Шоқан (шын аты Мұхаммед-Қанафия) ғұмыры қысқа болды. Аққан жұлдыздай аз уақытында Орталық Азия мен Қазақстан халықтарының тарихы мен мәдениетін зерттеді. Зерделеді. Кадет корпусын 1853 жылы он жеті жасында бітірген Шоқан Батыс Сібір генерал губернаторының кеңсесінде қызметке қалдырылды. Бір жылдан кейін Батыс Сібір мен Қазақстанның солтүстік шығыс аудандарын басқаратын генерал губернатор Гасфорттың адьютанты боп тағайындалды. Осы қызметті атқара жүріп, ол Орта Азия халықтарының тарихын, этнографиясы мен жағрафиясын зерттеуге белсене араласады. 1854 жылы кадет корпусындағы ұстазы Костылецкийдің өтініші бойынша көрнекті шығыстанушы, Қазан университетінің профессоры Н.И.Березиннің тапсырмаларын орындайды. Березин Шоқан жинаған қазақтың ауыз әдебиеті нұсқалары, «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жырымен таныс еді. жас ғалым әйгілі профессор Березин бастырып шығарған «Тоқтамыс ханның жарлығы» мен басқа да хан жарлықтары туралы еңбектерге тыңғылықты талдау жасайды. Бұл оның алғашқы ғылыми зерттеулерінің бірі еді. жастығына қарамай, оның білімдарлығын, әсіресе, шығыс әдебиеті мен тарихын жақсы білетіндігін сол кездегі орыс ғалымдары да жоғары бағалап, мойындайды.

1858-59 жылдары жасаған Шоқанның Қашқарияға сапары Қазақстанның ғана емес, әлемнің тарихи кітабында алтын әріппен жазылып қалды.

Бүгінде осындай тұлғаның есмін арқалаған мектепте арнайы мұражай бар. Онда ағартушының жүріп өткен жолы, елге сіңірген еңбегін айғақтайтын бірнеше құнды туындылар тұрақтаған. Мектеп оқушылары апта сайын мұражай ішін барлап, Шоқан Шыңғысұлының  тылсымдарын ашуға ынтық. Мұның бәрі де кемел келешектің өсіп келе жатқанын білдірсе керек.

Қорыта айтсақ, Елбасы айтпақшы «Тарихта біз ұялатын ешнәрсе жоқ». Тек заман талабына оны зерделеп, зерттеп ұрпаққа аманат етіп қалдырсақ болғаны.

К.ӘНУАРБЕК,

Ш.Уәлиханов атындағы орта мектеп мұғалімі.