Бүгін Мемлекет басшысы Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комиссияның қорытынды отырысы өтті. Жиында ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың сөйлеген сөзін толықтай оқырман назарына ұсынамыз.

Құрметті кеңеске қатысушылар!

Соңғы екі ай еліміз үшін оңай болған жоқ. Дағдарыс әлі толық еңсерілмей тұр.

Дегенмен, індеттің шарықтау шегінен өттік.

Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комиссия ауқымды жұмыс атқарды.

Халықтың денсаулығын қорғау, олардың табысын арттыру және бизнесін қолдау үшін 500-ге жуық шешім қабылданып, жүзеге асырылды.

Енді Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі комиссия Экономикалық өсімді қалпына келтіру жөніндегі мемлекеттік комиссия болып қайта құрылады.

Бүгін бүкіл еліміздегі төтенше жағдай режимі аяқталды.

Алайда, кейбір аймақтарда дерттің таралуы бәсеңдемей отыр.

Індет толығымен жойылып кеткен жоқ. Пандемия халықтың денсаулығына әлі де қауіпті.

Сондықтан карантиндік шектеулер әр өңірдегі жағдайдың жақсаруына қарай біртіндеп алынады.

Соған қарамастан көптеген саланың қызметі қалпына келе бастады.

Қазірдің өзінде 1 миллион 100 мыңнан астам азамат жұмысқа шықты.

Бүгіннен бастап еліміз бойынша дүкендердің біразы ашылады, сән салондарының, білім орталықтарының, тағы басқа нысандардың қызметі қайта жанданады.

Саябақтар ашылады.

Жолаушыларға арналған әуе тасымалының жұмысы қалпына келеді.

Бұған дейін 6 қаланың әуежайы ашылған болатын. Енді оған тағы 7 қала қосылады.

Көптеген шектеулер алынып тасталды.

Алайда, күнделікті өмірде сақтық шараларын қатаң ұстанған жөн.

Үкімет жаңа санитарлық ережелерді дайындап, енгізуі қажет. Шағын, орта, ірі компаниялар жаңа ережелерге сәйкес жұмыс істеуі керек.

Әлеуметтік арақашықтықты сақтау, көпшілік жиналған жерде бетперде тағып жүру қалыпты жағдайға айналуға тиіс.

Облыстар арасындағы көлік қатынасына қатысты шектеулер қала береді.

Қоғамдық көліктер жартылай жүктемемен жұмыс істейді.

Жолаушылардан бетперде тағу талап етіледі.

Көшеде топтасып жүретіндер 3 адамнан аспауы керек.

Мемлекеттік қызметшілердің 50 пайызы қашықтан жұмыс істей береді.

Жеке кәсіпорын басшылары қанша қызметкерді жұмысқа шығаратынын өздері анықтауға тиіс.

Жұрттың көбі әлі де үйде отыра тұрғаны дұрыс болар еді. Бұл – ең алдымен, адамдардың қауіпсіздігіне байланысты мәселе.

Жұмыс орнында әлеуметтік арақашықтық және қатаң санитарлық режим сақталуы қажет.

Індеттің екінші кезеңі басталып кетуі мүмкін.

Сондықтан, өзіміздің аман-саулығымызға, ең алдымен, өзіміз жауапты болуымыз керек.

Індет қайта өршіген жағдайда Үкімет нақты шұғыл іс-қимыл жоспарын дайындайды.

Өздеріңізге мәлім, менің тапсырмам бойынша елімізде дағдарысқа қарсы шаралардың екі топтамасы жүзеге асырылуда.

4,5 миллионнан астам адамға 42500 теңге көлемінде қаржылай көмек көрсетілуде.

1 миллионнан астам азаматқа азық-түлік пен тұрмыстық заттар үлестірілуде.

Коммуналдық төлемдердің тарифі төмендетілді.

Оны төлеу үшін аса мұқтаж жандар қосымша көмек алады.

2 миллионға жуық азаматтың несие төлеу мерзімі кейінге шегерілді.

Қолжетімді несие беру, көктемгі егіс науқанын жүргізу, жұмыс орындарын ашу және сақтау үшін айтарлықтай қаражат бөлінді.

700 мыңнан астам компания мен кәсіпкерлер үшін салық жүктемесі азайтылды.

Сол арқылы олар 1 триллион теңгеге жуық қаржы үнемдеуге мүмкіндік алды.

Жұмыс барысында олқылықтардың болғанын да мойындауымыз керек.

Індет көп таралып, экономикалық мәселелер қатты ушығып кеткені рас.

Соған орай, біз дер кезінде шұғыл шаралар қабылдадық.

Көптеген мәселе қоғам өкілдерінің белсене қатысуы арқылы шешілді.

Бұл «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жүзеге асырудың маңызды кезеңіне айналды.

Коронавирус пандемиясы әлемдік рецессияның басталуына себеп болды.

Тіпті ұзаққа созылатын экономикалық дағдарысқа да алып келуі әбден мүмкін.

Жер-жерде протекционизмнің күшеюі белең алуда.

Экономиканың тұтас салалары тоқырауға ұшырап жатыр.

400 миллионнан астам кәсіпорын банкрот болудың алдында тұр.

Әлемдегі еңбекке жарамды халықтың жартысына жуығының табысы азайды.

Сарапшылар жаһан экономикасы соңғы жүз жыл ішінде болмаған деңгейге түсетінін болжап отыр.

Осындай жағдайға қарамастан, еліміз бірқатар басымдыққа ие болып отырғанын айтқым келеді.

Бізде қаржы резерві жеткілікті және мемлекет қарызының көлемі мүмкіндігімізге орайлас.

Ең бастысы, біз жаңа ахуал жағдайында жұмыспен қамтамасыз ету және экономикалық тиімділікті арттыру үшін ресурстарды қайда жұмсау керектігін білеміз.

Енді дағдарыс кезіндегі және одан кейінгі дамудың басымдықтарына тоқталып өтейін.

Ең бастысы, барша азаматтардың өмірі мен денсаулығын сақтау.

Азаматтардың табысын арттыру.

Бизнесті қолдау және оны дамыту. Білім және ғылым жүйесін жетілдіру.

Жуық арада ең өзекті деген мынадай мәселелерді шешуіміз керек.

Первое. Повышение самодостаточности казахстанской экономики.

Для этого следует развивать новые переделы в промышленности на основе имеющейся мощной сырьевой базы.

Нам придется по-новому взглянуть на будущую структуру казахстанской экономики. Определить роль каждого из ее главных секторов: промышленного, энергетического, сельскохозяйственного, сервисного. Другими словами, нужно в срочном порядке выстроить новую структуру экономики.

Очевидно, что значительных реформ потребует энергетический сектор. После кризиса он не будет прежним. В среднесрочном периоде движение в сторону «зеленой энергетики» – насущная необходимость.

Потребует пересмотра наш подход и к индустриализации – следует определить реальные возможности на экспортном и внутреннем рынках, наметить достижимые цели, инструменты и идти вперед.

Грамотное использование госзакупок и закупок квазигоссектора необходимо рассматривать как средство восстановления экономической активности.

Особый порядок государственных закупок, направленный на поддержку отечественных товаропроизводителей, продолжит свое действие до августа текущего года.

Максимальное использование отечественных материалов и оборудования будет зафиксировано как приоритетное условие развития бизнеса.

По инфраструктурным программам предстоит повысить текущий уровень локализации с 40 до 60-70%.

Оценка работы Правительства, акимов и руководителей компаний квазигоссектора будет основываться, в основном, на этом показателе.

Текущая ситуация наглядно, подтвердила известную истину: продовольственная безопасность – ключевой элемент безопасности государства в целом.

Поэтому мы продолжим оказывать максимальную поддержку аграриям.

Дополнительно к уже реализуемым форвардным закупкам будут расширены механизмы финансирования путем введения оффтейк-контрактов и реструктуризации задолженности по кредитам «КазАгро».

В Казахстане порядка 1 миллиона 700 тысяч личных подсобных хозяйств.

Однако их продукция не продается официально через торговые объекты и не поступает на перерабатывающие предприятия.

Государство не получает от них налогов, занятые в таких хозяйствах практически не защищены социально.

Поручаю Правительству совместно с НПП «Атамекен» запустить в нескольких регионах пилотный проект по развитию кооперационной цепочки на селе «от поля до прилавка».

Затем можно приступить к масштабированию проекта и к середине 2021 года разработать полноценную Программу.

В ходе реализации данной программы будет применено льготное микрокредитование по ставке 6% годовых по линии «КазАгро» с использованием инструментов гарантирования Фонда «Даму».

Следует также наладить систему постоянного закупа и сбыта, запустить обучение и повышение агрокомпетенций участников.

Все это повысит доходы около 2 миллионов сельчан, увеличит загрузку отечественных сельхозпредприятий с 53 до 70% и снизит импорт социально-значимых продуктов.

Екінші. Біз «Жұмыспен қамту жол картасы» бағдарламасын жүзеге асыруға 1 триллион теңгеге жуық қаржы бөліп отырмыз.

Бұл – қомақты қаражат. Оны шағын бизнесті несиелеуге де пайдалануға болады.

Соның бәрі құзырлы орындардың бақылауында болып, толығымен мақсатқа сай жұмсалуға тиіс.

Осы күрделі кезеңде қаржыландырылып жатқан жобалар арқылы ең алдымен жаңа жұмыс орындарын ашу қажет.

Бұған жұмысшыларды барынша көптеп тарту керек.

Үнемі экономикалық табыс әкелетін немесе адами капиталды дамытатын бастамалар қолға алынуы қажет.

Осыған орай, мектеп, аурухана және басқа да нысандар салынып, жаңғырту жұмыстары жүргізілуге тиіс.

Біркелкі нысандардың әр аймақтағы құны өте алшақ болуына жол бермеу аса маңызды.

Өкінішке қарай, мұндай жағдай бізде көп кездеседі.

Жүзеге асқан жобалардың әлеуметтік-экономикалық тиімділігіне талдау жасалады.

Третье. Мощным стимулом развития экономики, роста занятости и фактором социальной поддержки должно стать строительство доступного жилья.

Инициированная Елбасы программа «7-20-25» придала большой импульс ипотечному кредитованию и жилищному строительству.

Для решения вопросов очередников поручаю запустить новый проект по обеспечению кредитным жильем «5-10-20». На эти цели в рамках антикризисных средств мы направим 390 млрд. тенге.

В этом году запланированы рекордные объемы строительства в стране – 15 млн. кв. м или 150 тысяч квартир и домов.

Важно продолжить работу по улучшению жилищных условий наших граждан. По сути, это одно из стратегических направлений работы Правительства. Для этого предстоит модернизировать институциональную структуру.

Правительству следует до конца года создать на основе АО «ЖССБК» («Жилстройсбербанк Казахстана») полноценный институт развития и поддержки – «Отбасы банк», который будет централизовано осуществлять учет, постановку и распределение жилья.

Продолжением системных преобразований в этой сфере станет использование нашими гражданами части своих пенсионных накоплений на цели улучшения жилищных условий.

Я ранее давал такое поручение, но в связи с режимом ЧП обсуждение затянулось. Пора принять решение. Правительство должно определиться со своими подходами до 1 июля.

Четвертое. Считаю, что во имя социальной справедливости пришло время проработать вопрос введения прогрессивной шкалы ИПН в отношении заработных плат и других видов дохода.

Смысл прогрессивной шкалы в том, что граждане с невысокими зарплатами будут платить меньше, чем сегодня, а для высокооплачиваемых работников сумма уплачиваемого налога возрастет.

Наша основная цель – вывести из «тени» наиболее массовый, непрозрачный нижний сегмент заработных плат. Если ставка по ним сократится, будет меньше стимулов платить в конверте.

В условиях снижения доходов населения важно продолжить мониторинг состояния рынка потребительского кредитования, чтобы не допустить рост долговой нагрузки граждан.

Агентство по регулированию финансового рынка должно рассмотреть возможность реабилитации заемщиков, имеющих проблемные займы.

Следует также пересмотреть подходы к расчету ставки вознаграждения по займам в зависимости от типа заемщика и типа продукта.

Для защиты интересов граждан будет усилен контроль за небанковскими кредитными организациями, а со следующего года вводится лицензирование микрофинансовой деятельности.

Хочу остановиться еще на одном аспекте нашей социальной политики.

Условием получения новой социальной выплаты была уплата ЕСП. Более 40% ее получателей – люди, впервые выплатившие ЕСП.

Это именно те граждане, которым нужна реальная государственная помощь. Их необходимо максимально вовлекать в экономику.

Нельзя допустить, чтобы эти люди опять ушли «в тень», остались один на один со своими проблемами.

Ведь на государственную поддержку, социальную защиту при наступлении неблагоприятных условий, достойную пенсию в будущем может рассчитывать прежде всего тот, кто работает официально, платит налоги.

Поэтому именно такие граждане наряду с временно безработными должны стать предметом пристального внимания Правительства и акимов.

В рамках рыночной экономики временно потерять работу может каждый, в связи с чем Правительству следует максимально упростить регистрацию на бирже труда, сократить процедуры, время получения статуса безработного и соответствующего пособия.

Пятое. Поддержка национального бизнеса.

В условиях падения спроса, снижения рыночной стоимости активов и залогов крайне важно использовать инструмент гарантирования кредитов Фондом «Даму».

Гарантии фонда будут распространены на займы, выдаваемые в рамках программы Нацбанка по кредитованию оборотных средств.

Ее объем, напомню, составляет 600 млрд. тенге и при необходимости будет увеличен.

Для расширения кредитования экономики Агентством по регулированию и развитию финрынка приняты меры по ослаблению пруденциальных нормативов и снижению давления на ликвидность.

Это позволило высвободить в банковском секторе около 600 млрд. тенге, которые должны быть направлены в экономику страны.

Следует выработать дополнительный комплекс временных пруденциальных мер, расширяющих возможности банков кредитовать экономику.

Отдельного внимания требует микро- и малое предпринимательство. Их возможности полноценно пользоваться стандартными банковскими продуктами сильно ограничены.

В связи с чем поручаю предусмотреть специальные меры для малого бизнеса в рамках программы «Дорожная карта бизнеса».

Правительства и «Атамекен» должны определиться по объему финансирования данного направления.

Еще одной мерой поддержки бизнеса станет расширение перечня отраслей, которым банки и другие финансовые организации предоставляют отсрочку платежей по кредитам.

Туда должны быть включены торговля, обрабатывающая промышленность, транспорт и складирование, проживание и питание, информация и связь, образование и здравоохранение.

Создание диверсифицированной экономики с упором на обрабатывающую промышленность остается нашим приоритетом.

Для реализации долгосрочных проектов в этом секторе нужно обеспечить дополнительную капитализацию Банка развития Казахстана.

Кроме того, за счет средств, собираемых в рамках расширенных обязательств производителей, можно создать Фонд развития промышленности. Его работа будет направлена на обеспечение доступного кредитования прорывных обрабатывающих предприятий по ставке не более 3%.

Шестое. В условиях усиленной конкуренции за иностранный капитал следует перейти на прямую работу с каждым держателем капитала.

Предстоит разработать индивидуальные меры поддержки для каждого инвестора на основе приоритетности и потенциального эффекта на экономику в целом.

В рамках этой важной работы Правительство должно обеспечить режим стабильности всего инвестиционного законодательства для стратегических инвесторов в приоритетных отраслях.

Предстоит активизировать использование потенциала Международного финансового центра «Астана» для привлечения инвестиций и развития фондового рынка.

Это особенно важно в свете предстоящей приватизации госактивов.

Следует также обеспечить доступ казахстанских предпринимателей к использованию преимуществ английского права и арбитража МФЦА при решении бизнес-споров.

Нужно начать работу по поэтапному переводу отдельных структур, принадлежащих национальным компаниям, из иностранных юрисдикций в МФЦА.

Мы не сможем добиться доверия иностранных инвесторов, если наши собственные компании выбирают иностранные юрисдикции.

Правительство, МИД и загранпредставительства должны усилить продвижение программы инвестиционного налогового резидентства МФЦА.

Администрация Центра работает над новой Стратегией до 2025 года.

В текущих непростых условиях ключевую роль приобретает доверие инвесторов, бизнеса к национальной валюте, денежно-кредитной политике.

В этой связи чрезвычайно важно добиться уменьшения спекулятивных атак на национальную валюту. Это задача Национального Банка и Агентства по регулированию финансового рынка.

Седьмое. К сожалению, как и во всем мире, нам не удастся сохранить все предприятия и все рабочие места, обеспечить стабильность каждого бизнеса.

Поэтому важно на нормативном уровне признать введение режима чрезвычайного положения форс-мажорным обстоятельством для секторов экономики, наиболее пострадавших от введения режима ЧП.

При этом при обращении в суд представителей индивидуальных предпринимателей и малого бизнеса чрезвычайное положение должно признаваться форс-мажорным обстоятельством.

Также важно в этот непростой период поддерживать экономическую активность действующих предпринимателей, защищать частную собственность и конкуренцию.

С целью недопущения давления со стороны недобросовестных кредиторов поручаю приостановить возбуждение процедуры банкротства в отношении юридических лиц и индивидуальных предпринимателей до 1 октября текущего года.

Далее. В результате предыдущих кризисов на балансах банков скопилось значительное количество неработающих активов, которые исключены из экономического оборота.

Банковским структурам необходимо разработать предметные планы по реализации неработающих активов, одновременно усилив контроль и оценку ответственного персонала банков.

Агентству по регулированию и развитию финансового рынка в рамках риск-ориентированного надзора требуется усилить мониторинг и контроль работы банков со стрессовыми активами.

Системным решением является создание цивилизованного рынка неработающих активов. Следует создать простой и рабочий механизм секьюритизации и страхования.

* * *

Азаматтарды қолдау мен бизнесті дамытуға арналған осы және басқа да шараларды жүзеге асыру үшін Экономикалық өсімді қайта қалпына келтіру жөніндегі кешенді жоспар әзірленіп жатыр.

Бұл жоспар жуық арада бекітіледі.

Мемлекеттік органдар оны жүзеге асырудың барлық жолдарын мұқият пысықтауы қажет.

Сондай-ақ, олар өздерінің орынсыз әрекеттері арқылы бұл шаралардың маңыздылығын жоққа шығаруға жол бермеуі керек.

Дағдарыстың күрделі кезеңін қалай еңсеретініміз, елімізді және экономиканы одан әрі дамуға қалай бейімдейтініміз осыған байланысты.

Біз дағдарыс салдарынан әлемдегі ахуалдың және ұлттық экономиканың түбегейлі өзгергенін анық көріп отырмыз.

Қазіргі ахуал мен факторлар, алдағы өзгерістер 2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарының жаңа нұсқасында ескерілуге тиіс.

Жоспарда экономиканы және мемлекетті басқару ісін барынша жандандыратын институционалдық және құрылымдық реформалар қамтылуы қажет.

Уважаемые коллеги!

Текущий кризис показал всему миру, насколько важны вопросы социальной сферы: медицины, образования, социальной защиты.

Нам необходимы коренные преобразования, направленные на повышение качества системы охраны здоровья, полноценное технологическое переоборудование медучреждений, повышение компетенций медицинского персонала.

Требуется адаптация системы к быстрому реагированию на чрезвычайные ситуации любого характера.

Должны быть выработаны подходы для инфекционного контроля населения, внедрения телемедицины и удаленной диагностики.

Предстоит кардинально усилить национальную санитарно-эпидемиологическую службу.

По всей видимости, COVID-19 и подобные ему вирусы не являются одноразовым явлением. Поэтому нам следует быть постоянно готовыми не только с практической, но и с научной точки зрения.

Правительству следует сформировать Совет по биологической безопасности с привлечением авторитетных ученых и экспертов.

Образование следует сделать гораздо более гибким, следует разработать протоколы и методики обучения детей и студентов в удаленном режиме, завершить реальную цифровизацию всех учебных заведений страны.

Необходимо форсированно внедрять современные дистанционные технологии. Предстоит пересмотреть содержание образовательных программ, сделать их доступными и интерактивными.

Подготовка самих педагогов должна осуществляться с учетом новых требований.

Важнейшим направлением Стратегического плана страны станут преобразования системы государственного управления.

Новые подходы будут внедряться, в том числе и в соответствии с постпандемическим переосмыслением обстановки.

Успешно реализованный удаленный формат работы показал востребованность и адекватность применения современных технологий при принятии важных государственных решений.

Предлагаю в качестве устоявшегося новшества максимально проводить совещания и заседания Правительства, министерств, акиматов в дистанционном формате.

Следует исключить ненужные процедуры, согласования, совещания, пустую трату времени и средств. Эта практика изжила себя. Решения нужно принимать быстро, и, самое главное, выполнять их.

Важно сохранить определенный заряд инициативности, принятия ответственности на себя и в поствирусный период.

Нам нужен обновленный эффективный и компактный госаппарат, быстро и оперативно принимающий решения в ответ на изменение обстановки.

Продолжится реформа государственных институтов развития.

В рамках реализации моего Послания народу реформирование их структуры, уточнение целей и задач, наконец, началось.

Предстоит до конца решить вопросы дублирования ряда функций, вопросы дальнейшей приватизации, доступа отечественных предпринимателей к закупкам квазигоссектора.

Следует переосмыслить суть концепции электронного правительства, полностью вывести в режим онлайн операции по получению консультаций, справок, подачи заявлений, а язык «egov» сделать простым и понятным для населения.

Общение между бизнесом и государством полностью перейдет в цифровой формат и станет бесконтактным.

Для этого будет завершена оцифровка всего процесса получения государственных услуг и мер поддержки.

Важно придать новый импульс всем процессам цифровизации экономики и общества.

Құрметті әріптестер!

1 мамыр күні Өзбекстан Республикасындағы Сардоба су қоймасы бөгетінің бұзылуы салдарынан Түркістан облысында су тасқыны болды.

Бұл – техногенді сипаттағы төтенше жағдай.

Мақтаарал ауданына қарасты 5 ауылдың 1 мыңнан астам тұрғын үйін су басып қалды.

Сондай-ақ 9 елді мекенді су басу қаупі туындады.

Шұғыл қабылданған шаралардың арқасында су тасқынының әрі қарай таралуына жол бермедік.

Қазір су тасқынының зардаптарын жою, тазалау жұмыстары жүргізілуде.

Қоғамдық тәртіп пен тұрғындардың дүние-мүлкінің сақталуын қамтамасыз ету басты назарда.

Біз ауданның күнделікті тіршілігін қайта қалпына келтіру үшін қажетті шаралар қабылдаймыз.

Жалпы күзге дейін қираған үйлердің орнына жаңа тұрғын үйлер салынады.

Зардап шеккен әрбір адамға 100 мың теңге көлемінде өтемақы төленеді.

Мал шығыны, тасқынның ауыл шаруашылығы алқаптарына тигізген зияны өтеледі.

Жалпы, зардап шеккен ауылдардың әрбір азаматы қамқорлықсыз қалмайды. Оларға жәрдем береміз.

Зардап шеккен ауданға көмектесіп жатқан азаматтардың бәріне ризашылығымды білдіремін.

Тасқын болған жерде әкімдік, сондай-ақ, Қорғаныс министрлігі, Ұлттық ұлан мен Төтенше жағдай жөніндегі комитет бөлімшелері және полиция қызметкерлері жұмыс істеуде.

Отандық және шетелдік ірі бизнес өкілдері де зардап шеккен тұрғындарға айтарлықтай көмек бергенін ерекше атап өткен жөн.

Мұндай азаматтарды халқымыздың шынайы патриоттары, тілеулестері деуге болады.

Баршаңызға алғыс айтамын!

Қазақстандықтар бұл жолы да бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығара білді.

Біз бірге болсақ, барлық қиындыққа төземіз.

Кез келген міндетті орындауға мүмкіндігіміз жетеді.

* * *

Біз күрделі кезеңді бастан өткерудеміз.

Халқымыздың бекем бірлігі бәрімізге күш-қуат береді.

Жұмыла көтерген жүк жеңіл.

Біз бұған дейін талай сынақтан сүрінбей өттік. Бұл қиындықты да еңсереміз деп сенемін.

"Батырлық, ерлік деген не?" деген журналист сұрағына біздің Кеңес Одағының батырлары, Даңқ орденінің толық иегерлері, қысқартып айтқанда, былай деп жауап қатқан еді кезінде: "Ерлік - қаруыңды қатты сыйлап, қолдана білу". "Қорқынышыңды жеңе біліп, жауды үрейлендір!". "Соғыса білу - ауыр еңбек, үйрену, оқы". "Ең бастысы, кімді қорғап, кімді сақтап отырғаныңды біл! Отан - біреу, отбасың - қымбат. Ұрпағың үшін қаныңды да, жаныңды да аяма!"

Осыны айтқан ерлеріміз бүгін жоқ жанымызда. Майдан шебінде қаза тапты, соғыстан кейінгі жылдары өмірден өтті. Ерліктері елге, ұрпақтарға үлгі болып қалады. 

Жүнісбай Қайыпов

Неміс фашистері 1942 жылы Ленинград қорғанысын бұзып өтуге соңғы әрекет жасағанда, танкке қарсы қолданатын зеңбірек командирі Жүнісбай Қайыпов әскери шеберлік пен асқан ерліктің үлгісін көрсетті. Жаудың он танкісін Жүнісбай Қайыповтың зеңбірекшілері бірінен соң бірін қиратты. Жау қарсы шабуылға төтеп бере алмай кейін шегінді. Осындай жанқиярлық ерлігі үшін Ж.Қайыпов ІІІ дәрежелі «Даңқ» орденімен марапатталды. Қаланы  қоршау жылдарында 850 мыңға жуық бейбіт тұрғын қаза тапты. 1943 жылдың қаңтарында 900 күнге созылған Ленинград қоршауы бұзылды. 1944 жылдың қаңтарында Ленинград облысының Колцы, Мотырово елді мекендерін азат ету ұрысында старшина Жүнісбай Қайыпов басқа жауынгерлермен бірге миномет батереясын, 4 дзот пен танкке қарсы қолданатын зеңбіректің үнін өшірді. Сөйтіп, жаудың алғы шебін басып алуға мүмкіндік жасады. Ал, 20 қаңтарда оның басқарған жауынгерлік тобы Новогород қаласына бірінші болып кіріп, жау қолын көп шығынға ұшыратты. Ақпан айында осындай бір кескілескен ұрыста ол ерлікпен қаза болды. Ж.Қайыповқа ерлігі үшін 1944 жылдың шілдесінде Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.  Батырдың атында Қазақстан ауылында мектеп, көше бар. Өзі туған Жаңатұрмыс ауылы Жүнісбай Қайыпов деп аталады.

Рақымжан Тоқатаев

Еңбек жолын Есiк қаласында ұстаз болып бастады. 1942 жылы Кеңес әскерiнiң қатарына алынып, Украина майданы құрамында Курск, Киев, Житомир бағытындағы шайқастарға қа-тысып, Чехословакияны жаудан азат етуге қатысты. Старшина дәрежесiнде танкке қарсы зеңбiректiң көздеушісi болды.

1945 жылдың көктемiнде Карпат жотасында болған ұрыста 13 немiс бронды техникасын жойды. Сол шайқаста көрсеткен ерлiгi үшiн «Кеңес Одағының Батыры» атағына ие болып, III дәрежелi «Даңқ орденiмен» марапатталды.

«Сталинское знамя» атты майдан газетi бұл оқиға туралы 1945 жылы былай жазған: «Н… елдiмекенi маңайында болған оқиға бiздiң бөлiмге, тiптi, бүкiл әскери құрамға танымал болды. Сержант, 76 мм. зеңбiректiң көздеушісi, Рақымжан Тоқатаев танкке қарсы жауынгерлiк ерлiк көрсетiп, бiр ұрыста 13 немiс танкiсi мен броньды техникасын жойды.

Түн. Кеңес жауынгерлерi автомат, мылтық, пулемет арқылы немiстерге қарсы атыс жүргiздi. Артиллерия атысқа қосылмады – оқты бұдан маңызды шайқасқа сақтады. Тез арада танк ша-буылы басталуы мүмкiн. Қарымта шабуыл сағат 14:00-де басталды. Жау, түтiн бүркеуiн пайдалана отырып, 18 бронебiрлiгiн шайқасқа шығарды. Сол кезде сақтаған артиллерия оқтары iске жарады. Зеңбiректiң көздеушісi Тоқатаев Рақымжан бұл ұрыста 13 немiс танкiсiн жойды. Әдiсшiл және ержүрек жауынгер бұл күшi тең емес ұрыста жеңiп шықты».

Соғыстан кейiн Рақымжан Абай атындағы пединститутының физика-математикалық факуль-тетiн бiтiрiп, бiлiм беру жүйесiнде дәрiс берiп, еңбек жолымен ұстаздықтан мектеп директорына дейiн өттi. Есiк қаласында Рақымжан аға директор болып қызмет жасаған мектепке және осы мектеп орналасқан көшеге Р. Тоқатаев аты берiлдi.

Төле Кенжебаев

Төле Кенжеба-ев 1942 жылдан Ұлы Отан соғысы-на қатысқан. 60- гвардиялық атты әскер полкінің жауынгері. Кенжебаев 1943 жылы 27 қыркүйекте Нивки деревнясы жанында Днепр өзенінен алғашқылардың бірі болып өтті. Өзеннің оң жағалауында жауып тұрған оқтың астында қалтқысы бар екі салды 200 м жерден сүйреп, Кеңес әскері тұрған жағалауға жеткізді. Осылайша бөлімшелердің оң жағалауға өтуін қамтамасыз етті. Кенжебаев жаудың қарсы шабуылын тойтаруға қатысып, 3 жауынгерін өлтіріп, бір офицерді тұтқынға алды. 30 қыркүйекте Галки селосы үшін болған ұрыста ол жаудың 2 әскерін жойды. Қыркүйектің соңында Кеңес әскері Днепр өзеніндегі ұрыстарда шешуші табыстарға жетті. Осы кезде көрсеткен ерекше ерлігі үшін Кенжебаевқа КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлығымен Кеңес Одағының Батыры атағы берілді (15.9. 1944).

Петр Вихрев

Мәскеу шайқасында генерал-майор  И.В.Панфилов қол-басшылығындағы 316 ат-қыштар дивизиясы жауға қарсы тұрды. Мәскеу түбіндегі Волоколамск тас жолы бойындағы қанды қырғында панфи-ловшылардың, әсіресе Бауыржан Момышұлы басқарған құрамалардың ерлігі жауды қайран қалдырды. Сол жылдың 16 қарашасында 1075 атқыштар полкінің 28 танк жоюшылар тобы Дубосеково разьезінде жаудың 18 танкісін жойып жіберді. Осы полктің 8 гвардия ротасының саяси жетекшісі, Шелектің тумасы П.Б.Вихрев бастаған 14 жауынгері 5 танкі мен 2 взвод жау әскерін жойды. Қиян-кескі ұрыста Петр Борисович Вихрев жалғыз қоршауда қалып, гранатамен жаудың екі танкісінің күлін көкке ұшырды, өзі де ерлікпен қаза тапты. 1943 жылдың 31 наурызында ерлік жасап мерт болған Петр Вихревке бір жарым жылдан кейін Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

Масим Разухунович Якубов

Масим Якубов 1914 жылы 25 ақ-панда Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Амангелді ауылында өмір-ге келген. 1942 жылы 836-атқыштар полкында қа-тардағы жауынгер болып со-ғысқа кірген. 1943 жылдың қыркүйегінде Кеңес одағының қарулы күштері Днепр өзенінің жағасына шығып, арғы бетке батыс жағалауға шығуға дайындалды. Жау әскері өзеннің оң жағалауына мықты бекіністер салып, өзеннен өту-ге мүмкіндік бермей үздіксіз артиллерия, миномет снарядтарын жаудырумен болды. Осы жағдайда старшина Якубов құрамында болған дивизияға арғы бетке өтіп, плацдарм, яғни әскерлер шабуылын дайындайтын алаңды алып, кеңейту бұйрығы берілген болатын. 27 қарашаның түнгі мезгілінде полк бөлімшелері балықшы қайықтарымен, салмен қарша борап тұрған оқ астында 25 жауынгер өзеннен өтіп, шағын алаңға бекініп алды. Бұл топтың құрамында старшина М.Якубов та бар еді.Ержүрек жауынгерлер тәулік бойы плацдармды ұстап батальонның Днепрден өтуін қамтамасыз етті. 4 қазанда дивизия жау қорғанысының тас-талқанын шығарып, плацдармды сенімді бекініске айналдырды. Бұл операцияға ержүректікпен қатысып, жауынгерлік ерліктің үлгісін көрсеткен дивизия сарбаздарының қатарында жерлесіміз Масим Якубов та бар еді. 1943 жылы 13 қарашада қабылданған КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен старшина Масим Якубовқа Батыр атағы берілген.

Николай Иванович Терехин

Николай Иванович Терехин родился 25 декабря 1901 года в с.Михайловское, ныне с.Тургень Енбекшиказахского района в крестьянской семье. В 1920 году вступил в Красную Армию, участвовал в Гражданской войне. В 1924 году окончил Оренбургскую кавалерийскую школу, стал кадровым военным. С первых дней войны в действующей армии. Сражался на Южном, Западном, Юго-Западном и Воронежском фронтах, оборонял Молдавию и Украину, участвовал в битве за Москву, Ржевско-Вяземской, Киевской и других наступательных операциях. Служил  заместителем командира 5 гвардейского кавалерийского полка 1 гвардейской кавалерийской дивизии, в звании гвардии подполковника командовал 4 гвардейским Катовицким Краснознаменным полком 2-й Крымской дивизии.

Полк под командованием Н.И.Терехина особо отличился в ходе Сандомирско-Силезской и Берлинской операций. В ходе наступления на Берлин    кавалеристы Н.И.Терехина захватили плацдарм на западном берегу р.Эльба близ г.Майсена и стойко удерживали его, отражая контратаки противника. Н.И.Терехин награжден двумя орденами Ленина, тремя орденами Красного Знамени, орденами Александра Невского, Отечественной войны второй степени, боевыми медалями. За личное мужество и умелое руководство полком при форсировании рек Одер, Нейссе, Шпрее и Эльба подполковнику Терехину Николаю Ивановичу было присвоено звание Героя Советского Союза.

Әлікбай Қосаев

Москва  түбіндегі  Дубосеково  разъезінде  жиырма  сегіз  панфиловшылар күші басым  фашистермен теңдесі  жоқ  шайқаста жаудың 18  танкісін жойып, бір  адым кейін шегінбеген ерлігі  елге аян. Сол      жиырма  сегіздің ішінде жерлесіміз  Есік  ауылында 1905 жылы 11  мамырда  өмірге  келген  Әлікбай Қосаевқа алғашқы болып  батыр  атағы  берілген. Туып өскен елді  мекенінің  іргесінде  тиіп тұрған Алматы қаласында  еңбек  етіп, өмір  кешіп жүрген  Әлікбай алғашқылардың бірі  болып әскер қатарына әйгілі 316 атқыштар  дивизиясының  1075 атқыштар  полкінің 2-батальоны 4-ротаның  құрамында соғысқа кірген.

 Дубосеково шайқасында танктер шабуылына  тойтарыс беру  үстінде Әлікбай Қосаев ауыр жарақат алады. Соған  қарамастан қолына бумалап  байлаған  гранатасымен  қарсы  келген  танкті жарып өзі де ерлікпен қаза  табады.

Төлен Қабылов

Асысаға ауылының тумасы Төлен Қабылов 1942 жылы майданға аттанды. Ол Сталинградты, Қырымды, Донды, Украинаны, Белорусьті, Литваны азат ету үшін болған ұрыстарға қатысты. Әсіресе, кешегі Кенигсберг қазіргі Калининград қаласы үшін болған шайқаста батылдығымен ерекшеленді. 1945 жылы 10 сәуірде жау басым күшпен Кенигсбергтің шығыс жағындағы Модиттен ауданы жағынан қарсы шабуылға шықты.

«Фердинанд» танктері қорға-ған жау жендеттеріне қарсы сержант Төлен Қабыловтың бөлім-шесі қарсы тұрды. Бір адым да артқа шегінбей, ерлікпен соғысуға тура келді. Төніп келе жатқан танкке Төле граната атып қиратып, өзі де мерт болды.

1945 жылдың 19 сәуірінде Төлен Қабыловқа қаза болғаннан кейін Кеңес Одағының батыры атағы берілді. Ол бұдан бұрынғы шайқастарда ерлігімен еленіп, «Қызыл Жұлдыз», ІІІ Дәрежелі «Даңқ» орденімен, екі рет «Ерлігі үшін» медалімен марапатталған.

Иван Федорович Беляков

1926 жылы 30 тамызда Есік қаласында шаруа отбасында өмірге келген. 1943 жылы әскер қатарына шақырылып, Бірінші Белорусь майданының 61-армиясындағы 12-атқыштар дивизиясының құрамындағы гвардиялық атқыштар полкында пулемет көздеушісі болды. Германия жеріндегі Одер өзенінен шайқаса отырып, өту операциясында ерекше көзге түседі. Осы шабуыл барысында Иван Беляков Одерден алғашқылардың бірі болып өтіп, бірнеше жау пулеметтерінің үнін өшірген. Өз пулеметі істен шығып қалғанда Иван Беляков автоматпен оқ жаудырып, граната лақтырып, өз бөлімшесімен плацдармды күні бойы жауға бермей ұстап тұрған. Осы ерлігі үшін Есік қаласының тұрғыны болған жерлесіміз Иван Федорович Беляковқа Кеңес одағының батыры  атағы берілген.

Соғыстан кейін Иван Беляков көп жылдар бойы Алматы қаласындағы Ішкі істер органдарының қатарында қызмет атқарған.

Сушков Николай Семенович

(полный кавалер ордена Славы)

Николай Семёнович Сушков родился в 1922 году в с.Евгеньевка (ныне с.Байдибек би) Енбекшиказахского района. После семилетки с 1939 года трудился в колхозе. В октябре 1941 года призван в действующую армию. Служил наводчиком ПТР 1339 горно-стрелкового полка 318 горно-стрелковой дивизии в звании рядового. Отличился в осеннем наступлении 1944 года в бою в районе Новый Мизунь Ивано-Франковской области (Украина). Был награжден орденом Славы 3 степени. В 1945 г. Н.С.Сушков  за участие в    боях под г.Кошице (Словакия), где был тяжело ранен, удостоен ордена Славы  2 степени. В марте-апреле 1945 г. рядовой Н.С.Сушков под огнем противника первым ворвался в населенный пункт Охабы (Польша), поразил пулеметную точку противника, поджег самоходное арторудие и истребил его экипаж, вновь получил ранение. В 1946 г. за этот бой награжден орденом Славы 1 степени.

В 1946 году Николай Семенович демобилизовался из армии в звании старшины, вернулся на родину, в Енбекшиказахский район. Жил в с. Тургень, работал на Тургенском  ремонтно-механическом заводе.

Шахворостов Сергей Михайлович

Сергей Михайлович Шахворостов родился 29 августа  1924 года в с.Евгеньевка (ныне с.Байдибек би) Енбекшиказахского района в семье рабочего, окончил 7 классов школы, фабрично-заводское училище. В 1942 году был призван в действующую армию. Участник Сталинградской битвы, в боях за Сталинград удостоен медали «За отвагу». В должности командира отделения саперного взвода 273 гвардейского стрелкового полка 89 гвардейской стрелковой дивизии во время форсирования Днепра обеспечивал переправу передового отряда. В ночь на 30 сентября 1943 года под огнем противника С.М.Шахворостов сделал 8 рейсов через Днепр, доставив на правый берег 50 бойцов и 30 ящиков с боеприпасами. В декабре 1943 года был тяжело ранен, демобилизован в 1944 году. Указом  Президиума Верховного Совета СССР от 22 февраля 1944 года за мужество, отвагу и героизм гвардии младшему сержанту С.И.Шахворостову присвоено звание Героя Советского Союза с вручением ордена Ленина и медали «Золотая Звезда».

В 1948 году Сергей Михайлович окончил Казахский государственный институт физкультуры. Жил в г.Алматы, работал в спортобществе «Трудовые резервы». На месте форсирования Днепра установлен бюст Героя.

Қашаған Жаманқараев

Курск облысының  Романова деревнясында болған шайқаста жаудың екі  танкісін  өртеп,  қалғандарын  тым-тырақай қашуға мәжбүрлеген  Қа-шаған  Жаманқа-раевтің  1943-тің тамызындағы ерлігі  дәл сол жылғы қазан айында Украинаның  Киев  облысындағы Днепрдің оң  жағалауындағы алынған  плацдармды алып, жаудан қорғау барысында тағы екі танкті отқа орап, бір взвод  фашистерді жаһаннамға жіберген батырлығы үшін гвардия аға сержанты Қ.Жаманқараевқа Кеңес Одағының Батыры атағы беріл-ген еді. Міне, қаракемерлік қос   батырымыздың бірі қазақтың  хас батыры Қашаған  ағамыздың  сырттан  келген жаудың  бетін  қай-тарған  ерлігі.

Ыбырайым Қалдыбаев  

(Даңқ (Слава) орденінің толық кавалері)

Ыбырайым Қалдыбаев 1942 жылы майданға аттанып, туған жерге жеңіс  туын желбіретіп оралды. Душанбе қаласында әскери-оқу дайындығынан өткен соң, ол 4-ші кавалериялық корпустың 61-ші кавалерлік диви-зиясындағы 13-ші жекелей атты-артиллериялық дивизонының құра-мында артиллерист-барлаушы болып, сол жылдың 19 қарашасында алғаш Сталинград түбінде ұрысқа қатысты. Бұл шайқас екінші дүниежүзілік соғыстағы түбегейлі бетбұрысқа шешуші үлес қосты.

Жеңіс жолындағы шайқасты Ы.Қалдыбаев Орлов-Курск иінін-дегі, Днепр өзенінен өтердегі, Лоева қаласындағы қырғындарда жалғастырды. Сондай-ақ, батыр жерлесіміз І-ші Белорусь майданының құрамында Мозырь, Варшава қалаларын азат ету ұрыстарының бел ортасында жүріп, ерлігімен ерекшеленді. Эльба өзені жағасында соңғы шайқасқа қатысып, ауылға аман-есен оралды. Отан қорғау барысында ерліктері ескеріліп, «Даңқ» орденінің толық иегері атанды. Бұл деген Кеңес Одағының Батыры атағымен тең еді. Бірнеше медальдармен, сондай-ақ жоғарғы бас қолбасшы И.Сталиннің 10 рет алғысына ие болды.

Соғыстан кейін Ы.Қалдыбаев Нарынқол және Шелек аудандарының ауыл шаруашылығы өндірісі салаларында еңбек етіп, 1978 жылы құрметті еңбек демалысына шықты

Василий Ильич Харламов

1921 жылы 14 қаңтарда Есік қаласында өмірге келген. Жамбыл қаласындағы теміржол училищесін бітіріп, теміржол бекетінде электротех-ник мамандығы бойынша жұмыс істеген. Жұмысшы-шаруа қызыл армия қатарына шақырылып қызмет атқарып жүргенде 1942 жылы желтоқсан айынан  бастап Ұлы Отан соғысы майдандарындағы шайқастарға қатысқан. 1944 жылы кіші командирлер курсын аяқтап, Белорусь майданы құрамындағы 4-і атқыштар дивизиясының 220-атқыштар полкінде пулемет взводының командирі болды. Украинаның Волын облысын фашистерден азат етуде ерекше көзге түседі.

1944 жылғы   маусымында Ковель ауданының Властник деревнясы маңында жаудың он шабуылына тойтарыс беріп, ондаған фашистердің солдаттары мен офицерлерін жойған. Осы ерліктері үшін кіші лейтенант Василий Харламовқа Батыр атағы берілген. 1947 жылы капитан шенінде запасқа жіберіліп, Алматы қаласында еңбек етіп, 1998 жылы өмірден озған.

Александр Фёдорович Петров

Участник Великой Отечественной войны, командир отделения миномётной роты 231-го гвардейского стрелкового полка 75-й гвардейской стрелковой дивизии 30-го стрелкового корпуса 60-й армии Центрального фронта, Герой Советского Союза (1943).

Родился 14 августа 1920 года в селе Тургень ныне Енбекшиказахского района Алматинской области. Окончил 6 классов школы в городе Алма-Ата, работал электромонтёром.

В Красную Армию призван в 1940 году. Служил на Дальнем Востоке, в городе Комсомольск-на-Амуре. Во время Великой Отечественной войны был командиром расчёта, затем отделения миномётной роты 231-го гвардейского стрелкового полка 75-й гвардейской стрелковой дивизии.

Участвовал в битве на Курской дуге.

Особым героизмом гвардии ефрейтор Петров А. Ф. отличился при форсировании реки Днепр.

Указом Президиума Верховного Совета СССР от 17 октября 1943 года за успешное форсирование реки Днепр севернее Киева, прочное закрепление плацдарма на западном берегу реки Днепр и проявленные при этом мужество и героизм гвардии ефрейтору Петрову Александру Фёдоровичу присвоено звание Героя Советского Союза с вручением ордена Ленина и медали «Золотая Звезда»