Бүгінгі күні марқұмды ақтық сапарға шығарып салуды табыс көзіне айналдырып отырғандар баршылық.

Құзырлы органдардың айтуынша, бұл сала — бір шеңберде жұмыс істейтін бизнес: аталған шеңберге мәйіт қызметкерлері, полиция органдары, жедел жәрдем, ауруханалар кіреді. Бұл туралы «Jetisy Media» ақпараттық алаңында өткен баспасөз-мәслихатында Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) Алматы облысы бойынша департамент басшысының бірінші орынбасары Жандос Сағындықұлы мәлімдеді.

Осы саламен айналысатын сарапшылар мен мамандардың айтуынша салттық бизнес – бұл көлеңкелі бизнесттің бірі болып табылады.  Жерлеу рәсімдерін атқарушы бизнес өкілдері сыбайлас жемқорлыққа жол береді деседі. Олар зираттардағы орындар мен қайтыс болғандар туралы мәліметті сатуға дейін барады екен.

Осыған байланысты, ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) Алматы облысы бойынша департаменті «Жетісу-адалдық алаңы» жобалық кеңсесімен бірлесе Алматы облысы тұрғындарының бірқатар өтініштері мен шағымдарының негізінде Алматы облысында салттық қызмет көрсету саласында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг жүргізді.

Мониторинг барысында анықталғандай, жыл сайын Алматы облысында шамамен 13 мың адам өмірден өтеді. ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің деректері бойынша Алматы облысында 2018 жылы 13 286 өлім фактісі тіркелді, 2017 жылы – 13 486, 2016 жылы – 13 457. Мониторинг барысында осы бағытта туындайтын және республикалық деңгейде шешілуі қажет негізгі мәселелер мен сыбайлас жемқорлық  қауіпі анықталды.

Сорақысы сол, жақынынан айырылып, етегін жасқа малып отырған отбасының қайғысы өзгеге табыс әкеліп отыр. Жерлеу рәсімін ақылы түрде өткізетін кәсіпкерлердің нәпақасын арттыруға медицина қызметкерлері мен құқық қорғау саласының мамандары ықпал ететінге ұқсайды. Олар «Марқұм» туралы хабарламаны ақысын ала  отырып жеткізеді.

Бұл ақпаратты бірнеше жылдар қатарынан аталған қызметті ұсынып жүрген Евгений Мельников растап отыр. Оның айтуынша, өзі 2005 жылдары осы саладан табыс табуды бастапты. Бірақ мен барлығын заң шеңберінде іске асырып келемін. Ресми түрде кәсіпкер ретінде тіркелдім дейді.

 Сөзіне сенсек, өзге жерлеу рәсімімен айналысатын азаматтар құзырлы органдармен байланыста отыр екен. Олар әлде кімнің өмірден озғаны туралы  туыстарынан бұрын біліп отырады. Әрине барлығы да тегін ақпарат бермейді. Солайша екі-үш жақтап кәсіпті жүргізіп отыр. Өз басым құптамаймын деп ағынан жарылды кәсіпкер.

Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) Алматы облысы бойынша департамент басшысының бірінші орынбасары Жандос Сағындықұлы аталмыш қызмет көрсету саласын тексеретін бірде бір мекеменің жоқтығын алға тартты.

 Монополияға қарсы мекемелер жерлеу рәсімін ұйымдастыратын тұлғаларды тексермейді екен. Сондықтан да олардың қызметі лицензияланбайды. Этикалық нормалар еш жерде жазылмаған. Салттық (жерлеу) қызмет көрсету үшін тек жеке кәсіпкер ретінде тіркелу жеткілікті болып табылады. Сол себепті де оларда шекті баға жоқ. Бір сөзбен айтқанда тапсырыс берушінің қалтасы қалың болса тиісінше қызметтің барлық түрі көрсетіледі.

Тіркелу демекші, кәсіпкер ретінде кәсібін заңдастырғандар некен-саяқ. Мәселен, Алматы облысында жерлеу рәсімін өткізетін  37  ұйым тіркелген. Ал, тіркеуден өтпегені қаншама. Марқұмдарды соңғы сапарға шығарып салудың айналасындағы даулы мәселе мұнымен бітер емес. Қорымдардағы орындарды сататын пысықтарда табылады-мыс.

«Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 109-бабының 3-тармағына сәйкес, зираттар орналасқан және соларға арналған ортақ пайдаланудағы жерден елдi мекеннiң қайтыс болған әрбiр тұрғынын немесе осы елдi мекенде қайтыс болған тұрғылықты жерi белгiсiз адамды жерлеу үшiн кемiнде алты шаршы метр жер учаскесi тегiн бөлiнедi»- деп ашық жазылған. Бірақ заңды аяқ асты етіп, зираттардағы жерді сатып қалтасын қалыңдататындар да кездеседі.

Журналист Сандуғаш Дүйсенова  зираттардағы жер дауын зерттеп осы мәселенің  бел ортасында жүргендердің бірі. Ол да, өмірден өткен адамдарды жерлейтін жерді сатуға қарсы. Журналист ханым бұл әрекетті бассыздыққа санайды. Дейтұрғанмен, қабірлерді назардан тыс қалдырмау керек дейді. Себебі, онда көлікпен өтетіні былай тұрсын зиратты бұзып кететіндермен, қоршаусыз қалған бөбектердің мәйітін аяқасты ететін жағдайлар болатынын жасырмады. Сондықтан қабір орналасқан аумақты ретке келтіру керек деген ұсынысын баспасөз-мәслихаты кезінде білдірді.

Дау-дамай тутырған мәселені еліміздің басты арналары әлде қашан көрсетіп, дабыл қаққан болатын. Бірақ, нәтиже мәз емес. «өлі риза болмай, тірі байымайды» дейміз ғой әдетте. Өзгенің өлімін өзінің пайдасына жараттып жатқандарға «Тоқта!» деп айтқанмен құлақ аспайды-ау. Бірігейік, түйіткілді мәселенің түйінін тарқатайық.