Жақында Шелек модельді ауылдық кітапханасында осы өңірде тұратын, кезінде Отан алдындағы борышын өтеуде Чернобыль АЭС апатын ауыздықтауға қатысып, Семей ядролық сынақ алаңдарында жауынгерлік сапта болған ардагерлермен басқосу жиыны болды. Оған Шелек ауылдық округі әкімінің орынбасары Қ.Абдакимовтың келісімімен барлық оқу орындарының тәрбие ісі жөніндегі меңгерушілері де шақырылған-ды. Округтегі тоғыз мектептен тек Т.Кенжебаев, Ы.Алтынсарин М.Мәметова атындағы мектептің педагог-ұйымдастырушылары, тәрбие ісі жөніндегі меңгерушісі З.Телібаева, Н.Наурызбекоа, З.Сүтбекова және политехникалық колледждің кітапханашысы Р.Құлыбаева қатысты.
Алматы облысы бойынша «Чернобыль АЭС ардагерлері және мүгедектері» қоғамдық бірлестігі төрағасының бірінші орынбасары, Шелек өңіріндегі Чернобыль және Семей ардагерлері қоғамдық бірлестігінің төрағасы әрі «Нұр Отан» партиясы Еңбекшіқазақ аудандық филиалының қызметкері, осы жолдар авторы бұл кездесудің өзара кеңесіп, пікір алмасу екенін айтып, көкейдегі қордаланған ойын баяндады. Ардагерлер қоғамының жұмысын жандандырып, облыс, республика бойынша бірінші орынды иеленіп, озық тәжірибесінен басқа облыстар үйреніп, абыройға бөленген қоғамның 1997 жылдан бергі атқарған іс-шараларының куәсі – альбом, буклеттер, қабырға газет, бейне көрсетілімдер, өткен жылдардан сыр шертетін көрнекі құралдарын қолдану арқылы «көзге көрінбейтін жаумен» мылтықсыз майданда алапат апаттың арынын ауыздықтау арпалысында өмірлік мүгедек азабын тартқан жауынгер ардагерлердің кешегі ерлігіне, қоғамның атқарған ауқымды жұмыстарына қысқаша шолу жасалды. Сонымен қатар, көзі тірі ардагерлердің бүгінгі дерттері меңдеген мүгедектік хал-жайын, құзырлы орындар тарапынан ескеріп-еленбеген жағдайы кеңінен сөз етілді.
Чернобыль АЭС-ның 4-энергоблогында болған апаттан ажал – радиацисы ауамен араласып 7,1 млн. адам тұратын 155 мың шаршы шақырым аумақты «жаулап», тіршілік біткенді тұншықтыра бастады. ХХ ғасыр қасіретіне айналған бұл апатты ауыздықтауға ресми дерек бойынша ТМД елдерінен 800 мыңнан астам адам, соның ішінде 31720 қазақстандық қатысқан. Қазір сол жерлес ардагерлердің көзі тірісі – 5 мыңдайы ғана. «Чернобыль Одағы» халықаралық ұйымының мәліметі бойынша, 1986 – 2005 жылдар аралығында осы апаттың зардабын жоюға қатысқан 601604 адам қайтыс болса, 1,8 млн. жалындаған жастар мүгедек санатын толықтырған. Ал тірі қалғандарының бүгінгі жасы небәрі 50-55-тен енді асты.
Чернобыль апаты туралы шындықтың беті әлі күнге ашылмады. Апаттан кейінгі қазіргі ахуал қандай? Қауіп-қатердің бұлты сейілді ме? Апат аймағында ажалмен алысқан ардагерлерге лайықты құрмет көрсетіле ме? Ардагерлердің денсаулықтары күннен-күнге нашарлап барады. Мұның өзі радиация зардабы – ғұмырлық қасірет екенінің дәлелі. «Ресми деректерге қарағанда Чернобыль апатынан бүгін-де катерлі ісік, жүйке ауруларына шал-дығып, қаза болғандардың саны шамаиен 9 мыңнан асады екен. Денені дендеп, жайлап алған айықпас дертке шалдыққан ардагерлерге тиесілі көмек беруге келгенде құзырлы орындардың неге сараңдық танытатыны түсініксіз. Мысалы, Кеңес Бақыбаев пен Сағынбай Нұрпейісовті өз кезінде мүгедектік санатқа жатқызбай, жоғары жақтағы мамандардың анықтауымен жәрдемақы алуға қол жеткізгенде, оның қызығын да көрмей қайтыс болып кетті. Уақытынан ерте қартайып, теңселіп әрең жүретін Кеңесті көрген адамдар оны мас екен деп қалатын», – деп марқұмдардың хал-жағдайын ашына еске алды Е.Жамұханбетұлы. Сондай-ақ, Анатолий Бедарев бұл жеңілдікке қол жеткізе алмай қайтыс болып кетсе, Таир Қарабалаев, Қайрат Ибадиев, Нұрлан Абдибатыров, Кәміл Велямов, Малик Турсунов әлі күнге шейін мүгедектік топқа өте алмай жүр екен. Оданда сорақылығы сол, Әуез Сүлейменовті, Ерғанат Адасбаевты, Юсупжан Турсуновты бұл жеңілдіктен ада етіпті. Ардагерлер шетінен келместің кемесіне мініп, бақилыққа аттанып жатса, қалғандары жағада кезек күтіп тұрғандардың неге сергелдеңге салатынына күйінетінін жеткізді қоғамдық ұйым төрағасы. Тіпті, жылына бір реттік көмекке қол жеткізе алмай жүргендері де бар екен. Семей ядролық сынақ алаңында әскери борышын бір жерде өтеген шелектік Каммунар Сайдинов былтыр бір реттік /50 мың теңге/ көмекке іліксе, ащысайлық Манарбек Балпықов әлі күнге құзырлы орындардың есігін тоздырып жүр екен. Облыстан аудандық жұмыспен қамту орталығына көмек алатындардың тізімін сұрайды. Ол ардагер тұратын ауылдық округ әкімдігіне орындауға жібереді. Әкімдіктегілер зейнетақы төлеу мемлекеттік орталығының /ГЦВП/ Шелектегі бөлімшесінен анықтама сұрамай, бұрынғы тізім облысқа қайта жолданады. Сөйтіп, жоғары жақтан тиесілі көмек қоры бөлінеді де, тізімге ілінбеген ардагер нәпақадан айырылады. «Маған неге бір реттік көмек берілмейді, – деп сұрау салған ардагерге тағы да бір-біріне сілтейді. Ақыры Қаратұрық ауылдық әкімі аппараты «Сіз ГЦВП-ға тіркелмепсіз, сол жақтан тиісті құжат әкелуіңіз екрек» деген жауап алады. Бұл не деген жауапсыздық. М.Балпықов мүгедектік санатта бола тұра неге қайта тіркеледі? Әкімдіктегі мамандар өз ардагерлерін ары-бері сандалтпай, өздері тындыратын іс емес пе? Әуре-сарсаңға түскен Манарбек енді амалсыз сотқа жүгінбекші», – дейді Е.Омаров. Аурухана басшыларымен сөйлесіп, ардагерлердің медициналық байқауден өтуіне, санаторий, емделу орындарына бару мәселелерін шешкені, өзі әр ауылдың әкімдерімен байланысқа шығып, ардагерлердің оқушылармен кездесуін өткізуді ұйымдастырып жүргенін тілге тиек етті. «Әр әкімдікте, оқу орындарында тек Ауған соғысының ардагерлерін шақырып, ардақтап, даталы күндері жиынға, кездесулер ұйымдастырады. Ал, неге кейінгі жастарды патриоттық тәрбиеге баулуда Чернобыль, Семей, Даманск тағы басқа жерлердегі қақтығыстарда жауынгерлік тапсырмаларын орындағандар ұмыт қалады? Кейінгі оқушы жастар, тіпті әкімдікте істейтін жас мамандар мен жаңа жұмысқа келген мұғалімдер басқа жерлерде жанын шүберекке түйіп, қауіп-қатерде болған ардагерларді білмейді? Неге? Өйткені, оларға басқа жерде болған ардагерлер жайлы мәлімет айтылмайды. Ал, біз өзіміз өткізген іс-шараларымызды округ әкімінің қолдауымен, ұйымдастыруымен деп газетке мақала жазамыз» – деген өкпе-назын да жеткізген қоғамдық бірлестік өкілдері қажет кезінде оқу залын беріп, басқосу, басқа да іс-шаралар өткізуге көмектесіп, ұйымдастырып жүрген кітапханашыларға алғысын жеткізді.
Шелек ауылдық округі әкімінің орынбасары Қуат Абдакимов ардагерлердің өкпелері орынды екенін, алдағы уақытта айтылған сынның бәрі ескерілетінін тілге тиек етті.
Ия, ардагерлер көкейдегі кейісін, ренішін жеткізді. Бүгінгі таңда арнайы «Ардагерлер туралы» заң жобасы әзірленіп, Ұлы Отан соғысы ардагерлерімен Ауған, Чернобыль аймағында болған ардагерлер теңестіріліп, көмек көрсету жағы көбейіп жатқанда, олардың ескерусіз қалмауы керек. Жоғарыда аталған ардагерлердің хал-жағдайын біліп, мәселелерін шешуге әр ауылдық округтің әкімдігі немқұрайлы қарамайды, көңіл бөледі деген сенімдеміз.
Ержан ОМАРОВ.
Алматы облысы бойынша
«Чернобыль АЭС ардагерлері және мүгедектері» қоғамдық бірлестігі төрағасының бірінші орынбасары,
Шелек өңіріндегі Чернобыль және Семей ардагерлері қоғамдық бірлестігінің төрағасы
