Хакім Абай: «Ойын ойнап, ән салмай,

Өсер бала бола ма?» демекші, ойын – адамның өмірге қадам басардағы алғашқы адымы. Сондықтан бала үшін ойынның мәні ерекше. Ал ұлттық ойындар рөлі – патриот, рухты ұрпақ тәрбиелеуде орасан. Себебі, баланың зеректігін арттырып, зейінін ашатын, шынықтыратын, ширықтыратын қасиеттері бар оның. Әрі тапқырлық пен табандылықты, біліктілікті талап етеді. Ал ғасырлар сүрлеуінен сүрілмеген ұлттық ойындарымызды бүгінгі ұрпақ біле ме? Осы жайында ой қорытайық...

Ең әуелі жастар арасында ұлттық ойындар туралы сауалнама жүргізілген еліміз бойынша. Нәтижесі көңіл қуантарлық емес. Білетінінен білмейтіні басым. Білетіндердің өзі «Ақсүйек», «Алты-бақан», «Ақсерек-көксерек», «Бәйге», «Көкпар», «Аударыспақ» сынды санаулысын ғана атап бере алды. Бірақ сол ойындардың нақты қалай ойналатынына бас қатырып жатқан олар жоқ. Себебі қажеттілік шамалы. Ал «Өз ортаңызда ұлттық ойындарды ойнайсыздар ма?» деген сауалға «Оларды ойнағаннан гөрі, карта, ойын автоматын ойнаған әлдеқайда қызықты ғой» деп жауап қатқандары да болды. Иә, шындық сол, қазір жастар ұлттық ойыннан гөрі санасын улайтын құмарлыққа құштар. Бірақ оның тигізер зиянына көңіл аудармайды да. Сылтау – ХХІ ғасыр... Заман өзгерген, техника дамыған... Ол уақыт келмеске кеткен... Осы сылтаулармен жастар ұлттық құндылықтарға мән берместен заман ағымына ілесіп келеді. Ал ұлттық ойын тасада қалды. Оның кейбірі тіпті көмескіленіп, ұмыт та болып барады. Этнограф-ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек, ата-бабаларымыздан бізге жеткен ұлттық ойындардың тарихы Қазақстан жерінде б.з.б. бірінші мыңжылдықта қалыптасқан екен. Тіпті ғалымдар ойындарды бес түрге бөліп қарастырады. Олар: аңға байланысты, малға байланысты, әртүрлі заттармен ойналатын, зеректікті, ептілікті қажет ететін ойындар және соңғы уақыттарда қалыптасқан ойындар. Ал негізгі ойын түрлерінің өзі жүзден асып жығылады. Олардың ішіндегі асық, тоғыз-құмалақ сынды ойындар Азия елдеріндегі алғашқы мемлекеттер мен тайпалар арасында да кеңінен тараған екен. Жоғарыда атап өткендей қазақ халқы ұрпақ тәрбиесін басты мақсат етіп ала отырып, балаларының елін сүйер азамат болып қалыптасуына аса мән берген. Сондықтан да жас талдай жаңа өсіп келе жатқан сәбиді ширықтыратын, алғырлықты талап ететін түрлі ойын түрлерін ойлап тапқан. Тіпті ұлттық ойындардың көпшілігінде қалыптасқан өлеңдері де бар. Өлең арқылы ойынның эстетикалық әсерін арттырып қана қоймай, баланың өлең-жырға деген ынтасын оятады, яғни рухани азық береді. Ал кейбір ойындар тек дене қимылын ғана емес, жылдамдықты, батылдықты, табандылықты, дәлдікті, икемділікті талап етеді. Бұл баланың тән саулығына оң әсерін тигізетінін бабаларымыз көрегендікпен болжай білген. Мәселен, ежелден келе жатқан асық ойыны – балалар арасында ойналатын алғашқы ойындардың бірі. Балалардың құралайды көзге ататын мерген болуына басты себепші де – осы ойын. Малдың асықтарымен ойналатын ойын ептілікті, ширақтықты, қала берді, нысананы дәл көздеуді талап етеді, баланың күш-жігерін арттырып, мергендігін, шапшаңдығын, ептілігін және қырағылығын жетілдіреді. Бірнеше бала болып ойналатын ойын болғандықтан әр баланың ойында «өзге-лерден озып, қатарымның алды болсам екен» деген ой талпынысын арттырып, намысын жаниды. Әрі бұл ойында баланың барлық мүшесі қозғалыста болады. Яғни, үнемі отырып-тұру, бүгілу, ширығу сынды қимылдар баланың денесін шынықтырып, қан айналымын жақсартады. Ал кейіннен ойын-тойларда «Алтын қабақ», «Жамбы ату» сынды ойындар ойналады. Жаяу немесе ат үстінен сырық басындағы теңгені атып түсіру, жоғары лақтырылған қалпақты, басқа да заттарды атып түсіру, ат үстінде шауып келе жатып нысанаға дәл тигізу сынды түрлерге бөлінетін бұл сайыс – нағыз мергендер сайысы. Міне, осындай ойындардың ортасында өскен қазақ балаларының арасынан талай құралайды көзге атқан мергендер шыққан. Ал «Аударыспақ», «Арқан тартпақ», «Көкпар», «Күш сынаспақ» (білек сынасу) сынды ойындар білектілік пен икемділікті талап етеді. Ат құлағында ойнайтын бабаларымыз «Көкпар», «Бәйге», «Қыз қуу» сынды ойындарды ойын-тойдың көркі қылған. Өткен күн мен бүгінгіні, келешекті байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазына, ұлы өнеріміз ұлттық ойындар – ата-бабамыздан бізге жеткен мұра. Ал олардың бүгінде ұмыт болып бара жатқаны кешегі буын – ағалар мен бүгінгі буын жастарға үлкен сын. Біз келешек ұрпаққа не қалдырмақпыз? Қалтаңды қағар казино мен түрлі құмар ойындарды ма? Ал «азарттан» азған ұрпақ ел ертеңін еңселі ете ала ма? Әрине, жоқ! Құмар ойын құрдымға апарады Батыстан бастау алған құмар ойындардың жұлдызы бүгінде біздің елде де жанып тұр. Біраз жыл бұрын қала мен далада қаптап кеткен ойынханалар мен кішігірім ойын залдары жабылса да, оларға құмартушылар саны азайған жоқ. Себебі бүгінде қайсыбір мектеп жасындағы баланы қарасаңыз да интернет пен компьютерлік клубтардағы түрлі ойындарға аңсары ауып тұрады. Бүгінгі бала асық ойнап алданбайды, күш сынасып малданбайды. Ойы тек «көк жәшік» пен ғаламторда. Ойыны – компьютер ішіндегі атыс-шабыс, талас-тартыс, алдау-арбау... Қала берді, ақшаға құмар ойын ойнайтын жастар да жеткілікті.

Ендеше, ел ертеңі бүгінгі жастың болашағы бұлыңғыр болмасын десек, құмар ойыннан өзіміз де, өзгені де алыс ұстап, ұлттық ойындарға бір сәт болса да көңіл аударып, ұрпағымызға ұлттық тәрбие бергеніміз абзал болар еді...

Айжан Туминбаева,

Түрген ауылы М.Ломоносов атындағы орта мектептің

дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Ораза ниеті: Алла Тағаланың разылығы үшін таң атқаннан күн батқанға дейін рамазан айының оразасын ұстауға ниет еттім.

Ауызашар дұғасы: Уа, Жаратқан Ием! Сенің разылығың үшін ораза ұстадым, Саған иман келтірдім, Саған тәуекел еттім, Сен берген ризықпен ауыз аштым. Уа, Кешірімді Алла! Менің алдыңғы және соңғы күнә-кемшіліктерімді кешір!

Ескерту:

Мамыр айының 8-інен 9-ына қараған түн – қасиетті Қадір түні.

Пітір садақасы жан басына 420 теңге деп белгіленді.

Садақаны kaspi.kz мобильді қосымшасымен аударуға болады.

Рамазан – ерекше ай. Рамазан – мейірімділіктің, қайырымдылықтың, сабырлықтың, кешірімділіктің, тақуалықтың және нәпсіні тәрибиелеу, өз-өзіңе есеп беру айы. Осымен қатар, Рамазан – Құран айы.

Рамазан – айлардың сұлтаны, күнәлардың кешірілетін, мың айдан да қайырлы Қадір түні бар шоқтығы биік ай. Құран Кәрімде Алла Тағала мүміндерге ораза тұту жайында былай дейді:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

«Әй, мүміндер! Сендерге бұрын-ғыларға парыз қылғандай ораза парыз қылынды. Әрине, сақтанарсыңдар»

Ол Тәңірдің адамзатқа берген айрықша сыйы. Отыз күн жұмаққа беттелген отыз қадамдай жанды баурап алатын қасиетті уақытта жүрек дүрсілі жиілейді.

Рамазан – айлардың сұлтаны. Игі істер молаятын маусым. Біз Алла Тағалаға барынша жақын болғанымыз абзал. Жаратушымызға бұрылып бір қадам жасасақ, Жаратушымыз бізге қос қадам жасайды. Бірлігіміз, барлығымыз үшін күні-түні сансыз мадақтар мен алғыс айтуымыз тиіс. Шүкіршілік етуіміз керек. Тек қанағат етпей, бұл сөздің мағынасын аңғаруымыз шарт. Бұл ай діннен алыс адамдарды жақындатады, рухтарын асқақтатады, жақсылық жасау ниетін одан әрі дамытады.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір сөзінде: «Кім Рамазан айының оразасын шын иман және ықыласпен ұстаса, оның бұрын істеген күнәлары кешіріледі», – деген.

Сондай-ақ, Алла Елшісі (с.ғ.с.) тағы бір хадисінде: «Рамазанның басы – рахмет, ортасы – кешірім, соңы – тозақ отынан құтылу», – деген екен. Ал, Алла Тағала пендесін бар күнәсына қарамастан осылай кешіріп тұрса, онда құлға жарасқаны өзге құлдарды да кешіре білу емес пе?!

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) өзінің бір хадисінде үмметін былай деп сүйіншілейді:

مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَ احْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ

«Кімде-кім Рамазан айында шынайы сеніммен, сауапты бір Алладан ғана күтіп, ораза ұстаса, бұрын-соңды жасаған күнәлары түгелдей кешіріледі».

Қасиетті Рамазанда шын ықыласпен ораза тұту арқылы, пенде өзін Алланың қаһарынан, тозақ отынан, қабір азабынан, Дәджәлдің арбауынан, мүнәфиктіктен сақтайды. Адам жаратылысы алдында не күтіп тұрғанын білмейді. Сондықтан, Рамазан – ертеңгі күннің шуақтылығы үшін үлкен мүмкіндік, кепілдік, Алланың берген ерекше сыйы. Иман келтіргендер үшін ораза ұстау қиындық тудырмайды. Олар жыл сайын осы сәттерді қуана-қуана күтіп, бар ынтасымен ауыз бекітеді, ауыз ашар жасайды, садақа береді. Бар болғаны Алла разылығы үшін. Алла ұлық!

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) тағы бір хадисінде:

 لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ يفْرَحُهُمَا: إِذَا أَفْطَرَ فَرِحَ بِفِطْرِهِ وَ إِذَا لَقِيَ رَبَّهُ فَرِحَ بِصَوْمِهِ

«Ораза ұстаушының екі үлкен қуанышы бар: ауыз ашқанына қуанады және Раббысымен қауышқанда ораза ұстағанына қуанады», – деген.

Рамазан – сауап жасау, мол мүмкіндік, рухани тұрғыдан өз өзіңді жаңарту, жаңғыру айы.

Алла елшісі (с.ғ.с.) былай деді:

مَنْ فَطَّرَ صَائِمًا كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ غَيْرَ أَنَّهُ لاَ يَنْقُصُ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْئٌ

«Аузы берік кісіге ауыз аштырғанға ораза ұстағанның сауабындай сауап беріледі. Бұдан ораза ұстаушының сауабы еш кемімейді».

Ораза айы – күнәдан тазару айы. Алла Елшісі (с.ғ.с.) былай дейді:

 الصِّيَامُ جُنَّةٌ يَسْتَجِنُّ بِهَا الْعَبْدُ مِنَ النَّارِ

«Ораза – қалқан. Пенде ораза ұстаумен тозаққа қалқан қояды». Осы хадистегі «қалқан» біздің сабыр-шыдамымыз болып табылады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) тағы бір хадисінде: «Ораза – сабырдың, сабыр болса – иманның жартысы», – деген. Демек, ораза иманнан туындайды. Иман тозақтан сақтайды.

Рамазан айында 83 жылдың сауабына пара-пар қасиетті Қадір түні бар. Бұл жамағат мешітке үйіліп, тәсбех тартып, құран оқып өткізетін түн. Сондай-ақ Рамазанда жасаған бар игі істер мен жақсылықтардың сауабы еселеніп жазылады. Міне, Жаратушы Алланың шексіз махаббаты, шапағаты, ұлылығы...

Әрбір батқан түн, атқан таң үшін Аллаға сансыз мадақтар болсын. Аллаһ ұлық, Мұхаммед Мұстафа (с.ғ.с.) оның елшісі. Баршамызға Қасиетті ай мүбәрәк болсын. Рамазаннан рамазанға жете берейік. Еліміз тыныш, жұртымыз аман болсын! Сауапты іс жасаудан өзімізді аямайық, құрметті оқырман, жадыңызда тұтыңыз, бұл дүниедегі барлық нәрсе осында қалады, арғы дүниеге тек жақсы амалдар мен дұға-тілектерді алып кетеміз.

Сапархан ТӨРЕҚҰЛОВ,

ауданның бас имамы

Алланың қалауымен биылғы жылдың15 наурыз Шағбан айы басталды. Шағбан айы – көптеген қасиеттерді өз аясында қамтыған құлшылық айы. Алла Тағаланың пенделеріне деген ризық-несібесін молайтатын ай.

«Көптеген жақсылықтардың бастауы» деген мағынаға ие «шағбан» сөзімен аталған қасиетті ай Ережеп айының бітуінен хабар беріп, Рамазанның жақындағанын сүйіншілейтін ай. Сүйікті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Ережептен кейінгі кезекте Шағбан айына ерекше көңіл бөлген. «Алла Тағалам, Ережеп пен Шағбан айларын берекелі ете гөр. Бізді Рамазанға аман-есен жеткіз», – деген дұғасын жиі айтқан. Қасиетті Шағбан айына белгілі бір дайындық жасаудың мәні зор. Өйткені, Әбу Умәмә әл-Бәһилиден (р.а.) жеткен хадис-те Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Шағбан айы кіргенде, өздеріңізді тазалаңыздар және ниеттеріңізді дұрыстаңыздар», – деген. Бұл айдағы сауабы көп құлшылықтың бірі − ауыз бекітіп, нәпіл ораза ұстау.

Айша (р.а.) анамыз айтады: «Расулуллаһтың (с.ғ.с.) бірінің артынан бірін ұстаған оразасына қарап, енді ораза ұстауын тоқтатпайды деп ойлайтынбыз. Ал оразаны бірінің артынан бірін ұстамаған кездері, енді Ол оразаны ұстамайтын шығар деп ойлайтынбыз».

Шағбан айында мұсылманның иманы толысып, кемелденеді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бұл айды ерекше ұнатып, осы айды ораза ұстаумен өткізетін. Демек, бізге де осынау мүбарак айда шама-шарқымызға қарай ораза ұстауға талаптанғанымыз абзал екен.

Усама ибн Заид (р.ғ.) риуаят етеді: «Пайғамбарымыз Мұхаммедке (с.ғ.с.): «Я, Алланың Елшісі, айлардың ішінде Шағбан айында көбірек оразада болғаныңды көремін».

Шағбан айының оразасын шамасы жеткендер ғана тұтқаны абзал. Егер Шағбан айында үздіксіз ораза тұтып, Рамазан айындағы парыз оразаға шамасы келмей қалуынан сезіктенген адам болса, ол адамға Шағбан айында ораза тұтудың қажеті жоқ. Өйткені Шағбан айындағы ерікті оразадан Рамазан айындағы парыз ораза маңызды.

Шағбан айының тағы бір қасиеті, осы айдың орта шенінде ұлық бір түн бар. Ол – наурыз айының 28-нен 29-не қараған мүбарак Бараат түні. Бұл түні мұсылмандарға рахмет, берекет, жақсылық, кешірім және мағфират жауады.

Али бин Әбу Талибтен (р.ғ.) риуаят етілген бір хадис шәрифте былай делінген: «Алла Тағала Шағбанның он бесінші түні дүние аспанына түседі. Мыналардан өзгенің бәрінің күнәлары кешіріледі. Кешірімнен тыс қалғандар: мүшрік, мұнафық, туысымен қарым-қатынасын үзген және зинақор әйел».

Алла Тағаланың «дүние аспанына түсуі» деген сөзі, Оның рахметі мен берекетінің, қайыр мен нығметінің түсуі. Көк есіктерінің ашылуы, дұғалардың дереу қабыл болуы әрі құлдарына рахым мейірімімен қарауы. Өйткені Алла Тағалаға мекен тағайындау дұрыс емес.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) мүба-рак сөздерінде «Жәбрәйілден (ғ.с.): «Бұл түні мына есіктер қашанға дейін ашық тұрады?» – деп сұрағанымда Жәбрәйіл (ғ.с.): «Таң атқанша», – деді де: «Я, Мұхаммед! Алла Тағала осы түні тозақтан құтқаратын құлдарының саны Бәни Кәлб руының қойларының жүндерінің санындай (Яғни, кейбіреулерден басқа, барлық мұсылмандар кешіріледі)» – деді». Қалб тайпасы – көп қой өсіруімен танылған тайпа болатын. Сол себепті де хадисте осы түні көптеген адамдардың Алланың кешірімі мен рақымына ие болатыны айтылған.

Бұл түні не істеу қажет? Бараат түнін дұрыс қарсы алу үшін, бұл түнді ұйқысыз өткізген абзал. Егер кімде кімнің шамасы жетсе, бұл түнді тек құлшылықпен өткізгені жақсы. Алайда кімнің бұған шамасы жетпесе, ол адам осы түннің кез келген бөлігін құлшылыққа арнай алады. Құлшылыққа түннің екінші бөлігін арнап, мына ғибадат түрлерін атқарса болады:

– Намаз. Намаз – осы түнде атқарылатын ең абзал құлшылықтың бірі. Намаз ракағатының белгіленген саны жоқ, алайда ракағат саны сегіз-ден кем болмауы тиіс. Сондай-ақ әр намаздағы рукуғ, қиям, сәджеде ұзағырақ болғаны абзал. Намазда Құраннан ұзақ аяттар оқылғаны жақсы. Егер кімде-кім ұзақ сүрелерді есіне түсіре алмайтын болса, бір ракағатта қысқа бір сүрені бірнеше рет қайталауына да болады.

– Тиләуәт. Қасиетті Құранды оқу – осы түні атқарылар пайдалы құлшылықтың түріне жатады. Намаз оқып болған соң, я болмаса басқа уақытта шамаңыз жеткенше Құран оқыңыз.

– Зікір. Бұл түнді зікірге арнаған өте жақсы. Әсіресе Пайғамбарымызға (с.ғ.с) салауат айту. Сондай-ақ зікірді жүріп бара жатқанда, төсекте жатып және де жұмыс уақытында немесе жұмыстан тыс уақытта да оқуға да болады.

– Дұға. Бұл түні бізге көп пайда әкелетін ғибадаттың бірі. Осы түні Алла Тағала дұғамызды қабыл етеді деген үміт бар. Дұға – ғибадат. Алла Тағала жасаған әрбір дұға үшін сұраушының мұқтаждығын өтеп қана қоймай, сауап та жазады. Тіпті сұраған нәрсесі қолжетімсіз болса да, ол адам жасаған дұғасы үшін сауаптан құрқалмайды. Сонымен қатар дұға барлық ғибадаттың өзегі болып табылатын Алла мен адамның байланысын арттырады. Адам баласы қалағанынша, кез келген түрде дұға ете алады, алайда ең жақсы дұға – Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) дұғалары. Бұл дұғалар шебер сөздерімен пенденің бұл өмірдегі әрі ақыреттегі барлық мұқтаждығын қамтиды. Расында да Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) дұғасы соншалықты терең мағыналы, тіпті пенденің оған баға беруге шамасы жетпейді.

Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) дұғасы жайлы көптеген кітаптар әр тілде жарық көрген. Мұсылман адам Алла Тағалаға сол дұғалар арқылы, араб тілінде я болмаса өз ана тілінде сол дұғалардың мағынасын айта отырып жалбарынуы керек.

– Нәпіл намазды я болмаса Құранды белгілі себептерге байланысты оқи алмаған адамдар болса (ауру, әлсіздік немесе шұғыл тірлігі бар болса), ол кісілерге осы берекелі түннің сауабынан құр қалмас үшін төмендегі амалдарды орындауды ұсынамыз:

1. Ақшам, құптан және таң намаздарын мешітте, егер сырқат болып, шамасы жетпесе үйінде оқысын.
2. Үнемі зікір айту, әсіресе салауат. Кез келген халде, адам ұйықыға кетпейінше зікірде болуытиіс.
3. Алладан кешірім тілеу. Мұны төсекте жатып та сұрауға болады.

– Әйел адамдар етеккір кезінде намаз бен Құран оқи алмайтындықтан, олар кезкелген зікірді айтып, тасбих тартып, салауат айтуы керек. Сонымен қатар Құран мен хадистерде келген араб тіліндегі дұғаларды дұға ету ниетімен оқи алады.

Бараат түні – мұсылмандар үшін ерекше түн. Сондықтан да осы түнді Аллаға толықтай бойұсынған күйде өткізу керек. Әрі Алланың алдында ұнамсыз амалдардан тыйылу қажет. Дегенмен әрбір мұсылман әр кезде күнәлі істерден аулақ болуы қажет. Осындай түндері күнәлі іс жасау үлкен қылмыс әрі Алла Тағалаға бойұсынудан бас тартқандық болып саналады. Мұндай амал Алланың қаһарына ұшыратады. Сондықтан да барынша күнәлі істерден тыйылуымыз қажет, асылында осы түнгі жасалған күнәлар бұл түннің барлық нығыметінен құр қалдырады.

Шағбан айының (13, 14, 15) күндері ораза ұстаудың сауабы зор. Бұл күндер «Аямул байд» яғни ақ күндер деп аталады. Хижри жыл санау бойынша әр айдың ортаңғы күндері ораза ұстау қажет. Себебі бұл күннің түндерінде ай толықсып, түнді нұрға бөлеп тұрады. Бұл күндері ораза ұстаған адамның жүрегін Алла Тағала дүние қараңғылығынан ағартады. Сол үшін де Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Шағбан айының ортасының түні болғанда күндізінде ораза болып, түнінде намазға тұрыңдар», – деді.

Сапархан ТӨРЕҚҰЛОВ,

ауданның бас имамы