Нитрат (грек, nitron - сода, селитра) - дегеніміз өнеркәсіпте, әсіресе ауыл шаруашылығында көп қолданылатын азот қышқылының тұздары, карапайым сөзбен айтқанда бәрімізге белгілі – селитра.
Жеміс - жидек өсірумен шұғылданатын дихандар бақша өнімдерін қысқа мерзімде өсіріп, пісіп-жетілдіру мақсатында көп жағдайда тыңайтқыштарды қолданады. Қалыпты жағдайда топырақ құрамында бұл минералдың жетіспеушілігі байқалады да, егінді молынан алу мүмкіншілігінен азайтады. Сол себепті де, шаруалар мұндай қоспаларды пайдалануға мәжбүр.
Нитраттар қалыпты мөлшерде адам ағзасына зиянын тигізбейді, ал өнімдердегі олардың шектен тыс мөлшері қауіпті ауытқуларға әкелуі мүмкін.
Нитраттармен уланудың белгілері: құсу, іштің өтуі (диарея), еріннің цианозы (көгеруі), жүрек жұмысының бұзылуы. Осы алғашқы белгілерден кейін келесі тез дамитын ауытқулар байқалады: қан қысымы төмендейді, бас ауруы күшейеді, конвульсиялар пайда болады, сана бұзылады. Алдымен олар созылмалы шаршау және авитаминоз белгілеріне ұқсас белгілерді тудырады: тұрақты бас аурулары, бас айналуы, көздің қараюы, жалпы әлсіздік және апатия пайда болады. Ұзақ мерзімді болашақта олардың қайтымсыз салдары мен зияны болады.
Нитраттармен уланудың қарапайым алдын алу шараларын қарастыруға болады, мысалға: көкөніс салатын маймен ғана емес, лимон шырынмен де дәмдеңіз, ол қауіпті азотты қосылысты бұзатын «С» витаминіне өте бай. Түбірлік дақылдарды мұқият жуып, қабығын аршып, суық тұзды суға батырыңыз, ол шамамен жарты сағатта көкөністегі нитраттардың концентрациясы 25%-ға төмендетуге әсер етеді. Кабачки, гүлді қырыққабат және брокколиге қайнаған су құйып немесе қайнаған суға 5-10 минут қайнату зиянды заттардың мөлшерін азайтуға септігін тигізеді.
Ең бастысы мерзімінен ерте піскен және жылыжай көкөністерін көп пайдаланбаңыз. Көкөністердің табиғи жолмен, мерзіміне сай, толық піскенін күткен абзал.
Жеміс жидектердің құрамындағы нитраттардың мөлшерін өлшейтін құрылғылар бүгінде кең таралған, оларды тұрмыста қолдану өте оңай. Бұл жедел нәтиже бере алатын шағын құрылғы. Зондты жеміс целлюлозасына батыру жеткілікті, құрылғы бірден түсті жауап береді: жасыл — оны қауіпсіз жеуге болады, сары — көкөністер мен жемістердегі нитраттардың концентрациясы шегінде, қызыл — денсаулыққа қауіпті екенін білдіреді.
Сонымен қатар, елімізге алыс-жақын шет елдерден тасымалданатын жеміс жидектердің ұзақ жолға тасымалдау кезінде күннің ыстық мерзімінде тез бұзылмас үшін химиялық заттармен мөлшерден тыс өңделуі де мүмкін.
Әсіресе экзотикалық, сырт келбеті жылтыр, әдемі, бір де бір зақымы жоқ жеміс жидектерді сақтықпен пайдалануға кеңес береміз. Мұндай өнімдерді міндетті түрде ағынды судың астында, мұқият жуған кейін сақтықпен тұтыныңыз.
Жеміс –жидектерді сатып алғанда, сапасы мен қауіпсіздігін растайтын құжатын және өнімнің кайдан тасмалданғанын сұрауға құқылысыз, ондай құжаттары болмаса сатып алмағаныз жөн.
Қорыта айтқанда тек маусымына сай піскен жемістер мен жидектерді пайдаланыңыз, ондай өнімдер жақсы дәмге қана емес адам ағзасына пайдалы витаминдер мен минералдарға бай.
Еңбекшіқазақ аудандық
СЭББ басшысының орынбасары Д.Бақберген