Ауыз су – адамның тіршілігі үшін ең қажетті ресурс болып табылады. Бұл судың адам физиологиясындағы маңызды рөлінен туындайды. Адам ағзасының шамамен 65%-ын су құрайтыны белгілі. Тіпті сусыздану, аштық жағдайында адам ағзасы белгілі бір мөлшерде су жоғалтады, өйткені ағзада үздіксіз тотығу процестері жүреді. Су тапшылығы денсаулыққа айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін. Ағзадағы судың 10%-ға дейін азаюы мазасыздық, әлсіздік, аяқ-қолдың дірілі секілді белгілерді тудырады. Бұл құбылысты ағзадағы барлық метаболизмдік процестер, ас қорыту және тіршілікке қажетті заттардың синтезі тек су ортасында жүретінімен түсіндіруге болады. Су адам ағзасы үшін аса маңызды болғанымен, оны ішуге арналған тәуліктік қажеттілік салыстырмалы түрде аз. Орташа климаттық жағдайда, физикалық жүктемесіз, адам күніне 1,5 литр су жоғалтады, сондықтан осы мөлшерде су ішілуі керек. Су тұтыну деңгейіне табиғи (ауа температурасы, ылғалдылық, күн радиациясы, жел) және әлеуметтік (жұмыс жағдайлары) факторлар әсер етеді. Мысалы, орташа ауырлықтағы физикалық еңбекте жұмыс істейтін адам қалыпты климатта күніне 4 литр су тұтынса, ыстық климатта бұл мөлшер 5 литрге дейін артады. Алайда судың маңызы тек физиологиялық рөлімен шектелмейді. Ол санитарлық және тұрмыстық қажеттіліктер үшін де кеңінен қолданылады. Су жеткілікті мөлшерде пайдаланылғанда, жеке бас гигиенасын сақтауға, тұрмыстық тазалықты қамтамасыз етуге және инфекциялық аурулардың алдын алуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, ауруханаларда инфекциялардың таралуын болдырмау үшін сапалы су өте маңызды.
Судың сапасы адам денсаулығына тікелей әсер ететіндіктен, әлемде судың ластануына байланысты ішек инфекцияларының таралуы кеңінен байқалады. Су арқылы таралатын ауруларға тырысқақ (холера), іш сүзегі, сальмонеллез, дизентерия, туляремия, вирустық гепатит және басқа да қауіпті инфекциялар жатады. Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, табиғи су көздерінде полиомиелит вирустары, әртүрлі аденовирустар мен энтеровирустар жиі кездеседі. Су сапасының төмендігінен туындайтын инфекциялық аурулар жылына 500 миллионға дейін тіркеледі. Сондықтан халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету – маңызды әлеуметтік мәселе. Инфекциялық аурулардың су арқылы таралуы үшін келесі үш шарттың орындалуы қажет:
-Бірінші шарт ауру қоздырғыштарының су көзіне түсуі (қазіргі урбанизацияланған аймақтарда бұл жағдай жиі кездеседі, өйткені науқастар мен бактерия тасымалдаушылар бар).
-Екінші шарт патогендік микроағзалардың суда ұзақ уақыт өмір сүруі. Олардың биологиялық ерекшеліктеріне байланысты кейбір бактериялар мен вирустар суда ұзақ уақыт сақталуы мүмкін.
-Үшінші шарт инфекция қоздырғыштарының ауыз су арқылы адам ағзасына енуі. Бұл жағдай су тазарту технологиясы дұрыс сақталмағанда немесе су құбырларының алғашқы рет пайдаланылуы кезінде орын алуы мүмкін. Сол себепті су көздерін қорғау, тазарту және сапасын қамтамасыз ету мәселелері үнемі өзекті болып келеді.
Осы қауіптердің алдын алу үшін тиімді санитарлық бақылау және суды тазарту жүйелерін жетілдіру қажет. Табиғи судың химиялық құрамы өзгермелі болуы мүмкін, сондықтан ол әрдайым адам ағзасының физиологиялық және гигиеналық қажеттіліктеріне сәйкес келе бермейді. Кейбір жағдайларда судың сапасы нашар болғанда, зат алмасудың бұзылуына және әртүрлі аурулардың дамуына себепші болуы мүмкін. Табиғи судың микробиологиялық ластануы ішек инфекцияларының эпидемиялық өршуіне әкелуі мүмкін. Сондықтан ауыз судың сапасын санитарлық нормаларға сәйкес келтіру және сумен жабдықтау жүйелерін тиімді басқару аса маңызды.
Еліміздің аумағында халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы ауыз судың сапасын бақылау Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 ақпанындағы №26 бұйрығымен бекітілген «Су көздеріне, шаруашылық-ауыз су мақсаты үшін су жинау орындарына, шаруашылық-ауыз сумен жабдықтауға және суды мәдени-тұрмыстық пайдалану орындарына және су обьектілерінің қауіпсіздігіне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларымен айқындалған. Осы талаптарға сәйкес ауыз судың иісі мен дәмі сияқты органолептикалық көрсеткіштері арнайы шкала бойынша 2 баллдан аспауы керек. Сондай-ақ маңызды критерий судың лайлылығы болып табылады, ол 2 мг/л аспауы керек. Су кермектігі 7 мг- экв/л аспауы керек. Ауыз судың кермектігін анықтайтын кальций мен магний тұздарының төмен деңгейі сүйек сынғыштығының жоғарлауына әкелуі мумкін. Сонымен қатар, судың химиялық құрамы санитарлық нормаларға сәйкес болуы керек, бұл зиянды заттар мен қоспалардың болмауын білдіреді. Мысалы, қорғасын немесе сынап сияқты ауыр металдардың артық мөлшері денсаулыққа қауіпті болуы мүмкін.
Еңбекшіқазақ аудандық СЭББ
басшысы М.Азербаев
