Қазақ – ат қоюға шебер халық. Әрине, атау беріп, ат қою былай қарағанда қарапайым көрінгенімен, тереңдей түссеңіз ,оның тым күрделі екенін байқайсыз. Өйткені әрбір берілген атаудың өзіндік ерекшелігі болады. Көбінесе басқа халықтардың тілінде кездесетін атауларда оның сыртқы пішініне көп мән беріледі. Мұндай олқылық тіптен ғылыми терминдерге де қатысты. Ал біздің бабаларымыз атау бергенде оның сыртқы тұрпатына емес, оның ішкі мазмұнына мән береді. Сондықтан берілген атау терең мағынаға ие болып, халықтың философиялық танымы мен өмір тәжірибесінен хабар беріп тұрады. Осыған байланысты халқымыздың «құрттың атын жаңылып малта қойыпты» деген мақалы бар. Яғни, орнымен айтылмаған немесе жөнімен қолданылмаған нәрсеге қарата айтылатын сөз. Ал шын мәнінде малта дегеніміз судың түбінде жататын, сықпа құртқа ұқсап кететін, түсі ақ, өте жеңіл тастың атауы. Кезінде құртты суға езіп көжеге қататын немесе сусын ретінде пайдаланатын болған. Суға езіліп кішірейіп кеткен құрттар осы малта тастан аумай қалатын. Сондықтан екеуінің сыртқы ұқсастықтарына қарап кішкентай езілген құрттарды малта құрт деп атаған. Сырттай қарағанда құртқа малта атауын беруде ешқандай сөкеттік жоқ сияқты көрінеді. Бірақ бабаларымыз осы бір сырттай салыстыруға көңілдері көншімегені анық. Демек атау беру қазақтар үшін өте маңызды процесс болғаны анық.

Мәселен ас қорытуға арналған аса қажетті ферментті бөлетін безді ғылымда «Pancreas» деп атайды. Бұл тасбақаның жотасындағы тасы немесе сауыты дегенді білдіреді. Яғни бұл термин де без бен тасбақа сауытының сыртқы ұқсастығына қарап берілген атау. Ал орыстар «поджелудочная железа» деп атаған. Мұнда да асқазанның астында орналасуына қарап атағандығы анық. Екеуінің де көзбен көргендеріне бола атай салғандары күмән тудырмайды. Ал қазақтар болса мұны «ұйқы безі» деп атағанды жөн көрген. Себебі бұл бездің жұмысы тоқтаған жағдайда адам ауыр ұйқыға кетеді. Яғни, комаға түседі. Демек, ұйқы бұл бездің атқарар қызметімен байланысты. Тағы бір тілімізде кездесетін атаулардың бірсыпырасы отпен байланысты. Иә, от өмірдің өзегі екені шындық. От – жылу мен жарықтың бастамасы, энергияның көзі. Адамзат қоғамының дамуы мен гүлденуі де осы отпен тығыз байланысты. Сондықтан ежелгі халықтар оны тәңірінің бір сипаты ретінде көріп, оны қасиетті культ ретінде білген. Алғаш болып мифтік түсініктен бас тартып, нақты ғылымдарға жол бастаған ежелгі грек философтары да әлемнің негізін от, су, ауа, жер деп қараса, қытайлар бұл элементтердің қатарына металды қосады. Демек ежелгі философияның негізін қалаған мектептердің бәрінде от ең басты элемент. Ал бабаларымыз отты қасиетті деп қарағанын жақсы білеміз. Жаңа түскен келінге отқа май құйдыру, ауырған малды оттың арасынан айдап өту, отты сабамау т.б. секілді дәстүрлеріміз осының айғағы. Тіптен оттың өзін ғана емес, оның қалдығы күлді де кез-келген жерге төкпеген, күл төккен жерді баспаған. Бұрынғы сақтар мен ғұндар, үйсіндер мен қаңлылар да, одан бері түріктер үшін ошақтың маңызы ерекше. Ол үйдің ортасында орналасып, оған аса мән берілген. Сондықтан бүгінгі жанұяны бейнелейтін «от басы, ошақ қасы» тіркесі де тегіннен-тегін айтылмаса керек. Отау, отбасы, отан түсінігі де осы отпен тығыз байланысты. Ошақты айнала отырып, оттың басында өз жанұясымен отырған адамнан бақытты жан барма екен, сірә?! Отбасы да от секілді адамның жанын жылуға бөлеп, болашағына жарық түсіретін мейірім мен махаббатқа толы қасиетті орта. Ал Отанның отбасынан басталатынын ескерсек барлығы түсінікті болып шыға келеді. Барлығымыз осы ұлы отанның құшағында түтін түтетіп, өсіп-өнеміз.

Осындайда Отан ұғымының ішкі мәніне үңілсеңіз тағы бір қызыққа тап боласыз. Орыстың «родина» атауы туып өскен мекен, туған жер деген мағынаны беретінін  жақсы білеміз. Демек, бұдан қай жерде туып-өссе сол жер отаны деген ұғым туады. Ендеше атақты дін ғұламасы, алғашқы болып Құран Кәрімнің аудармасын жасаған Халифа Алтай ақсақалдың оқиғасын қалай түсіндіреміз? Оның туған жері де, өскен ортасы да түрік елі. Яғни, оның отаны да сол жер болуы керек. Бірақ қазақ елі тәуелсіздігін алысымен-ақ Қазақстанды Отаным деп осында қоныс аударғанын, ұшақтан түсе салып жерін сүйгенін неге жоримыз?! Онда ол өз туған жерін тәрк етіп, басқа елді таңдағаны сатқындық болып шықпай ма?! Мұстафа Өзтүрік, Қабдеш Жұмәділовтардың да осы қатарда болғаны ма?! Осыған негізделгенде Отан дегеніміз тағдырыңды сол жермен байланыстыруға негіз болған, оның атын естігенде жүрегің жалынға оранатын, сен үшін оттан да ыстық мекен. Ал олар үшін ондай жер туып-өскен жері емес, алыстағы қазақ елі болғаны ақиқат. Сол себепті Отан ұғымы мен туған жер ұғымының арасындағы айырмашылықты дәл тапқан бабаларымыздың теңдессіз тапқырлығына таң қаласың.

Нұрсерік ТІЛЕУҚАБЫЛ