп жатыпты. Күндердің күнінде аптап ыстық пен аштықтан сол өңірде көптеген адам көз жұмыпты. Сонда кедей қызметші «Қожайыным екеуімізді танитындар жоқтың қасы, бәрі жұтта өліп кетті. Менің сымбатты көркім нағыз қожайын болуға лайық қой. Ал мына сұрықсыз ендігі уақытта маған қызмет етсін» деген оймен ауқатты адамға:

— Ей, қызметші, мен саған қожайынмын, – депті.

 Осылайша екеуі сөз таластырып, айтыса бастапты. Олардың бұл тартысы бір әділ адамның құлағына жетіпті. Әлгі адам кімнің қожайын, ал кімнің қарапайым қызметші екенін білу үшін екеуін биік мұнараға кіргізіп, оның терезесінен қолдарын созып сыртқа шығаруын өтініпті. Ал екеуі оның айтқанын істеген екен. Сол кезде жерде тұрған данышпан адам жоғарыдағы баскесерге:

— Ал, енді жақсылап қара да, кімнің қолы қызметшінікі деп ойласаң, соны шауып таста! – деп айғайлапты. Мұны естіген қызметші қолын дереу тартып алған екен. Осылайша жұрт кімнің қожайын, ал кімнің қызметші екенін біліпті.

Аударған: Құралай Мұратқызы

Африка тәмсілі

Өтіп бара жатқан доңыз жылы еліміз үшін елеулі оқиғаларымен есте қалды. Биыл жаңа Президентімізді сайлап, әлеуметтік-экономикалық салаларда оң өзгерістер орын алды. Жаңа тарих бетін ашқалы отырған қазақ халқы үшін тышқан жылы да табысты, жаңалықтарға мол жыл болмақ. Сонымен, 2020 жылы қазақстандықтарды қандай өзгерістер күтпек? Тарқатып көрейік.

Алдымен 2019 жылы күн тәртібінен түспеген көпбалалы аналардың жәрдемақысына тоқталсақ. 2020 жылдың басты жағымды жаңалығы көпбалалы отбасыларға табысына қарамастан төленетін жаңа мемлекеттік жәрдемақы болмақ. 2020 жылдың 1 қаңтарынан бас-тап еліміздегі барлық көпбалалы отбасыға табысына қарамастан мемлекеттік жәрдемақы төленеді. Ай сайынғы  жәрдемақы кәмелетке толмаған төрт және одан көп немесе 23 жасқа дейінгі күндізгі бөлімде оқитын студенттері бар көпбалалы отбасыларға беріледі. Мемлекеттік жәрдемақы бала санына қарай сараланады. Айталық, төрт баласы бар отбасыларға –  42 496 теңге, бес балаға – 53 127 теңге. Ал алты бала тәрбиелеп отырған отбасына – 63 757 теңге, жеті және одан да көп балаларға – 74 388 теңге төленеді. Айта кетейік, мемлекет аталған жәрдемақыны төлеуде отбасы мүшелерінің табысына қарамайды.

Сонымен қатар, жаңа жылдан бас-тап атаулы әлеуметтік көмекті төлеу жүйесі өзгереді. Атаулы әлеуметтік көмек бұрынғыдай алты немесе он екі айға емес, тоқсан сайын тағайындалады. Егер отбасының еңбекке жарамды мүшесі мемлекет ұсынған жұмыстан бас тартса, атаулы әлеуметтік көмек бүкіл отбасыға тоқтатылады. Бұған қоса, атаулы әлеуметтік көмек алып жүрген отбасылардың балаларына кепілдендірілген әлеуметтік пакет беріледі. Яғни, мектеп жасына дейінгі балалар азық-түлік және гигиеналық құралдармен қамтылса, мектеп жасындағыларына тегін ыстық тамақ, мектеп формасы мен оқу құралдары беріледі, күнделікті мектепке барып-келуге жұмсалатын жол шығыны өтеледі. Осылайша, мемлекет алаяқтық жолмен, табысын жасырып атаулы әлеуметтік көмек алып отырған отбасыларға тосқауыл қоймақ. Атаулы әлеуметтік көмек тек шынайы мұқтаж жандарға беріледі.

Тышқан жылы жалақыны өсіру де жоспарланып отыр. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы жылғы тамыз кеңесінде алдағы төрт жылда ұстаздардың жалақысын екі есеге арттыруды тапсырған еді. Яғни, ұлағат иелерінің еңбек ақысы жыл сайын 25 пайызға артады.

Ал Қазақстанның еңбек заңнамасы бойынша, елімізде тек ең төменгі жалақының мөлшері ғана реттеледі. Қалғаны – жұмыс берушінің қалауына қарай. 2019 жылдың басынан бері әлеуметтік жауапкершілік аясында 203 мың кәсіпорын 1,2 миллион жұмысшының жалақысын 32 пайызға, 46 мың теңгеден 61 мың теңгеге дейін көтерді. Келер жылы мәдениет саласында қызмет етіп жүрген азаматтардың жалақысы 35-50 пайызға артпақ. Бұл турасында Қ.Тоқаев өзінің «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында: «Біз мәдениет саласында жұмыс істейтін азаматтарға жеткілікті түрде көңіл бөлмей отырмыз. Бұл – ең алдымен кітапхана, музей, театр қызметкерлеріне қатысты мәселе. Олардың еңбекақысы соңғы жылдары мүлде көбейген жоқ. Соның салдарынан мәдениет қызметкерлері, әсіресе жас мамандар жеңілдігі бар тұрғын үй бағдарламаларына қатыса алмайды. Мұндай ахуал осы кәсіптің беделін түсіріп, лайықты кадрлардың тапшылығы айқын сезілуде. Келесі жылдан бастап Үкімет мәдениет қызметкерлерінің еңбекақысын көтеруі тиіс» – деп нақты тапсырмалар берген болатын. Сонымен қатар, әлеуметтік сала қызметкерлерінің жалақысы да 30-60 пайызға дейін көтеріледі деп жоспарлануда.

2020 жылы ең төменгі базалық зейнетақы 800 теңгеге ұлғайып, 16 839 теңгені құрайды. Биыл ең төменгі зейнетақының мөлшері 36 108 теңге болса, келесі жылы 38 636 теңгеге жетеді. 2020 жылдың басынан қазақстандықтардың зейнетақысы инфляция деңгейіне қарай өседі.

Жыл сайын айлық есептік көрсеткіштің өсіп отыруына байланысты (2020 жылы 2 651 теңге), мемлекеттен балаларға, мүгедектерге, асыраушысынан айырылу бойынша, аса зиянды және ауыр жұмыстарда еңбек ететін адамдарға төленетін әлеуметтік жәрдемақылар да көбейеді.

Елбасы Н.Назарбаев жариялаған жас-тар жылының жабылу салтанатында ел Президенті студенттер үшін жағымды жаңалықты жеткізді. Қ.Тоқаев 2020 жылдың 1 қаңтарынан студенттердің шәкіртақысын 25 пайызға ұлғайтуды тапсырды. Келер жылдан бастап бакалаврда оқитын студенттер 20 949 теңгеден 26 186 теңгеге дейін, магистранттар 53 530 теңгеден 66 913 теңгеге дейін шәкіртақы алатын болады. Ал докторантурада оқитындардың стипендиясы 81 998 теңге мен 102 498 теңгенің аралығында болады.

2020 жылдан бастап елімізде пациенттерді қабылдау мен емдеу жаңаша форматта жүргізіледі. Оған себеп, Қазақстан міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесіне көшкелі жатыр. МӘМЖ аясында мемлекет тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемін сақтайды.

Доңыз жылының үлкен жаңалықтарының бірі – мемлекет несие алып, оны төлей алмай жүрген жандардың банк алдындағы борышының бір бөлігін өтеп берген еді. Жаңа жылдан бастап кірісі күнкөріс деңгейінен төмен қазақстандықтарға кепілсіз кредит берілмейді. 2020 жылы ең төменгі күнкөріс деңгейі 31 183 теңгеге тең болады. Сонымен қатар, жұмыссыздар да несие ала алмайды. Өйткені банктен қарыз алу үшін соңғы 3-12 айдағы ресми табысты көрсету қажет. Айта кетерлігі, банктерге азаматтардың кредит бойын-ша берешегі 90 күннен асып кеткен жағдайда, комиссия есептеуге тыйым салынды.

Тышқан жылы кәсіпкерлер үшін де табысты болмақ. Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасына сәйкес, 2020 жылдың басынан бастап арнайы салық режимін қолданатын микро және шағын бизнес субъектілері табысқа салынатын салықтан үш жылға босатылады. Алайда бұл өзгеріс жер қойнауын пайдаланушылар, акциздік өнім өндірушілер, ойын бизнесі, сыртқы экономикалық қызмет қатысушыларына қатысы жоқ. Бұдан бөлек, шағын және орта бизнес-ке үш жылға тексеріс жүргізуге мораторий жарияланды. Алайда, тексеріс жұмыстары мүлдем тоқтап қалмайды. Кедендік тексеріс, кезікпе салық тексерісі, қылмыстық іс аясында және салық төлеушінің өтініші бойынша өз қызметіне қатысты жүргізіліп жатқан тексерістер қала береді.

Жаңа жыл автокөлік жүргізушілері үшін жағымсыз болмақ. Себебі, келер жылы жанармай бағасы көтеріледі деп күтілуде. 1 қаңтардан бастап бензин акцизі екі есеге дейін көтеріледі. Тоннасына 10 500 теңгеден 24 435 теңгеге дейін. Бұл өзгеріс өз кезегінде бензин бағасына әсер етеді. Бензин бағасы литріне 10 теңгеге өседі. Яғни, бір литр үшін акциз 8 теңгеден 18 теңгеге дейін ұлғаяды.

Осымен, еліміз жаңалықтарға толы тағы бір табысты кезеңді артқа тастап, жаңа жылға қадам басты. Келер жыл қазақстандықтар үшін жақсылыққа толы болмақ. Әсіресе, әлеуметтік салада болатын оң өзгерістер жұртшылықтың көңіліне қуаныш ұялатты. Қашанда жаңа жылдан тек жақсылық күтетін қазақ халқының сенімі ақталмақ. Лайым солай болғай.

Дайындаған С.НҰРАДИН

Жыл қайыру жайында

Бір мүшел 12 жылдан тұрады. Жыл есебін бұлай жүргізу өте ежелгі кезден басталған және ешқандай діни қағидамен байланысты емес. Ғалымдардың пайымдауынша, олай жыл қайыру табиғат құбылыстарының қайталама заңдылығына негізделген. Қазақша мүшелдік жыл санау тышқан жылынан бастау алады. Одан ары қарай кезекпен сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, қой, мешін, тауық, ит, доңыз келіп отырады. Жыл аттары не себепті жануарлардың атымен аталатыны және жыл басы неге тышқаннан басталатыны туралы халық арасында аңыз-ертегі бар. Аңыз бойынша осы он екі жануар жыл атына ие болуға таласқан. Сонда тышқан тұрып: «Дауласатын дәнеңе жоқ, таңертең бәріміз шығып келе жатқан күнді аңдимыз. Сонда күннің көтеріліп келе жатқанын кім бірінші көрсе, сол – бірінші жылдың, одан кейін  көргеніміз екінші жылдың атын аламыз. Осылай өз кезегімізбен барлық жылды бөліп аламыз», – деп ұсыныс жасаған. Бұған келіскен жануарлар демалып жатқанда тышқан түйенің басына шығып алады. Осылайша ол күнді бәрінен бұрын көріп, жыл басы атанған. Ал түйе бойына сеніп, жылдан құр қалыпты деседі. 12 жылдық қайталама негізінде мүшелмен жыл есебін жүргізуді қазақ халқы «жыл қайыру» деп атайды. Талай жылдың тауқыметін, қызығын басынан өткізген тəжірибесі бай, ұғымды халық əр жылға тиісті баға беріп һəм соған сай күтініп те отырған.

Тышқан жылы қандай болады?

Қазақтар тышқан жылын береке, ырыс, татулық пен тыныштықтың жылы деп санаған. Халықтың бұл сенімі көп жағдайда дәл келген. Шынында да тышқан жылында қиыншылық, жаугершілік, аштық көп болмады. Тышқан жылының мыңдаған жылдық тарихына назар аударсақ, оның көп жылы аштықсыз, жаугершіліксіз, қиындықсыз, молшылықта өткен. Жыл санау туралы деректер VIII ғасырдағы «Күлтегін» ескерткіштері мен ХІ ғасырда өмір сүрген Махмұт Қашқаридың еңбектерінде кездеседі. Ал осыдан 5 ғасыр бұрын жазылған Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының  «Шипагерлік баян» кітабында мүшел жыл белгілерінің ерекшеліктеріне қарай адам мінезі сипатталған.

Астрологтардың айтуынша...

Астролог мамандардың мінездемесіне сәйкес, тышқан жылы туғандардың мінезі тік, алғыр, бастаған ісін аяғына дейін жеткізетін мол жауапкершілікке ие. Ал жаман қасиеттері – қызғаншақ, сатқын, кейде шыдамсыз, қырсықтау.

«Әділ, кең пейілді, жомарт жүректі және өз-өзін басқара біледі. Әркіммен тіл табыса алатын қасиетінің арқасында таныстары жетерлік. Бірақ нағыз досқа мұқтаж. Ақыл-ой жағынан алып бара жатқан ерекшелігі болмағанымен, алға қойған мақсатына жетпей тынбайтынына көпшілік тәнті. Үсті-басын таза ұстап, сақ жүреді. Думан-той, ырду-дырдудан бойын аулақ салуға тырысады. Мінезі – тәкаппар, сәл нәрсеге өкпелегіш. Олардан жақсы саудагер, жазушы, сыншы және публицист шығуы мүмкін», – дейді мамандар.

Нумеролог не дейді?

Белгілі нумеролог Құралай Бақытқызы келер жылға болжам жасап, қазақстандықтарды қандай тосынсый күтіп тұрғанын айтты. Нумеролог 2020 жыл, жалпы алғанда, позитивті болады деп отыр. Келер жылдың басты саны – 4 екен. «Төрт – төзімділікке, шыдамдылыққа, еңбекқорлыққа жауап беретін сан. Адамдар өз денсаулығына мән беріп, оны жақсартуға ұмтылады. Сауықтыру орталықтары, медициналық мекемелер көптеп салынуы мүмкін. Бұдан бөлек, тұрмысы төмен азаматтардың баспана мәселесі шешіледі. Әлеуметтік жағдайы төмен халыққа тұрғын үй бағдарламалары ұсынылып, шетелдік инвестор-лар көп үй тұрғызады», – деді Құралай Бақытқызы. Қазақстандықтардың еңбекке деген құлшынысы оянады. Бірнеше жұмысты қатар істеуі мүмкін. Халықтың табысы қатты өспегенімен, әр адам өзі тырмысып, еңбектенеді. Бұдан бөлек, маманның айтуынша, адамдар рухани жағынан баюға көбірек мән береді. Біліктілігін арттыратын түрлі курстарға жазылады. Тіл үйреніп, саламатты өмір салтына бет бұрады. «Төрт – тұрақтылық саны. Сол себепті 2020 жылы отау құратын жастардың шаңырағы берік болады. Десе де, келесі жылы адамдар карьера жағын көбірек ойлайды», – деп болжады Құралай Бақытқызы. Маман, 4 –  спортшылар мен журналистердің саны екенін айтты.

Әр айдан не күтеміз?

Қаңтар – тазалық пен медицина айы. Жылдың алғашқы айында жол-көлік оқиғасы, әуе апаты жиі болуы мүмкін. Сондықтан осы айда саяхатқа шығуға кеңес бермейміз. Қауіпті!

Ақпан – салық және кеденмен байланысты ай. Осы салада қандай да бір өзгерістер орын алуы мүмкін. Әділетті ай деуге болады. Яғни, ақпан айында саясатта әділетті шешімдер көп болады.

Наурыз – әдемілік, сәулет және сән айы. Жаңа тұрғын үй бағдарламалары әзірленіп, құрылыс қарқын алады.

Сәуір – сыншыл ай. Шенеуніктер халықтан көп сын естиді. Саясатта Конституция, заңнамамен байланысты өзгерістер болуы мүмкін.

Мамыр – денсаулық айы. Медицинада кейбір аурулардың емі табылады. Бұдан басқа, латын әліпбиіне қатысты жаңалық болады.

Маусым – ІТ мен спорт айы. Ғарышкерлер, программис-тер мен спортшылардың айы оңынан туады. Тың идеялар мен жаңа жобалар қолға алынады.

Шілде  – отбасын құратын ай. Жастар неке қиып, саяхатқа шығады. Жұмыста адамдардың қызметі жоғарылайды.

Тамыз – сауда-саттық айы. Бірақ, алаяқтық жиілеуі ғажап емес. Алдап-арбау, сатқындық көбейеді. Сондықтан абай болған жөн. Сонымен қатар, жаздың үшінші айы – ана атанғысы келетіндер үшін таптырмас кезең. 

Қыркүйек – мансап қуғандар айы. Бұл айда адамдардың мансабы өсіп, қызметте жоғары нәтижелерге қол жеткізеді. Кез келген бизнес жоба сәтті басталады. Сондай-ақ, хирургтер үшін табысты ай болмақ.

Қазан – дау-жанжал, арандатушылық айы. Адамдардың көбі жұмысында басшылығымен, әріптестерімен сөзге келіп қалады.

Қараша – мәдениет айы. Бұл кезеңде көрмелерге, музей мен театрларға жиі барған дұрыс. Адамдар өнерге, сәнге, мәдени шараларға мән береді. Археологияда жағымды жаңалықтар күтіледі.

Желтоқсан – кез келген істі аяқтау айы. Туризммен байланысты уақыт. Ел экономикасында экспорт пен импорт артады.

ТҮЙІН: Жылдың басы жаңа бастамалардың, жаңа өмірдің, жақсылықтар мен игіліктердің бастауы болатынына сенім мол. Қуанышты күндеріңіз қап-қап болып, бақыттарыңыз бастарыңызға сап-сап «төгілсін».

Баспаға әзірлеген Алмагүл НҰҒМАН

Барша адамзаттың, әсіресе, балғын балалар қауымының асыға күтетін жаңа жыл мерекесі босағамызды аттағалы тұр. Әлемнің барлық елінде дерлік тойланатын бұл мейрам көптеген мемлекеттерде 31 желтоқсаннан 1 қаңтарға қараған түні тойланады. Алайда, жаңа жылдың шығу тарихы, оның дәстүрлері  туралы барлығымыз біле бермейтініміз белгілі. Соған аз-кем тоқталайық.

Әр елдің салты басқа...

Мерекенің шығу тарихы тереңде жатыр. Ғалымдардың зерттеуінше жаңа жыл алғаш рет біздің заманымызға дейінгі 3000 жылы Месопотамияда пайда болған. Көне замандағы адамдар дәл осы уақытта Мадрук деген құдай зұлымдық пен өлімді жеңді деп санаған. Сол себепті де, Месопотамия халқы жақсылықтың жамандықты жойғанына қуанып, бірнеше ай бойы тойлаған. Әртүрлі карнавалдар, маскарадтар мен шерулер өткізген. Сонымен қатар мерекеде еңбек етіп, жұмыс істеуге, адамдарды жазалауға және үкім шығаруға тыйым салынған.

Уақыт өте келе бұл дәстүр мысырлықтар мен гректер арасында жалғасын тауып, содан соң римдіктер мен өзге халықтарға кеңінен тарай бастаған. Ежелгі грек елінде жаңа жыл жазғы күні 22 маусымда тойланып, шарап құдайы Диониске арналған. Ал гректердің жыл санауы Олимпиада ойындарынан басталған. Ежелгі Римде жаңа жылды наурыз айында қарсы алатын болған. Біздің заманымызға дейінгі 46 жылы рмдік иператор Юлий Цезарь жыл басын 1 қаңтар деп белгілейді. Оның атымен аталған юлиандық күнтізбе бүкіл Еуропаға таралған.

Қазіргі таңда Грекияда тура сағат түнгі 12:00-де отағасы аулаға шығып, анар жемісін қабырғаға атады. Дәндері бақшаға шашырап кетсе, сол жылы отбасы берекелі, тату өмір сүреді. Греуияда жаңа жыл мейірімділігімен танымал Ұлы Василий күні болып есептеледі. Балалар пеш түбіне аяқ киімдерін қойып, оған Ұлы Василий сыйлық салады деп сенеді.

«Әр елдің салты басқа, иттері қара қасқа» – деген дана қазақ. Бұл нақыл жаңа жыл мерекесіне де қатысты айтылғандай. Мереке әр халықта түрліше тойланып, әр елдің салт-дәстүріне сәйкес атап өтіледі. Бірнеше ғасыр бойы көне мысырлықтар шылде-қыркүйек айларында алып Ніл өзенінің арнасынан асуын атап өткен. Бұл кезеңді жергілікті тұрғындар жаңа егін маусымының басталуы деп білетін. Ніл өзені суының киесі бар деп сенетін мысырлықтар жаңа жылды тойлаған кезде аталған өзеннің «қасиетті суын» құмыраларға құйып алатын болған. Наным-сенімге сүйенсек, Нілдің суы ескі-құсқыны шайып жібереді. Сол кезден бастап қазіргідей жаңа жылда ән айтып, би билеу, мерекелік дастархан жайып, бір-біріне сыйлық жасау дәстүрі басталыпты.

Еврейлердің жаңа жылы Рош Ха-Шана – йудейлердің ай күнтізбесі бойынша тишрей айының алғашқы күнінен басталған. Ол көбінесе қыркүйек айының ортасы, қазан айының басына сәйкес келеді. Еврейлер Рош Ха-Шана күні адамның келер жылғы тағдыры шешіледі деп сенген. Қазіргі уақытта да бұл дәстүр жалғасын табуда. Қасиетті саналатын бұл кезде адамдар жасаған күналарын ойлап, келер жылы жақсы істермен жуып-шаюды уәде етеді. Балаларға міндетті түрде жаңа киім алып береді. Дәстүрлі нандарын пісіріп, жемістер жейді.

Күз кезінде жаңа жыл тойлағандардың қатарында Кельттер де бар. Олар сол заманғы Батыс Еуропа дәстүріне сәйкес жаңа жылды қазан айының аяғында атап өткен. Ең қызығы, мейрам жаңа жыл емес, «Жаздың соңы» деп аталыпты. Адамдар үйлерін ақ жидекті улы бұталармен безендірген. Ол адамдарды зұлымдық пен жамандықтан қорғауға тиіс болған. Сонымен қатар, Кельттер арасында мистикалық наным-сенім де кеңінен тараған.  Жаңа жыл күні өлілер қайта тіріледі деген ұғым қалыптасқан. Бұл күні отағасы әйелі мен бала-шағасына әртүрлі сыйлық алу үшін ақша береді.

Қазіргі уақытта біздің 31 желтоқсан күні атап өтіп жүрген жаңа жылымыздың тарихы мүлдем өзгеше. Ол ежелгі Русьтің өткенімен тығыз байланысты. Русьте жаңа жылды көктемде, жергілікті адамдар ауыл шаруашылығы жұмыстарына кірісе бастаған уақытта – 1 наурызда тойлаған. Уақыт өте келе жылдың басы қазіргі білім күні саналатын қыркүйек айының алғашқы күніне ауыстырылған. Кейінірек, 1699 жылы І Петр жаңа жылды 1 қаңтарға қойып, жыл санау осы күннен басталатын болған. Сол кездегі адамдар жаңа жылды қазіргідей түн ортасында тойлайтын. Барлық отбасы мүшелері мерекелік дастархан басында жиналып, мерекені күткен. Сағат тілі түнгі 12:00-ді көрсеткенде, қалада хабар беретін зеңбіректер атылып, шіркеулерде қоңырау соғылған. Сонымен қатар, бірқатар этнограф тарихшылар қыпшақтарда да шырша мерекесі болғанын, жаңа жыл көшпелі халықтардың да байырғы мейрамы екендігін жазады.

Бағзы заманда аспан асты елінің жаңа жылы мүлдем өзгеше, қытай күнтізбесі бойынша мерекені бір ай бойы тойлаған. Жаңа жыл жаңа ай туған кезде басталатын – ай күнтізбесі бойынша 17-19 ақпан аралығы. Жаңа жыл түні Қытай көшелерінде сансыз көп шам жағу дәстүрі қалыптасқан.

Францияда 755 жылға дейін жыл басы 25 желтоқсан саналған екен. 1564 жылы ІХ Карл патшаның бұйрығымен 1 қаңтар деп белгіленген. Ағылшындар жаңа жылды 25 наурызда тойлаған. 1752 жылы ғана 1 қаңтарға ауыстырылған. Ал эскимостар жаңа жылды қар жауған күннен бастап санайды.

Жасыл шырша тарихы

Жаңа жылды сыйлықтар мен шырша, мерекелік безендіру мен шамдарсыз елестету қиын. Бұрындары да солай болған. Тарихшылардың дерегіне сүйенсек, алғашқы безендірілген шыршалар 1605 жылы қазіргі Франция аумағындағы Эльзаста пайда болған. Кейіннен бұл дәстүр бүкіл Еуропа аумағына тарап, мереке қарсаңында шырша безендіріле бастаған. Әрине, оған барлығының бірдей шамасы жетпеген. Тек, ауқатты адамдар мен саудагерлердің үйінде ғана шырша болған. Ал ХІХ ғасырда барлық жерде шырша қою дәстүрге айналған. 

Шыршаны безендіруге арналған алғашқы шар тәріздес шыны ойыншық Тюрингияда (Саксония) ХVІ ғасырда жасалған. Шеберлер шыныдан әртүрлі пішінді ойыншықтар дайындап, оларды көздің жауын алатын қанық түстермен бояған. Қоңырау, жүрек, аң-құс, шар, бүршік, жаңғақ тәрізді шынылар сол кезден бастап қолданылуда.

Ал жарық электрикалық түрлі-түсті тізбекпен (гирляндамен) безендірілген алғашқы шырша Америка Құрама Штаттарында пайда болған. 1895 жылы шамдары жарқыраған шырша Ақ үйдің алдына қойылған.

Кейіпкерлер қайдан шыққан?

Келер жылы молшылық болсын, жаңа дүниелерге қол жеткізейік деген ниетпен адамдар мейрам қарсаңында жаңа киімдерін киюге тырысады. Жаңа жыл алдында біреуге қарыз бермеген жөн деп санаған. Ал өзі біреуге қарыз болса тезірек қайтаруға тырысқан. Ескі-құсқыдан арылу дәстүрі алғаш Италия жерінде пайда болған. Адамдар осылайша жан дүниемізді тазарады деп сенген. Келе жатқан жыл жақсылыққа толы болу үшін мол дастархан жаюды да дәстүрге айналдырған. Сондай-ақ, жаңа жылдың ең маңызды дәстүрі – жақсы тілек тілеу көне заманнан келе жатса да әлі күнге ұмыт болған жоқ. Себебі, жаңа жыл қарсаңында қандай тілек тілесең де, әрқашан орындалады деген сенім қалыптасқан.

Жаңа жыл туралы сөз қозғағанда мерекенің басты кейіпкерлері жайлы ұмыт қалдыру мүмкін емес. Балалар тілек жазып, сыйлықтарын асыға күтетін Аяз ата соңғы бір жарым ғасырда ғана жаңа жылдың символына айналған. Алғашында Аяз ата мерекедегі жалғыз кейіпкер болған. 1873 жылы Александр Островский «Қаршақыз» пьесасын жазып, аппақ қардай сұлу қыз әуелі Аяз атаның туған қызы болған. Кейінірек, жұрт арасында немересі ретінде қабылдап кеткен. Ал қардан жасалатын Аққала ХІХ ғасырда жаңа жылдық кейіпкерлердің санатына енгізілген.  Сол кезде де қазіргідей қардан жасалған үш үлкен шарды бір-бірінің үстіне қойып, басына шелек кигізіп, мұрны сәбізден болған.

Баспаға дайындаған

Сардарбек НҰРАДИН