Еңбекшіқазақ аудандық мәслихат депутаты, аудандық мәслихаттағы «AMANAT» партиясы депутаттық фракциясының мүшесі  Багдат Рахимов  БАҚ өкілдеріне депутаттық мандатын алған кезеңнен бастап атқарған жұмыстары жөнінде брифинг өткізді.

Өз кезегінде халық қалаулысы брифингтің негізгі мақсатына тоқталып, фракция мүшелерінң алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі сайлауалды бағдарламаның орындалу барысына тоқталды.

2023 жылда партияның «Халықпен бірге!» сайлауалды бағдарламасының жол картасы бойынша ауданда 3 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылды. Үшауысымды мектептердің мәселесін жою үшін 1500 орындықты мектеп ашылды. Тәртіп сақшыларына арналған тұрғын үймен біріктірілген полиция учаскесі 7 елдімекенде қолданысқа берілді. 148 бейне бақылау орнатылды. 6 ауылда фелдчерлік-амбулаториялық пункт ашылды.  97,3 км су құбыры жүргізіліп, 389,9 км автомобиль жолдарына күрделі жөңдеу жүргізілді. Жалпы, биылғы жылға жоспарланған 50 шараның 34 орындалды, яғни 68%.

Сонымен қатар «Ауыл аманаты» жобасы бойынша ауданда барлық ауылдық округтен 417 азамат қатысуда, оның 167 азаматың құжаттары мақұлданып, бүгінгі күнге  ауыл тұрғындарына 516 млн теңгеден аса сомада 79 шағын несие берілді.

«Жер аманаты» жобасы аясында ауданда  жыл басынан бері жалпы көлемі 44 мың гектар жер мемлекет меншігіне қайтарылды. деп атап өтті Багдат Рахимов.

Мұнан соң мәслихат депутаты қоғамдық қабылдау жұмыстары барысында оң шешімін тапқан мәселелерге тоқталып, сондай-ақ үгіт-насихат кезеңінде жергілікті сайлаушылардан келіп түскен талап-тілектердің орындалуы жайында айтып берді.

Айта кетейік, алдағы уақытта фракция мүшелері ай сайын брифингке қатысып, атқарылған жұмыстар жөнінде баяндап, журналистердің сауалдарына жауап беретін болады.

Бейсенбі, 01 Ақпан 2024 11:57

Қазақтың хас батыры – Ер Шағаман

Халқымызда «Жеті атасын білмеген жетесіз», «Түбін білмеген түгін де білмейді» деген қанатты сөздер бар. Арғы ата-бабаларымыздың мүрделерінің мәңгі қайда мекен еткенін білу – соңында қалған ұрпақтарының борышы. Мейлі ол ақын, мейлі ол батыр болсын, тіпті қарапайым малын бағып, шаруасын жайлап өткен малшы болсын, аталарымыздың басына белгі қойып, тағзым етіп тұруға міндеттіміз.

Қазақ батыры қашан да қазақ жерінің қорғаушысы ғана емес, елдік пен рухтың жанашырлары да бола білген. Ұлттың болашағын, келер ұрпағын, бізді қорғады. Сан тараптан сұқтанған жат жұртқа атамекеннің қарыс қадамын да бермей, ұрпағына мирас етті. Ел тағдырын бәрінен биік қойған, ұлттың тұтастығын, жерінің бүтіндігін мұрат еткен қазақ батырлары қазақ тари-хының әр белесінде тұлғалық деңгейге көтеріліп отырған. Яғни, олар ұлттық тұлға болған. Осы ұлттық тұлға тұғырына көтеріліп, аты аңызға айналған, тарихта есімдері қалған сан мыңдаған батырлар бар. Талай жаугершілікті бастан кешіп, ұшқан құстың қанаты талатын қазіргі кең байтақ өлкемізді, атамекен жерімізді ұлы жорықтарда батыр бабаларымыз білегінің күшімен, найзасының ұшымен қорғап, бізге аманаттап қалдырды. Осы еңбегі үшін халық биікке көтерген, ардақтап, аттарын аңызға айналдырған батырлардың ішінде, әсіресе, Шағаман батыр есімі айрықша жарқырап көрінеді. Шағаман батырдың ел тағдырындағы тарихи орны мен ол жасаған ерлік жорықтарының мәні мен маңызы да бірнеше ғасырлар бойында ел жадынан бір сәтке де ұмыт қалған емес.

Шағаман батыр 1704-1752 жылдар аралығында өмір сүрді. Албаннан тараған даңқты, ержүрек батыр. Қазақ шежіресі бойынша, Албан руы үлкен екі тармақ: Шыбыл мен Сарыға бөлінеді. Шыбыл өз кезегінде екі ата: Қызылбөрік (шын аты Бөтей), Қоңырбөрікке (шын аты Өтей) бөлінеді. Кызылбөріктің екі ұлы: Молболды және Жолболды. Мол-болдыдан Тотас пен Есен. Тотастан Торғай мен Байназар. Есеннің бес ұлы бар: Базаркелді, Қазымбет, Еламан, Құланаян, Марша. Еламанның бес ұлы бар Қонақбай, Шағаман, Сапы, Шоқай, Найманбай. Шағаманнан Бисары, Атымтай, Майрық, Арыстанбай ұлдары бар.

Шағаман атамыздың жатқан жерін білу мақсатында біздің іздеу жұмыста-рын жүргізуімізге де бірталай уақыт кетті деуге болады. 2005 жылы Төкен Ұзақұлы ағамыз Астанадан іссапардан келе жатқанда бір ауылдың тұсында «Шағаман» деп жазылып тұрған тақтайша белгіні көреді. Бұған қайран қалған ағамыз 3 шақырым жерде орналасқан ауылға ат басын бұрып, ауылдың көнекөз қарияларымен кезде-сіп, жөн сұрайды. Қариялардың айтуы бойынша Шағаман батыр осы өңірді Жоңғарлардан қорғаған. Сол кездегі ауыл әкімімен кездеседі. Қарағанды облысы Нұра ауданындағы Май ауы-лына 1991 жылы Шағаман батыр есімі қайтарылған. Совет үкіметі орнағанға дейін осы атпен аталған. Кейін больше-виктердің ұйғарымымен совхоз құрыл-ғанда 1 май атауы берілген екен. Бұл күн Төкен ағамыз үшін де, біз үшін де өте бақытты кезең болып, тарих қойнауына енді деуге болады.

Қарағандыдан оралған Төкен аға Шағаман батыр туралы деректерге сүйене отырып 2 жыл көлемінде про-фессорлармен, тарихтанушылармен бірге архивтерден алған деректерге сүйене отырып, Шағаман батыр орта жүзді азат ету кезінде қайтыс болғанын, сол өңірде жерленгенін дәлелдеді. Осы жағдайдан кейін 2005 жылы Төкен Ұзақов, Әлден Әбдірешов, Марат Қо-жамбаров, Оразбай Бекенов, Бөрібай Бекқожаев, Елубай Жанабеков бастаған 50-ге жуық батыр ұрпақтарымен бірге барып ас беріп, құран оқытып, батыр басына лайықты ескерткіш орнатып қайтқан болатын. Атамыздың зираты таудың жоғары жерінде орналасқан. Жан-жағындағы кішігірім төмпешіктер бұл жерде басқа да жауынгерлердің жерленгенін бай-қатқандай. Бір өкініштісі, олардың белгісіз болып, кейінгі ұрпақтарының аталарынан бейхабарлығы.

Араға 14 жыл салып, Елубай Джана-беков, Сағымбек Бекқожа бастаған ауылымыздағы батыр бабамыздың ұрпақтары 40 адам болып Шағаман батыр ауылына тағы жол тартты.

Жеті атасын білген ұл,

Жеті рудың қамын жер.

Өзін ғана білген ұл,

Құлағы мен жағын жер –

деген сөзді басшылыққа ала оты-рып, 2019 жылы атамыздың туғанына 315 жыл толу құрметіне орай, батыр бабамыздың басына барып, құран ба-ғыштауды өзіміздің парызымыз деп білдік.

Жергілікті ауыл тұрғындарымен қайта қауышып, дастархан басында кеңесу өте қызықты және мағыналы жағдайда өтті. Ауылға келген соң «Шағаман батыр» ұрпағының жетекшісі Елубай Джанабеков және Сағымбек Бекқожаның ұйымдастыруымен ау-данымыздағы ел ағалары мен ақсақал-дарынан бата алып, құран оқытылып, 1300 адамға ас беріліп, бәйге, көкпар және тағы басқа ұлттық ойындар өткізілді.

Зейнеткер Нұрлан Ердәулетұлы «EGEMEN QAZAQSTAN» газетінде жариялаған мақаласында батыр ту-ралы сөз қозғап, біраз мәліметпен бөлісті. Өзінің мақаласында Жоңғар қалмақтары қазақтан жаулап алған жерлерде коныстанып қалып отырған. Солар тұрған не өлген жерлер әлі күнге Тастақ, Қастек, Боралдай, Баянқол, Шамалған, Қаскелең атымен аталуда. Оларды басып алған жерден қуып шығу оңайға түскен жоқ. Тұтқындар ішіндегі қыздарға қазақ жігіттері үйленіп, қазақ-қалмақ құдандалы туыстық жолымен қатар өмір сүріп жатқан жерлер де болған. Сол қалмақтың бірі – Насыр-қалша. Ол қазіргі Шелек ауылы тұрған Қоянды деген жерде бекініс салып, сыртынан айналдыра терең ор қазып, оған су жіберіп, қорған жасаған. 6 мыңдай шерігі болған. Сол өңірдегі жергілікті қазақтардың албан, қаңлы, жаныс руларына Насырқалшаның тізесі әбден батады. Халықты сүліктей сорып, аяусыз қанап, салықтың түрін көбейтіп, малын, астығын күшпен тартып алып, ойына келгенін істеген. Көзіне көрінген жылқының тұлпарын, әйел біткеннің әдемісін тартып алып отырған. Қалмақтың қара бұжыры, қара күш иесі Насырқалшамен Шағаман Еламанұлы жекпе-жекке шығып, қазақ батыры бұжырдың басын кесіп алған. Жетекшісінен айырылған қалмақтар елден қашып, шығысқа кетуге мәжбүр болады. Шағаман батыр тұлғалы, ірі денелі, сөзге сараң, кеңпейіл болған. Кенже інісі Найманбайды жақсы көріп, бірге ертіп жүрген. Қалмақ батыры-ның басы салынған атдорбаны ауыл ақсақалдарының алдына әкеліп таста-ғанда үлкендер: «Айналайын, батыр Шағаман! Енді тілегінді айт» дегенде, Шағаман жақсы көретін інісі Найманбайға бата беруін сұрапты. Қазақ халқы бұрын батыры мен емшісін ханнан жоғары сыйлаған. Ауыл ақсақалдарынан ақ бата алған Найманбай ұрпағынан кейін атақты адамдар, бай, батыр да көп шыққан. Шағаман батыр жоңғар қалмақтарымен Орта жүз жерінде де соғыстарға қатысқан. Осы аймақта болған үлкен шайқаста батыр қаза болып, сүйегі сол өңірге жерленген екен. Қарағанды облысы Нұра ауда-нының тұрғыны қожа Исай Әкпар ақсақалдың Қарағанды облысы Нұра аудандық газетінде жарияланған 2020 жылы 1 ақпанда шыққан мақаласында Шағаман батыр туралы айтылған тарихи деректерге тоқталсақ, Шағаман ауылы кеңестік кезенде «1 май» атанған, ел тәуелсіздігінен кейін елді мекеннің атауы қайта жаңғырады деген болатын.

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданындағы Май ауылына Шағаман батырдың атын беру туралы жиын өтіп, хаттама жазылып, құзырлы орын-дарға жіберілген болатын. Бұны ауыл тұрғындары да қызу қолдады. Май ауылының атауы батыр атамызға бері-ліп жатса нұр үстіне нұр болар еді.

Батыр бабамыздың білектің күші-мен, найзаның ұшымен қорғап қалған қасиетті, кең байтақ жер бізге, бүгінгі ұрпаққа мұра болып қалған басты игілік деп білуге міндеттіміз. Осы, қазақ батырларының қаны тамған киелі жеріміздің қойнауындағы бар байлығымыз тағы да осы батырла-рымыздың бізге аманат етіп тапсырған қазынасы. Батыр баба есімі ешқашан да ұмытылмайды.

Жоңғарлардың 1723 жылы ірі жең-ісінен кейін қазақ хандығының оңтүстік-шығыс өңірі жаудың игілігінде қалды. Есімі кейінгі ұрпаққа үлгі болар ержүрек сарбаздардың бірі – ұлы жүз Албан руынан шыққан Шағаман Еламанұлы. 1726-1727 жылдары Бұланты өзені бойында болған шайқастарға қатысқан. Жоңғарлар қазақты түпкілікті жеңу мақсатымен 1739-1741 жылдары Орта жүз қоныстарына қарсы жойқын жорық ұйымдастырған. Қазақтың қарсыласу күшінің неғұрлым шоғырланған жері орта жүз екенін біле отырып, сол қамалды бұзуды ойлаған. Бірақ мақсатына жете алмай кейін шегінуге мәжбүр болды. Ұлы жүзден шегінген қосындармен кіші жүзден көмекке келген қандас қазақ бауырлармен орта жүз қосындары 1745 жылдары Шортанды мен Түмен арасындағы, Аманқарағай мен Үшбұ-лақ жерін 1745 жылы жаздың бас кезінде басқыншылардан толық азат етті. Орта жүзде болған бір шайқаста Шағаман батыр ауыр жараланып, қазіргі Қарағанды облысы Нұра ауданындағы Нұра өзенінің оң жағында жерленген. Жерленген жері Шағаман мекені аталып кетті. Ресей империясының картасында: «Шағаман: кісі атымен аталған топоним. Уезд орталығынан 90 км. Ақмоладан Шағаман қыстау иесі – Жолдасбек Ерсары, су көзі – Нұра өзені» деп жазылған. Бұл деректер мұрағаттан алынған (МКЗП-Том 3 Акмолинский уезд час 1 СПБ 1907 жыл). Шағаман елді мекенінде Сыртамбек Бәжіұлының, Жанай Мүсірепұлының, Кұтжан Ашықпайұлының, Исабек Жауарұлынын ұрпақтары сол жерді, яғни, қыстауларға ие болған Құлымбет руының ұрпақтары. 1958 жылдары өз замандасым Ора Бикенұлы үлкен ата-сы Қожахмет бабасы Жарқынбектен естігені: «Шағаман – қазақ батыры, осы маңайда қазақ-қалмақ соғысы кезінде мерт болып, ауыр жарадан көз жұмғанын аталарымыз айтып отыратын» – деген.

Шағаман жерленген жерін 1987-1988 жылдары көрсеткен. Кеңес үкіметі орнаған жылдары 1935 жылдан 1945 жылға дейін Шағаман ауыл кеңесі аталған. 42 жылдан кейін автобус аял-дамасында Шағаман елді мекені деген жазулар пайда болды. 1986 жылы ұлттың рухани оянуы әсер етті ме, қазақ кұлдықта жүргенін түсіне бастады. Шағаман есімі әкеден балаға ауыса келе, батыр есімі ел есінде мәңгі қалды.

Райымберді – Төлеміс – Орынбай – Бәжі – Жарқынбек Бекен Шора. Шора ақсақал бабаларының аманатын орындап, жерленген жерін нақты көрсеткен. Ерлік – елге мұра, ұрпаққа ұран. Еліміздің ұлттық идеологиясына айналдыруға болатын керемет тарих. Қазақ халқы ел басына күн туғанда бірігіп, ел ішінен шыққан батырлар, қолбасшылар қиын кезеңде ел азаттығы үшін күрес ұйымдастыра білген.

Тарих тек қана өткеннен тұратынын ескерсек, онда қазақ халқының тарихын тану үшін, ұлттының этникалық тұтас-тығын білу үшін ру шежіресін терең зерттеп білмей, ой түйіндеу мүмкін емес. 1958 жылдан бері Шағаман тарихына қатысты талай қариялардан естіп-білгенімді және қаншама шежірелерді оқып, Шағаман қазақ батыры екеніне дәлелдер тауып, осы мақаланы 60 жылдан кейін жазып отырмын. Әзірше әрісі шежіре бойынша, берісі қазақ ұлтының төл тарихының шешімін күте-тін мәселелер шаш етектен. Менің ниетім осынау ой орамына тап болып, өзінің тарихы мен ата тегінің тарихымен табысқысы келген ағайынға жөн сілтеп жіберу.

 

Шағаман елінің құпиясы

 

Ресей империясының үстемдігі орнықпай тұрған кезде Шағаманға қара шекпенділер қаптап келіп, Нұра өңіріне қазақтың жерін, өзен-көлдерін иеленіп жатқан кезде Савельевка кеңестік кезең тұсында «1 май» ауылы аталды. Және де  1935 жылы Шаға-ман ауылдық кеңесі құрылып, оған Савельевка, Қызыл жұлдыз, Шойынкөл учаскесі қарады. 1952 жылы Шағаман ауылдық кеңесі таратылып, 1 май, Қызыл жұлдыз колхоздары Киевка ауылдық кеңесінің құрамына берілді.Шағаман елді мекенінің аталмағанына 39 жыл өткеннен кейін тәуелсіздік алған жылдары бұрынғы тарихи төл атымен Шағаман ауылы аталды. Аудан, ауылдардың автобус аялдамаларына қазақша сол ауылдардың төл қазақи аттарын Шағаман, Қарамойыл, Көбетей, Ахмет ауылдары деп жазып жүрген екен. Қаншама басшылардан сөгіс естісе де өзен, су аттарын жазуды тоқтатпаған, себебі ұлтыма, жұртыма қызмет еттім деп түсінген.

Нұра өңірінде бір тылсым күш, құдіреті бар жердің бірі – Шағаман елді мекені. Шағаман тауының күнбатыс етегіндегі мұсылман қорымдары болған екен,сол бейіттерде жанған шырақтарды көргендер бар екен.1958 жылы Шағаман тауының күнбатыс жағынан, яғни  қорымдар тұсынан жол салу мекемесі карьер ашып, тауды қопара бастаған екен. Бірақ сол күнбатыс жақтағы жартасты бұза алмай, кісі өлімі болып, карьерді Шағаман тауының күншығыс жағына көшіріп, сол жағынан тас алына бастады. Сол жылдары жанатын шырақ сөнген, бірақ та бір тылсым күш аруақтардың мазасын алып, осы маңды қазып, бейберекет қылып, молалардың қасынан тас таситын жол салудан құтқарды.

Шырақ туралы ауданда тұратын және Байтуған мен 1 май ауданының ақсақалдарынан сұрағанда, ол жерде осы өңірдегі Мекке-Мәдинаға барған қажылар жерленген деседі. Және де 2002 жылы 10 шілде күні Мәкеш  Төлеу-байқызы марқұмды жерлеу кезінде Жанболат пен Спандиярдың анасының қорымдағы теректердің үстінде «Алла» деген жазу пайда болған екен. Бұл жазуды бірінші көрген Мәйкен деген азаматша. Аппақ бұлтпен жазылған жазу Шағаман тауына қарай барып ыдырай бастаған. Алланың бар екенін танытатын, шүбәсіз айқын белгіге куә болдық. Адамның көзі  қайда түспесін ұлы сананың бар екеніне дәлел табады, жанды және жансыз нәрселер табиғатта үйлесіммен жаратылған.Нұра өңірінде сол жылдары тауықтың жұмыртқасында, қозылардың бүйірінде  «Алла» деген жазулар пайда болды.Кешегі құдайсыз қоғамнан коммунистік идеологиядан бас тартып, дін исламға бет бұра бастаған кезеңде бір Алладан келген ғажап белгі екені шынайы шындық. Шағаман тауының етегінде бейттердің үстінде «Алла» деген жазу-ды оқуыма менің арабша хат танып, парыз амалдарымды орындағандықтан деген сезім пайда болды. Осы күндері  Жанболат бауырымыздың үйіндегі видеотаспада «Алла» деген жазуын түсіріп алған сәт сақтаулы. Ақыл-парасатпен санасына ой тастаған адам өзін құдіретті Алла Тағала жаратқанын аңғарады. Жаратқан Алланың белгілері шексіз. Осылайша Шағаман тауындағы сол мекеннің құдіретті,киелі жер екеніне тағыда куә болдық. Ислам дегеніміз–ғылымның бастау бұлағы. Сенім-білім болғанда ғана бекитін белгі. Ғылымсыз, ілімсіз адамда қандай сенім болсын?

Астанадан келіп, Шағаман тауында карьер ашып, құрылысқа және жол бойында ұсақталған тас дайындауға 10 адамнан жасақталған бір бригада және техникалар құрылған екен. Бірақ жұмыс жүрмей, біресе трактор сынып, біресе су жаңа транспортер ленталары үзіліпті. Осылайша молдаға барып кеңес алған екен. Сонда молда «Шағаман тауы – киелі жер, әуелі таудың етегіндегі қорымға барып аруақтарға дұға бағыш-тап, құран оқып,садаққа беріп, Аллаға сыйынып, иманмен еңбектеріңді бас-таңдар. Өзім барып, сіздермен бірге қол жайып, дұға қылып қайтамын» – деген екен. Жұмысшылар риза болып, ауданға келгенде мешітке бас сұғып, құран оқытып жүріпті. 1989 жылы автобус аялдамасына «Шағаман» деп жазып жүрген екен. Себебі арғы аталары-мыздың қай жылдары екені белгісіз «Шағаман» тауы деп бекер атамаған деседі, ешқандай қалмаққа жер есімін қазақ қоймайды. «Біздің тарих – бұл да бір қалың тарих, оқулығы жұп-жұқа, бірақ» деген екен Қадір Мырза Әли.Бірнеше ғасыр бойы өздері туралы өзгелердің жазғанынан біліп,өзін өзге-лердің көзімен таныған халықтың ба-сындағы қасіреті.

Шағаман ауылының тұрғыны, ар-ғын руының Құлымбет тармағынан тарайтын Шара Бекенова: «Біздің бала кездерімізде әкелеріміз оның ұлы жүздің үйсін руынан екенін айтып отыратын. Алматы облысындағы Шағаман батырдың ұрпақтары орта жүзде болған қалмақтармен шайқаста батырдың қаза болғанын біледі. Бірақ қай жерде жерленгені белгісіз еді. Міне, 1989 жылдары Киевкадан Астанаға дейін ауылдардың барлық автобус аялдамасына жер-су атауларын қазақ-ша жазғанымның арқасында Шаға-ман батырдың ұрпақтарына қай жерде жерленгені мәлім болды. Жырақта жатқан батыр бабасының басына белгі орнатты. Қазақ батыры қай өңірде болса да, ұлтымызға ортақ. Шағаман батырдың есімін неше ғасырдан бері ұмытпай қастерлеп, құрметтеп өткен неше ұрпақ бұл фәни дүниеден өтті. Сол бабалардың ерлігі мен бауыр-малдығы арқылы көшпелі қазақ ұрпақ-тан-ұрпаққа ауызша айтып, сақтап отырған. Шежіре тарихы Кеңес үкіметі кезіндегі мемлекеттік идеология бір-неше ұрпақ бойы халықтың діни түсі-ніктерін, көзқарастарын тұмшалап, санасын өз қалауынша өзгертіп жойып жіберді. Шариғатқа шалалық, исламға селқостық ұлтты рухани жағынан тоқырауға ұшырауына да белгілі бір дәрежеде себеп болғанын білеміз.Бірақ та Шағаман атты елді мекен табиғаттан тыс тылсым жайттарды, физиканың заңдарымен түсіндіруге келмейтін таң-ғажайып сырларды азды-көпті жария етті. Әлемнің түпкір-түпкірінен жеткен тылсым құбылыстарды жоққа шығару мүмкін емес. Таңғажайып сырлар әркім-нің басынан өткен болуы мүмкін».

 

Шағаман елді мекені ер есімі

 

1723 жылы «Ақтабан шұбырынды» деп аталатын қазақ еліне қалмақтардың жойқын шапқыншылығына ұшыраға-нына үш ғасыр, яғни, үш жүз жыл өткеніне орай орта жүз Нұра бойында қаза тапқан ұлы жүз Албан-Қызылбөрік руының сардары Шағаман батыр жер-ленген Сарыарқа Нұра бойындағы Шағаман деп аталатын елді мекенге келіп, құран оқытуға Шағаман батыр-дың және інісі Найманбайдың ұрпақ-тары келді. Аудан мешітінде құран ба-ғыштап, садақаларын берді.

Нұра өңірінің тарихын толықтырып ашатын беттері, құндылықтары әлі баршылық. Соның бірі – Шағаман елді мекенінің аталуы. Шу бойынан келген аталы Құлымбеттің, Қарауыл руын ығыстырып, олардың Көкшетауға көшіп кеткені туралы мұрағаттардан, сақталған құжаттардан белгілі. 1840 жылдары жүргізілген санақ және картаграфия жер, су, өзен, тау бұлақтарды түсіргенде «Шағаман» елді мекені кісінің есімі деп құжаттарда жазылған, бірақ еш жерде оның тайпасы, руы жазылмаған.Райымберді ұрпақтары қыстауларының иесінің руы және есімі жазылған.

Шағаман қыстау иесі: Жолдасбек Ерсарұлы руы Райымберді деп құ-жатта көрсетілген. «Шағаман кісі есімі деп жазылса, Көбетей кісі есімі емес тастардың жиындысы немесе дулыға деген сөз» деп мұрағатта анық жазылған. Тағы да айта кетсек, Шағаман елді мекенінің тарихына қызығушылықтың себебі былай болды. 1987 жылы күз айларында Шора құрдасым екеуіміз тауға шығып, сол жерде Шора Бекенұлы әкесінің айтуымен Шағаман батыр жерленген жерді көрсетті. Шораның әкесі Бекенге ұлы атасы Жарқынбек, оған әкесі Бәпи, оған Орынбай баласы аманат қылып кеткен Ұлжанды көзі ашық, ата тегін тарата білетін, қазақ халқының тарихын, данышпан атала-рынан естіген әңгімелерді жадына сақ-таған Шора замандасым дүниеден өтті.

1980  жылдан  бері  Нұра ауданында орналасқан «Тас  жолдарын  пайдалану және  жөндеу 227-ші мекемесінде» жүргізуші  болып  жұмыс  істегендіктен, елді мекендердің аттарын, ара қашықтық, шақырым белгілерн қою, Ивановка, Киевка, Черниговка, Ақмола облысының шекарасына дейін жолды жөндеу – біздің міндетіміз болды.1987 жылдан бастап Қарағанды – Целиноград–Ақмола бағытындағы ауылдардың  автобус аялдамаларында бұрынғы қазақша атаулары Сыйық, Шағаман, Қарамойыл, Көбетей, Ахмет ауылы  деген жазулар  пайда болды. Мекеме басшыларына «Остановка Кирпичная», «Больничная», «Береговая» тағы да басқа есімдермен хабарлап жатады деп әуеліде басшыларды көндіріп едім. Менің негізгі мақсатым – елдің қазақша атауын ұмытпай, басқа ұлт өкілдеріне бұл қазақ жері екенін ұғындыру. 1954 жылы Шағаман елді мекені картадан өшірілген. 1987 жылы қайтадан ауыл атауы аялдамада пайда болды. Аялдамадағы ауылдың атауын көрсететін жазу Шағаман ұрпақтарымен қауышуға бірден бір  себеп болғанына сенімдімін. Аялдамаға «Шағаман» деп жазғаным үшін «сокращение штатов» деген пәлеге ілініп, үш ай жұмыссыз жүрдім,сотқа беріп, қайта өз қызметіме кіріскен кездер де болған. Егемендік алған, яғни 1991 жылдан кейін Қарағанды облысы Нұра ауданында Шағаман деген елді мекеннің барын естіген қуанышты хабар бүкіл Жетісу бойына, Ұлы жүз Үйсіннен тараған Албан-Қызылбөрік еліне жетті. 2005 жылы Шағаман Еламанұлынан тараған ұрпақтар Шағаман ауылына келіп, бабаларының басына үлкен тастан биік-тігі 5 метр ескерткіш құлпытас орнатты.

Ел басына күн туғанда Алаштың баласы осылай тізе қоспаса мына қазақтың қазір ие болып отырған өлке ұрпаққа мұра болып қалар ма еді? Бабалардың ірілігі, намысшылдығы, бауырмалдылығы бүгінгі ұрпаққа үлгі болуы тиіс. Ел қорғау жолында туған жерден шалғай барып, мәңгілік қонысын тапқан баба басына 2019 жылы шілденің 14 күні Жетісудан баба ұрпақтары келіп, бата қылып, Шағаман ауылының тұрғындарымен қауышып, батырды еске алып қайтты. Шағаман батырдың аталарының қыстаулары Алматы Об-лысы Шелек өзенінің жоғары ағысы, Далашық,Биесимас, Айдасу, Қараарша, Қызылмойнақ деген жерлерін қоныс еткен. Бұл жерлер Албан тайпасының Қызылбөрік руының иелігінде болған.Ер Шағаман батырдың тұлғалық руын білу үшін алдымен батыр өмір сүрген заманды,қазақ жерінде болған тарихи жағдайларға қанық болуымыз керек. Бұл заман халқымыз үшін елдіктен айырылу, мемлекеттіліктің құлдырау, орыс патшасының отаршылдық саяса-тының күнен-күнге өрлеу үстінде бол-ғанын, көрші екі мемлекеттің қазақ халқымен жоңғар қалмақтарының біріне-бірін айдап салып, қазақтың мемлекет нышанын да қалдырмау үшін жасалған қиын кезең еді.

2023 жылы 16 шілдеде «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» қасіретті оқиғасының 300 жылдығына орай Шағаман бабаларының жатқан жеріне келген Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданының Шелек аулының тұрғыны, батыр ұрпағы Елубай Байқалықұлы есімін ғасырдан ғасырға жетізген Тоқа, Құлымбет ата-бабаларына жүрек-жарды рахметін жеткіздім. Тарих қат-парының қойнауынан жадына сақ-тап, бабалар аманатын орындаған ақсақалдың есімі Жетісу өлкесіне белгілі болатын. Шағаман ауылында құдайы дастархан басында қонақтарға Шағаман елді мекенінің тарихынан біраз мағұлмат айтылды. Жылдар өте келе аялдамаға жазылған есім қыр үстіне шығып, құлпытас ескерткішке айналғаны – өмірімнің қуанышты күн-дері әрі мақсатым.

Шағаман ұрпақтары Жіңішке, Табан, Сарытау,  Асы жайлауы, Қарабұлақ, Саты, Құрметіні мекендеген. 2023 жылы шілде айында Елубай Байқалықұлы бастаған Шағаман батыр ұрпақтары Қарағанды облысы Нұра ауданы Шағаман ауылына барып, Шағаман атаның басына құран оқытқызып, құдайы тамақ тарқатып қайтты. «Шағаман батыр – құрыштан құйғандай мығым денелі, қараторы, көз жанары өткір, қыр мұрынды, ерекше ширақ қимылды, өте жылдам кісі болған деседі. Шауып бара жатқан атқа қатарлай жүгіріп, қарғып мінеді екен. Қос қолдап, қос қылышпен жауын кезек-кезек тураған» – дегенді Төлеу ақсақал айтатын. Арасында мынадай өлең жолдарынан шабыттанатын:

Арғымақпен жарысқан,

Жалына қол сап жабысқан.

Жауыменен алысқан,

Ер Шағаман арыстан.

Жауы қашып, шулаған,

Оңды-солды тураған.

– Алла! – деп ұран сап,

Қылышы қында тұрмаған.

Қазақ халқы жоңғармен және қы-таймен соғысты. Басқа жаумен де жан беріп, жан алысты. Отанымызды жау басқыншыларынан сақтап қалған бабаларымызға айтар алғысымыз шексіз. Олардың өшпес ерлігіне бас иіп, тағзым етеміз!

Елубай ДЖАНАБЕКОВ,

Сағымбек БЕКҚОЖА.

 

Бейсенбі, 01 Ақпан 2024 11:52

Үмітті жоба аясында

Жуырда аудандық мәдениет үйінде ауданданымыздағы түрлі сала өкілдерінен құрылған фокус топ құрамымен кездесу өтті.

Жиынды өткізген облыстық талдау және болжау орталығы басшысының орынбасары Марлен Бурашев шараның мақсатымен таныстырды. Айтуынша, фокус топ жобасы облыс әкімі Марат Сұлтанғазиевтің тікелей тапсырмасымен жүзеге асуда. Бұл жердегі басты мақсат – аудан көлеміндегі нақты проблемаларды ортаға салу. Еркін, ашық диалог құру. Облыстағы барлық өңірлерде өткізіліп жатқан аталған жобада қордаланған мәселелер сараланып, өзектілігіне қарай облыс әкімінің қадағалауымен шешімін табатын болады.

Жиынға қатысушылар Марлен Ануарұлына көкейде жүрген ауданымыздағы мәселелерді жеткізді. Өз кезегінде аудандық ардагерлер ұйымының төрағасы Тілеулес Ұзақов медицина, білім, жол, су, газ, ауыл шаруашылығы сынды ауқымды салалардағы олқылықтарды ортаға салды. Сондай ақ, кәсіпкер Сулейман Максутов, ветеринария бөлімі басшысының орынбасары Жәнібек Құрманбаев, ауыл шаруашылығы бөлімінің маманы Мәншүк Ташкенбай өз салаларындағы мәселелермен қоса, тозығы жеткен мектептер, уақтылы тазаланбайтын жолдар, газбен қамтылмаған ауылдар, балабақша жетіспеушілігі сынды басқа да жайттар жайлы сөз қозғады.

Ринат НАРХАНОВ.

Бейсенбі, 01 Ақпан 2024 11:40

Көпшілік қалауы – Малай батыр

Шелек ауылы жылдан-жылға қанатын кеңге жайып, көркейіп, көптеген игі істер атқарылып келеді. Орталық саябақ қайта жаңғырып, көпқабатты үйлер салынып, ауызсу, кәріз жүйелері жүргізіліп, жаңа мектеп, басқа да  нысандар бой көтеріліп не күрделі жөндеуден өткізіліп жатыр. Осындай жақсы жаңалықтың бірі – «Роща» саябағынан дене шынықтыру-сауықтыру орталығы салынуда.

«Келісіп пішкен тон келте болмайды» демекші, өткен аптада Шелек мәдениет үйінде осы ғимараттқа атау беруге байланысты жиын өтті. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Жаңа Қазақстан» идеясымен «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы негізінде жергілікті  тұрғындармен ақылдаса отырып, жаңа салынған дене шынықтыру-сауықтыру орталығына атау беру мәселесі қаралды.

Облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Ерболат Сарабековтің қатысуымен, аудан әкімінің міндетін атқарушы Ертай Нұрмаханов жиынды ашып, көпшілікке мәселенің мәнісін түсіндірді. Жиынға қатысушылардың бірі күрестен олимпиада чемпионы Жақсылық  Үшкемпіровтің, бірі еркін күрестен Қазақстан Республикасының жаттықтырушысы болған, жерлес спорт ардагері Мәлік Надірбековтің, енді бірі Албаннан тарайтын Әлжан бабаның, кейбірі жоңғар-қазақ соғысында Жетісуды жаудан азат етуге қатысқан Малай батыр Қарабасұлының атымен атауды ұсынды.

Жиында балалар мен жасөспірімдер спорт мектебін осы жаңа орталыққа біріктірсе, оны басқаратын кадрды жер-гілікті жерден тағайындаса деген  ұсыныстар да түсті. Бұл ұсыныстарға Ерболат Сарабеков жауап беріп, барлық балаларды бір жерге жинауға болмайтынын, тұрғыны көп Шелек үшін, керісінше басқа да спорт нысандарын салу керектігін айтты.

Жиынды аудан әкімінің міндетін атқарушы Ертай Сұлтанәліұлы қорытындылап, басым дауыс алған, көпшіліктің қалауы – Малай батырдың атын беру хаттамасы толтырылып, ол облыстық ономастика жиынында талқыланып, республикаға жіберілетінін айтты.

Анарбек БЕРДІБАЕВ.

Жұма, 26 Қаңтар 2024 11:16

Мороз веселью не помеха

Отдел туризма и рекреации Тургенского филиала  Иле-Алатауского государственного национального природного парка возобновил проведение зимнего отдыха в урочище Турген сай (Тургенском ущелье). В субботу, 20 января, неподалеку от  бывшего детского лагеря  «Орбита», в честь открытия  трассы для катания на лыжах, санках и тюбингах состоялся праздник «Көнілді қыс».

В нем приняли участие  школы Тургенского округа, представители сельского  акимата,  коллектив филиала ГНПП, дом культуры с.Тургень. После приветственного слова заместителя акима Тургенского округа Мади Бейсембаева и заместителя директора Тургенского филиала Иле-Алатауского ГНПП Бахыта Жунусова ребятам было предложено поучаствовать в спортивных играх по перетягиванию каната, гиревому спорту, армрестлингу и, конечно же, покататься с горки по заранее подготовленному безопасному спуску для саней и тюбингов. Легкий снегопад и морозец лишь подогревали желание и детей, и взрослых провести досуг на свежем воздухе. По завершении спортивных игр, проведенных СШ имени А.Жексембекова, лучшие участники и команды  были награждены призами и грамотами Иле-Алатауского ГНПП. Веселое настроение поддержала концертная программа школ округа. Чтобы согреть учеников и учителей, коллективом Тургенского филиала ГНПП  для них был организован горячий обед и традиционное чаепитие. Зимний сезон открыт! Приглашаем всех желающих!

 

Жанаргуль НИЕТАЛИЕВА,

эколог-просветитель Тургенского

филиала Иле-Алатауского ГНПП. 

Еліміздің ертеңі өткен тарихымен құнды. Тарих туған жерден басталады. Әрбір азамат өзінің туған жерінің тарихын біліп өсуі ләзім. Ал сол өткен тарихты тануда музей үлкен рөл атқарады. Өйткені  музей – сол жердің өткен өмірінің естелігі. Онда туған жердің өркендеуіне үлес қосқан белсенді, танымал азаматтардың еңбегі жайлы деректер мен суреттер, ата-бабалардың тұрмыста пайдаланған көне заттары, қысқасы жәдігерлер сақталатын жер.

Музейге саяхат жасау жас жеткіншектерді ұлтжандылыққа, мәдениетке, өз елінің тарихын, табиғатын құрметтеуге тәрбиелейді. Сол өлкенің шежіре, тарихын біліп, елін, Отанын сүйіп, құрметтеуге жетелейді. Оған  мысал етіп  Шелек тарихи өлкетану музейін алуға болады.

Өткен сенбіде осы музейдің қалай құрылып, қазіргі таңда тарихи жәдігерлермен толысқан кезеңі туралы «Шелек тарихи өлкетану музейі» атты кітаптың тусаукесері өтті. Шелек мәдениет үйінде өткен бұл іс-шара алдында музейдің көрмесі ұйымдастырылып, келушілердің назарын өткен тарихқа тағы бір көз жүгіртіп, еске түсіруден басталды. Одан кейін музей туралы жаңа кітаптың тұсаукесері болып, лентасын ауыл ақсақалдары қиды. Шелек тарихы туралы бейнеролик көрсетілді.

Аудан әкімінің орынбасары Ертай Нұрмаханов салтанатты жиынды ашып, «Шелек тарихи өлкетану музейі» атты жаңа кітаптың авторлары Алмагүл Орынбетова мен Нұрлан Мұхаметқалиевке шапан жауып, өлке тарихын жергілікті жұрттың жете білуіне атсалысқан ерен еңбегіне алғыс айтты. Ауылдық округ әкімі Сакен Абдихалиев те авторларды құттықтап, шапан жапты.

Мінбеге көтерілген Алмагүл Абиырқызы сонау 1970 жылдары өзі Шелек аудандық партия комитетінің хатшысы болып жұмыс істеп жүрген кезден бастап, бірінші хатшы Хұсейін Бижановтың тапсырмасымен арнайы комиссия құрылып, жұмыс жүгізілгенін, Қазақстан Республикасы Мәдениет министрінің арнайы қаулысымен мемлекеттік музейдің өңірлік филиалы болып 1981 жылдың 5 мамыр күні Шелек тарихи өлкетану музейі ашылғанын  әңгімелеп берді.

Шелек өңірінен келген ақсақалдар Асқарбек Рахимов, Аянбек Дауытқұлов, Сүлеймен Қораласов, Рахым Қамбаров ақ тілектерін айтып, баталарын берді. Ақсақалдарға кішілік құрметін көрсетіп, Нұрлан Мұхаметқалиев шапанын кигізіп, ризашылығын білдірді. Сондай-ақ аудандық «Еңбекшіқазақ» газетінің бас редакторы, Қазақстанның құрметті журналисі Хайролла Қасымұлы, Шелек музейінің алғашқы директоры болған ардагер Аливтина Волкова, академик, профессор Марат Тоқашбаев тарихи танымдық, маңызы бар мысалдарды өз сөздеріне арқау етті.

Жиынды қорытындылап, Нұрлан Ердәулетұлы сөз сөйлеп, бұдан бұрын да  «Шелек толғауы», «Қонақбай шежіресі» кітабын, «Шағаман батыр» мақаласын жазғанын айтып, қысқасы жергілікті журналист Анарбек Бердібаев та  Шелек өңіріндегі тарихи тұлғалар жайлы басқа да көптеген танымдық  туындылар жазуға атсалысып жүргенін тілге тиек етті.

 

А.МӨКІШҰЛЫ.

Өткен аптада Еңбекшіқазақ аудандық мәслихатының тұрақты комиссияларының бірлескен отырысы өтті. Күн тәртібінде Еңбекшіқазақ аудандық мәслихат төрағасының 2023 жылы мәслихаттың қызметін ұйымдастыру бойынша атқарған жұмыстары туралы есебі, VIІІ шақырылған Еңбекшіқазақ аудандық мәслихаттың 2024 жылға арналған жұмыс жоспарын бекіту, ведомствоаралық сипаттағы мәселелер бойынша әкімдік жанындағы бірқатар консультациялық-кеңесші органдардың (комиссиялар мен кеңестердің) дербес құрамын бекіту, Еңбекшіқазақ ауданының Көктөбе ауылдық округінің Алмалы ауылының құрамдас бөліктерін қайта атау туралы мәселелер қаралды.

Бұдан бөлек халық қалаулыларының басын қосқан жиынның күн тәртібінде Есік қаласы мен Бәйтерек ауылының саяжай алқаптарының егжей-тегжейлі жоспарлау жобасымен бірге бас жоспарын бекіту бойынша қорытынды тыңдау өтіп, депутаттар мен тұрғындар тарапынан енгізілген ұсыныстар назарға алынды. Бүгінгі таңда ауданымызда 135 саяжай бар. Жақын маңдағы 2 елді мекендердің шекарасына 44 саяжай учаскелерінің аумақтарын қосумен бас жоспарларды түзету жұмыстары аяқталды. Олар Бәйтерек ауылы бойынша 30, Есік қаласы бойынша 14 саяжай алқабы. Күн тәртібіндегі мәселелер толығымен қаралып, депутаттар тарапынан қойылған сұрақ-ұсыныстарға бөлім басшылары мен арнайы шақырылған мекеме басшылары тиісті жауаптарын берді.

Қарастырылған мәселелерді талқылай келе, тұрақты комиссиялардың бірлескен отырысы «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заңының 15-бабына сәйкес, хаттамалық қаулы қабылдады.

Аудандық мәслихаттың кезекті XIII сессиясының күн тәртібінде мәслихаттың тұрақты комиссияларының бірлескен отырысында алдын ала талқыланып енгізілген сұрақтар қарастырылды. Сессия отырысына мәслихат төрағасы Бекет Төлегенұлы мен мәслихат депутаттары, бөлім басшылары, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты.

Күн тәртібіндегі мәселелер тұрақты комиссияларының бірлескен отырысында қаралып, жан-жақты талқыланғандықтан, депутаттар бірауыздан қолдап, тиісті шешімдер қабылданды.

Өз тілшіміз.

Жұма, 26 Қаңтар 2024 10:56

У ПОДВИГА НЕТ СРОКА ДАВНОСТИ

          Общественное обьединение “Atamnyn Amanaty” было создано 19 мая 2019 года. Это единственная организация в Казахстане, занимающаяся системным поиском пропавших (их более 271 тыс.) во время Второй мировой войны казахстанских солдат. За этот период поступило более 8 тыс. заявок на поиск через сайт “Atamnyn Amanaty”. Установлены места захоронения и личности свыше 4000 казахстанских солдат. Останки 16 найденных солдат были доставлены на Родину и захоронены с воинскими почестями.

           Миссия «Atamnyn Amanaty» остается неизменной, это - содействие сохранению исторической памяти через преемственность поколений путем духовно-нравственного и военно-патриотического воспитания молодежи, консолидация общих усилий для достижения стратегических целей.

Одно из основных направлений деятельности «Atamnyn Amanaty» - международное сотрудничество, где было подписано более 50 соглашений, которые успешно реализуются.

Один из последних меморандумов  о совместной работе с фондом «Советское поле славы» из Королевства Нидерландов был подписан 11 сентября 2023 года. По утверждению директора данного фонда Ремко Рейдинга, среди военнопленных концентрационного лагеря «Амерсфорт» на территории Голландии были и казахи. И он уже доказал свое предположение. С помощью поисковиков «Atamnyn Amanaty» голландцам удалось найти потомков одного из солдат Второй Мировой войны – это семья Баратовых из г. Алматы.

         Совместно с Министерством иностранных дел РК (усилиями Посольств, военного атташата РК зарубежом) собрана база данных казахстанских воинов, захороненных не только в странах СНГ, но и на территории Европы.  В данном списке порядка 20-ти тыс. Человек. Нами уже начата активная работа по поиску их близких и родственников.

         В период с 10 по 24 августа 2023 года казахстанский сводный поисковый отряд принял участие в десятой юбилейной международной военно-исторической экспедиции «Западный фронт. Варшавское шоссе», которая состоялась на территории Барятинского района Калужской области. В ходе военно-исторической экспедиции была установлена доска памяти воинам 387-й стрелковой дивизии, сформированной в Акмолинске в августе 1941 года. Первый бой она приняла 27 декабря 1941 года под селом Троицкое Ульяновского района. В течение 1942 года вела оборонительные и наступательные бои, прикрывая калужское и тульское направления. Летом 1942 года попала в окружение и фактически была разгромлена. На момент выхода из окружения 15 августа 1942 года в дивизии насчитывалось всего 800 человек,  из 12 тыс.. По данным губернатора, на территории Калужской области сражались пять казахстанских дивизиий и мы с местной администрацией договорилсь продолжить полевые работы.

           22-23 сентября 2023 года в городе Алматы ОО «Atamnyn Amanaty» организовало и провело международную конференцию «Ортақ тарих. Ортақ жеңіс. Ортақ көзқарас».

          Данная конференция проводится уже в третий раз и стала диалоговой площадкой для взаимодействия неправительственных органцизаций и поисковых движений стран СНГ.

            В работе форума приняли участие представители государственных оганов и поисковых отрядов Беларуссии, Казахстана, Кыргызстана, России, Узбекистана, а также ученые, историки, архивисты, музейные работники, ветераны Вооруженных Сил и др..

         По заявленным темам было представлено порядка 30 докладов, каждый из которых вызвал неподдельный интерес собравшихся и оживлённую дискуссию.

С большинством колледжей города Астаны (их всего 33) подписаны меморандумы о сотрудничестве. В рамках нашей акции «Аталар аманатына адалмыз» каждый колледж проводил свою исследовательскую работу по изучению истории соединений и дивизий, сформированных в Казахстане.

ОО «Atamnyn Amanaty» привлекает в свою работу  курсантов ВТШ МО РК. В соответствии с Планом совместных мероприятий курсанты и преподаватели ВТШ ежегодно принимают участие в раскопках на местах боевых сражений.

          19 августа 2023 г. в столичном Триатлон парке провели забег в честь 101-й годовщины со дня рождения летчика-штурмовика дважды Героя Советского Союза генерал-майора авиации Талгата Бегельдинова. В нем приняли участие более 1000 человек. Среди них военнослужащие Акмолинского гарнизона МО, Пограничной службы, Национальной гвардии, ветераны Вооруженных сил, профессиональные спортсмены и любители спорта.

          Состязания среди мужчин и женщин прошли по двум возрастным категориям на 10,1 км и на 5 км. Победители забега получили в награду футболки в стиле милитари и медали в форме модели штурмовика, которым управлял легендарный летчик. 

           Следует отметить, что данный забег получил широкую поддержку общественности: его поддержала казахская молодежь, работающая в США во всемирно известных компаниях как Google, Meta, NASA, Apple, а также казахстанский поисковый отряд, который на тот момент находился в международной экспедиции в Калужской области РФ, курсанты военно-технических школ МО РК и многие другие. Самому молодому участнику было 16 лет, самому старшему – 73.

         Каждое мероприятие мы тщательно продумываем, адаптируем под интересы подрастающего поколения. Еще учитываем, что лучшее воспитание – это личный пример. Поэтому приглашем ветеранов Ворруженных Сил, которые наравне с молодежью бегают марафонскую дистанцию, играют в волейбол и др.

С 6 по 17 ноября 2023 года среди коллеждей Астаны провели турнир по волейболу в честь Героя Советского Союза, Халық Қаһарманы, генерала армии С.Нурмагамбетова. Это стартовое в Казахстане мероприятие, посвященное столетнему юбилею первого Министра обороны Казахстана. Его особенность заключалась в том, что каждая команда-участница выступала под именем одного их прославленных казахстанцев, получивших в годы Великой Отечественной войны звание Героя Советского Союза. Таким образом мы постарались приобщить ребят к героическому прошлому нашего народа.

              Накануне Дня Победы в селе Тонкерис  под Астаной открыли стеллу с именами 69 человек. Поисковики ОО «Atamnyn Amanaty» провели огромную работу по установлению личностей и мест захоронения ушедших на фронт из данного  села. В течение трех суток почти непрерывного поиска установили места захоронения 14-ти из 69 солдат, которые находятся на территориях Польши, Украины, Беларуссии и России. По остальным поиск будет продолжен по мере обновления сайтов ЦАМО новыми документами.

            Пользуясь случаем, хотим особо подчеркнуть бескорыстный труд наших волонтеров и поисковиков. Они не жалея сил и времени, занимаются раскопками, как и на полях сражений, так и поиском через архивы и различные форумы. Награда за их труд - это слова благодарности и слезы радости прямых потомков, родственников тех солдат, которые вернулись на Родину спустя пусть и 80 лет!

             Порой в нашей работе мы сталкиваемся с историями, граничащими с мистикой. Житель Кызылординской области Жантас Батырханулы уже отчаялся искать своего деда (родного брата отца). Запросы в военкоматы, архивы не давали результатов. Пока ему не приснился странный сон.

          «Я шёл по лесу. И среди густой травы увидел камень. Это был памятник погибшим солдатам. На нём было указано 7-8 фамилий, среди них фамилия моего деда Айтуга Медельханова. В один момент ниоткуда появился сам дед и сказал мне: «Ищи меня. У тебя получится меня найти. Ты найдёшь меня, если найдёшь человека с фамилией Зубов», - рассказывает Жантас Батырханулы.

             Забыть такой сон было невозможно. После чего Жантас Батырханулы решил сделать очередную попытку и обратился к нам, в «Atamnyn Amanaty». Было известно, что казахстанец Айтуган Медельханов погиб в ноябре 1941 года под Ленинградом. Его внук сообщил нашим поисковикам и подсказку из сна с надеждой, что поможет. Заявкой занималась волонтёр Айгуль Айтова. Она подняла списки погибших под Ленинградом, среди них был и список павших в г.Колпино. И как ни удивительно, нашёлся тот самый Зубов, а потом… и кызылординец Айтуган Медельханов. Получив долгожданную новость, Жантас ага сразу же съездил почтить память своего предка в Ленинградскую область. Повёз на братскую могилу горсть с его родной земли. Вот такая вот история…

            В настоящее время мы разрабатываем планы и проекты ОО «Atamnyn Amanaty», нацеленные на дальнейшую перспективу. В следующем году в масштабе республики будет отмечатся 100-летие таких легендарных личностей, как Сагадат Нурмагамбетов и Рахымжан Кошкарбаев. Приближается 80-летие Победы в Великой Отечественной войне. Постановлением Правительства РК утверждена  «Концепция военно-патриотического воспитания молодежи до 2030 года».

          Одним словом, ОО «Atamnyn Amanaty» готово активно включиться в реализацию вышеперечисленных мероприятиий и внести свой вклад в общее дело.

          Если Ваш дед/прадед не вернулись с войны, вы можете обратиться в ОО «Atamnyn Amanaty». Наши контакты:

г. Астана, ул. Сыганак, 45, офис 1111,

e-mail: Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.

тел: +7 771 287 21 11; +7 775 828 45 35

                   

                                                           Мурат Молдагалиев,

                                      Председатель Правления ОО «Atamnyn Amanaty»

Өркені өскен өлке

– Марат Елеусізұлы, Сіздің өндірістік ошағы көп, халқы да мейлінше тығыз орналасқан Алматы облысына жетекшілік етіп отырғаныңызға бір жарым жылдан асыпты. Екі облыс өз еншісін алып, бөлінгеннен кейін әлеуметтік-экономикалық өсім көрсеткіштері төмендеп кеткен жоқ па?

– Сұрағыңыз орынды, әрине. Әкімшілік-аумақтық өзгерістердің экономикамыз үшін айтарлықтай теріс әсері болмады. Облыс өзінің даму қарқынын сақтап қалды. Тіпті, соңғы бір жылдағы әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері алдыңғы жылдармен салыстырғанда әлдеқайда жоғары дер едім. Мұны 2023 жылдың негізгі қорытындыларынан байқауға болады. Мысалы, өнеркәсіпте алты пайыз өсіммен 1 трлн 716,7 млрд теңгенің өнімі өндірілді. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 817,6 млрд теңгеге жетті. Құрылыс жұмыстарының көлемі 330,7 млрд теңгені құрап, нақты көлем индексі 103,2 пайыз болды. Облыс экономикасына 10,7 пайыз өсіммен 705,3 млрд теңге инвестиция тартылды. Сауда көлемі 1 трлн 486,3 млрд теңгені құрады. 68,4 мың жаңа жұмыс орны ашылған, оның ішінде тұрақты жұмыс орындары – 56,7 мың.

Мұның барлығы – ортақ істің оң көрсеткіші. Алда атқарылатын іс  шаш-етектен. Ағымдағы жұмыспен қатар қордаланған жүйелі мәселелерді шешуге бағытталған іргелі жобаларды жүзеге асыруды бастадық.

– Ауқымды жобаларды ақтарып айтпастан бұрын осы жылдың басында құрылған Алатау қаласына тоқталсаңыз? Жаңа қала жылда құрыла бермейді. Оның мақсаты қандай? Қандай мәселелерді шешеді?

– Алатау қаласы туралы сөз қозғағанда өткен жылдың наурызында құрылған «Алатау» арнайы экономикалық аймағын бірге атаған абзал. Себебі екеуі бірін-бірі толықтыратын егіз ұғым.

Аумағы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тікелей тапсырмасымен 30 мыңнан 96 мың гектарға дейін ұлғайтылған. Арнайы экономикалық аймақта «Астана» халықаралық қаржы орталығының моделі негізінде Common law жеке құқықтық режимі жұмыс істейтін болады. Сондай-ақ, мұнда Қазақстан Республикасының салық заңнамасымен реттелетін арнайы салық жүйесі енгізіледі. Осындай қадамдар арқылы отандық және шетелдік инвестицияларды тарту үшін қолайлы климат ұсынып, нысандарды салуға кететін негізгі шығындарды азайта аламыз. Бұл өз кезегінде бүкіл аймақтың дамуына жаңа серпін болары сөзсіз. Болашақта мұнда құны 3,7 трлн теңге көлемінде инвестиция тарту, 34 мың жұмыс орнын құру жоспарланып отыр. Салық түсімдері 3,2 трлн теңге көлеміне дейін жетеді деп болжануда.

Алатау қаласының құрылуы – осы экономикалық аймақты тиімді басқару, қыруар қаржы құямын деп келген инвесторлармен «бір терезе» қағидаты бойынша жұмыс істеу, жобалау және құрылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсат құжаттарын жылдам рәсімдеу, фискалдық әкімшілендіруді тиімді үйлестіру талаптарынан туындаған қажетті қадам. Алатау қаласының қалыптасуы, қарқынды дамуы Алматы агломерациясына тән маятниктік көші-қон мәселесін шешуге ықпал етеді.

88 мың гектар жерді алып жатқан қала мынадай 4 аймаққа бөлінеді:

– GATE Dictrict – халықаралық іскерлік және қаржы орталығы;

– GROWING Dictrict – экспортқа бағытталған өнеркәсіп және логистикалық хабы;

– GOLDEN Dictrict – білім, ғылым, медицина және спорт хабы;

– GREEN District – туризм, демалыс және сауық орталығы.

Келешек көкжиегіне көз салсақ, 2050 жылға қарай мұнда 2 миллионнан астам адам тұрады деп болжануда. Тұрғын үй қоры 60 млн шаршы метрді құрайды деп жоспарлануда. Кезең-кезеңімен халыққа қажетті барлық әлеуметтік инфрақұрылым қалыптасады.

Бұл жаңа қаланың өңіріміз үшін ғана емес, еліміз үшін де стратегиялық, мультипликативті маңызы өте зор.

– Түсінуімізше, Алатау қаласы инвестиция тартатын мықты магнит сияқты болады. Ал бұдан басқа жерлерге, жалпы облысқа шетелдік қаржыны тарту мақсатында қандай жұмыстар жүргізілуде?

– Алматы облысының инвестициялық тартымды өңір екендігі сөзсіз. Өткен жылдың 9 айының қорытындысы бойынша, тікелей шетелдік инвестиция көлемі 586 млн долларды құрап, 2022 жылмен салыстырғанда 29,8 пайызға өскен (2022 жылы – 451,4 млн доллар). Құйылған қаржының 44 пайызы өңдеу өнеркәсібіне жұмсалған. Жалпы, 2023 жылы 705 млрд теңгеден астам инвестиция тартылғанын айттым (өсім – 110,7 пайыз). 2030 жылға дейін есептелген инвестициялық қоржында 31 мың жұмыс орнын ашуды көздейтін, құны 3,6 трлн теңгеден асатын 217 жоба бар.

Өткен жылы шетел инвестициясын тартуға Үлкен Алматы айналма көлік жолы («БАКАД») көп сеп болды. Бес ірі халықаралық компания осы күрежолдың бойында жалпы құны 815 млн $ болатын өндіріс орындарын ашпақ. Олар: «PepsiCo» компаниясы (АҚШ) – «Lay’s» чипсілерін шығару өндірісін (құны – 200 млн $), «Focus Logistics» компаниясы «OZON» компаниясымен (Ресей) бірге – «A» санатындағы қоймалар (құны – 151 млн $), «Строитель 98» компаниясы (Ресей) – логистикалық кешен (құны – 100 млн $), «KT&G» (Оңтүстік Корея) компаниясы – темекі өнімдерін өндіру зауытын (құны – 204 млн $), «Outlet Center» – киім-кешек пен тұрмыстық заттар сату орталығын (құны – 40 млн $) салмақ. Сонымен қатар мұнда отандық кәсіпорындар да орналасуда. Мысалы, «Алтын таға» компаниясы құны 56 млрд теңге болатын (120 млн $) құрылыс материалдарын шығаратын индустриалды-өндірістік кешен салуда.

Айтулы шетелдік инвестиция ретінде атап өтетін тағы бір ірі жоба – Талғар ауданындағы «Қайрат» индустриалдық аймағында трансұлттық «Технониколь» компаниясы салып жатқан құны 100 млн долларды құрайтын жылу оқшаулағыш материалдар зауыты. 217 жаңа жұмыс орны құрылып, өндірілетін өнім ішкі нарықтың 20 пайыз қажеттілігін қамтамасыз етеді.

Жаңадан құрылып жатқан өндіріс ошақтарын орналастыру мақсатында аумағы 1,3 мың гектар болатын төрт индустриалды аймақ құрылуда. Олар: Жамбыл ауданындағы «Қазбек бек», Іле ауданындағы «Береке», Талғар ауданындағы «Қайрат», Еңбекшіқазақ ауданындағы «Шелек» индустриалды аймақтары.

Бүгінгі күні инфрақұрылымы дайын жерлерде зауыттар салынып, іске қосылған. Нақты айтқанда, Талғар ауданындағы «Қайрат» индустриалды аймағында құны 88 млрд теңге инвестиция тарту арқылы 1782 жұмыс орны құрылатын 14 жобаны жүзеге асыру басталды. Оның ішінде, қуаттылығы жылына 1080 тонна шойын өндіретін «SAFA Industrial» зауытының құрылысы аяқталды. Биыл аталмыш зауыт толық қуатына енеді.

Индустриалды аймақтардың нақты жұмыс істейтін механизм екенінің дәлелі ретінде Іле ауданы «Береке» аймағындағы «Fruit Art» жеміс-көкөністерді мұздатуға арналған сублимациялық зауытын атап өту керек. Жылына 25 мың тонна өнім өңдейтін зауытта 247 адам жұмыс атқарады. Бұларға қоса «Жетіген» атты тағы бір индустриалды аймақ құру жоспарлануда. Оның мақсаты – Алматының айналасында логистикалық орталықтар мен жүк қоймаларын салу арқылы көлік инфрақұрылымына жүктемені азайту. Бұл ретте «Жетіген – Қазыбек бек» темір жол желісін тарту басталды.

Қазақстан мен Қытай арасында жүк тасымалын арттыру мақсатында Қалжат өткізу пунктін жаңғырту жолға қойылды. Нәтижесінде, жүк тасымалы 3 есе артып, тәулігіне 300 автокөлікке дейін өткізу мүмкін болады. Жұмыстар биыл қазанда аяқталады деп жоспарлануда. Сонымен қатар Қытай тарапы өз аумағында индустриалды аймақ құруда. Біздің тараптан да сондай жобаны жүзеге асыратын инвесторлар бар. Осы сынды жобалар өңірде өнеркәсіптің дамуына, оның ішінде, өңдеуші сектордың қуатын арттыруға серпін береді. Саладағы оң динамика өткен жылы өнеркәсіп өндірісінің алты пайызға өсіп, 1 трлн 716,7 млрд теңгенің өнімі өндірілуінен байқалады (Республика бойынша – 4,3 пайыз). Салада 34 жоба іске асырылып, 1087 жұмыс орны ашылды.

– Көпшілікті қызықтыратын бір сұрақ – облыс орталығы Қонаев қаласының дамуы туралы айта кетсеңіз.

– Ең алдымен, қала инфрақұрылымының тозғанын атап өту керек. Облыс орталығы болғаннан бері қаланың бюджеті 2,7 есеге өсіп, 40 млрд теңгені құрады (2020 жылы – 14,6 млрд теңге, 2021 жылы – 9,2 млрд теңге, 2022 жылы – 30,1 млрд теңге).

Былтырдан бастап 20 шақырым жол жөнделіп, 37 шақырым электр, 20 шақырым су желілері тартылды. Орталық саябақ пен көшелерді, көпқабатты үйлердің аулаларын қосқанда, 65 нысан абаттандырылды. 1,7 га жағажай жайластырылды. 33 үйдің қасбеті мен шатырлары жөнделді. Жылу жүйелерінің апатты бөліктері қайта жаңғыртылды (2,4 шақырым).

Қаланың кәріз жүйесі тозған. Өткен жылы 10 шақырым апатты бөлігі жөнделді. Мәселе мемлекеттік-жекешелік әріптестік аясында толық шешілмек. Құны 25 млрд теңге болатын жоба әзірленіп, байқау жарияланған.

Былтыр Қонаев қаласының Бас жоспары бекітіліп, жаңа әкімшілік-тұрғын үй орталығын салуды көздейтін 5 жылдық кезеңге арналған қаланы дамытудың кешенді жоспары қабылданды. 19 мың га аумақта орналасатын қала халқының саны 2050 жылға қарай 200 мың адамды құрайды деп болжануда. Екінші кезеңде «Жаңа Іле» алаңы игеріледі. Онда әлеуметтік-тұрмыстық, мәдениет, білім беру ғимараттары, тұрғын   үй  кешендері  және  рекреациялық нысандар салынады. Қонаев қаласының өркендеуі бүкіл өңірге тың серпін берері анық.

 

Ауыл – қазақтың күретамыры

 

– Ауыл шаруашылығы саласында да қордаланған мәселе жетерлік. Суармалы жердің көлемі неше? Қазіргі таңда жайылымды жерге көпшіліктің қолы жете бермейді. Президентіміздің пайдаланылмаған жерлерді мемлекетке қайтару бағытында берген тапсырмасы қалай орындалуда?

– Халқымыздың ұлттық құндылығының ошағы әлмисақтан ауылдан бастау алады. Ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасы мен әл-ауқатын жақсарту – біздің басты міндетіміз. Оған мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік дамуын, әлеуетін көтеру бағытында қабылдап отырған бағдарламалары айғақ бола алады.

Халықтың ауылды жерлерде тұрып, еңбек етуіне қолайлы жағдай жасау – ішкі көші-қонды тұрақтандыруға септігін тигізеді. Сондықтан ауыл шаруашылығын дамытуға негізгі күш салынуда. Бұл салада Алматы облысы 9,6 пайыздық үлеспен республикада үшінші орынға ие.

Өңіріміз өрік, алма, алмұрт, жүгері, жүзім, картоп, көкөністер, соя және күріш өсіруден алғашқы үштікке кіреді. Жыл бойы өнім алуды қамтамасыз ету үшін жылыжай кешендері мен сақтау қоймалары көбейтілуде. Қазіргі уақытта жалпы ауданы 85 га болатын 55 жылыжай, қуаттылығы 128,6 мың тонна болатын 71 сақтау қоймасы бар. Былтыр барлық егіс алқаптары 3,2 мың гектарға ұлғайып, 457 мың гектарға жетті.

Президентіміз өз Жолдауында көтерген ирригация мәселесі біздің облысымыз үшін өте өзекті. Себебі ұзындығы 9400 шақырымды құрайтын суару жүйелерінің және гидротехникалық нысандардың 60-70 пайызы тозған. Сол себепті судың жартысына жуығы жоғалуда. Облыстағы суармалы жерлердің көлемі – 263,8 мың га. Былтырдан бері республикалық бюджеттен 8 млрд теңге бөлініп, 7 ауданда жұмыстар жүргізілуде. Жалпы ұзындығы 1,8 мың шақырым желілерді жөндеу нәтижесінде, 107 мың га жер суармалы санатына енеді.

Ирригация мәселесін түбегейлі шешу мақсатында құны 124 млрд теңге болатын 2024-26 жылдарға арналған жоспар әзірленді.

Өңірдегі су шаруашылығын жүйелеу үшін «Алматыоблсушаруашылық» мекемесін құрдық. Бұл делдалдарды жойып, шаруашылықтарға суды бекітілген тарифпен беруге мүмкіндік туғызды.

Ауыл шаруашылығына өткен жылы 50 млрд теңге инвестиция тартылып, 13 жоба іске асырылып, 646 жұмыс орны ашылды. Мал шаруашылығында облыс ет, сүт, жұмыртқа өндіруден, қой-ешкі, ірі қара және құс саны бойынша республика бойынша алғашқы орындарда.

«Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамыту» өңірлік бағдарламасы аясында 6 млрд теңге бөлініп, 30 шаруашылық 13 мың бас ірі қара және ұсақ мал сатып алды. Бұл арқылы алдағы 5 жылда асыл тұқымды ірі қараның үлесін 22 пайызға (қазір – 19,5 пайызы), қойдың үлесін 20 пайызға (қазір – 16,7 пайыз) жеткізу көзделуде.

Ауыл тұрғындарының табысын арттыруға бағытталған «Ауыл аманаты» бағдарламасы аясында облысқа 8,3 млрд теңге көлемінде қаражат қарастырылған. 9,5 млрд теңгеге 1349 өтінім түсіп, 496 өтінім бойынша 3,6 млрд теңге несие берілген. Жұмыс одан әрі жалғасуда.

Өткен жылы аграрлық салаға 37,6 млрд теңге көлемінде мемлекеттік қолдау көрсетілді. Оның ішінде, субсидиялар – 36,5 млрд теңге.

Ауыл шаруашылығының дамуына қарқын беретін бағыттың бірі – пайдаланылмайтын жерлерді қайтарып, айналымға қосу. Облыс бойынша жалпы көлемі 612,8 мың гектар болатын  жерлер анықталып, оның 222,8 мыңы (36,4 пайызы) қайтарылды. Қоғамдық жайылымға 670 мың га жер бекітілді, оның ішінде, 2023 жылы берілгені – 66,7 мың га.

Ауылды жерлердің инфрақұрылымын жақсартуға бағытталған «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы аясында 21 млрд теңгеге 61 елдімекенде 86 жоба іске асырылуда.

Нәтижесінде, ауылдардың өңірлік стандарттарға сәйкес, әлеуметтік игіліктермен және қызметтермен қамтамасыз етілуі 68 пайызға жетеді (2022 жылы – 65,6 пайыз).

 

Ел әлеуеті – әлеумет үшін

 

– Тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру – басты міндет. Әрбір әкімге жүктелген бірінші міндет те осы шығар. Халыққа қажетті инфрақұрылым болса, Үкіметті мазаламайтыны тағы белгілі. Өңірдің жол, газ, энергиямен, сумен қамтылуы қай деңгейде? Жұмыссыздық мәселесі шешімін тапты ма?

– Жалпы, экономиканың нақты секторында қол жеткізген жетістіктердің арқасында 68,4 мың жаңа жұмыс орны ашылды. Оның ішінде, тұрақты жұмыс орындары – 56,7 мың. Жұмыспен қамту шараларының аясында барлығы 38 мың адамға қолдау көрсетілді. Осының нәтижесінде, жұмыссыздық 4,7 пайызды құрады (2022 жылы – 4,8%).

Тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру үшін инфрақұрылымды дамыту маңызды. Бұл бағытта қаржыландыру 2 есеге артып, 55 млрд теңгені құрады (2022 жылы – 26,9 млрд теңге, өсім – 205 пайыз). Анықтама ретінде ұсынсақ, электр – 2,5 млрд теңге (өсім – 160 пайыз), су – 18,3 млрд теңге (өсім – 156 пайыз), газ – 4,3 млрд теңге (өсім –102 пайыз), кәріз жүйесі – 16 млрд теңге (өсім – 14,5 есе), жылу – 2,2 млрд теңге (өсім – 13 есе), жарықтандыру – 3,2 млрд теңге (өсім – 230 пайыз), абаттандыру – 8,8 млрд теңге (өсім – 126 пайыз).

Облыс көлемінде жол салуға және жөндеуге 50 млрд теңге бөлінді, 2022 жылға қарағанда, 30 пайызға артық (2022 жылы – 35 млрд теңге).

75 шақырымнан астам сумен жабдықтау желілері салынып, 3 ауылға бір орталықтан су беріледі, 17 ауылда судың сапасы жақсарады (59 жоба – 30 млрд теңге). Сонымен қатар 21 су ұңғымасы қазылған (30 млн теңге).

Келесі міндет – газдандыру. Облыста 156 елдімекен немесе 53 пайызы газдандырылып, халықтың 69 пайызы көгілдір отынға қол жеткізген. Өткен жылы 22 жобаны іске асыруға бюджеттен 3,7 млрд теңге бөлінді. 33 мың тұрғын газбен қамтылды (9 елдімекен). Балқаш ауданын газдандыру ұзаққа созылған болатын. Қордаланған мәселе шешімін тауып, қарашада Бақанас ауылы газға қосылды. Жақын арада тағы 5 ауыл газға қосылады (Ақдала, Бақбақты, Бірлік, Бояулы, Миялы). 2025 жылға қарай өңір халқының 73 пайызы көгілдір отынға қол жеткізеді.

– Алматы облысы – Қазақстандағы маңызды туристік өлкелердің бірі. Бұл бағытта қандай жобаларды жүзеге асырып үлгердіңіздер, қандай жоспарларыңыз бар?

– Шынымен, облысымыздың туристік әлеуеті зор. Республикалық туристік картаға енген әрбір оныншы нысан біздің өңірде (республикада – 102 орын, Алматы облысында – 10). Былтырдан бері 15 туристік аумақта 337 шақырым таулы соқпақтар мен маршруттарды абаттандыру жүргізілуде. Көлсай көлінің инфрақұрылымын дамыту мен кәріз жүйелері мәселесін шешуді қолға алдық. Былтыр демеушілердің есебінен тегін Wi-Fi нүктесі қосылып, бейнебақылау камералары орнатылды. Осы жерде Көлсайдың жанындағы Саты ауылы жақында Өзбекстанда өткен Дүниежүзілік туристік ұйымның кеңесінде «Ең үздік туристік ауылдардың» қатарына кіргенін атап өткім келеді. Бұл – туризмді дамыту жұмыстарына берілген жоғары баға.

2023 жылғы қаңтар-қазан аралығында ішкі туристер саны 13 пайызға өсіп, 322 316 адамды құрады (2022 жылғы 9 ай – 281 409 адам). ¦лттық табиғи парктерге келушілерді қоса есептегенде 1,3 млн-ға жуық адамды құрап, 13 пайызға ұлғайды (2022 жылдың 9 айы – 960 мың). «Еqonaq» ақпараттық жүйесінің деректеріне сәйкес,  өткен жылы Алматы облысына шетелден келушілер саны 83,6 мың адамды құрап, республика бойынша алғашқы үштікте орналасқан. Биыл Қытаймен арадағы визасыз режимді тиімді пайдаланып, туристерді көптеп тарту үшін Нарынқолда жаяу өткізу пунктін ашу жоспарлануда. Аталған іс-шаралар туристер санын 1,2 млн адамнан 2 млн-ға дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.

– Алматы облысында тұрғын үй салу қарқыны жыл санап өсіп келеді. Биылғы жоспар қандай? Саяжайларды елдімекендерге қосу арқылы қордаланған мәселелерін шешуді қолға аламыз деп едіңіздер. Ол жұмыс қалай болып жатыр?

– Тұрғын үй пайдалануға 863,9 мың шаршы метр берілді немесе   2022 жылғы деңгеймен салыстырғанда өсім – 109,4 пайыз. Бұл – республика бойынша төртінші көрсеткіш. Алайда жыл сайын үй кезегіне тұратын азаматтар саны 3-4 мың адамға артып отырады. Бүгінгі таңда кезекте 40 мың адам тұр. Бұл мәселе кезең-кезеңімен шешілуде. Биылғы жоспар – 888 мың шаршы метр тұрғын үй салу.

Алматы агломерациясына кіретін аудандарға тән тағы бір мәселе – саяжайлар мәселесі. Ол көп жылдан бері шешімін таппай келеді. Себебі саяжайлар маусымдық сипаттағы үйлер болғандықтан, тиісті инфрақұрылым жүргізілмеген. Бүгінде 674 саяжайда 188 мың адам тұрады. Оларда елдімекен мәртебесі болмағандықтан, стандарттарға сай жолдармен, сумен, кәріз жүйесімен, газбен, көшелерді жарықтандырумен қамтамасыз ету мүмкін емес. Облыс бойынша шығатын сыни ақпараттардың бірқатары саяжайларға байланысты. Бұл мәселені жүйелі түрде шешу үшін 333 саяжайды жақын маңдағы елдімекендердің шекарасына енгізе отырып, бас жоспарларды түзету бойынша жұмыстар аяқталды. Барлық бас жоспарлар уәкілетті органдармен келісіліп, қоғамдық талқылау рәсімдерінен өтті және аудандық мәслихатпен бекіту сатысында.

«Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» ҚР Заңына және ҚР Жер кодексіне сәйкес, саяжай алаптарының аумақтарын елдімекендерге қосу саяжай алаптарының мәселелерін шешуге, әлеуметтік нысандар салу үшін жер учаскелерін резервке қоюға мүмкіндік береді.

Алматы агломерациясының елдімекендерін, оның ішінде, саяжайларды автобус қатынасымен толық қамту мақсатында коммуналдық автобус паркі құрылды (өткен жылы 25 автобус алынды). Биыл барлығы 37 елдімекенді қамтитын 12 жаңа маршрут ашылды, оның ішінде, төртеуіне мемлекеттік автопарк қызмет көрсетеді.

2022 жылы субсидия көлемі 200 млн теңге болса, өткен жылы 1,3 млрд теңгеге дейін көтерілді. Бұл әлеуметтік бағыттардың санын 59-ға жеткізуге мүмкіндік берді (2022 жылы – 29). Сонымен қатар мектеп оқушыларын тасымалдау үшін биыл қосымша 34 автобус алдық. 286 елдімекеннің 33 мың оқушысы қамтылып отыр (2022 жылы – 254 елдімекен, 30,4 мың оқушы).

– Облыста үшауысымды мектеп мәселесі әлі де өзекті. Халық саны да жылдан-жылға артуда. Жас ұрпақтың алаңсыз білім алуы үшін қандай қадамдар жасалып жатыр?

– Білім беру саласындағы негізгі басымдық үшауысымды оқыту мен орын тапшылығын жою болып табылады. 2023 жылдың басында облыста 52 үшауысымды мектеп болды. Өткен жылы 11,7 мың орынға арналған 11 мектеп тапсырылды. Бесеуі жыл соңына дейін беріледі. Келер жылы үшауысымды мектептер 39-ға дейін қысқарады. «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы бойынша 2024-2025 жылдары 54,6 мың орынды 53 мектеп салынады. Оның ішінде, 24,9 мың орынға 26 мектеп осы жылы қолданысқа беріледі деп жоспарлануда. Сонымен қатар инвесторлар тарту арқылы өткен жылдан бері 8150 орынды 9 мектеп құрылысы жүргізілген болатын. Қазіргі уақытта 1350 орынды 4 мектеп  құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді.

Атап айтқанда, Іле ауданы Түймебаев ауылында 400 орынды «Montesoree» академиясы, Қарасай ауданы Алмалыбақ ауылында «Курсант» ЖШС-мен 300 орынды орта мектебі,  Қаскелең қаласында 350 орынды Қазақ-Британ мектебі, Жамбыл ауылында 300 орынды «Нұрдәулет» мектебі ашылып, жұмыс істеп тұр.

2024 жылдың 8 қаңтарында  Іле ауданы Ащыбұлақ ауылдық округіне қарасты «Ақжол» саяжайында «Менің мектебім» ЖШС 1500 орынды жекеменшік мектеп құрылысын аяқтап, пайдалануға берді. Мектеп оқушыларын қабылдау тегін, жан басына шаққандағы қаржыландыру әдістемесі  шеңберінде жүзеге асырылады.

Биылғы жылдың 10 қаңтарында Іле ауданы Жаңаталап ауылында 600 орынды, ¦йғыр ауданы Шонжы ауылында 900 орынды,  Қарасай ауданы Үштерек ауылында 600 орынды мектеп қолданысқа берілді. Аталған жекеменшік мектептердің құрылысы, сонымен қатар Қарасай ауданының «Өмірзақ» тұрғын үй кешенінде салынып жатқан  900 орынды (үшауысымды) және Еңбекшіқазақ ауданының Төле би ауылындағы 450 орынды (мектепке ыңғайландырылған ғимарат орнына) 2 мектеп ағымдағы жылы аяқталатын болады. Осылайша, үшауысымда оқыту мен оқушы орнының тапшылығын жою көзделіп отыр.

Білім сапасын арттыру мақсатында «Табысты 50 мектеп» атты бірегей жобаны жүзеге асырдық. Оның аясында «БІЛІМ-ИННОВАЦИЯ» және «Қазақстан халқына» қорларымен бірлесіп 50 мектептің 3,8 мың ұстазын біліктілігін арттыру курстарынан өткіздік. 58 мыңнан астам оқушы кешенді оқумен қамтылды. Бұған жергілікті бюджеттен 756 млн теңге бөлінді. Жоба аясында «Қазақстан халқына» қорының қолдауымен 50 мектепке 1,5 млрд теңгеге физика, химия және биология пәндерінің 150 зертхана кабинеттері жабдықталуда.

– Марат Елеусізұлы, ендігі әңгімемізді денсаулық сақтау саласына қарай ойыстырсақ. Бұл бағытта қандай өзгерістер бар?

– Денсаулық сақтау саласында да оң өзгерістер бар. Өткен жылдың қорытындысы бойынша, жалпы өлім-жітім 5,7%-ға (1 мың адамға шаққанда, 6,36-дан 6,00-ге дейін), қатерлі ісіктерден болатын өлім-жітім 9,7 пайызға азайды (54,90-нан 49,60-қа дейін).

«Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы аясында 2024-2025 жылдары 38 медициналық нысан салу көзделуде.

Қонаев қаласында 800 төсекті көпбейінді аурухана, 500 келушіге арналған емхана, қалалық аурухана жанындағы инфекциялық блок салу жоспарланған.

Былтыр күзде «Қазақстан халқына» қоры 1,1 млрд теңге тұратын 2 жылжымалы медициналық кешен сыйға тартты. Олар жапондық компьютерлік томографпен, цифрлық маммографпен және УЗИ аппаратымен жабдықталған. Кешендер шалғай ауылдардың тұрғындарын скринингтен өткізуде.

Алыста тұратын азаматтарға жедел әрі тиімді медициналық көмек көрсету мақсатында телемедицинаны дамыту қолға алынған. Бүгінгі күні 13 медициналық қызметті қашықтан көрсету мүмкіндігі бар. Денсаулық сақтау ұйымдары көрсеткен қызметтердің ішіндегі бұл бағыттың  үлесі 7 пайызды құрап отыр. Былтыр 158 мыңнан адам осындай көмек түріне жүгінген. Қазіргі уақытта денсаулық сақтау министрлігі кеңес беру тізбесінің санын 67-ге, медициналық қызметтер санын 48-ге жеткізуді қарастыруда. Өңірлік денсаулық сақтау басқармасы да бұл бағыттағы жұмысты күшейтуде. Бүгінгі таңда меморандум аясында «SMART-ЭКГ» ЖШС 7 денсаулық сақтау ұйымында электрокардиографияның қорытындысын қашықтан оқу жөніндегі пилоттық жобаны жүзеге асыруды бастамақ.

Жалпы, өңірде денсаулық сақтау саласын дамытуда мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі кеңінен қолданылуда. Қазіргі күні өңірде осы сипаттағы 7 жоба жүзеге асырылған. Олардың қатарында Қонаев қаласында «Ақ-Жан», Еңбекшіқазақ ауданының Есік қаласында «Бақай-1», Қарасай ауданының Шамалған ауылында  «Uniqline», Жібек жолы ауылында «СК-MED», Балқаш ауданының Бақанас ауылында «MAKHAMBET CLINIC» медициналық орталықтары бар. Сонымен қатар кәсіпкерлер Қонаев қаласының көпсалалы ауруханасының жанынан неврология және эпилептология орталығын ашқан. Жақын аралықта тағы 3 жоба іске асырылып, ел игілігіне қызмет етеді деген жоспар бар.

–  Алматы облысы ең ірі мегаполисті айнала орналасқандықтан, өзекті тұрмыстық мәселелері көп.  Оларды шешу бойынша қандай шаралар қабылдануда? Жалпы, халықпен кері байланыс қалай жүруде?

– Қазіргі таңда халықтық пікірдің басты индикаторы әлеуметтік желі екені баршаға аян. Белгілі бір мәселелерді көтерген ақпаратты анықтап, дер кезінде жауап беру жолға қойылған. Бұл бағыттағы жұмысты әр апта өтетін аппараттық кеңесте қарап отырамыз. Сонымен қатар желіде жариялана бермейтін, бірақ өзекті де жүйелі мәселелердің тізбесін жасап, оларды кезең-кезеңімен шешу бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бүгінде мұндай тізбеге жалпы сомасы 288 млрд теңгені құрайтын 1033 мәселе енгізілген. Қазіргі уақытта олардың 159-ы өз шешімін тапқан. Бұған 102,7 млрд теңге қаржы жұмсалған. Ендігі кезекте 981 өзекті мәселені шешу бойынша жұмыстар атқарылуда. Олардың орындалу барысы туралы ақпарат әр ауылдың әкімдіктеріндегі арнайы стендтерде және әкімдіктің ресми сайтында орналасқан. Бұл тізбе әрқашан толығып отырады. Азаматтар өздерінің негізді ұсыныстарын енгізе алады.

Мұндай форматтағы жұмысты бірқатар аудандардың мысалдарында ашып көрсетуге болады. Атап айтқанда, Жамбыл ауданы бойынша 99 мәселе тізбеге енген. Бүгінгі күні олардың 19-ы шешілген. Арқарлы және Үлгілі ауылдарында медициналық қосындар салынып, 9 жол жөнделіп, коммуналдық шаруашылық саласындағы 6 мәселе шешімін тапқан. 80 мәселені жүзеге асыру үшін барлығы 101 млрд 91 млн теңгеге 2023-2027 жылдарға іс-шара жоспары әзірленіп, жұмыстар жүргізілуде. Қарасай ауданы бойынша 198 өзекті мәселенің тізбесі жасалып, қазіргі күні 69-ы өз шешімін тапқан. Олардың қатарында жолдарды жөндеу, интернет тарту, абаттандыру, ауданішілік субсидияланатын автобус маршруттарын іске қосу бар.

Қоғамдық көлік мәселесі Іле ауданы тұрғындары тарапынан да көп көтерілген. Сондықтан 2023 жылы облыстық коммуналдық автобус паркі тарапынан 4 бағыт бойынша маршруттар қосылды (№305 маршрут «Шабыт ықшамауданы – Өтеген батыр ауылы»; №301 маршрут «Төле би ауылы – Сәлем автостансасы»; №303 маршрут «Қосөзен ауылы – Жетісу базары»; №307 маршрут «Туғанбай  ауылы –  Қонаев қаласы»).

Бұл жүргізіліп жатқан жұмыстардың бірқатар көрінісі ғана. Жалпы жұмыс реті осындай. Әрбір маңызды деген, бюджеттен қаржы бөлуді талап ететін мәселелер жіктеліп, жыл-жылға бөлінген, бақылауға алынған.

 

Ақынын ардақтаған ел абыройлы

 

– Баршаға ортақ тарихи-мәдени мұраларды насихаттау бағытында мәдениеттің маңызы өте зор. Облыстың руханият саласына қосқан үлесі туралы айтып өтсеңіз.

– Алматы облысының өнері мен мәдениеті – кешегі өткен Сүйінбай мен Жамбыл, Ілияс пен Мұқағали ақындардан, Қожеке күйшіден желісі үзілмей, бүгінге жеткен қастерлі құндылық.

Сіздің сұрағыңызға жауап ретінде алысқа бармай, өткен жылда атқарылған жұмыстардың бірқатарын атап өтсем. Былтыр күйші-композитор Қожеке Назарұлының 200 жылдығына орай облыс аумағында ғылыми экспедиция, күйшілердің республикалық «Тарту» байқауы ұйымдастырылды. Жамбыл Жабаевтың 177 жылдығына «Жамбыл – ¦лы дала ақыны», Әміре Қашаубаевтың 135 жылдығына «Шырқа дауысым», Қазақстанның Халық әртісі, композитор Әсет Бейсеуовтің 85 жылдығына арналған «Әсеттің әсем әндері» атты мерекелік концерттер мен байқаулар өтті. Көдек Байшығанұлының 135 жылдығына арналған республикалық ақындар айтысы ұйымдастырылды. Облыстық Сүйінбай атындағы филармонияның 50 жылдығын атап өттік.

Биыл 100 жылдығы ЮНЕСКО деңгейінде тойланғалы отырған көрнекті жазушымыз Бердібек Соқпақбаевтың ескерткішін орнатып, ірі іс-шаралар өткізуді жоспарлап отырмыз. Сонымен қатар батыр Өтеген Өтеғұлұлының (Өтеген батыр) 325 жылдығына, жазушы Әбдіжәміл Нұрпейісовтің, ақын Гүлсім Сейілжанованың, суретші Үкі Әжиевтің, жазушы Сейдәлім Тәнекеевтің 100 жылдықтарына арналған кешенді шаралар ұйымдастырылады.

Қатпарлы тарихы бар қазақ елі тәуелсіздік алған жылдар ішінде өзінің қалыптасу, даму жолын айқындап, бүгінін бағдарлап, келешегіне негіз салды. Болашақ үшін аса маңызды саналатын ақпарат алмасу, цифрландыру, озық технологиямен жұмыс істеу, халықаралық тілдерді еркін меңгеру сияқты тармақ-тармақ талаптарды уақыттың өзі туғызып отыр. Десек те, заманның ағымына сай болумен қатар, өскелең ұрпақ ұлттық тәлім-тәрбиемен сусындап өсіп, рухани құндылықтарды құрметтей білгенде ғана еліміз мәңгілік, болашағымыз жарқын бола алады. Ендігі жерде осы құндылықтарымызды жаңа сапаға көтеріп, жаңа дәуірмен жалғастыра жаңғыртудың қажеттілігі аса зор.

– Осы ойыңызға байланысты бір сұрақтың орайы келіп тұр. 4 қаңтарда «Egemen Qazaqstan» газетіне берген сұхбатында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Наурызды мерекелеуге ерекше ден қоятындығын жеткізді. Биыл облыс аумағында қандай жаңашылдық орын алмақ?

– Бұл бағытта ең алдымен мейрамға бұқаралық сипат дарытуға басымдық беріліп отыр. ¦лыстың ұлы күніне орайластырылатын шаралар наурыздың басынан басталып, бір айдай уақытты қамтиды. Өңірлік тұжырымдама әзірленіп, ұйымдастыру жұмыстары басталып кетті. Оның аясында ірі сауда орындарында мерекелік жеңілдіктер науқанын, «Наурыз: балаларға базарлық» акциясын, адамдар көп жиналатын жерлерде «Наурыз қалашықтарын» құру, Наурыз жәрмеңкесін өткізу және басқа да жобаларды жүзеге асыру көзделген. Ал облыс орталығында ауқымды мәдени-бұқаралық іс-шара ұйымдастырып, қазақ халқының көшу дәстүрін көрсету жоспарлануда. Сонымен қатар әр елдімекенде, кәсіпорындар мен ұйымдарда мерекелік шаралар өтері сөзсіз. Себебі Наурыз – жасампаздық пен жаңаруға бастайтын нағыз халықтық мейрам.

– Әңгімеңізге рахмет!

 

Сұхбаттасқан –

Жақыпжан НҰРҒОЖАЕВ,

Қазақстанның Құрметті журналисі, публицист, жазушы

Арнайы «Алатау арайы»

                                                                                      газеті үшін

 

Жұма, 19 Қаңтар 2024 12:23

Байлық пен болашақ – білімде

Жуырда ҚР Парламенті мәжілісінің депутаты Ардақ Назаров арнайы іссапармен ауданымызға ат ізін салды. Құрылыс саласындағы мәселелермен етене танысып, ұстаздармен, жастармен кездесті.

Есік қаласына кіре берістегі саяжайларда демографиялық өсімнің қарқынына байланысты мектеп жетіспеушілігі сан жылдар бойы өзекті мәселе болып келеді. Былтырғы жылы елдің қуанышына орай саяжайлардан 900 және 1475 орындық мектептер бой көтере бастады. Халық қалаулысы әуелі саяжайдағы 1475 орындық мектеп құрылысымен танысты. Жас ұрпақтың заман талабына сай, сапалы мектептерде білім алуы тиіс екенін тілге тиек еткен А.Назаров аталған құрылысқа оң бағасын берді.

Сонымен қатар мәжіліс депутаты Есік қаласында былтыр қолданысқа берілген 1500 орындық №6 лицейдің де тыныс-тіршілігімен танысты. Аталған білім ошағында А.Назаров:

– Мемлекетіміз білім саласы бойынша ауқымды істер атқарып келеді. Бұл әлбетте, күн тәртібіндегі ең маңызды мәселе. Ұстаздардың да жалақысы соңғы 5 жылда айтарлықтай жақсарғанын білеміз. Білімді, мәдениетті, руханияты бай ұрпақ өсіру – бәріміздің бірігіп атқаратын үлкен парызымыз – дей келе, сол жолда аянбай қызмет ету қажеттігін айтып, мектеп ұжымы мен оқушыларға ақ тілегін білдірді.

Өмірін спортқа арнап, үлкен жетістіктерге жете білген халық қалаулысының іссапары аудан орталығындағы дене шынықтыру және сауықтыру кешенінде жалғасты. Спорт кешенінде шахматтан облыстық жарыс өткізіліп жатты. А.Назаров спорт ғимаратының жұмыстарымен таныса келе, спортшылармен сұх-баттасып, сайыста сәттілік тіледі.

Күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан Абылай хан атындағы орта мектеп те А.Назаровтың назарынан тыс қалған жоқ. Айта кетелік былтыр басталған құрылыс жұмыстарында олқылықтар көп. Мердігер мекеме «Каз-ЕвроСтрой» нысанды қосалқы мердігерге берген. Бөлінген қаржының аздық ететінін желеу еткен қосалқы мердігер бүгінде демонтаж жұмыстарының 30 пайызын ғана атқарған. Білім ошағындағы жағдаймен өткен аптада Парламент мәжілісінің депутаты Максим Рожин де танысып кеткен болатын. Ардақ Назаров депутаттар тарапынан құрылыс пен мемлекеттік тендердегі мәселелер қайта қаралып, мердігерлерге қатысты заң талабы қатаң болатынын ескертті.

 

Р.НАРХАНОВ.

Соңғы жаңалықтар

Нау 18, 2024

Құрылтай

Кешегі Атырау қаласында өткен Ұлттық құрылтайда Президент Қасым-Жомат Тоқаев күн…
Нау 14, 2024

Түйінді түйіткілдер оң шешімін…

Жуырда аудандық мәслихаттың тұрақты комиссияларының бірлескен отырысы өтті. Отырыстың күн…
Нау 07, 2024

Аудан әкімінің міндетін атқарушы …

Ардақты ақ жаулықты аналар, аяулы арулар! Сіздерді 8 наурыз – Халықаралық әйелдер күні…
Ақп 22, 2024

Отбасы – тәрбие бастауы

Жақында Азат орталау мектебінде Рахат округінің аналар кеңесінің төрайымы Райхан…
Ақп 22, 2024

Ерлік – елге мұра, ұрпаққа ұран

Кеңес әскерінің Ауған жерінен шығарылғанына 35 жыл толуына орай Есік қаласында ауқымды…
Ақп 21, 2024

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы…

Мен Тустукбаев Бағлан Ахихатұлы, 1989 жылы 7 сәуірде Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы,…
Ақп 21, 2024

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы…

Мен, Әділхан Азамат Әділханұлы, 1993 жылы 11 қаңтарда Алматы қаласында дүниеге келдім.…
Ақп 21, 2024

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы …

Мен Тойғанбеков Бақберген Бауыржанұлы 1988 жылы 21 сәуірде Еңбекшіқазақ ауданы Көктөбе…

Күнтiзбе

« Наурыз 2024 »
Дс Сс Ср Бс Жм Сб. Жк
        1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Кез келген материалды
көшіріп басу үшін
mezet.kz - ке гиперсілтеме
қою керек 

Яндекс.Погода

 

https://kurs.kz/ - Курсы валют в обменных пунктах г. Алматы и других городах Казахстана

Жарнама

для детей, достигших 12 лет