Еліміз егемендігін алып, дербес мемлекет болғалы ата дініміз – Исламға бостандық берілгені баршаға мәлім. Әрине халқымыздың жастары тәуелсіздікке қол жеткізген жылдардан бастап дін ілімдерін үйренуге ден қоя бастады. Қазақтың жастары бабаларымыздың жолын қуып ислам елдеріне ілім іздеу үшін сапар шегіп те үлгерді. Сол жастарымыз исламның қазақ қоғамының дәстүрлі ұстанымы мен ерекшеліктеріне ешбір тұрғыдан бөтендігі жоқ тәлімін үйреніп келіп жатыр. Десек те, солардың арасында қазақтың ұлттық құндылықтары мен ерекшеліктерін мүлдем жоққа шығаратын кейбір араб елдерінде тәлім алып келген жастарымыз бар екенін айтпай кетуге болмайды. Міне, сондықтан дініміздің әр халықтың ұлттық ерекшеліктерін ескеріп, дәстүрінің озығын қолдайтынын негіздей отырып қоғамға дұрыс көзқарасты ұсыну білімді азаматтардың борышы.

Алла тағала қасиетті кітабы Құран Кәрімде: «Ей адамдар, расында Біз сендерді ер кісі мен әйелден жараттық. Сондай ақ, бір бірлеріңмен танысуларың үшін сендерді халықтар және тайпалар етіп тараттық. Шын мәнінде Алланың құзырында ең құрметтілерің – көбірек тақуалы болғандарың» – дейді. Демек, адам баласының әртүрлі халықтар, ұлттар, тайпалар және рулар болып жер бетіне тарауы Жаратушының тарапынан қойылған табиғи заңдылық. Жер бетінде осындай сан алуандықтың қалыптасуы тікелей Раббымыздың даналығы. Бұл даналықтың мақсаты – адамдар бірін бірі мен ақпын, сен қарасың деп кемсітуі немесе бөлінуі емес. Мұндағы мақсат – көп нәсілге тарап жатқан адам баласы өзара танысып, білісу еді. Аяттың соңында Алла тағала абзалдық пен артықшылықтың таразысын баяндайды. Адам өзінің тегімен, қанымен немесе байлығымен басқадан артық болмайды. Оның өзгеден артықшылығы мен абзалдығы Алланың әміріне бойсұнып, тақуалығы берік болумен екен.

Сондай-ақ, адамдардың тілдері мен түстерінің түрлілігі Жаратушы тағаланың шексіз құдіретінің айғағы. Бұл турасында Құранда: «Аспандар мен жердің жаратылысы және сендердің тілдерің мен түстеріңнің түрлі болуы Оның (Алланың) құдірет белгілерінен. Бұл мәселеде білетіндер үшін үлгілер бар» – дейді. Бұл аят арабтың тілі – араб, орыстың тілі – орыс, қазақтың тілі – қазақ, сол сияқты адамдардың түстері мен келбеттерінің сан қилы болуы Хақ тағаланың шексіз құдіретінің белгісі деп ескертеді. Әлемдегі түрлі тілдер мен келбет кескіндердің куәсі болып жүрген әрбір адам бұл көріністен ғибрат алуы керек. Бірақ өкінішке қарай біздің заманымызда халықтар бірін бірі ұлтына қарап ұлықтап, түсіне қарап сыйлайтын болды.

Адам баласының әртүрлі ұлттар болып қалыптасуы раббани жүйе болса, олардың әрбірінің ерекшеліктері мен өзіндік құндылықтары бұл жүйеден тысқары болуы мүмкін емес. Егер әрбір ұлттың өз ерекшелігі болмай, баршасына ортақ бір ғана қасиет болғанда, олардың өмір сүруі қиындап кеткен болар еді. Сондықтан, әр қоғамның ойлау өрісіне, географиялық және әлеуметтік талаптарына қарай өзіне тән өмір сүру үлгісі қалыптасты. Осымен әрбір қоғамның күнделікті өмірдегі үйренген жағдайлары, ұстанатын пікірлері, қолданатын сөз тіркестері және қоғамда кең тараған іс қимылдарының жиынтығы әдет-ғұрып, салт-дәстүр деген атаулармен жеке зерттелетін болды. Сол сияқты қазақ ұлтының да өзіндік құндылықтары мен өзіне тән ерекшеліктері бар.

Ислам – шынайы өмірмен санасып отыратын дін екеніне дау жоқ. Тарихтың парақтарын түгелімен ақтарып отырсақ та, Ислам діні жеткен жердің халқы өз құндылықтарынан айрылып, арабтанып кеткенін көре алмаймыз. Ислам әрбір ұлттың Алла әміріне қарсы болмайтын ерекшеліктерін оң қабылдап, бекітіп отырды. Ислам келген кезде жәхилият дәуіріндегі арабтар шарапты қатты ішетін. Олар үшін шарапсыз аталатын қуаныш болмайтын. Бірақ біздің дана дініміз мас қылатын ішімдіктерді бірден харам етіп, тыйым салмады. Бұл турасында Айша анамыз: «Ең алғашқы түскен сүрелер жәннат пен тозақ туралы болатын. Адамдар исламның айналасына жиналған кезде, харам мен халал аяттары түсе бастады. Егер де шарапты ішпеңдер, тастаңдар деген аят бірден келгенде, сахабалар: «Жоқ, біз шарап ішуді ешқашан қоймаймыз дейтін еді» – деп әңгімелейді. Керісінше біздің кемел шариғатымыз сол кездегі араб қоғамының жағдайын ескеріп, шарапқа тыйым салуға бірте-бірте алып келді. Олай болмағанда Айша анамыз айтқандай сахабалар бірден қабылдамауы мүмкін еді. Біріншіден Құран аяты шараптың пайдасы мен зияны да бар, бірақ оның зияны пайдасынан көбірек деп келді. Екінші кезекте аят мас болған кезде мұсылмандарға намаз оқуға тыйым салды. Содан кейін ғана соңғы кезекте шараппен бірге, құмар ойыны, бал ашатын тастар мен табынатын бұттарға түгелімен тыйым салған аят түсті. Ислам дінінің әр қоғамның өзіндік жағдайын ескеретінін, Имам Әш-Шафиғидің Ирактан Мысыр еліне көшіп барғанда көптеген пәтуаларына өзгерістер енгізгізілгенін де көре аламыз.

Адамның іс-қимылына қатысты шариғаттың үкімдерін зерттейтін «фиқһ» ғылымында қоғамда қалыптасқан әдет ғұрыпқа, салт-дәстүрге негізделген бірнеше «фиқһ қағидалары» пайда болды. Солардың бірі ретінде «Әдет-ғұрыпқа төрелікке жүгініледі» деген «фиқһ» қағидасын айта білеміз. Ислам ғұламалары шариғаттың Құран аяты немесе Пайғамбар хадисі секілді нақты мәтіні келмеген мәселелерді, аталмыш қағидаға сала отырып үкімін беретін. Сондай-ақ, имамдар фиқһи мәселелерде әр адамның жағдайы бөлек болғандықтан, оның өзіне жеке пәтуа беріп, оған қатысты шариғаттың үкімін бекітіп отырды. Сондықтан, «фиқһ» және «фиқһ» негіздері ғылымдарында әдет ғұрып мәселесі көбірек талқыланудың өзіндік маңызы бар. «Фиқһ» ғалымдары өздерінің көптеген пәтуаларын адамдардың күнделікті өмір сүру үрдістеріне негіздей отырып айтып кеткен. Әсіресе адам өміріндегі сауда саттық, егін, шаруашылық отбасылық өмірдің мәселелері және қоғамдық қағидаларға қатысты шариғаттың көптеген үкімдері әрдайым әдет ғұрыпқа негізделіп отырған.

Алла тағала қасиетті кітабында: «Кешірімді бол, ғұрыпқа бұйыр және надандардан жырақ бол» – деп әмір етеді. Сондай-ақ, хадис имамдары ұлық сахаба Абдулла ибн Масғудтың: «Мұсылмандардың жақсы деп қабылдағаны, Алланың құзырында жақсы, ал мұсылмандардың жаман деп қабылдағаны жаман болып есептеледі» – деп айтқанын жеткізеді. Ислам дінінің көздегені адам баласының мүддесі болып келеді. Адам баласына салауатты өмір салтын сыйлап, екі өмірде бақытты ету. Тағы бір аятта: «Сендерге дінде ешбір қолайсыз жағдайды жүктемеді» – делінеді. Ғұрып дегеніміз бір қоғамда қалыптасқан жағымды әрі қайырлы іс. Демек, Алла тағала жоғарыдағы аяттарда қоғамда жағымды жағдайларды қалыптастырып, оларды негізге алуға әмір етіп тұр. Сондай-ақ, біздің дініміз адам баласына ешқашан қиын, қолайсыз болатын істі міндеттемеген. Сол сияқты Ислам адамның қолайсыз жағдайда өмір сүруін қаламайды да.

Ислам келгеннен кейін де арабтардың қоғамында қалыптасқан кейбір жағдайларды бекітіп, қолдады. Мысалға, өлтірілген адамның құнын төлеу араб қоғамында исламнан бұрын бар еді. Ислам келген соң, оны жоққа шығармай «кек алумен» бірге қосымша жаза етіп бекітті. Сол секілді сауда-саттық саласында араб қоғамында іске асып жатқан «мудараба, серіктестік, сәләм саудасы» сияқты сауданың үлгілерін де ислам қолдады. Ханафи мәзһабының үлкен имамдарының бірі Әл-Кәмәл ибн Әл-Хумәм өзінің Фатхул-қадир атты кітабында: «Шариғаттың мәтіні (аят, хадис, сахабалар сөзі) келмеген тұста, ғұрыптың үкімі ижмағ үкімімен тең болады» – дейді.

Ғұрып сөзі арабтың «ғұрыф» сөзінен келіп шығады. Тілдегі мағынасы жақсы, көркем,  және жағымды іс дегенді білдіреді. Терминдік қолданыстағы анықтамасына келер болсақ, «ол белгілі бір қоғамның күнделікті өмірінде сөзге немесе іске қатысты үйреніскен және қалыптасқан жағдайлары». Демек, ғұрып ұғымы сөзге және іске де қатысты. Іске қатысты болған ғұрыпты «фиқһ» негіздері саласының ғалымдары «ғұрып ғамали» яғни істік ғұрып, сөзге байланысты болғанын «ғұрып қаули» яғни сөздік ғұрып деп атайды.

Ал әдет арабтың «ғадат» сөзінен келіп шығады. Қайта келу, қайталау, жалғасу секілді мағыналарды білдіреді. Ғалымдардың берер анықтамасына тоқталсақ, «әдет дегеніміз ақли қатысусыз қайталанып отыратын жағдай». Рационалдық негізде қайталанған жағдайлар әдетке жатпайды. Мысалы әр күні жұмысқа келіп, компьютерде отырып жұмыс істейтін адамның әрекеті қайталанып отырғаны үшін, оны  әдет деп айта алмаймыз. Себебі, бұл тұста рационалдық биліктің әсерімен қайталану үрдісі орындалуда. Орындалып тұрған іс пен оның себебінің арасында тығыз байланыс орнап тұр. Демек, «әдет-ғұрып – белгілі бір қоғамдық-әлеуметтік ортада пайда болып, оның мүшелерінің мінез-құлқының, тұрмыс-тіршілігінің бұлжылмас қағидаларына айналған жөн-жосық, жол-жоралғы».

Істегі ғұрыптарға мысал ретінде адамдардың сауда-саттық кезінде тілмен айтпай-ақ, алыс-беріспен ғана мәміле жасау, көпшілікке арналған моншаға уақытты тағайындамай кіру, келген қонаққа міндетті түрде дастархан жайып тағам ұсыну, үйге келген қонақтың дәмнен ауыз тиюі, жаңа зат алған адамға байғазы беру, адам басына қиындық түскенде жылу жинау, қуанышты оқиға болған кезде хабарлап сүйінші сұрау және келін түскенде беташар жасап келінді қарсы алу секілді әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді айта білеміз.

Ал сөздік ғұрыптар мен дәстүрлердің қатарына негізінде тілдегі мағынасында ұл мен қызға да бірдей бала деп айтса да, «бала» сөзін тек ұл балаға ғана қолдану. Сондай ақ, ет сөзін балықтың етінен басқа жануарлардың етіне айту. Себебі, күнделікті қолданыста балықтың етін ешкім ет деп айтпайды. Қой, сиырдың етіне ет деп айтып, балықтың етіне балық деп қана айтылады.

Ислам ғұламалары әдет ғұрып, салт дәстүрлерді жалпыға немесе белгілі бір топқа ғана қатыстылығына байланысты екі түрге бөледі. Біріншісі «ғұрып ғамм», екіншісі «ғұрып хасс» делінеді. «Ғұрып ғамм» дегеніміз көп елдерге немесе барша адамдарға қатысты болған әдет ғұрыптар. Яғни көптеген елдерге немесе барша адамзатқа ортақ болғаны. Ал «ғұрып хасс», белгілі бір елге немесе адамдардың бір тобына ғана қатысты болады.

Қоғамдағы кең тараған істерді, әдет ғұрыптар мен салт-дәстүрлерді қабылдау үшін, исламның қоятын шарттары айқын. «Фиқһ» ғылымында «Нәрселердің негізі мұбах» деген қағида бар. Мұның мағынасы, қандай іс, сөз, жағдай немесе көрініс болса да негізінде халал және рұқсат етілген болып есептеледі. Демек, оларды істеуге, айтуға, жасауға немесе ұстануға рұқсат етілген. Бірақ, исламның ережелері мен талаптарына қайшы келетін, шариғат тыйым салған істердің немесе жағдайлардың үкімі басқа. Осылайша шариғаттың арнайы келген мәтінінің шектеуімен негізінде халал әрі рұқсат етілген жәйттер тыйым салынған жағдайларға айналады.

Сондықтан, «фиқһ «негіздері ғалымдары ғұрыпты «сахих» және «фәсид» деп екіге бөледі. Мұның мағынасы дұрыс және бұрыс ғұрып дегенді білдіреді. Дұрыс ғұрып исламда халал болған істі харам етпейтін, харам болғанды халал етпейтін ғұрып. Жалпылама айтқанда шариғаттың үкіміне қайшы келмейтін іс. Ислам ғұламалары мұндай ғұрыпты қабылдап, «фиқһ» саласында атап айтсақ, ант ету, талақ (ажырасу), сатып алынған затты тапсыру, сауда-саттық саласының терминдері т.б. мәселелерде сүйенетін негіздердің бірі етеді. Біздің қазақтың «дәстүрдің озығы» дегені осы сахих ғұрып болса керек.

Ал «фәсид ғұрып» дегеніміз, шариғаттың ережелеріне қайшы келген, халалды харам, харамды халал еткен ғұрып. Мысалы белігілі бір қоғамда тек өсімге ақша беріп және алып жұмыс жасау, қуанышқа арналған шараларда жын ойнақ музыка қойып, ерлер мен әйелдер қосылып билеу, ер кісілердің алтыннан неке жүзік тағуы секілді қалыптасқан істерді ғұрыптың осы түріне жатқызуға болады. «Дәстүрдің тозығы» болып есептелетін мұндай ғұрыптарды ислам шариғаты мүлдем қаралап, қарсы күресіп, мұсылман қоғамды бұлардан тазартуға жұмыс жасайды.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, ислам діні әрбір халықтың, ұлттың  өзіндік құндылықтары және ерекшеліктері – әдет-ғұрпы және салт-дәстүрлеріне айрықша көңіл бөлген. Сондықтан ислам ғұламалары әдет-ғұрып мәселесін талдап, осылайша оның өзін жеке тақырып етіп зерттеген. Егер біздің заманымызда пайда болған кейбір білімдісымақтар айтқандай ислам діні ұлт, ұлттық құндылықтар, әдет, ғұрып, салт және дәстүр секілді ұғымдардың барлығын дерлік жоққа шығаратын әрі қабылдамайтын болғанда, ғұламаларымыз бұл тақырыпты осыншалықты зерттемеген болар еді. Әрине мұндай атүсті пікірлер дініміздің мақсаттары мен негіздерін жете түсінбегендіктен шығып отыр.

Сондай-ақ, дәстүрге бұлай теріс көзқараспен қарау және жоққа шығару тек бір ұлттың тамырына ғана балта шабу емес, дінді бұзушылық болады. Себебі, шариғаттың мәтіндері адам өмірінің негізгі ережелерін қамтығанмен, адам өмірінде кездесетін әрбір оқиғаны арнайы тәптіштеп айтпағаны ақыл иесіне белгілі. Міне осы тұста фиқһтың қияс, истихсан, истисхаб, қоғамның мүддесі және ғұрып секілді тәсілдеріне жүгінуге тура келеді. Бұл тәсілдер мен негіздерге сүйене отырып шариғаттың үкімін беру ғасырлар бойы ислам ғұламаларының салып кеткен ұлы жолы.

C.ТӨРЕҚҰЛОВ,

ауданның бас имамы

Дін – ерекше қозғаушы фактор. Сол себепті де мемлекеттік-конфессиялық және конфессияаралық қатынастардың барлық мәселелерінің оң шешім табуы өте маңызды.

Аталған саладағы барлық түйіткілдер үш негізгі қағидатты: тепе-теңдікті, бейтараптықты және төзімділікті сақтай отырып шешіледі. Алматы облыстық дін істері басқармасының басшысы Рахмет Разбекұлының айтуынша, бүгінгі күні облыста діни ахуал тұрақты.

«Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес облыста 637 діни бірлестік жұмыс істейді. Оның ішінде: 466 ҚМДБ ислам мешіттері, 52 православиелік ДПШ, 11 Рим-Католиктік, 96 протестанттық, 10 Ехоба куәгерлері, 1 Бахай қауымдастығы, 1 Кришна санасы қоғамы тіркелген. Қазіргі таңда еліміз бойынша 18 діни конфессия бар, соның 12-сі Алматы облысында өз жұмысын арттыруда. Сонымен қатар, облыста тіркелген 466 ислам мешіттерінде барлығы 573 имам қызмет атқарады. Оның ішінде: 282 бас имам, 96 наиб имам, 22 ұстаз, 11 азаншы, 162 молда бар.

Тағы да айта кетерлігі, христиандық және басқа да діни бағыттарда 307 діни қызметші еңбек етеді. Олардың ішінде: 75 православие, 29 Рим-Католик, 200 протестанттар, 2 Бахай ілімі, 1 Кришна санасы қоғамы.

Облыста 30 миссионер тіркелген. Тарқатып өтсек, Кореядан – 8, Турциядан – 2, Испаниядан – 5, Польшадан – 9, Италиядан – 2, Литвадан – 1, ҚР – 3 миссионер діни тұрақтылықты сақтауға жұмыс жасауда.

Жоғарыда аталған барша діни орындардың ахуалын Алматы облыстық дін істері басқармасы тікелей бақылауына алған. Аталған басқарма конфессияаралық қатынастарды нығайту; мемлекеттің зайырлы тұрақтылығын дамыту; дінді деструктивті мақсатта пайдалануға жол бермеу сынды мақсатты істерге басымдылық берген.

Сондай-ақ басқарма діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018-2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру бойынша түрлі діни ағымдардың жетегінде кеткен азаматтарға психологиялық көмек беруде. Олармен теологтар мен психологтар бірлесе жұмыс жасауда.

Алматы облыстық дін істері басқрамасының басшысы Рахмет Есдәулетов өз сөзінде облыста теріс ағымға түскен тұрғындардың бар екенін айтты. "Олармен түсіндіру, түзету шараларын жүргізіп жатырмыз. Десе де бірден өз қателіктерін түсініп кетеді деп айта алмаймын. Ол үшін уақыт қажет", – деді.

Осы орайда халықтың діни сауаттылығын арттыру бойынша басқарма тарапынан 2019 жылы 326 семинар, 73 конференция, 338 дөңгелек үстел, 2179 кездесу, 332 дәріс, 363 акция, 1068 тәрбиелік сағат, 477 отырыс, 63 пікірталас, 30 сауалнама, 49 фокус-топ, 3 фильм көрсету, 15 спорттық іс-шара, 46 көрме, 8 форум, 2 эссе байқауы, барлығы 5763 іс-шара өткізіліп, 394 244 адам қамтылып жүйелі түрде іс-шаралар атқарылып келеді. Бұдан бөлек, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы да түсіндіру, діни экстремизмнің алдын алу іс-қимылдары қолға алынып, облыстық «Жетісу» телеарнасынан «Ғибратты қазына» бағдарламасы және де басқарманың өз тарапынан 1000 данамен жарық көретін «Дін және руханият-мәдениет әлемі» деген атаумен газет жарық көрген.

Анар САБЫРОВА

Араға жыл салып, күллі Ислам үмметі аңсай күткен ұлық мереке – Құрбан айт та келіп қалды. Баршаңызды ең алдымен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы және Еңбекшіқазақ ауданының имамдары атынан Құрбан айт мерекесімен шын жүректен құттықтаймын.

Әрбір мұсылман баласы Құрбан айт күні таңертең дәрет алып, өзінің алғашқы қадамын тазарудан, мұнан кейін үстіне кіршіксіз таза да жаңа киімдерін киіп, хош иіс себініп, мешітте көпшілікпен бірге мерекелік намаз оқудан бастайды. Осылайша мұсылман мерекесі құлшылықпен басталып, өзінің барлық сән-салтанатымен имандылық думанына жалға-сады.

Құрбан айт мұсылман ай күнтізбесіндегі зүлхижжа айының оныншы жұлдызында басталып, үш-төрт күн мере-келенеді. Негізінен, бұл айт мейрамы мұсылмандардың Мекке мен Мәдине шаһар-ларында қажылық парызын өтеу кезеңімен аяқталады.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев-тың бастамасымен тәуелсіз еліміз «Құрбан айт»  мерекесінің алғашқы күнін республикалық деңгейде демалыс күні ретінде мерекелеп келеді. Биылғы қасиетті мереке тамыз айының 11-ші жұлдызына тап келеді. 07.00-дегі таңғы намаздан кейін құрбандық шалуға болады.

Құрбан айт мерекесінде мүмкіндігі бар әрбір мұсылман баласы Алла тағаланың риза-шылығы үшін құрбандық шалуы тиіс. Тіпті, Алла Елшісі (с.а.с.): «Кімде-кім дүние-мүлкі мол бола тұра құрбан шалмаса, біздің мешітімізге жақындамасын», – деп қатаң ескерткен. Сондық-тан қорасында малы, яки қалтасында қаражаты бар кісі сараңдыққа салынбай, Алла жолында малын құрбан етіп, мұқтаж жандарға үлестіріп беруі керек. Бұл рәсім Құрбан айт намазынан кейін айттың үш күнінде орындалады. Сүйікті пайғамба-рымыз (с.а.с.) мерекенің бас-талуы мен құрбан шалудың уақытына қатысты: «Біздің бұл күнде алғашқы атқаратын ісіміз – намаз оқу, сосын қайтып келіп, құрбандық шалу. Кімде-кім осылай етсе, біздің сүннетімізге ергені. Ал кімде-кім бұдан бұрын құрбандығын шалатын болса, бұл құрбанының отбасына берілген еттен айырмашылығы жоқ. Мұның құрбан болуы мүмкін емес», – деген.

Айта кетейін, төрт түлік малдан тек қана қой, ешкі, сиыр және түйе ғана құрбандыққа шалынады. Қой мен ешкі бір жасқа, сиыр екі жасқа, түйе бес жасқа толуы керек. Алты айдан асқан тоқтының сыртқы көрінісі қомақты болса, құрбандыққа жарайды. Ал, ешкі міндетті түрде бір жасқа толуы керек. Қой мен ешкі бір кісі атынан құрбан етіледі. Ал, сиыр мен түйені бір адамнан жеті адамға дейін бірігіп құрбан етіп шала алады. Ең алдымен құрбандық малы сол жағымен құбылаға қаратып жатқызылады. Сосын бауыздайтын кісі «Бисмилләәһи Аллааһу әкбар» деп малды иегінің астынан өңешін, кеңірдегін және күре тамырларын кесе отырып бауыздайды. Малдың жаны шықпастан басын кесіп алу және терісін алу – мәкруһ амал. Малды бауыздап жатқанда «Бисмилләһ» сөзін әдейі айтпай қойса, ол малдың етін жеуге болмайды.

Құранда «Хаж» сүресінің, 28-аятында: «Құрбанның етінен өздерің жеңдер әрі міскіндер мен кедейлерге жегізіңдер», – делінген. Демек, құрбандыққа шалынған малдың етінен өзі және өзгелер де жей алады. Дұрысы, бұл мәселеде пайғамбарымыздың өсиетін басшылыққа алып, құрбан етін үшке бөліп, бір бөлігін мұқтаж жандарға, екінші бөлігін туған-туыстарыңыз немесе көршілерге, ал қалған бөлігін өз отбасына алып қалған жөн. Сондай-ақ, «барлығын Алла жолында атадым» деп құрбан етін түгелдей тұрмысы төмен жандарға таратып беруге де болады. Бір ескеретіні, құрбан шалушы адам сойылған малдың терісін пайдалана алмайды және қасапшыға ақы ретінде де беруіне болмайды. Терісі садақа ретінде берілуі тиіс. Айтпақшы, шалынған малдың бас-сирағы мен ішек-қарнын ысырап етіп  тастамай, оларды тазалап алып, мұқтаж жандарға үлестіріп беру керек. Құрбан айттың ең сүйікті амалы және осы мерекенің басты құлшылығы болған құрбандығымыз толықтай қабыл болуы үшін малдың жеуге жарамды болған ешбір ағзасы күл-қоқысқа тасталмауы қажет.

Жаратқан Ие баршаңыздың ізгі ниеттеріңізді қабыл етсін!

Сапархан ТӨРЕҚҰЛОВ,

ауданның бас имамы.

Ислам – қоғам ішінде бейбіт өмір сүру мен тәртіп сақтауға шақыратын дін. Бұл әрбір адамның Алланың және адамдардың алдындағы мұсылмандық міндеттерін толық орындауы-на мүмкіндік береді. Үлгілі мұсылман өз мемлекетіндегі заңдарды сыйлайды, онда қоғамдық-саяси тұрақтылық пен тыныштықтың болуын қалайды, оның экономикалық жағынан өрістеуіне де қажыр-қайрат жұмсайды. Ол мойнына елдің келешегі жүктелген азаматтарға дұға жасап, оларға Алладан игілік тілейді.

Ислам тек құлшылықтар діні ғана емес, ол қоғамды, Отанды қорғап, елді сүюге, адамзатқа адал болуға, айналаға пайда келтіруге тәрбиелейтін парасат діні.

Ислам дінінің тәрбиелік маңызы зор. Ислам діні – мәдениеттіліктің бастамасы, оны қорғаушы күш. Ислам өзінің жолын құлдықты жою, кедейлерге көмек көрсету сияқты маңызды әлеуметтік-экономикалық реформалардан бастады, әлемге басқа әлемдік діндерден өзгеше, берекелік жүйесін берді. Ислам бойынша, бақытты өмір сүрудің кілті – имандылықта.

Ислам діні – әрбір мұсылман-ның әлеуметтік жағдайына да басты көңіл бөледі. Отбасы, бала тәрбиесі, мұсылман арасындағы қарым-қатынастың жүйелігін ислам жіті қадағалайды және кез келген әлеуметтік мәселелерді түсіністікпен шешуге, ауыртпалықтарға сабыр етуге шақырады. Осының нәтижесінде мұсылман-ның бойында белгілі бір мінез-құлық пайда болады.

Ислам қоғамындағы тыныш-тық пен ынтымақты сақтау үшін мұсылман қауымынан мынандай негізгі қағидаларды сақтауды талап етеді. Бірінші, өзгенің ақысын бұзбау. Ислам дінін қабылдаған, Құраннан нәр алған әрбір мұсылман өзгенің ақысын жемей, ала жібін аттамай, өзге мұсылман бауырына зиянын тигізбеуі керек. Екінші, әділ болу, жақсы қатынас жасау. Үшінші, жақсы мінезге ие болу. Ислам жақсы мінез-құлықтан тұрады. Пенденің иман тұрғысынан кәмілдігі мен әлемнің тыныштығы жақсы мінез-құлықпен жүзеге асады. Төртінші, сенім еркіндігі. Ислам жеңіл дін әрі ешкімді сенімі үшін айыптамайды. Дінде зорлық жоқ. Бесінші, мейірімді және кешірімді болу.

Шынайы мұсылман өз шама-шарқынша қоғамға пайда келтіргені жөн. Жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыюдың өзі жақсы амал. Исламда сауапты істер жасау – бауырмалдық, қайыр-садақа жасау, зекет беру, адал еңбек ету секілді көптеген құндылықтарды қамтиды.

Мұсылман үшін отбасын бағып-қағу да үлкен сауап. «Ер адамның садақа етіп шығарған динарының ішіндегі ең абзалы – өзінің қарамағындағылары үшін шығарған динар, Алла жолындағы өзінің көлігіне шығарған динар және де Алла жолындағы өз жолдастары үшін шығарған динар» делінеді хадисте (Муслим).

Шынайы мұсылман баласы үшін ешкімге мұқтаж болмай өмір сүру, адал жолмен мал табу – басты өмірлік қағидаттардың бірі. Миқдад ибн Мағди Якрабтан жеткен риуаятта Мұхаммед Пайғамбар: «Ешбір адам өз қол еңбегімен тапқан тағамынан тәуір тамақ жемеген. Расында, Алланың пайғамбары Дауіт те қол еңбегімен тамақ тауып жеген» деген.

Исламның іргетасы жақсы мінезге құрылған. Жақсы мұсылман болу үшін көркем мінезге бай болу керек. Исламның биік өнегелі тұлғасы – Мұхаммед пайғамбар ерекше көркем мінез иесі болған. Бұл жөнінде Құранда: «Әлбетте, сен көркем мінезге иесің» («Қалам» сүресі, 4-аят) делінген.

Кісі ауырғанда оның жағдайын сұрау, дүние салса көңіл айту, қолдан келсе көмек көрсету – мұсылмандық сипаттардан. Пайғамбар былай деп баяндайды: «Ауру адамның халін сұрауға баратын жол – жәннатқа баратын жол, ал ол адамдарға періштелер қанатын төсейді».

Мұсылман сипаттарының тағы бірі – бауырмалдық. Мұхаммед Пайғамбар: «Сендердің ешбірің өзіне қалағанын діндес бауырына да қаламайынша, толық иман келтірген болмайды» деген.

Осындай көркем сипаттар кез-келген адамның бойында табылса, онда ол өмірінің әртүрлі сынақтарынан сүрінбей өтіп, кез-келген әлеуметтік жағдайлардың шешімдерін оңай таба білмек.

Дін ұлтты ұйыстырушы фактор және гуманистік қоғамдық құбылыс ретінде ұлтаралық үдерістерді тұрақтандыруға, бейбітшілік пен адамзаттық келісімнің орнығуына әсер етеді. Қазіргі Қазақстанның діни саласына төзімділік пен сыйластық тән. Бұл қуаттты тұрақтандырушы фактор болып табылады.

Ақнұр ТҮРЛІҚОЖА,

«Алматы облысы дін істері басқармасының Дін саласындағы мәселелерді зерттеу орталығының дінтанушы маманы