Жаһандану заманында әлемде күн сайын жаңа мамандықтар пайда болуда. 2030 жылға дейін 57 мамандық жойылып, оның орнына 186 жаңа мамандық пайда болады. Ал біздің елде төрт жылдық оқуын тәмамдаған жастар өз мамандықтары бойынша жұмыс таба алмай жатыр.
Республикамызда 4 миллионнан астам жастар болса, соның 3,7% (81 мың адам) – жұмыссыздар, ал 23% өздеріне жұмыс істейтіндер қатарында. Жұмыспен қамтылған жастардың жалпы саны – 2 миллион 100 мың адамды құрайды. Бірақ жұмыссыздар қатары бұл көрсеткіштен әлдеқайда көбірек болуы мүмкін.
Жастардың жұмыссыз қалуының себептерінің бірі – нарық талабына сай емес мамандықтардың қаптап кетуі. Яғни ҚР өз егемендігін алғаннан соң елімізде экономисттер мен заңгерлердің тапшылығы қатты байқалып, осы мамандықтарға деген сұраныс өте жоғары болды. Бұл үрдіс 2005-2008 жылдарға дейін жалғасты. Кейіннен жастардың осы мамандыққа тым көп түсуінен елімізде осы саладағы жұмыссыздардың саны өсті. Соған орай соңғы бес жылда мемлекет осы екі мамандыққа грант санын мүлдем азайтып тастады. Бұл саясат жастарды өзге кәсіпті таңдауға итермелеу болғанымен, әлі толығымен шешімін таппады.
Ал екінші себеп – жұмыс берушінің жас түлектен тәжірибені талап етуі. Магистратураны халықаралық қатынастар мамандығы бойынша бітірген жастардың бірі –Марғұлан есімді жігіт. «Мен бакалаврды бітіргеннен соң бірден жұмысқа кіріп, өзімнің армандаған өмірімді сүремін деп ойлаған едім. Бірақ олай емес болып шықты. Мені ешбір компания не мемлекеттік мекемелер жұмысқа алмады. Себебі тәжірибем жоқ және магистратураны бітіруім шарт екен. Содан оқуымды жалғастырып, тағы екі жыл университет қабырғасында жүрдім. Енді жұмысқа тұрамын дегенімде тағы сол тәжірибесіз жұмыс жоқ екенін түсіндім» дейді жұмыссыз Марғұлан.
Қазақстан Республикасының бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаев «2050 Стратегиясында» «Әлемдік тұрақсыздықтың басты қатері – жұмыссыздықтың өсуі. Елде жүзеге асырылып жатқан мемлекеттік те, салалық та – барлық бағдарламалар, тек әлдебір бөліктері емес, барлығы нақты жұмысқа орналастыруды қамтамасыз етуі тиіс» деп атап көрсетті. Осы жарлықтан соң мемлекеттен жастар арасындағы жұмыссыздық мәселесін жою мақсатында «Жас кәсіпкер» жобасына бюджеттен 89 миллиард теңге бөлінді. Оқығандардың кем дегенде 20% өз бизнестерін бастауы шарт. Ал Білім және ғылым министрлігінің «Жас маман» жобасы 210 мың жасты қамтиды деп күтілуде. Жастарды индустриалды және қызмет көрсету салалары бойынша 100 мамандық түрлерін, 200 модернизацияланған оқу орындарында оқыту көзделуде. Мемлекет тарапынан жастар арасындағы жұмыссыздық мәселесін шешу мақсатында «Жұмыспен қамту – 2020», «Серпін – 2050», «Дипломмен - ауылға», «Жас маман» сынды бағдарламалар болғанымен, жұмыссыздар саны азаймауда. Сондықтан бұл өзекті мәселені басқалай шешудің жолдарын қарастыру керек. Біріншіден, бакалавр немесе колледждегі жас түлектер өз мамандығы бойынша әр демалыс сайын тәжірибе жинау мақсатында жұмыс жасаулары керек. Яғни қағаз жүзінде емес, шынайы мекемелерде жұмыс істеу арқылы шыңдалады және мол тәжірибе жинайды. Ол үшін мемлекет тарапынан жұмысқа уақытша тұру бойынша көмек қажет. Екіншіден, мемлекеттік грантта оқыған жастарды университет жұмыспен қамтуға міндеттелуі керек. Үшіншіден, гуманитарлық білім саласындағы гранттар санын азайтып, техникалық мамандықтарға тегін оқу санын көбейту керек. Атап айтқанда, инженерлерден бастап ақпараттық технологиялар саласының мамандары, нанотехнологтар, биотехнологтар, архитекторлар, құрылысшылар мен дизайнерлер және т.б. болып жалғасады. Сонымен қатар қызмет көрсету саласының қызметкерлері, 3 тілді жетік меңгерген мұғалімдер мен дәрігерлер де бар.
Эльмира Асанқызы
