Бодандықтың бұғауынан арылуды аңсаған қазақ елі азаттық таңында пырақты тұлпардай, қанаты желді тілген сұңқардай биікке ұмтылып келеді. Замана көші түлкі болса, тазы боп шалмақ. Оған дәлел, әлемде жүргізіліп жатқан көз ілеспес жылдамдықтағы цифрландыру дәуірі ел ауласынан алыстаған емес. Керісінше, «қонақ боп» «төріне» шықты. Қазір әр саланы цифрландыру елімізде қарқынды жүргізілуде. Осы ретте, әлемдік сарапшылар не дейді? Бұның артықшылығы мен осал тұсы неде? Осынау сұрақтарға сәл сапарласақ...
Бүгінде әйгілі Bоstоn Cоnsulting Grоup компаниясы Қазақстанның цифландыру бағдарламасына сәйкес, басты стратегиялық әріптесі болып табылады. Аталған компанияның Таяу Шығыс бойынша бөлімінің директоры Александр Тюрпицтің айтуынша, Қазақстан жаңа цифрлық дәуірге аяқ басты. Осындай дамушы елдерде интернеттің өсу қарқыны жылына 15-25 пайызды құрайды. Мұндай көрсеткіш экономиканың өзге ешбір секторында байқалмайды. Глобальдық тұрғыдағы мәліметтердің 90 пайызы бар болғаны соңғы екі жыл ішінде пайда болды.
«Ал бүгінгі әлемдегі мәліметтер мен ақпараттардың 99 пайызы цифрландырылған. Дүниедегі 35 миллиард қондырғылар мәліметтермен ғаламат жұмыс жасап, олармен күн сайын өзара емін-еркін алмасып отыр. Мұның өзі жер шары халқының санынан 5 есе артық. Сондай-ақ, қосылу мүмкіншілігі бар қондырғылар мен жабдықтардың 1 пайызын ғана құрайды», – дейді А. Тюрпиц.
Дегенмен осы процестің көлеңкелі жағы да жоқ емес, ол кибер шабуылдарға қарсы іс-шаралар немесе оларға кедергі қою. Былтырғы жылы аталмыш корпорация мен ел үкіметі осы мақсатта жарты триллион доллар жұмсапты.
«Соңғы жылдары біздер көптеген инновациялық жаңалықтарға куә болдық. Ал ең таңданарлық жайт – тағы сан алуан инновациялар әлі алдымыздан күтіп тұр. Біз болсақ бар болғаны жаңа ғана кірістік», – деді сарапшы.
Оның пікірінше, қазіргі заманғы технологияларды ендіру түрлі салалардағы өндіріс ауқымын кеңейтіп, өнімділігін ұлғайтып, оларға «екінші өмір» сыйлайды. Бұған қоса, қосымша жұмыс орындарының ашылуына тікелей ықпал етеді.
«Көріп отырғанымыздай, көптеген ел осы сайыстық жарысқа түсіп, бұл мәселені өздерінің күн тәртібіне қойып үлгерді. Қазір цифрландыру әлетінде Қазақстанға 50-ші орын тиесілі. Соңғы 5-6 жылда Қазақстанның алатын орны бәлендей өзгеріске түскен жоқ. Алайда біздер алдағы он жылдық ішінде Қазақстанның алдыңғы лектегі 30 елдің қатарына енетініне нық сенімдіміз, бұл үшін мүмкіндік атаулы әбден жеткілікті», – дейді.
Әрбір ел өзіне ғана тән ерекше жолдармен алға жылжиды екен. Мысалы, Германия өндіріс-өнеркәсіп интернетін дамытып назар аударған. АҚШ-та жасанды зияткерлік интернетіне басым көңіл бөлінген. Швеция блокчейнмен, Қытай 3D-баспа, ал Сауд Арабия – кең көлемдегі мәліметтер ағынымен айналысады.
Қазақстан жетістікке жетелер барлық төртеуін де назарда ұстап отырған 15 елдің қатарына жатады. Олар: экономиканың дәстүрлі салаларын цифрлық технологиялардың арқасында трансформациялау, адами капиталды дамыту, мемлекеттік қызметтерді цифрландыру және цифрлық инфрақұрылымдарды дамыту.
Бұл турасында Ақпарат және коммуникация министрі Дәурен Абаев: «Қазақстан экономикасына керемет серпін берерлік «цифрлық төңкеріс» басталды. Бұл оқиғаны тарихи оқиға деп айтсам, артық кеткендік болмас», – деген еді.
Шынында жер шарының басым бөлігінде жаңа дәуір ескегін есті. Алдағы онжылдықтар енді «цифрлық рельстерге» жаппай көшу еншісі. Осынау көште ауданымыздың да ауқымды үлесі бар.
Айталық, іргелі ауданымызда мемлекеттік қызметтерді цифрландыруда жұмыс қарқынды жүргізілуде. Ресми мәлімет бойынша осы жылдың 9 айында «электрондық үкімет» порталы және ақпараттық жүйелер арқылы баламалы негізде көрсетілген мемлекеттік қызметтер саны 226 606 құрады, бұл көрсетілген қызметтердің жалпы санының 92,98 % .
Ал мемлекеттік қызметтерді аудан әкімдігінің 37 құрылымдық бөлімшелері көрсетеді.
Қызмет түрлерін уақытылы, сапалы әрі электронды көрсетуді бақылау үшін аудан әкімі аппаратында ішкі бақылау және аудит жүргізілетіндігі тағы рас. Олардың берген ресми мәліметіне көз жүгіртсек, 2019 жылдың 9 айында 15 бақылау іс-шаралары өткізіліп, аталған шараға 10 жергілікті атқарушы орган мен 5 ведомстволық бағынысты ұйым қамтылды, нәтижесінде 249 бұзушылық анықталды. Нәтижесінде, жұмысынан мүлт кеткен қызметкерлер жауапқа тартылған.Бұл дегеніміз, мемлекеттік қызметшілерді өз жұмыстарына деген жауапкершілікті күшейтуді, тұрғындар өтініш-тілектеріне уақытылы жауап беруді міндеттейді.
ҚР Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыру: табыстар мен өмір сүру сапасын арттыру» атты Қазақстан халқына Жолдауында 2019 жылдың соңына дейін мемлекеттік қызметтердің 80%-ын, ал 2020 жылы мемлекеттік қызметтердің 90%-ын электрондық нысанға ауыстыру қажеттігін атап өтті. Бұл бағыт бойынша ауданда арнайы жұмыс жоспары құрылып, жүйелі іс қолға алынды.
Осы жоспардың негізгі бағыты – халыққа электрондық мемлекеттік қызметтерді түсіндіру жұмыстарының жүйеленуі.
2019 жылдың 9 айында аудандық әкімдіктің мемлекеттік органдарымен және ведомстволық бағынысты ұйымдарымен 289 түсіндіру іс-шаралары өткізілген.
Бұдан бөлек, қоғамдық орындарда «Электрондық үкімет» порталы арқылы электрондық түрде мемлекеттік қызметтерді алу тәртібі туралы бейнероликтер көрсетіліп отырады. Әрі тақырып аясында 8 билборд және 18 баннер ілінген.
Екінші бағыт – халықтың қалың жігіне электрондық мемлекеттік қызметтердің қолжетімділігін қамтамасыз ету.
Тұрғындар электрондық мемлекеттік қызметтердің барлық түрлерін өз бетінше ала алуы үшін 2017 жылдан бастап аудан әкімдігінің барлық жергілікті атқарушы органдарының ғимараттарында «Электрондық бұрыштар» ұйымдастырылды. Әкімдіктердің қызметкерлері «Өзіне-өзі қызмет көрсету» бұрыштарында «Мемлекеттік қызметтерді алу» дағдыларына үйрету бойынша тұрғындармен үнемі жұмыс жүргізеді.
Қазіргі уақытта аудан бойынша «Электронды бұрыштар» 179 ғимаратта жұмыс істейді.
Осынау игілікті ауданымызда 9 ай ішінде 23416 азамат көрген. Яки, электронды бұрышқа барды, өзіне қажет құжатын кезексіз шығарып алды. Уақыты үнемделді, жүріс-тұрысына жұмсалатын қаражаты қалтасында қалды.
Үшінші бағыт – мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін «Электрондық үкімет»порталымен интеграциялау.
Бұл турасында аудан әкімі Бинәлі Ысқақ: «Аудан әкімдігінің мемлекеттік органдары мен ведомстволық бағынысты ұйымдарында ақпараттық жүйелердің 9 түрі орнатылды және жұмыс істейді: «Е-лицензиялау», «Е-әкімдік», «Е-собес», «Еңбек нарығы», «Е АСУ», «АХАЖ РП». Ағымдағы жылдың сәуір айынан бастап жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі, жұмыспен қамту орталығы ауылдық округ әкімдерімен бірлесіп «Е-халық» ақпараттық жүйесі арқылы халыққа атаулы әлеуметтік көмек тағайындау бойынша қызмет көрсете бастады. 2019 жылдың мамырынан бастап балаларды балабақшаға кезекке қою және қабылдау «е-Жетісу» (e-zhetysu.kz) ақпараттық жүйесі арқылы электронды түрде жүргізіле бастады. Аудан мектептері ағымдағы жылдың маусым айынан бастап «Мектеп» (Mektep) ақпараттық жүйесі арқылы 1-ші сыныпқа балаларды қабылдайды» – деген еді.
P.S:Елімізде жаңа технологияны жетік меңгере түсу үшін «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы қабылданды. Ол 4 бағыт бойынша жүзеге асырылады. Бірінші бағыт – ауыл-аймақты кең жолақты интернетпен қамтамасыз етіп, Қазақстанның транзиттік әлеуетін арттыру. Екінші бағыт – көлік және логистика, денсаулық сақтау, білім беру, ауыл шаруашылығы және электронды сауда экономиканың салаларына цифрлы технологияны ендіру. Үшіншісі – мемлекеттік органдар жұмысының сапасын арттыру және төртінші бағыт – IT-мамандарды даярлау. Қарап отырсақ, бұл жұмыстардың барлығы атқарылып жатыр. Оған күнделікті өміріміздегі өзгерістерден көзіміз жетіп келеді. Ең бастысы, әрбір тұрғын цифрлық сауаттылығымызды арттыру арқылы осынау мемлекет үдерісіне өз үлесімізді қоса алатынымызды ұмытпайық.
Баспаға әзірлеген Қайнар ЖҰМАҒОЖА.
Жақында аудандық кітапханада «Парасат» ордендерінің иегері, Мәдени ағарту ісіне еңбегі сіңген қызметкер, халық жазушысы Әбіш Кекілбаевтың 80 жылдығына орай «Әбіш – рухани ұлы тұлға» тақырыбында аудандық байқау өтті. Кешті кітапхана қызметкері Гүлия Саурықова жүргізді.
Орта мектеп оқушылары қатысқан байқау 3 кезеңнен тұрды. Алғашқы сайыста балалар өздерінің оқитын шығармасына сәйкес сурет салып, поэзия мен прозаны қылқаламмен бейнеледі. Екінші кезеңде, Әбіш Кекілбаевтың өлеңдерін жатқа оқыды. Қорытындысында оқушылар шығармалары бойынша сахналандырылған көрініс қойып, тақырыпты аша түсті.
Әр мектептен бір оқушы сынға түскен байқауда ақын, жазушы Шаяхмет Құсайынұлы, аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің бас маманы Балауса Шарғынова талантты оқушылардың еңбегіне баға беріп, төрелік етті.
Шараға тыңғылықты дайындықпен келген 7 білім ордасынан іріктелген балалар әдеби кешті жоғары деңгейде өткізді. Нәтижесінде, бас жүлде В.Терешкова атындағы орта мектептің оқушысы Аружан Сазановаға бұйырды. І орынға Қ.Орымбетов атындағы орта мектептен келген Артықгүл Янгибаева, ІІ орынға Сабина Рыс-пекова жайғасты. Үздік үштікті Абылайхан атындағы орта мектептің 8 сынып оқушысы Жанеля Жұматай қорытындылады. Жеңімпаздар Алғыс хаттармен марапатталып, бағалы сыйлықтар табысталды.
С.НҰРАДИН.
В своем Послании Президент РК Касым-Жомарт Токаев подчеркивает: «Сельское хозяйство – наш основной ресурс… Мы имеем значительный потенциал для производства органической и экологически чистой продукции, востребованной не только в стране, но и за рубежом». Сельское хозяйство – самый перспективный сектор экономики Енбекшиказахского района, в котором около 80 процентов населения – жители аулов и сел. В конце ноября мы традиционно отмечаем День сельского хозяйства. С тем, каковы предварительные итоги сельхозкампании-2019 и какие аграрные проекты будут реализованы в 2020 году, читателей знакомит руководитель районного сельхозотдела Ермек ЖАКЕЕВ.
– Ермек Ильянович, ключевым показателем любой отрасли является внутренний валовый продукт. Успешно ли идет выполнение поставленного прогноза?
– За 9 месяцев 2019 года год в районе было произведено сельскохозяйственной продукции на сумму 79 млрд. 870 млн. тенге или 122,1% к прошлогоднему уровню того же периода (65 млрд 432,6 млн тенге). В 2020 год мы войдем со значительным превышением 100-миллиардного «порога» валового объема производства. Такой результат дают широкое применение интенсивных технологий в растениеводстве и животноводстве, закладка новых садов, прирост поголовья крупного рогатого скота, лошадей, овец, и птицы.
– В последние годы, кроме культивирования кукурузы и сои, наши земледельцы актитвно занимаются закладкой садов, строительством теплиц.
– Вполне согласен с такими выводами. Всего плантации винограда и плодово-ягодных культур в районе занимают 9868 гектаров, в том числе интенсивные яблоневые сады – 1550 га. К примеру, в 2016 году площадь садов была 7,5 тыс. га. В текущем году также идет рост новых садов на 710,2 га, из которых 188 высажены по интенсивным технологиям. В 2019 году в Каратурукском округе ТОО «AlmaMaterFieldes» проинвестировано 2,9 млрд тенге на закладку 118 га интенсивного сада и строительство фруктохранилища на 3600 тонн; ТОО «Биовитамин» вложил 504,7 млн тенге в закладку 40 га интенсивного сада. В Тургенском округе ТОО «Адал Алма» инвестировало 329 млн тенге в интенсивный сад на 40 га.
Теплицы, кроме больших предприятий, строят и крестьянские хозяйства. В 19 КХ построено 109 теплиц на площади 21,4 га. Валовый сбор овощей на закрытом грунте составил 12400 тонн.
– Насколько с развитием кормовой базы растет поголовье скота и производство мяса?
– Поголовье скота за 9 месяцев составило 92379 единиц КРС (100,3% к 2018 году), свиней – 6873 (104.9%), птицы – 1663,2 тыс. штук (100,2%). На уровне прошлогодних показателей поголовье овец – 311378, лошадей – 23289. Продукция животноводства составила: мясо в живом весе – 24212 тонн (105,8% к прошлому году), молока надоено 111974 тонны (102,4%), получено 28396 тыс. штук яиц (100,3%), 630,8 тонн шерсти (100,2%).
Надо отметить, что в животноводческую отрасль привлечено 7,1 млрд инвестиций, тогда как в 2018 году – 6,8 млрд тенге. По итогам 2019 года объем инвестиций превысит 9 млрд тенге.
Успешно идет в районе реализация госпрограммы разведения племенного скота «Сыбаға». Шестью хозяйствами через Фонд финансовой поддержки сельского хозяйства и Аграрную кредитную корпорацию приобретено 2404 племенных овцы, план выполнен в 1,7 раза. По данной программе через ФФПСХ и АКК 11 хозяйствами района закуплено 1330 голов КРС, план перевыполнен в 3,3 раза. Не стоит на месте и импорт мясо-молочного племенного поголовья КРС. План на год составлял 300 голов, но фактически шестью хозяйствами завезено из-за рубежа 1290 высокопродуктивных телок и бычков, или в 4,3 раза больше запланированного.
Инвестиции в животноводство стремительно растут. В 2019 году открыты две МТФ: в КХ «Марал» в Кырбалтабайском округе на 50 голов и СПК «Спатай групп» в Ассинском округе на 80 голов, открыта масштабная откормплощадка на 1000 голов КРС ТОО «БестМит» в Кырбалтабайском округе. Племрепродуктор стоимостью 1,6 млрд тенге на 982 головы КРС породы ангус-абердин построило ТОО «Lake Farm» в с.Акши. В Саймасайском округе КХ «Айдарбаев» на сумму 1,2 млрд тенге ввело МТФ на 250 дойных коров и 300 голов молодняка. ТОО «Жетысу соя» вложило 556 млн тенге в строительство завода по переработке сои в Кырбалтабайском округе, это дополнительный стимул для и выращивания кормов, и для животноводства.
– Оказывает ли государство помощь малому и микробизнесу на селе?
– По программе продуктивной занятости и массового предпринимательства «Еңбек» 81 сельчанин получил через центр занятости микрокредиты на общую сумму 296,3 млн тенге. В том числе 74 участника программы прокредитованы на 266,3 млн тенге для закупки скота, два участника получили 7 млн тенге на тепличные хозяйства, 4 участника – 19 млн тенге на строительство фруктохранилищ и один – 4 млн тенге на выращивание птицы.
– Какие значительные инвестпроекты будут реализованы в 2020 году?
– Лучше назвать данные проекты инновационно-инвестиционными, так как они совершенно новы для нас. В с.Акши ТОО «Frosco» ведет строительство завода по шоковой заморозке плодов и ягод, стоимость проекта 2 млрд тенге. Объем продукции составит до 10 тысяч тонн в год, в том числе 6 тыс. тонн будет отправляться на экспорт. Этому производству аналога в Казахстане нет.
В с.Балтабай ТОО «Степной холм» заложит 100 га интенсивных садов, введет в строй два инновационных фруктохранилища на 4200 тонн, где плоды будут оставаться свежими в течение двух лет.
Строительство фруктохранилищ и перерабатывающих цехов как нельзя лучше будет способствовать развитию первичного сельхозпроизводства а, следовательно, наиболее эффективному использованию имеющихся и вводимых в оборот сельхозплощадей.
Вел интервью И.ТУРАНИН.
Бұл фәнидегі әр пенде өмір есігін ашқаннан сынақпен өмір сүреді. Жаратқан бірін – денсаулықпен, бірін байлықпен, кейбіреуге кедейлік беріп төзімділігін тексереді. Сол сыннан сүрінбей, сабырын сақтағандарға сыйын жәннатпен сүйіншілейміз деген де сөз бар дінімізде.
Кәусар атты балапан да дүниеге үлкен сынақпен келді. Алла берген ең үлкен нығмет тыныс алу ол үшін қиынға соғады. Өкпе ауруын ең ауыр түріне шалдыққан бүлдіршін арнайы аппаратсыз дем алуы қиын. Дәрігерлер «Үмітіңді үз, «адам» болмайды» деп шығарып салған балапанын қайтсем де қатарына қосамын деп шырылдауда анасы. Ауыр құралды арқалап, аурухананың табалдырығын тоздырып, баласын апармаған жері жоқ екен. Осы уақытқа дейін 15 ота жасалып, ендігі шешуші емі Түркияда жасалмақ. Жалғызбасты ана қанша тыраштанса да, қу дүние ештеңеге жетпей жалғыз перзенті үшін қайырымды жандардан көмек сұрауға мәжбүр болады. Ниетіне қарай Есік қаласының еріктілерінен құрылған «Иманды жастар» қайырымдылық қоры жолығып, балапанның еміне қаржы жинауды қолға алады.
Қасиетті Мәуліт айында жүрегі мейірімге толы абзал жандарды жинап ауқымды кеш ұйымдастырды аталған мүшелері. Маралбек Битенов, Абу-Кай, Нұртас Қайратұлы сынды эстарада жұлдыздары әннен шашу шашып, Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық консерваториясының студенттері күмбірлетіп күй шертіп, жас актер Болат Мамытбеков монолог оқып, өзге де өнерпаздар өнерлерін ортаға салды.
Шараға Алматы қаласындағы «Жақсылық ордасы» еріктілер тобының жетекшісі Назира Рамазанова, «Құранға қызмет» қорының жетекшісі Асқар Абайұлы, «Мейірім» тобының жетекшілері Азамат Жанатұлы, Нұрболат Әбдірайымұлы, аудан имамы Сапархан Айдарханұлы, аудандық жастар ресурстық орталығының жетекшісі Айбек Ілебаев, Есік қаласындағы көру қабілеті бұзылған балаларға арналған мектеп-интернаттың оқушылары мен ұстаздары, қала қонақтары қатысты.
Мағыналы қойылым көріп, мәнін көкейге түйіп, әуезді әндер мен тәтті күйлер көрермен көңілінен шығып, көзіне жас алғандар да болды. Ауданымыздағы қайырымды жандардың басын қосып, игі істердің ұйытқысы болып, мұқтаждардың қажетін өтеп беріп жүрген «Иманды жастар» еріктілер тобының жетекшісі Қанат Теңгелбайұлы өз сөзінде барша жиналған қауымға алғысын білдіре отырып:
Жансая ЫСҚАҚ
Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында ел дамуына зор үлес қосқан азаматтардың өздері мен олар-дың табысқа жету тарихына мән беріп, оларға ақпараттық қолдау жасап, танымал етудің жаңа мультимедиялық алаңын қалыптастыруға шақырған.
Рухани жаңғыру аясындағы «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасын жандандыру барысында Таутүрген орталау мектебінде «Қайырымдылық ісі бағаланған қайсар жан» тақырыбында 2017 жылғы 100 жаңа есім жеңімпазы Елдос Баялышбаевтың (суретте) қоғамға сіңірген еңбегі туралы баяндап, оқушыларды жақсылыққа, адамгершілікке, қиындықты жеңуге, қайсарлыққа, өзгеге көмек қолын созуға, қайырымдылық жасауға баулу мақсатында таным сабағы өтті. Тарих пәнінің мұғалімі Әсел Алтай оқушыларды Жетісу өлкесінің тумасы 27 жастағы Елдостың мүмкіндігі шектеулі жандарға арналған елімізде ең алғашқы спорттық оңалту орталығын ашқаны жайлы баяндап, бейнебаян, суреттерін көрсетті. Өзі мүмкіндігі шектеулі бола тұра мойымаған жан екені шара барысында үлгі болды.
Г.Сәрсенқызы,
Таутүрген орталау мектебі директорының тәрбие ісі жөніндегі
орынбасары.
Алматы облысында әлеуметтік кәсіпкерлік бойынша бірден екі жоба басталды: олардың бірі-аутизмі бар балаларға арналған бейімделген дене шынықтыру залы, екіншісі-есту қабілеті бұзылған студенттер жұмыс істейтін стоматологиялық ортопедия кабинеті, деп хабарлайды «Jetisy Media»КММ.
Екі жоба да «Samruk-Kazyna Trust» әлеуметтік жобаларды дамыту Қорымен жүзеге асырылатын «ӘREKET»әлеуметтік кәсіпкерлікті дамыту жобасы аясында іске қосылды.
Солардың бірі облыс орталығында алғаш рет ашылған стоматологиялық ортопедия кабинеті. Бұл жерде Талдықорған қаласының жоғары медициналық колледжінде оқитын есту қабілеті бұзылған студенттер тіс протездерін дайындайтын болады.
«Есту қабілеті бұзылған адамдарға жұмысқа орналасу оңай емес, себебі жұмыс берушілер оларды жұмысқа қабылдауға асықпайды. Өткен жылы Қазақстанда алғаш рет есту қабілеті бұзылған студенттерге арналған «стоматолог-ортопед» мамандығы ашылды. Осыдан медициналық колледждің түлектері жұмыс істейтін стоматологиялық кабинетті ашу идеясы пайда болды»,- деді саңыраулар қоғамы «ҚБ Болашақ» корпоративтік қорының жетекшісі Раушан Бексұлтанова.
Стоматологиялық кабинетте жұмыс істейтін жастар күрделі тіс протездерін дайындайтын болады. Айта кетерлігі, кабинеттің Талдықорғанның жеке стоматологиялық клиникаларымен, соның ішінде орталық стоматологиямен, сондай-ақ «Smile», «Маржан тіс» және т.б. клиникаларымен ынтымақтастық туралы келісімі бар.
Раушан Бексұлтанованың айтуынша, баға нарық бағасынан төмен болады, ал зейнеткерлер мен ерекше қажеттіліктері бар адамдарға жеңілдік қарастырылған.
Ол сондай-ақ,«Болашақ» Қорына ойын іске асыруда үлкен көмек көрсеткен «ӘREKET» жобасы арқасында грант алып қана қоймай, әлеуметтік кәсіпкерлікті дамыту үшін қажетті білім алғанын айта кетті.
Аутизмі бар балаларға арналған бейімделген дене шынықтыру залын ашу бастамашысы «Другая жизнь»қоғамдық қоры болды. Қордың мәліметінше, бүгінгі таңда Талдықорғанда аутистік спектрі бұзылған балалар спортпен айналыса алатын осындай орталықтар жоқ. Залда жаттығудан өткен және тиісті сертификаттар алған білікті жаттықтырушылар дене шынықтырудан сабақ береді. Аптасына 3 рет спортпен шұғылданатын 6 баладан 4 топ құрылды.
«Другая жизнь» ҚҚ директоры Камилла Ситосманованың айтуынша, бейімделу спорты ерекше қажеттіліктері бар балалардың қимыл-қозғалыс бұзылыстарын түзетудің, физикалық және моторлы дамуын ынталандырудың қажетті құралы болып табылады.
«Аутизмі бар төрт жасар баланың анасы бола тұрып мен де өзім осы тақырыптарға тап болдым, себебі, біздің қалада жоқ мұндай орталықтардың, мұндай балаларға көмек мүлдем көрсетілмейді. Сондықтан алдымен қоғамдық қор құру идеясы келді,ал биыл біз «ӘREKET» жобасына қатысудың арқасында толыққанды зал ашуға мүмкіндік алдық. Қажетті жабдықтар сатып алып, жаттықтырушыларды оқытып, енді «ерекше» балаларға көмектесуге дайынбыз», - деді Камилла Ситосманова.
«Екі жоба да, біздің ойымызша, әлеуметтік кәсіпкерліктің тамаша мысалдары. Олар қоғамның әлеуметтік мәселелерін өз тұрақтылығын қамтамасыз ете отырып шешеді. «ӘREKET «жобасы арқылы біз осы мақсатқа бағыттадық. Алматы облысындағы екі жобадан басқа, Қазақстан бойынша жақын арада әлеуметтік кәсіпкерлік бойынша 23 жоба өз жұмысын бастады», - деп атап өтті «Samruk-Kazyna Trust» қорының ресми өкілі Мирас Іргебаев.
Өңірлік коммуникация қызметі
Әрине, Мұқағали даңқы бәрімізге ортақ. Солай десек те, ол Тұманбай Молдағалиевтың ағасы. Екеуінің сыйластығына сызат түскен емес.
Мұқағали дүниеден озғанда жүрегі жылаған інілерінің ең басында Тұманбай тұрды. «Сенің жұлдызың – ең шұғылалы жұлдыз, ең шуақты жұлдыз!» деп ағынан жарылды. Ақын ағасының әдебиеттегі орнын асқақтата бағалады.
1981 жылы Мұқағали Мақа-таевқа арналған тұңғыш мерейтой өтті. Сол үлкен шарада Тұманбай баяндама жасады. Сағынышы мен ілтипатын ел-жұртқа паш етті. Бейнелі сөздері баршаны тебірендірді. Осы сүйіспеншілігі ешқашан өзгерген жоқ.
Жұрт бүгін де кеткенмен болып ақын,
Кім бар еді ол күнде оны ұғатын.
Сенің жырың жаралған махаббаттан,
Бір-ақ рет өмірде жолығатын, – деп жырлады Тұманбай Мұқағали ағасы туралы.
Егер, әдебиетіміздің осынау екі алыбы қазір тірі болса, маңдайлары жарқырап ортамызда отырар еді! Әзілге дес бермейтін Дәркембай Шоқпарұлы бауырларымен қалжыңдасар еді. Содан кейін үшеуі бірігіп Есіктегі елмен кездесіп, әрі қарай Шелек өңіріне өтер еді...
Алтын Адам егерде қазақ болса,
Білген екен өзінің қымбат-тығын! – деген Мұқағалидың зор дауысы Түрген мен Асыны, Бақай тауы мен Асысағаны жаңғыртар еді...
Амал не, тоқсан жылға жақындаса да ақиық ақын арамызда жоқ. Есесіне Мұқағали мұрасын ұлықтап жүрген ақын атындағы басылым бар. Оны ұлы қаламгердің өзіндей көресіз бе, көзіндей көресіз бе, бәрі ниет-пейілдеріңізге байланысты. Журналды үйлеріңізге кіргізіп, төрге шығарсаңыз – ірі екендеріңізді көрсеткендеріңіз.
Ұлы ақын өзінің бір сөзінде «Мені мың қазақ оқыса, арманым жоқ» деген екен. Арманы асыра орындалды. Біз де ақын сөзін қайталағандай болып «Мұқағали» журналын оқитын мың қазақ Еңбекшіқазақ ауданынан табылады» десек, сенімге селкеу түспейтін шығар?!
Журналдың жылдық баға-сы соншалықты қымбат емес. Анықтап айтсам журналдың индексі – 75312, бір жылға – қала үшін 4243,80 теңге, ауыл үшін 4269,60 теңге.
Батық Мәжитұлы,
«Мұқағали» журналының бас редакторы,
Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының
лауреаты.
Өмір қызылды-жасылды бояуларымен әркімді-ақ елік-тірері сөзсіз. Көзді байлап, желіктіреді. Көңілге түрлі ой іліктіреді. Ақыры бармақ шайнап өкіндіреді...
Әсел (кейіпкер аты ойдан шығарылған) қала маңындағы ауылдың қарапайым отбасынан шыққан ортаншы қызы. Мектепте оқып жүргеннен-ақ түрлі ортада өзін көрсете білген еңбекқор әрі талапты болатын жастайынан. Мінезі жайдары, ашық-жарқын. Содан болар, айналасына көп адам үйірсек еді. Өзі де соған әбден үйренген, ортасының «жұлдызы» болып жарқырамаса, көңілі көншімейтін. Тең құрбысының алды болуға ұмтылып, жаралы жанын солай жұбатуға тырысатын. Себебі, үйіндегі келеңсіз жағдайлар, ата-анасының ұрыс-керісі, қаражаттың жетіспеушілігі бауырларымен қоса мұны да әбден жалықтырған. Үйінің табалдырығынан аттаған бойда қара түнекке енгендей сезімде болушы еді. Анасы ауруханада еден жуушы, әкесі қара жұмысшы. Тапқан табыстары үш баланың қажетіне жетпей де қалатын. Ақша табудың сергелдеңіне түскен әке мен ана балаларының тәрбиесі тұрмақ, тіпті, кейде қайда жүргендерін де елемейтін. Әсел тезірек бойжетіп, мектепті бітіріп, үйден жыраққа кетуді армандайтынды шығарды.
Уақыт деген зымыран ғой. Мектеп бітіруші аттестатын ала салысымен Әсел бірден қалаға аттанады. Орта білімі жақсы болғаннан кейін үміт арқалап жоғарғы оқу орнына құжат тапсырады. Тізімнің соңынан өз атын көргендегі қуанышында шек болмады. Пәтерде тұратын жағдайы жоқтығын біледі, қайтсе де жатақхана алуға тырысқан Әсел, оған да қол жеткізеді. Осымен шаруа бітті, енді өмірім керемет болады деп елестеткен жас қыз алдында не күтіп тұрғанынан хабарсыз болатын...
Ананың ақылы, өсиет-өнегесі жетіспеген бойжеткен үлкен өмірдің қиындығы мен ауыртпалығын елестете де алмайтын. Үйіне қоңырау шалып, оқуға түскенін хабарлағаны болмаса, аса сөйлескісі де келмеді. Отбасында қалыптасатын имандылық, бір-біріне деген жанашырлық, бауырмалдық, мейірімділік жетіспейтін еді бойжеткен бойында. Ана тәрбиесінің жоқтығы, әке сөзінің қадірсіздігі оны бүгінде жақындарынан мүлдем бөтен адам қылған. Сабағына үлгерімі бастапқыда жақсы еді, жанына жиылған құрбыларына еріп, оқуға селқостық танытатынды шығарды кейіннен. Үстіне киген киімі көңіліне жақпай, ақша табам деп түнгі жұмыс та тауып алды. Жұмысын істеп, оқуын оқып жүре берер ме еді, сөз салғыш жігіттер де пайда болып, басын айналдырды. Жастық желең, өз өміріне деген салғырттық сан соқтырарын оған ешкім айтпаған, ол ештеңе білмейді. Ақыры, әр жігіттің бір қолжаулығына айналғанын сезбей де қалды. Есін жиғанда, құрсағындағы тіршілік иесіне де 4-5 ай болып қалған еді. Жанында жүрген құрбысымақтары мен жігітсымақтарынан біреуі де қалмағанын байқады. Істеп жүрген жұмысынан да шығарған. Сабақты көп босатқаны үшін оқудан да шеттетіп тастауы мүмкін...
«Қыздың жолы жіңішке, тәрбиесі нәзік» екенін көп айтқанымызбен, іс жүзінде әрекетсіз қалып жатамыз. Мұның ақыры бармақ шайнауға жеткізіп жатыр. Білеміз, бірақ, істемейміз. Анасынан мейірім, әкесінен қамқорлық, үйінен жылулық көрмеген қызды кінәлаймыз, ата-ананы ақтаймыз. Шетсіз-шексіз әлемде жалғыз қалғандай сезінген қыз бала, әлбетте, сырттан, көшеден іздейді мейірімді. «Қызына мейірім етпегенге Алла мейірімін төкпейді» деген емес пе!? Мейірімсіз ата-ананың өмірі шыры кіріп, жағдайы оңалмайды. Артынан барып, «осы қыздан бір жақсылық көрмедім, күндіз-түні жұмыс істеп, асырап-бақтым, маған қайтарғаны мынау. Бір жаны ашымайды, көмектеспейді» деп жылап-еңірейміз. Біреуден іздейміз кінәні, өзіміз барлық күнәдән пәкпіз. «Кім құртты бұл қызды, беттен алып, төске шабады» деп туған қызды жамандап, өзіміздің болмысымыздың қандай екенін көрсетіп отырғанымызды байқамаймыз. «Жасында иманды болған қыз, өскенде өнегелі анаға айналады». Тағы да осы тұста, имандылықты қайдан, кімнен үйренеді қыз бала?! Анасы қызын қасына алып, ас үйде тағам дайын-дай жүріп, өмірдің ағы мен қарасын, жақсы мен жаманды салыстыра отырып қызғалдағымен ашық әңгіме құрмаса, оның әрбір сұрағына тыңғылықты жауап бермесе желкілдеп өсіп келе жатқан қыздың бойында отбасылық құндылық қайдан қалыптассын?! Байқасаңыз, «кішкентай ғой әлі» деп жүрген 5-6 жасар қыздың өзі өмір мен өлім жайлы, отбасы туралы, жігіт пен қыз жайында, баланың өмірге келуі турасында сұрақтар қойғанда, жауап беру үшін біраз тосыласың. «Баланың санасына қалай дұрыс жеткізсем екен» деп ойланасың. Осы тұста, «қой, онысы несі, сен кішкентай емессің бе. Ондай сұрақтарды қоймайды!» дейтін аналар да бар. Міне, ана мен қыз арасындағы көзге көрінбес қамалды өзіміз қалай тұрғызып қойғанымызды елемей қаламыз. Бұдан кейін, қыз бала анасынан сұрай алмайтынын сезеді, сырласу тұрмақ, жағдайын айтуды қояды. Тәрбиенің басы тоқырады дегенің, алдағы қамалдардың бұрынғыдан да биік әрі қалың болатынын білдірмей ме?! Қыз бала үшін анадан артық дос бар ма? Анасы мен қызы дос болмаса, қателіктер көп. Егер екеуі сырлас болмаса кемшіліктер екі еселенеді. Қыздарымыз өмірде опық жемесін десек, кішкентайынан жүрегіміз бен көңілімізді бір арнаға тоғыстырайық. Сонда ғана ешқандай жоқшылық та, тоқшылық та қызы мен анасының арасына жік салмас. Тәрбиесіз қыз болмас.
Алмагүл НҰҒМАН.
Мынау жарық дүниені көзіңмен көріп, сұлу табиғат пен қоршаған ортаны құмарың қанғанша тамашалағанға не жетсін, шіркін?! Алайда, Алланың осындай ғажап нығметі бұйырмай, әлемді жанарымен көрмесе де, сезініп жүрген жандар бар арамызда.
13 жастағы Ділназ Турлиева бүгінде Есік қаласындағы облыстық көру қабілеті бұзылған балаларға арналған арнайы мектеп интернатта білім алады. Алматы қаласында тұратын Ділназ биыл 7 сыныпта. Көзі мүлдем көрмесе де, дәптерге жазу жазып, кітап оқиды. Бұл қалай дейсіз ғой... Зағип жандарға арналған Брайль қарпін меңгеріп, аталған мектеп-интернаттың қабырғасында жүріп, жазу-сызуды үйрен-ген.
Әлемдегі миллиондаған зағип жандардың саусағына жанар сыйлаған Брайль қарпі 19 ғасырдың басында пайда болған. 1809 жылы Франциядағы қолөнершінің отбасында дүниеге келген Луи Брайль 3 жасында көзін жарақаттап, 5 жасқа келгенде мүлдем көрмей қалады. Мектеп қабырғасында оқып жүрген ол 12 жасынан көзі көрмейтін жандарға арналған әліпби жасау мақсатында жұмыс істей бастады. 3 жылдың ішінде дегеніне жетіп, үштен екі бағанада орналасқан алты рельефті нүктенің әртүрлі комбинациясынан өз әліпбиін құрастырады. Кейін Луи Брайль өз туындысын тыныс белгілермен, сандармен, тіпті, ноталармен толықытырып, қаріптің соңғы нұсқасы 1837 жылы бекітілген. Қазіргі уақытта Брайль қарпі бүкіл әлемде қолданылады.
Аудан аумағында аталған қаріппен сабақ өтетін жалғыз білім ордасына арнайы барып, оқу процесімен танысқан болатынбыз. Мектеп-интернат директоры Гүлнар Өтепбергенованың айтуынша, осында көру қабілеті бұзылған 170 оқушы білім алады. Оның 20-ға жуығы зағип балалар. Негізінен оқушылардың көпшілігі облыстың түпкір-түпкірінен келсе, 85 бала ауданымыздың тұрғындары.
– Оқушыларымыз 2 қаріпті меңгереді. Бірі, тақырыбымызға арқау болып отырған Брайль қарпі болса, екіншісі, қарапайым әліпбидің үлкейтілген нұсқасы. Мұндағы көзі нашар көретін балалардың кейбірі болашақта көзжанарынан мүлдем айы-рылуы мүмкін. Сондықтан, Брайль қарпін қосымша үйреткен артық етпейді. Мұғалімдеріміздің барлығы Алматыдағы Соқырлар қоғамында Брайль әліпбиі бойынша курстан өтіп, сертификаттарын алған – дейді Гүлнар Дүйсенайқызы. Сөз арасында мекеме директоры Брайль қарпінде жазылған оқулықтардың жетіспейтіндігін айтып қалды. Бұл мәселе мектеп-интернатта ғана емес, еліміз бойынша өзекті болып отыр. Зағип бүлдіршіндерді оқытуға арналған бірінші сыныптың оқулықтары осыдан екі жыл бұрын ғана басып шығарылған. Аталған кітаптар Есіктегі мектеп-интернатқа да жеткізіліпті. Директордың айтуынша, қарапайым қаріппен жазылатын бір ғана математика оқулығының өзі Брайль қарпінде 5 кітап болған. Басқа оқулықтар да сол секілді. Сондықтан болар, елімізде «саусақпен оқылатын» кітаптар тапшылығы сезілуде. Кітаптардың көлемді болуында да себеп бар. Брайль қарпіндегі алты нүкте бір әріптің орнын алады. Республикалық «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған «Кедергі толы кеңістік: Брайль қарпіндегі оқулықтар неге басылмайды?» атты Айдана Шотбайқызының мақаласында Брайль қарпіндегі математика оқулығы 17 кітап болып шыққандығы айтылған. Қазақ тілі одан да көбірек. Ақыл-ойының немесе бой бітімінің жетілуінде кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді дамытуға арналған құралдар мен әдістемеліктерді әзірлейтін Әлеуметтік бейімдеу және кәсіби еңбекпен оңалту орталығы математика оқулығының әрқайсысын 80 мың теңгеге сатқан. Демек, 17 кітаптан тұратын математика 1 млн 360 мың теңгені құрайды. Әрине, бұл қаражатты ата-аналардың қалтасы көтермейтіндігі айдан анық. Мемлекет үшін де қомақты қаржы. Аталған мәселе біздің елімізде ғана емес, әлемде қиындық туғызуда. Сол себепті, Аустралияның көзі көрмейтін және көзі нашар көретін студенттерді қолдаумен айналысатын орталығы әдістемелік құрал әзірлеген. Онда ағылшын тіліндегі жиі қолданылатын сөз-дерді қысқартып берген. Айталық, about (туралы) сөзінің алғашқы екі әрпімен ғана белгілейді. Елімізде де осындай зерттеу жұмыстары жүргізіліп, Брайль қарпінің оңтайландырылған түрі қарастырылса, мемлекет пен ата-аналардың қаржысына да үнем, оқушыларға да жеңіл болары сөзсіз.
Мектеп-интернат директоры-нан сұрап, зағип балалар оқитын сыныптың сабағы-на қатыстық. 7 бала оқитын 7 сыныптағы Ділназдың жайын жоғарыда айттық. 17 жастағы Жамбыл ауданының тумасы Әлнұр 14 жасында аталған интернаттың табалдырығын аттап, бірінші сыныпқа барған. Себеп, өзі тұрған ауылда зағип баланы оқытуға мүмкіндік болмаған. Қазір Әлнұр 7 сыныпта оқиды. Директордың сөзінше, мектеп табалдырығын кеш аттаған оқушыларды үлгеріміне қарап бірден жоғарғы сыныпқа ауыстыруға болады екен. Оқуға, білім алуға ерекше ынтасы бар оқушылар бізге Брайль қарпін егжей-тегжейлі түсіндіріп берді. Жазу үшін мұндағы әрбір баланың жеке Брайль құрылғысы бар. Құрылғының ортасына дәптерді қысып, бекітеді. Қалыңдығы әдеттегіден бірнеше есе қалың, 0,4 мм болатын дәптерге оңнан солға қарай Брайль грифелімен (арнайы ине) тесіп жазады. Парақтың артынан салынған нүктелер сол жақтан оңға қарай оқылады. Мұғалімдердің айтуынша, Брайль грифелімен бір нүкте тесу үшін 200 гр күш қажет.
ҚР Конституциясының 30 бабында азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына хақылы. Сондай-ақ, жаңа оқу жылының алдында өткен Тамыз кеңесінде Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбектов қосымша білім берумен қамту көрсеткіші айтарлықтай өскенін жеткізген еді. Қай топтағы оқушы болмасын, барлығы бірдей қосымша білім алуға тең құқылы. Алайда, көру қабілетінің бұзылысы бар оқушылар қосымша білім тұрмақ, бос уақытында оқитын Брайль қарпіндегі кітаптың өзіне әрең қол жеткізеді. Оған қарамастан мектеп-интернатта оқушылардың кітап оқуына қосымша барлық жағдай жасалған. Мұндағы әрбір сыныпта оқулықтағы жазуды үлкейтіп көрсететін аппараттар жұмыс істейді. Оған қоса, балаларға кітап оқуда «Книгалюб» құрылғысы үлкен көмек көрсетеді. Мұнда кез-келген кітапты сканерлеп, аудио нұсқасын тыңдауға мүмкіндік бар. Бірақ, «Книгалюб» орыс тіліндегі кітаптарды ғана дыбыстайды. Осыдан 2 жыл бұрын интернат басшылығы «Самырұқ-Қазына» қорының демеушілігімен 1 құрылғыға ғана қазақша бағдарлама орнатқан. Негізінен мемлекттік тіл мәселесі оқулық барысында да қиындықтар туғызуда. Гүлнар Дүйсенайқызының сөзінше, мемлекеттік тілдегі Брайль қарпіндегі көркемәдебиеттер тапшы. Интернаттағы оқушыларға кітаптардың басым көпшілігі Соқырлар қоғамының кітапханасынан жеткізіледі. Ол кітапханадағы «рухани байлықтың» барлығы дерлік Кеңес үкіметі тұсынан сақталған ресми тілде жазылған кітаптар. Брайль жүйесіне қазақ тіліндегі әріптер өткен ғасырдың 60 жылдары соғыстан зағип болып оралған Сәкен Өтегеновтің тікелей атсалысуымен енгізілген. Арада жарты ғасырдан астам уақыт өтсе де ана тіліміздегі оқулықтар басылмай келеді. Ал ескі кітаптардың бедерлі жазулары да саусаққа ілінбейтін күйге түскен. Шет елден сатып алу үшін қомақты қаражат керек. Ал Брайль жүйесіндегі кітаптарды басатын елімізде арнайы типография жоқ.
Интернатқа сапар барысында зағип жандардың оқуға, білім алуға, дүниені танып-білуге деген құштарлығы жоғары екендігіне тағы бір мәрте көз жеткіздік. Олар үшін кітап – бұлыңғыр дүниедегі жарық сәуле секілді. Жарық дүниені көрмесе де, кітап арқылы айналаға көз салады, әлемді таниды. Технологиялардың қарыштап дамыған ғасырында мүмкіндігі шектеулі жандарды тағы бір мүмкіндігінен айыру – адамзат үшін үлкен сын...
Сардарбек НҰРАДИН.
«Nur Otan» партиясының «Үздік бастауыш партия ұйымы» Республикалық байқауы 2015 жылдан бері өткізіліп келеді. Басты мақсат – бастауыш партия ұйымдарының рөлін және белсенділігін көтеру, олардың қоғамдық-саяси ықпалын күшейту. Ағымдағы жылдың 18-30 қыркүйек аралығында «Үздік бастауыш партия ұйымы» аудандық байқауының I кезеңі өткізілді. Барлығы 26 бастауыш партия ұйымдары қатысып, облыстық байқауға Шелек және Қаракемер бастауыш партия ұйымдары жолдама алған болатын.Мақсат айқын: бастауыш партия ұйымдарының рөлін және белсенділігін көтеру, олардың қоғамдық-саяси ықпалын күшейту.
Алакөл, Еңбекшқазақ, Ескелді, Жамбыл, Іле,Қарасай, Кербұлақ, Кеген, Панфилов, Сарқан, Қапшағай, Талдықорған бастауыш партия ұйымдарының ішінен партия мүшелері 500-ден жоғары 3-ші санаттағы Еңбекшіқазақ ауданынан «Шелек» бас-тауыш партия ұйымы жеңіске жетті.
Байқауға төрағалық еткен комиссия құрамында облыстық партия филиа-лы төрағасының бірінші орынбасары Ғалиасқар Сарыбаев, төрағаның орынбасары Гүлнар Тойлыбаева, облыстық партия филиалы ұйымдастыру және бақылау жұмыс бөлімінің меңгерушісі Самал Бакирова, облыстық партия филиалы саяси жұмыс бөлімінің меңгерушісі Гүлнәр Дүскеева, «Өлке тынысы» ЖШС директорының орынбасары Шыңғыс Бозым, «Жетісу» газеті заң және саясат бөлімінің меңгерушісі Мәди Алжанбай болды.
Барлық жеңімпаздар бағалы сыйлық-тармен марапатталып, «Nur Otan» партиясының «Үздік бастауыш партия ұйымы» Республикалық байқауының III кезеңіне жолдама алды.
Б.Рахимов,
«Nur Otan» партиясы
Еңбекшіқазақ аудандық филиалының консультанты.
Қазанның он бесінде Есік гуманитарлық-экономикалық колледжінің акт залында аудан әкімінің орынбасары Айбек Бидаев, аудандық ішкі саясат бөлімінің басшысы Момунжан Исламов, аудан имамдары, округ әкімдері және жауапты мамандарының қатысуымен жиын өтті.
Жиынды А.Бидаев жүргізіп, жиылғандарды күн тәртібіндегі мәселелермен таныстырды. Мінберге көтерілген М.Исламов аудандағы діни ахуалға тоқталып, жат ағымдарға ерген азаматтардың анықталып, олармен байланыс орнатылып, жұмыс жүргізіліп жатқандығын жеткізді. Сондай-ақ, аудандағы мешіттердің жай-күйін зерделей келе, тіркелмеген, құжаттары толық емес немесе мүлдем құжатсыз отырған мешіттердің атын атап, ескерту жасады. Осы тұста, А.Бидаев: «Мешіттер салынбай тұрып, алдымен құжаттары ретке келтірілсін», – деген сын-ескертпесін айтты.
Келесі болып мінбер тізгінін тартқан аудандық білім бөлімінің басшысы Бәтес Аманова мектептердегі оқушылардың ислам дініне деген бетбұрыстары жоғары екенін, алайда жұма күндері намазға үлгереміз деп кейбірінің сабақтан қашып немесе кешігіп жатқандарын сынға алды. Сонымен қатар, имамдарға да өтінішін жеткізді. «Мешіттерде қандай уағыз айтылып, нендей оқулар өткізіліп жатқандығын қатаң қадағаласаңыздар. Се-бебі, санасы әлі түбегейлі қалыптаспаған жас жеткіншектер теріс ағымдардың арбауына тез түсіп қалуы мүмкін. Түсіндіру жұмыстарының дұрыс болмағандығынан көп жастарымыз адасуы да ықтимал», – деді Б.Аманова. Ал, мектеп формасының барлық мектеп жасындағы оқушылар үшін бірыңғай екенін, білім ордасына орамал тағып немесе хиджаб киіп келуге тыйым салынатынын тағы бір мәрте қадап айтты. «Кейбір қыздардың мектеп формасы деп тізесінен жоғары тым қысқа белдемше киіп, мектепке барып жатқандарын көріп жүрміз. Сонда оларға тыйым жоқ па?», – деген ауыл имамының сауалына А.Бидаев: «Тәрбие – отбасынан басталады. Қыздарының не киіп үйден шығып бара жатқанын ата-анасы қадағалау қажет. Әкесі қызының қысқа киюіне тыйым салсын», – деп тоқетерін айтты.
Балтабай, Бөлек ауылдық округтерінің әкімдері де баяндамаға шығып, туындаған сұрақтарға жауап берді.
Ауданның бас имамы Сапархан Төреқұлов жиын барысында талқыланған мәселелерге тоқталды. «Мектеп оқушысына ілім алу – бірінші парыз. Оқып жатқан оқуын тастап жұма намазға барамын деуі – дұрыс емес. Егер сол уақытта бос болса, ешқандай себеп болмаса, онда барсын намазға. Алайда, себеп бола тұра және ол себеп – ілім алу болса, білімін алсын, оқуын оқысын», – деп хадистерден мысал келтіре, түсіндірді. Ислам – тыныштықты, татулықты көздейтін дін екенін тілге тиек етіп, ауыл имамдарымен тұрақты түрде әр тақырыпта жиындар өткізіп тұратындықтарын жеткізді.
Жиын соңында нақты тапсырмалар берілді.
Алмагүл НҰҒМАН.
Қоршаған ортаны қорғау, аялау – әрбірімізге міндет. Табиғат ананың тынысын ашып, оған қамқорлық сездіру мақсатында республикалық «Эко сағат» акциясы жүргізілуде. 3 қазаннан басталған акцияға ауданымыз да белсенді араласты.
Аудан әкімдігі, білім саласы қызметкерлері, үкіметтік емес ұйым өкілдері, ардагерлер кеңесі, аудан белсенділері атсалысқан акция барысында аудан бойынша 7000-ға жуық ағаштар отырғызылды.
Қолдағы мәлімет бойынша Алматы облысында «Эко сағаттың» аясында 30 мыңға жуық ағаш егілген.
Қайнар ЖҰМАҒОЖА.
Суретті түсірген Д.Төлемісова.
В районе действуют две центральные больницы и родильный дом. В ЦРБ в г.Есике трудятся 269 врачей, 1078 медицинских работников среднего звена, а в ЦРБ села Шелек 66 врачей и 211 медицинских работников. На данный момент в ЦРБ села Шелек проходит капитальный ремонт, сдача объекта планируется к концу этого года.
14 октября аким Енбекшиказахского района Бинали Ыскак посетил ЦРБ и родильный дом города Есика, в штате которого состоит 209 медицинских работников. В ЦРБ и роддоме с 2017 года внедряется автоматизированная медицинская система, приемное отделение ЦРБ начало работать по системе Triage. В ходе визита Бинали Ыскак в первую очередь проверил состояние центральной районной больницы. Главный врач района Жамиля Абеуова рассказала о работе районного здравоохранения и о дальнейших планах по его развитию.
Центральная больница в г. Есике рассчитана на прием 355 человек в день, в среднем принимает около 500 человек, а больница в селе Шелек рассчитана на 180 человек, но обслуживает в день до 350 человек. Также в районе 42 сельских врачебных амбулатории, 19 бригад скорой медицинской помощи и 4 объекта первичной медико-санитарной помощи. За 2019 год 17 специалистов медучреждений получили подъемные пособия, а пятеро бюджетный кредит на приобретение жилья по программе "С дипломом в село".
В целом Бинали Абдыкапасович был доволен работой здравоохранения, но сделал несколько замечаний в сфере хозяйства. По заверению руководителей медучреждений отмеченные недостатки будут исправлены в кратчайшие сроки.
Соб.инф.
Біз үшін қай замандағы тарихымыз болмасын қымбат, айтулы кезеңдерде ел басқарған хандарымыз, ту ұстаған батырларымыз, сөз бастаған шешендеріміз, ел бірлігі үшін тер төккен бабаларымыздың барлығы да құрметті. Тәуелсіздік алған жылдар ішінде қаншама аталар аруағы қайта тірілді, ұлтымыздың мерейі асқақтады. Еліміздің белгісі,ерлік дәстүрімізді, ежелгі тегімізді танып,бой көтеруге бет алғанымыздың айғағы екені рас. Әлбетте, өткен тарихымызды зерделеу зерттеу ісі, тек ғана тарихшыларымыздың жұмысы десек қатты қателесеміз. Отанын сүйетін өзінің туып өскен жерін,ата-мекенін, ата-қонысының тарихын, шежіресін білетін кез-келген адамның азаматтық борышы болмақ.
Осындай жетісулық тұлғалардың бірі Қосқұлақ Қалдауұлы, шамамен 1685 -1785 жылдар аралығында ғұмыр кешіп, 104 жасқа келген деседі. Шыққан тегі Ұлы жүз құрамындағы Албан тайпасының Қожбанбет тармағынан тарайды.
Қосқұлақ атануы да тегін емес екен. Нәресте туған кезде құлағының арт жағында қосымша құлақ тәрізді айнала түймелері болған,соған орай ырымдап балаға Қосқұлақ есімі беріліпті. Әкесі Қалдау кейін екінші баласы туғанда «Ұлдың атын ұйқас,қыздың атын қиғаш қой» дейтін аталы сөзді ескеріп,үлкені Қосқұлаққа ұйқастырып оның атын Бесбұлақ қойыпты. Біржағы бұл жайлаудағы бес бұлақ суының тоғысқан жерінде туған екен дегенді айтады. Осы екі кісіден өніп-өскен Қосқұлақтың ұрпақтары киіз үйінің маңдайшасын,ал Бесбұлақтан өрбіген ұрпақтар, бабаларының бас киімін күні бүгінге дейін көздерінің қарашығындай сақтап отыр.Бесбұлақтың бала кезінде жасаған ерлігіне орай Батырша атанған. Күллі Қосқұлақтың қара шаңырағы Қытай жеріндегі Іле-қазақ автономиялы облысы,Текес ауданына қарасты Ақши қыстағында тұратын Абиырұлы Шайықтың үйінде. Ал Батыршаның бас киімі Алматы облысының Ұйғыр ауданына қарасты Ақтам ауылындағы Рахымбайдың үйінде сақтаулы.
Бабамыздың туған жері туралы да екі мәлімет айтылады, бірінде Семейдің Аякөз маңы деп айтылса, екінші бір деректерде Албан,Суан тайпалары көшіп-қонып жүретін Жетісу өңірінде делінеді. Ал өмірден қайтқан кезінде Алтынемел мен Қоңырөлең төңірегінде жасаған екен. Бұдан шығатын қорытынды жоңғар шапқыншылығы заманның алмағайып кезеңімен тұспа-тұс екендігінен хабар беріп тұр.
Қосқұлақ атаның кіндігінен 8 ұл өскен. Үлкен әйелі Сұқсыр бәйбішіден: Бәйімбет, Тұңғатар, Бұқар, Қаржау, Бөрте болса, кіші шешемізден: Алжан, Қалжан және Тілеу атты балалары өрбиді. Бәйімбеттен басқалары өніп-өскен белді аталар шоғырын құрайды.Бұлардың ішінде өз дәуірінде асып туған айбынды Қаржау батыр кісі болыпты. Жоңғар соғысында Қанкелді, Сатай, Бөлек, Өтеген, Нау-рызбай, Райымбек, Сәмен т.б. батырлармен иық тіресіп, Жетісу жерін жау қолынан тазартқан белгілі баһадүр батырлардың бірі. Сондықтан заманында «Қаһарлы Қаржау» атаныпты. Бұл туралы «Қожбанбет руы» кітабында және мерзімдік басылымдар «Президент және Халық»,«Айқын»,«Жетісу» газеті, «Мұқағали» журналдарына шыққан зерделі зерттеулерде және 2007 жылы арнайы Алматы облысы Жамбыл ауданы Мәтібұлақ ауылында өткен, республикалық дәрежеде ғылыми-практикалық конференцияда толық қамтылған болатын.
Қосқұлақ ата бай да, кедей де болған емес, орта дәулеті, өзіндік тірлігі бар әрі бес уақыт намазын қаза қылмаған, өте тахуа таза адам болыпты.Сондықтан ел-жұртына қадірі мол қазыналы қария атанады.
Ел аузындағы бұрын-соңғы деректерді саралай келе Қосқұлақ атамыздың жамбасы тиіп мәңгілік жайғасқан жері Жамбыл облысының аумағындағы осы Қордай асуы. Дәлірек айтсақ, Алматы-Бішкек күре жолының 185 шақырымында, оңтүстік сәл өкпе тұсында мүрдесі жатыр.
Ал енді Қосқұлақ атаның ұрпақтары жайында сөз қозғасақ, кіндігінен тараған балаларының ішінде Қаржаудың ұрпақтары басқа балаларына қарағанда саны жағынан және ел ісіне араласқан тұлғалар көптеп шыққан ата. Қаржаудың өзін айтпаған күннің өзінде жоңғарлармен болған үздік-создық жүз жылдан асқан соғыста Қасабай, Шыңқожа, Айтақ, Күдері атты ұрпақтары да жерімізді азат етуге атсалысқан батырлар. Ал орыс империя-сы Ұлы жүз қазақтарының қоныстанған Жетісу өңірін игере бастағанда, Қаржау батырдың Сүгірбай атты баласы орыс мемлекетінің бодандығына қарсы болған Албан,Суан тайпасының аға сұлтаны Тезек төремен де айқасып, кейін төренің тікелей қысымымен амал жоқ Қытай жеріне ауған.(Тезек полковник шенін алған орыстың шенді офицері екені мәлім). Бұл оқиға туралы Ж.Айдарханұлының «Қара түлкінің ғаламаты» атты мақаласы бар. («Қожбанбет руы» 279 бетте).
Ал Тұңғатар ұрпағы болып келетін Әбдірасыл Ниязұлы 1942 жылы Құлжадағы екі жылдық мектепте оқыған.1944 жылы «Үш аймақ төңкерісі» кезінде әскер қатарына алынып, одан кейін Үрімжіде әскери қызметте қалып 1952 жылға дейін сонда болады.Кейін Текес ауданына келіп сақшы (милиция)мекемесінде өзінің іскер адал партия қызметкері екенін көрсетеді.
1957 жылы Бежиндегі жоғарғы партия мектебінде оқып, білімін тереңдете түседі.1959 жылы Текес аудандық сақшы мекемесінің бастығы дәрежесіне дейін көтеріліп, паспорт столында істейді.Орысша білетіндіктен осындағы Совет елшісі Зайковтың қарамағында астыртын ұйымға мүше болады да,елдің Қазақстанға көшуіне жағдай жасап «Совет азаматы» деген документ алу жағына белсенді түрде көмектескен.
1962 жылы 29 мамыр ұйғырлардың бүлігі басталады. Осы уақытта елге заңсыз артық құжат беру құпиясына байланысты Әбдірасыл сейвінен көптеген совет паспорты тәркіленіп, негізгі он шақты адам ұсталады. Зайковты босатып советке өткізіп береді де,9 адамды (оның ішінде 4 қазақ,3 ұйғыр,1 қырғыз,бір татар бар) «Совет агенті» деген айып тағылады. Әбдірасылды 19 жыл Үрімжі түрмесіне отырғызады. Алғашқы 4 жылы екі аяқ,екі қолы кісендеулі болған, арнайы почтамен газеттер алып отырған, кейін өзінің адал екенін Москва арқылы дәлелдеп,онан соң ғана түрмеден босатылады. Елге 1989 жылы оралып, 2006 жылы 82 жасында қайтыс болды.
Бозай ауылының ақсақалы Жабықбайдың (2013 жылы 83 жасында өмірден өтті ) айтуынша, 1865 жылдары қосқұлақтар Қытай жеріне барған,олар шахантай ұрпақтары екен. Алғаш Верный уезіне қарасты Талғар өзенінің төменгі ағысында Шоғандармен қатарлас отырған,келімсектер (қарашекпенділер) жер үшін болған жиі-жиі қақтығыстардан кейін, шығысқа қарай жылжи-жылжи Қарқара жайлауы арқылы Қырғызға аспақ болған,бірақ себебі белгісіз, көштің басын Нарынқол өңіріндегі Байынқол өзенінің жағасына 60 үй Шахантайлар жүгін түсірген. Осы жерде екіге бөлінген, көзі тірі Мамытханов Нүктебек пен Наурызбеков Бағашар қарттардың айтуынша Верный, Қарақолдан келе жатқан казак-орыс әскерлерімен Сырт жайлауының бір сіле-мінде Сатай мен Бексейіт бастаған топ атысып, ақыры Шахантайдың Смайыл әулеті шығынға ұшырап, Қытай жеріне өтеді. Екінші, Қаумен ұрпақтары 1872 жылы «Алайғыр-Сайқал» арқылы Бәйсе-йіт, Тоқсейіт, Бәзілбек, Батырбек, Жансейіт бастаған топ өтеді. Қазіргі «Алайғыр-Сайқалдың» ең ұшар басындағы асу «Жансейіт асқан» деп аталады.Бұл уақыттарда Тянь-Шань отрядын Ждан-Пушкин басқарып тұрғаны белгілі. Бексейіт пен Сатайдың бүгінгі көзі тірі ұрпағы Еркінбек шал мен Бағашардың айтуынша, 32 адамнан тұратын казак-орыстарды бастап келе жатқан топтың командирін 3 солдатымен атқанын, олардың шегініс жасап кері қайтқанына дейінгі оқиғаны, Сатайдың көзі тірі 78 жастағы немересі Бағашар айтады. Бұл, Саурықты қолға түсіргелі келе жатқан Ушаковтың отряды болатын.
Ал Қаржау батырдың ұрпақтарының, орыстарға қарсылығы Жетісу өлкесіне табандары тигеннен басталады.
Алматы облысының Ұйғыр ауданына қарасты Ақтам елді-мекенінің шығысындағы Сүтемгеннің етегін Ақбейіт деп атайды. Ауылдан 17 км қашық жерде ескі қорым зираттар бар екені мәлім.Онда 4 күмбез тұр; бірі Кәрібай бабаныкі,қалған үшеуі балалары Темірбек,Қырғыз (болыс) және қызы Айшаныкі. Соншама уақыт өтсе де, әлі бұзыла қоймаған қалпында. Оның мықты, сапалы болуы кезінде Жаркенттегі Уәлібай мешіт-медресесін жасаған шеберлердің қолынан шығыпты.
Қосқұлақтың Бөрте атасынан шыққан Кәтіп Айтуарұлы әнші сазгер,ағартушы мұғалім және Тілеуқабыл Өтейбойдақтың «Шипагерлік баян» еңбегін соңғы рет көшірген адам. Бұл кісі күйшілігі туралы (Б.Мүптеке, С.Медеубекұлы «Жетісу күйлері»,184 бет.Алматы «Өнер» 1998ж) кітапта көрсетілген.
Текес бойындағы Қожбанбет елінің көп сандысы Қосқұлақтар екені белгілі. Шахатайдың бір тармағы Бірдене байдың балалары Әбділдә,Нүсіп дегендер ауқатты бай ауыл екен. Бір кездегі табиғи апаттан бірталай шығынға батқан кездері болыпты. 1991 жылы Қапсалаң өзені тасып алапат сел тасқыны жүрген шақта жағалауда отырған үйлер мен көптеген малдарды қоса ағызып жайпап өткен. Айтушылардың мәліметіне қарағанда, байлауда желіде тұрған құлын-биелер болып 60-тай жылқы,400-дей қой,30-дан астам сиыр,он шақты киіз үй түгелімен селге кетеді. Осы сел тасқында Шахантай ауылдары аяусыз апатқа ұшыраған деседі.
Қожбанбет руындағы Ағымсарылар мен деңгейлес Қосқұлақтардың басым бөлігі қытай жерінде. Бұрын осында (Қазақстанда)әр жерде қалғаны болмаса көпшілігі қытай жерінде.Ол жақтағы олардың дәл қанша екенін дөп басып айту қиын. Ал Қазақстан аумағында шоғырланған аймақтары мына жерлер;
Ең алыс Қарағанды облысының Жезқазған, Сәтпаев және аудан орталықтарында жас жанұялармен қосқанда 100-ден астам тұрады. Алматы облысы Жамбыл ауданында Мәтібұлақ ауылында сол шамалас,яғни 50 үйдей отбасы бар. Аққайнар (Прудкии)ауылында 20 үй, Еңбекшіқазақ ауданындағы Жаңа-Тұрмыс елді-мекенінде 15 үй, сол сияқты Райымбек ауданының орталығы Кегенде 80 үй, Шалкөде өңірінде 35 отбасы тұрып жатыр. Енді ежелгі ата-қоныстары болған Ұйғыр ауданының Ақтам ауылында 100 үй, Аббатта 10 үй, оның сыртында Тиірмен, Қырғызсай, Шонжы т.б. Алматы қаласында 100-ден аса үй Қосқұлақ бар екенін анықтадық. Бұл әр өңірде шашырап жүргендерді қоспағандағы мәлімет
«Қожбанбет руы» кітабының 28 бетінде мынадай деректер баршылық; Қосқұлақ елінен аузын айға білеген,небір мықты са-йып-қыран саңлақтар шығыпты. Айталық: Қаһарлы Қаржау, Сасбақ, Күдері, Сатай, Бексейіт батырлар, көрнекті би болыстардан: Иманбектің Бақайы, Әскенің Баубегі, Кәрібайдың Қырғызы, 1200 жылқы біткен Түкебай бай, Оразбай бай, Атағожа бай, кезінде Бәйсейіт байдың «Жеті қасқыры» атанған ағайынды Жолай, Жонай, Қонай, Малай, Қапсалаң, Жайсаң, Шәбден. Тезек төренің жасқанбай жылқысын шапқан жүректі ер Сүгірбай, Тұрап би және Дедек қажыны ауыз толтырып айтуға болады. Солармен қоса Қытай Қосқұлақтарынан: 25 жыл ел басқарған Меди ақалақшы, оның әкесі Жансейіт ақалақшы, Түбекбай ақалақшы, Бейсембек қазы, Байқұрман манфаң (ақалақшыдан кейінгі лауазым аты), Мұқан зәңгі, өнерлі сері жігіт атанып, соңында мерт болған есіл азамат Шәмпи(бұл жөнінде Шарғын ақынның «Ақсұлу» атты көлемді дастаны бар), әсіресе, би-шешендер тарихынан өз орнын алмай келе жатқан, аруақты Байбағыс шешенді атап өтуге болады. Жұмабек Диханбайұлының «Қосқұлақ баба ұраным» атты дастаны бар.
Осы елдің қызы айтыскер әйел Дәрия (әкесі-Тұрысбек, барған жері-Жарты), бұның сыртында бүгінгі көзі тірі Шыңжаң өлкесіндегі қазақ балалар әдебиетінің атасы атанған, ақын Жүнісхан Бақай, жазушы, әрі ақын, әнші-сазгер Барат Тасыбеков, айтыскер халық ақыны Сүлеймен Әлібекұлы, композиторлар: Тұрсынжан Бәзілханұлы, Айтмұрат Төреғалиұлы, т.б. бар.
2016 жылы, Қазақ хандығының құрылуының 550 жылдығына орай Жамбыл облысының Қордай ауданының аумағына қарасты «Мұзбел» асуында Қосқұлақ атаның жамбасы тиген жерде ұрпақтары кесене тұрғызды. Ашылуына Қазақстан Тарихшылар қауымдастығы, Қазақстан Жазушылар Одағы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің зерттеуші – тарихшылары мен қалам-герлер қауымы, Қордай ауданында «Ел мен Жердің өткені: өңір тарихы және оның жеке тұлғаларының тағдыры» атты ғылыми-практикалық конференция өтіп, Қалдауұлы Қосқұлаққа орнатылған құлыптасты ашты. Бұл ескерткіштің өмірге келуіне осы атаның тікелей ұрпақтары болып келетін Т.Бердіқожаев, Т. Иманбеков,Т.Ботабеков, Н.Тепеев, Б.Толымбеков т.б азаматтар тер төкті.
Бүгінгі Бәйтерек ауылындағы қайта ашылғалы тұрған мешіт 2007 жылы тұрғызылған болатын. Алғаш Нұрлан Тепеевтің өз қаржысымен бастан аяқ тұрғызған. 2018 жылы Қосқұлақ атаның ұрпақтары ұйымдасып, күрделі жөндеуден қайта өткізіп, ел-жұрттың пайдалануына берілгелі отыр. Соңғы жөндеу жұмыстарына, тағы да аптал азамат Нұрланның көп күш салуының арқасында жүзеге асты.
Міне осындай бір рулы елдің түп қазығы өз заманында ел мен жердің тұтастығы үшін жан беріп жан алысқан тұлға Қосқұлақ Қалдаулының өмірі мен оның артынан өскен ұрпақтарының қысқаша тарихы осы.
Дүйсенбай СЫҒАЕВ, тарихшы.