Адам және табиғат

Қазақстан бойынша орман қоры республика жерiнiң 9,7 пайызын құрайды. Сондай орман-суы бар жерлердің бірі Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданына қарасты «Қызыл жиде» орман шаруашылық коммуналдық мемлекет-тік мекемесі.  Мекеме Еңбекшіқазақ  ауданында және Қапшағай жерінде орналасқан. Жер көлемі – 12946,0 га, оның ішінде жазықта орналасқан орманмен қамтылған алқап 5920,0 га құрайды. Аталмыш орман шаруашылығы Іле, Құр-Шелек, Шадай, Ақтоған өзендерімен қабысып жатқандықтан,  мұнда түрлі аңдар мен сирек кездесетін өсімдіктер бар.

Орманды алқаптарда қаланың ауасымен са-лыстырғанда бактерия-лар 300 есеге кем болып, ауаның тазалығы хирургиялық операция бөлмесiндегi тазалықпен бiрдей болады. Сондай-ақ, орман топырақтың құнар-лығын сақтайды, жердiң тозуын болдырмайды. Ауылшаруашылық жерлер мен жолдарды құм, шаң басудан қорғайды. Алайда оны аялап, табиғаттың осынау бізге берген тамаша сыйын игілігімізге жаратпақ түгілі, қолымызбен отап, мылтығымызбен қырып жатқанымыз қынжылтады. Адам мен табиғат бір-бірі-мен тығыз байланыста десек, бүгінгі таңда адам баласының табиғатқа тигізіп жатқан пайдасынан зияны көп. Бастапқыда табиғатты тек қорек ретінде пайдаланып, өсімдіктер мен аңдарды азық етіп, тіршілік еткен болса, бертін келе оны ермек ете бастады. Адамдардың жабайы аңдарды қолға үйретіп, егін егуді бастаған кезінен бас-тап табиғат пен жануарлар әлеміне тигізетін зияны одан сайын арта түсті.

Өзіміз суын ішіп, топырағына аунап жүрген туған жеріміздің табиғатына немқұрайлықпен қарап, аңшылық құрып, сан жағы-нан үлкен шығынға ұшыратып келеміз. «Қызыл жиде» орман шаруашылық коммуналдық-мем-лекеттік мекемесінің аумағында қарағай, майқарағай, шырша, сексеуіл, самырсын және балқарағай сынды өсімдіктермен қатар, Қызыл Кітапқа енген ақбас тырна, жорға дуадақ, қоңыр кептер, қарабауыр бұлдырық, бидайық, ителгі, қырғауыл сынды құстар мен Орта Азия құндызы, қасқыр, қарақұйрық, қосаяқ, жалман, құдыр, қабан, ілбіс, елік сияқты сирек кездесетін және жойылып бара жатқан аң мен құс, өсімдіктердің елеулі  түрлерінің тіршілік етуі облысымызға тән сипат. Дегенмен, күннен-күнге саны азайып, жойылып барады.

Заман дамыған сайын баяғы қосауыздардың орнын техниканың соңғы жаңалықтары болып табылатын тепловизор, Түркия және көршілес Ресейден шығатын 12-ші, 16-шы аңшылық және «Сайга», «Барс» «Лось» мылтықтары, тегіс ұңғылы аңшылық қарулары басып отыр. Осынау суық қарулармен сайланған браконьерлер аңдарды қынадай қырады. Кезіндегі ата-бабаларымыз салған із жоқ. Олардың аң аулау дәстүрі бүгінде өзінің бастапқы мәнінен айрылып, миссиясынан алшақтап кеткен. Бұрын өзіне азық табу үшін аң ауласа, қазір тамақ дегеніңіз дүкен сөрелері мен базарларда толып тұр. Бүгінгі адамдар табиғаттың шырқын бұзып, түз аңдарын қырып-жойып, көңіл көтеріп, ермек ету үшін  аулайды.

ҚР ҚК-нің «Заңсыз аң аулау» 337 бабы 4 бөлігі бойынша бес жылға бас бостандығынан айыру және 5 мың АЕК көлемінде айыппұл салу қарастырылғанымен, бүгінде бұл заңға қарап жатқан ешкім жоқ. Заңсыз әрекеттің бел ортасында өз бетінше аң аулап жүргендерге айыппұл төлей салу аса үлкен проблема емес. Ал аң аулағаны үшін бас бостандығынан айырылып жатқандары некен-саяқ.

Біз, аңтанушылар, орман қорғаушы қыз-меткерлер табиғат-ты қорғау барысында көптеген жұмыстар атқарып жатырмыз. Алайда адамдардан ұят пен ар кеткен заманда тосқауыл болу қиынға соғып отыр. Ал көптеген аң-құстардың 5-6 жылдан кейін жойылып кету қаупі бар. Бұл Сіз боп біз боп ойланатын мәселе.

ТҮЙІН:

Деректерге сүйенсек, осыдан 1500 жыл бұрын жер бетінен жануарлар мен аңдардың шамамен 320 түрі жоғалған. Омыртқасыз тіршілік иелерінің қарасы екі есеге азайып кеткен. Бұрын жануарлар мен аңдардың жойылуына табиғи апаттар себеп болса, ал бұл жолы адамдардың ашкөздігінен олардың шамамен 30 пайызы мүлдем жер бетінен жоғалып кетуі ықтимал. Сондықтан ойланайық, ағайын! Табиғат біздің болашағымызға, ұрпағымызға керек! Өз қолымызды өзіміз кеспейік!

Мәлік Мұрсалимов,

аңтанушы «Қызыл жиде» орман шаруашылығы

 коммуналдық-мемлекеттік мекемесі.

Впервые со дня открытия музея-заповедника на курганах «Есiк» его посетил министр культуры Арыстанбек Мухамедиулы. Во время поездки по регионам  основной целью министра в Алматинской области было знакомство  с раскопками древнего Тальхира в Талгарском районе. Но «обойти» вниманием музей, связанный с находкой Золотого человека, и не посетить городище Рахат он, конечно, не мог. Кстати, еще и потому, что в прежнее время, работая в администрации Президента РК,  г-н Мухамедиулы  лично «пробивал»   строительство музея на курганах. Думается, не напрасно. Министр воочию убедился, что его детище за семь лет стало серьезным  очагом культуры, обладает немалым научным багажом, является значительным   объектом туристических маршрутов по Великому Шелковому пути, площадкой для инновационных  музейных проектов. Историки, археологи, художники-реставраторы, гиды музея «Есік», которым с первых дней руководит кандидат исторических наук Гульмира Мухтарова, представляют собой команду отличных специалистов-музейщиков и ученых, принимающих участие во множестве региональных, республиканских и международных программ культуры.  В текущем году музей реализует совместную программу археологических изысканий с учеными из Южной Кореи. Что ни год,  на его базе  открываются новые временные и постоянные экспозиции. Сейчас в его залах можно познакомиться с экспонатами других археологических и краеведческих  музеев Казахстана. В одном из залов «расположилась» весьма реалистичная скульптура сарматского вождя, временно предоставленная автором –  знаменитым реставратором Крымом Алтынбековым. А в юрте, служащей конференц-залом, презентована еще одна «изюминка» –  точная копия огромного войлочного ковра из Пазырыкских  раскопок. Посетителю, даже если он уже был в музее, скучать не придется –  он всегда откроет для себя что-нибудь новое. О краеведах, преподавателях, молодых ученых и говорить нечего – такие экспозиции для них подлинный кладезь исторических артефактов, весьма ценных  и с популяризационной, и с научной точки зрения.

Министра сопровождал ветеран отечественной археологии, ее ведущий авторитет, академик Карл Байпаков, который приложил немало усилий, чтобы музей Золотого Человека был в числе ведущих в Казахстане.

Директор музея Гульмира Мухтарова, ее заместитель Балтабай Ибраев, ученый секретарь Досым Зикирия, научные сотрудники познакомили гостей с инновационными музейными технологиями, экспонатами,  заметными событиями последних лет. Много добрых слов было сказано о светлой памяти Бекене ата, бессмертной душе музея, до последнего своего часа изучавшего тайны есикских курганов…

Буквально на днях состоится  выездная презентация лучших экспонатов музея «Есік» на ЭКСПО-2017. Несомненно, для участников мирового форума она будет сенсацией,  открывающей дверь в историю Великой Степи.

И.ТУРАНИН

– Құрметті Едіге Солтанбайұлы, өмірлік ұстанымыңыз «Еңбек – бәрін жеңбек». Бұл әкенің тәрбиесі ме?

– Дәл солай. Ата-анамыз бізді бала кезімізден еңбек тәрбиесімен өсірді. «Еңбегіне қарай өнбегі» дейді ғой қазақ. Шынымен еңбек ерлікке жеткізеді. Ал қазір бұл тәрбие ақсап барады. Ата-ана балаларын еңбекке қимайды. Үйінде отырғызып, өздері күні-түні дала кезіп ақша тауып, 18-20 жастағы ұл-қыздарын сайраңдатып қоятын фактілер жиі кездеседі. Нәтижесінде, сол балалар жұмыссыз жүр. Әр нәрсеге икемі де келмейді. Бұл бүгін қоғам дертіне айналып, мемлекеттің бас қатырар мәселесі боп отыр. Себебі, жұмыссыздар саны көп. Ал біз жасымыздан шөп шаптық, базарларда жеміс-жидек саттық. Сөйтіп, өмірге бейімделдік. Сол еңбек тәрбиесі бүгін бізге жемісін беріп отыр.

– Балалық шақтан бірер әңгіме айтып өтсеңіз?

– Біз 8 ағайындымыз. Ата-анамыз бәрімізді оқытты, толқытты. Жоғары білім алып берді. 8 сыныпқа дейін туған жерім Алғадағы мектепте білімнің іргетасын қаладым. Кейін қазіргі Бәйдібек би ауылындағы Н.Островский атындағы орта мектепке ауыстым. Шыны керек, қазір салыстырып қарасам, балалық шақ ауылда тамаша өтеді екен ғой. Таза ауа, емін-еркін қозғалыс. Ал бүгіндері Алматыда балаңды еркін жіберіп көр. Бір минут көздің тасасынан тыс қалдырмайды. Яғни, бір шеңбердің айналасында ғана өседі бала. Бұл өз кезегінде жас буынға кері әсер етуде.

Әкеміз принципшіл адам. Әлі есімде мен 6 сыныпта оқимын. Қорадан жылқымыз жоғалып, түнімен іздедік. Соның салдарынан сабақ оқымадым. Таңертең мектепке бардым. Бірінші сабақ тарих яғни, әкемдікі. Бара салып «Жарықбасов» деді. Орнымнан атып тұрдым. «Үй тапсырмасын айт!» демесі бар ма. Үнсіз қалып едім: «Отыр, екі!» деді. Кейіннен әулетімізде дастархан басында қатты ұрысты. Сонда: «Мал бір күндік азық, білім мың күндік азық» дегені әлі күнге жадымда сайрап тұр.

– Сізді аудандық Электр тарату жүйесінің басшысы әрі Алматы облыстық мәслихатының депутаты ретінде танимыз. Осы салаға қалауыңызбен келдіңіз бе?

– Иә. Алғашында, Алматы зооветери-нарлық институтқа түскен едім. Ол кезде бұл мамандық мамандықтардың төресі-тін. Басшылардың бәрі де осы институтты тәмамдайтын. Содан бір жыл оқып, армияға баратын болдым. Кетер алдында Алматы көшесінің бойымен келе жатып көзіме «Алматы энергетикалық институты» деген жазу түсті. Ғимаратқа кірдім. Шыны керек, қатты ұнап қалды. Энергетик болсам деген арман кеудеме ұялады. Не керек, әскери борышымды өтегеннен кейін жолдама алып, армандаған оқуыма түстім. Ол 1980 жыл еді.

– Еңбек жолыңызды қайдан бастадыңыз?

– Институтты «Өнеркәсіптік кәсіпорын-дарды электрмен қамтамасыз ету» мамандығы бойынша тәмамдап, ол кездегі Талдықорған облысы Лепсі стансасының Метиздік зауытына жолдама алдым. 2 жыл онда электромонтердан инженер-энергетик дәрежесіне дейін көтерілдім. 1987-88 жылдар аралығында осы аудандағы Бәйдібек би (ол кезде Маловодное) ауылындағы «Гигант» совхозында инженерлік қызметпен жалғастырдым. 1989 жылдан бастап Есік аудандық Электр тарату жүйесіндегі Маловодное желілік учаскесінде еңбек еттім. 1998 жылы кәсіпорынға қосқан үлесімді басшылық жоғары бағалап, Есік аудандық электр тарату жүйесінің бас инженері қызметіне тағайындады. 2011 жылдан бері «Алатау Жарық Компаниясы» АҚ осы қызметке мені лайық деп тапты. Қысқасы, балалығым да, жастығым да осы ауданда өтіп, күні бүгінге дейін осы өңірге адал қызмет етіп келемін. Алдағы уақытта да бар білгенімді ауданымыздың өркендеуі жолына арнаймын.

– Бүгінде екі мәрте Алматы облыстық мәслихатының депутаты боп сайландыңыз. Қандай мәселелерді көтердіңіз?

– Шынын айтайын, алғашқы шақырылымда үйренумен уақыт өткіздім. Депутаттық мандаттың артықшылықтарын, тіпті сауалнамаларды қалай толтыру керектігін барынша меңгердім. Онда маған сол кездегі тісқаққан депутаттар Хайролла Ахметжанов, Бақберген Әшімов секілді ағаларымыз ұстаз бола білді. Сонымен осы шақырылымда менің бұл бағыттағы жұмыстарым айтарлықтай жүрді. Мәселен, ауданымыздың басшысы Бинәлі Әбдіқапасұлымен бірге жанталасып жүріп қазір Алғаға мектеп салынуда. Осы үшін аудан әкіміне шынайы ризашылығымды білдіремін. Қазіргі уақытта Аваттағы су мәселесін шешуге де жүгіріп жүрміз. Бұдан бөлек аудандағы электр желілерін жөндеу, ауыстыру мәселелері бойынша да еңбек етудеміз. «Еңбегімен ер сыйлы, өнбегімен жер сыйлы» дегендей, қолымыздан келгенінше тіршілік тізгінін қағып келеміз.

– Мәслихатта ең қауырт шақ – тұрақты комиссия отырыстары екені белгілі. Облыста комиссия қалай өтеді?

– Бұрындары жоқ еді, қазір көшпелі комиссия отырыстары көп мәселенің тігісін  сөгіп жатқанын мақтанышпен айтуымыз керек. айталық, алғаш рет Үшаралда өтті. Ондағы мәселелерді жинадық. Кейіннен Кегенде өтті. Онда да қордаланған мәселелер бойынша Алматы облысының әкіміне депутаттық сауал беріп, бүгінде көптеген түйткілдер шешілу үстінде. Айталық, облыс аумағында қаншама жарық желілері иесіз тұр. Салдарынан ауылдарда жарық жоқ. Бұндай жағдай біздің Шелек өңірінде де бар. Қазір осының барлығын «Алатау Жарық компаниясының» (АЖК) балансына өткізу жұмыстары жүргізілуде. Бірнеше әлеуметтік мәселелер де шешімін табуда. Осы ретте айта кетейін, жыл сайынғы жұмыс көрсеткіші нәтижесінде ауданымыздың электр жүйесі облыс     бойынша 2-3 орыннан түспей келеді. Бұл осындағы 200-ден астам маманның еселі еңбегінің көрінісі.

– Маман демекші, жас кадрлар жайында не айтасыз?

– Бұл менің қабырғама батып жүрген түйткіл. Неге десеңіз, қазір осында жұмыс істейтін жас мамандар мемлекет тарапынан кезекпен үй, жер телімін алуға қауқарсыз. Әрі «Алатау Жарық компаниясынан» да берілмейді.

– Техникаларыңыздың жағдайы қандай?

– Сонау кезінде совхаздан қабылдаған техникаларды әлі күнге сүйреп жүрміз. Олардың бөлшектері де жоқ. Әйтеуір әупірімдеп құрама ғып күн көрудеміз. Дегенмен,  АЖК-ның 2018 жылға жоспарына енгізіп қойдық. жаңадан 7 көлік алсақ деген ниет бар.

– Оқырман отбасыңыз жайлы білгісі келер?

– Жолдасым Айнұр Талғатбекқызы Бәйдібек би ауылдық амбулаториясында жоғары санатты балалар жүйке дәрігері. Ұлым да энергетик. Қазіргі уақытта 2 Электр тарату жүйесінде жұмыс істейді. Ал қызым қаржыгер. Қазіргі уақытта бала күту демалысында. Бала – балым болса, балаларымның баласы – жаным екі немерем бар. «Өнегелі отаудың өрісі кең» дейді ғой қазақ. Бүгінде әкеміздің баталы сөзі бізге азық болып келеді.

– Бір сұхбатыңызда «Әкеме қарап бой түзеймін» деген екенсіз. «Бір бала әкесіне жете туады, бір бала өте туады» деген тәмсіл бар. Сіз ше?

– Иә, әкем қара қылды қақ жарған шыншыл, адал, сонысымен қатар қатал адам. Осы қасиеттерін бойыма сіңірсем деп келемін. Әйткенмен, әкемнен аса тудым десем әбестік болар. Ол кісі қазақтың басына күн туғанда қолға қару алған майдангер. Бойымда қаны болса да, әрбіріміз жеке тұлғамыз. Менің өз жолым бар. Үнемі маған «Ер азаматқа елуден асқаннан кейін ақыл кіреді» деп отырады әкем. Міне, 58 жасқа келіп, айналаны басқа көзбен барлап отырмыз. Өткен күндерге, жүрген жолымызға үңілеміз. Осы тұрғыдан айтсам, әкем менің өмірлік ұстазым.

– «Жүрген жолымызға үңілеміз» деп қалдыңыз. «Әй, қап!» деп қапа-ланған сәттеріңіз болған шығар?

– Әрине болды. Қазір де әттең деп отырамын. Өзім 8 ағайынды болғаннан кейін бе ұл-қызым көп болмағанына қиналамын. Ол замандарда қазіргідей үй-күй жоқ, жалдамалы пәтерлерде күндігіміз үшін жан алыстық қой. Әйткенмен, әке-шешеме бас иемін: сонау қиын кезеңдердің өзінде бізді жарық дүниеге әкелді. Өсірді, жеткізді. Қазір ұлым мен қызыма «ұрпақ өрбітіңдер, өсіңдер, өніңдер!» деп айтып отырамын. Жастарға да соны қайталаймын. Еңбек етсеңдер, тұрмыс түзеледі. Ал жастық жігерлі шақ қайта келмейді. Соны ұғына білген ұрпақ ұтады. 

– Білуімізше, боксшысыз. Солай ғой?

– Иә, жас кезімде бокспен айналыс-тым. 79 кг салмақта институтта чем-пион болдым. Қазір дене жаттығуларын жасағаным болмаса, тікелей бокспен айналысудан алыстадық қой.

– Түйін сұрақ болсын, хоббиіңіз...

– Менің хоббиім – аңшылық саятшылық құру. Әсіресе, құстарға саятшылық жасауды ұнатамын. Арнайы үйретілген итім де бар. Қолым босағанда таза ауада жүріп, хоббиіммен айналысамын.

ТүЙІН: Адамға қаншалықты мол мүмкіндік, талант берілсе, соншалықты ауыр міндет жүктеледі. Ал сол міндетті тек ЕДІГЕ ЖАРЫҚБАСОВ секілді білегі бекем, жүрегі ел деп соғатын, арманы асқақ, ойы озық тұлғалар ғана көтере алады. Бұл өмірдің бұлтартпас айғағы…

    Тәулігін адал еңбекке арнап, әр күніне есеп беріп, түлкі айлалы жалғанда өмір сүрсе де, тура жолдан таймаған, әке өнегесін ойша өрімдеп, әр істі терең ойлаған, байыбына бойлаған азамат бүгін арамызда жүр. Осы ретте ойыма еріксіз «Қыраннан қыран туар жарқылдаған, қарғадан қарға туар қарқылдаған» деген қазақ нақылы оралады...

Сұхбаттасқан Қайнар ЖҰМАҒОЖА

     23 июня, в День государственных служащих РК, в актовом зале районного акимата состоялось торжественное собрание, на которое были приглашены руководители и сотрудники районных ведомств и служб, акиматов сельских округов и г.Есика. Аким района Бинали Ыскак  поздравил госслужащих с профессиональным праздником, учрежденным Указом Президента  № 716 РК от 20 декабря  2013 года.

    – Работа государственного служащего, – сказал Бинали Абдыкапасович, – добросовестный труд на благо народа, который требует знаний, большой ответственности и выдержки. Именно народная оценка нашей работы, выраженная, в первую очередь, в доверии к институту власти, является наиболее ценной и объективной. Если в Стратегии «Казахстан-2030» Президент РК Н.Назарбаев ставил задачу создания профессионального госаппарата, то в Стратегии «Казахстан 2050»,  Плане нации «100 шагов по реализации пяти институциональных реформ», в рамках пятой реформы  Глава государства провозгласил  формирование открытого государства, подотчетного обществу, усиление роли общественных советов при госорганах и акимах, передачу некоторых функций государства в конкурентную среду и местному самоуправлению.  Вся деятельность госуправления теперь ориентирована на достижение конкретных результатов с соответствии с целевыми индикаторами структурных подразделений госорганов  и индивидуальными планами госслужащих. Исполнение программных документов основано на ключевых принципах транспарентности, мониторинга и контроля. Госслужащий обязан быть профессиональным менеджером, грамотным администратором, повышать качество оказания госуслуг. Конкретные факторы успешного госуправления – меритократия, профессиональный госаппарат, обеспечение верховенства закона.

    Аким  района вручил почетные грамоты  тридцати двум и благодарственные письма девяти лучшим госслужащим района. Собрание завершилось концертом  артистов районного Дома культуры.

И.ВИКТОРОВ