Қазақстан Республикасындағы «Тіл туралы» Заңның 21-бабы, «Жарнама» туралы Заңның 6-бабына сәйкес деректемелер мен көрнекі ақпарат тілін реттеу – аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің басты назарында болып отыр.

Заңның негізгі мақсаты – жөнсіз жарнамаға жол бермеу мақсатында түсіндірме жұмысын жүргізу. Жарнама мазмұнының бір тілден екінші тілге аудармасында оның негізгі мағынасын бұрмаланбауын және тілдік талаптарды сақтау әр кәсіпкердің парызы екендігін назарларына салу болып табылады.

Қазіргі  уақытта  қайда қарамасаң да, қызылды-жасылды сыртқы жарнамаларға көз сүрінеді. Әсіресе, көпшілік жиі жүретін базарлардың, сауда орындарының маңындағы көрінген жерде заң талаптарын сақтамай ілінген жарнамаларды жиі кездестіруге болады.

"Сұлулық салонының сәнін мемлекеттік тілдегі нұсқасы келтірмей қала ма?" - деп сауал қояды аудандық мәдениет және тілдер бөлімінің бас маманы Ақмарал Қанапина.

Жарнама дегеніміз – жеке немесе заңды тұлғаларға, тауарларға, тауар белгілеріне, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға немесе қолдауға арналған және оларды өткізуге ықпал ететін кез келген нысанда, кез келген құралдардың көмегімен таратылатын жәнеорналастырылатын ақпарат.

Біріншіден, жарнама дәйекті әрі түсінікті болуы тиіс. Екіншіден, жарнама мемлекеттік және орыс тілдеріндетаратылады. Ал оның мазмұны бір тілден екінші тілге аударылғанда негізгі мағынасынан ауытқымауы тиіс.

Алайда, «Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы» Заңының талаптары қаламыздағы, ауылдық округтердегі орталық көшелерде орналасқан қоғамдық тамақтану және сауда орындары мен жарнамалық нысандарда сақталмай отырғандығы байқалуда.

Еңбекшіқазақ ауданының мәдениет және тілдерді дамыту бөлімі аталған тақырып бойынша жоспарға сәйкес жыл бойында жұмыс жасап келеді.

Сондай-ақ, қалалық және ауылдық округтерде орналасқан мемлекеттік мекемелер мен сауда орталықтарын аралау жұмыстарына мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің ономастика саласына жауапты маманы Ақмарал Қанапина «Еңбекшіқазақ» газетінің тілшілеріменсауда орындарының иелері мен қызметкерлеріне Қазақстан Республикасындағы «Тіл туралы» және «Жарнама туралы» Заң талаптарын түсіндіружұмыстарын жүргізді.

Атқарылған жұмыстың нәтижесіне мысал келтірер болсақ, түсіндірме жұмысы Есік қаласы, Бәйтерек, Ават, Балтабай, Бәйдібек би ауылдық округтерінде жүргізілді. 160 нысантексеріліп, 72 қате анықталды. Анықталған қателердің кейбірі дереу түзетілді. 

Атап айтсақ, Есік қаласының орталық көшесінде орналасқан сауда орталығының  Мясоет атауы бойынша нысан иесіне заң талаптары негізінде түсіндірме жұмысы жүргізіліп, алынып тасталды.

Сауатсыз жазылған жарнама алынып тасталған сәттен.

Сондай - ақ, «Алма сауда үйі» деген сөзде «уйі» деп жазылып кеткен, сауда үйіне қарама қарсы «Мы открылись! Хоз.товары оптом и в розницу», «Школьная одежда», «Элитная разливная парфюмерия», «Платина: мужские, женские аксессуары, широкий ассортимент, бижутерия, браслеты, сережки» деп тұрса, өрт сөндіру пунктінің қарама-қарсысында «Центр по подготовке к ЕНТ» деп бақырайтып жазып қойса, дәл қасында «Репетиторский центр для учащихся всех возрастов на основе системы развивающего обучения подготовка поступления в вузы» деп жазылып тұр. Бұл ғана емес, Халыққа қызмет көрсететін мекеменің қарсы алдында «Агенство по недвижимости», «Все виды страхования» деп тағы жазылып тұр.

"Халыққа қызмет көрсету орталығы" атауы қысқарған түрде "Халыққа қызмет қөрсету орталығы" болып жазылған.

Балтабай ауылдық округі, Бәйдібек би ауылдық округтеріндегі орталық жол бойында орналасқан жарнама тілдеріндегі заң бұзушылықтар да кездеседі. Атап айтса, Бәйдібек би ауылындағы күре жолдан Түрген ауылына бұрылар тұста «СТО точная компьютерная ТЖО», «Аргонная сварка» деп іліп қойған.

Бұдан бөлек, Есік қаласы бойынша көлік жөндеу, дүкен атауларында дақателер түзетіліп, жұмыстар атқарылды әлі де жүргізіліп жатыр. Бәйтерек ауылдық округі бойынша1 қате, Балтабай ауылдық округі бойынша 7 қате, Бәйдібек би ауылдық округі бойынша5 қате түзетілді.

Жыл сайын «Ең үздік жарнама ілуші»номенациясы бойынша мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің ұйымдастыруымен марапаттау рәсімі өткізіліп отырылады. Мысалы,2018 жылы «Солнечный» сауда үйінің, «Астана» сауда үйінің және «Техноплас» пластикалық өнімдер сататын құрылыс дүкенінің директорлары марапатталды.

Ресми тілді білмейтін азаматтар қоқыс тастай беруі керек пе сонда?

Тілдік сауаттылықты сақтау мақсатында түсіндіру жұмысынан бөлек, жеке кәсіп иелеріне мәтіннің сауатты жазылуы бойынша арнайы парақшалар да таратылды. Жеке кәсіп нысан иелері жарнама мәтінін сауатты жазу мақсатында мәдениет және тілдерді дамыту бөліміне келіп,кеңес алып отырады.

Қорыта айтқанда, жарнама беру – жауапты іс. Оған немқұрайды қарауға болмайды. Сондықтан да жарнама мәселесіне мемлекеттік және атқарушы органдар тарапынан бекерден-бекер жете назар аударылып отырған жоқ. Олай болса, жарнаманы жанға жайлы етіп, бояуы көзге қанық, түсінікті насихат құралына айналдыру сала мамандарының ғана емес, жарнама берушілердің де парызы болуы тиіс. Жалт еткен жарнама өзінің дизайнымен, көркемдік ерекшелігімен ғана емес, мағыналы мәтінімен де халықты еліктіре алуы қажет.

Жарнама – көпшілікті тәрбиелейтін тәрбие құралы деп қарағанда ғана тілдің туын асқақтата аламыз.

Салтанат БЕСПАЕВА

Аудандық мәдениет және тілдерді дамыту 

бөлімінің басшысы