ТОО «Будан», оригинатор семян гибридной кукурузы казахстанских сортов, районированных для всех климатических зон страны, отметил свое 20-летие. Это хозяйство было создано «с нуля» уже в независимом Казахстане, в 1999 году, и соответствует всем требованиям современной, рыночной формации экономики.  ТОО «Будан» обеспечивает потребности семенного рынка кукурузы Казахстана, сотрудничает с партнерами из ближнего зарубежья.  В хозяйстве разработана и внедрена региональная система земледелия и семеноводства, благодаря которой  хозяйства всех регионов Казахстана получили возможность сеять   высокоурожайные гибриды кукурузы. Калибровочный завод  является крупнейшим в Центральной Азии агропредприятием, на котором идет калибровка и обработка семян кукурузы и сои. Хозяйство имеет 3 тыс. га посевных площадей в восьми сельских округах района, на которых, кроме семенной, выращивает и товарную кукурузу, сою. В 2012 году были созданы собственный научный селекционный центр и лаборатория качества элитных семян.  ТОО «Будан» успешно демонстрирует достижения казахстанской селекции, является номинантом и дипломантом престижных республиканских и международных сельскохозяйственных выставок.

27 сентября  на территории ККЗ в с.Балтабай и селекционных участках кукурузы состоялся юбилейный День поля, который ежегодно осенью проводит ТОО «Будан». На праздник были приглашены представители областного и районного акиматов, агрофирм, отечественных и зарубежных селекционных компаний, фермеры  кукурузоводческих регионов Алматинской области, ученые-аграрии казахстанских НИИ и сербского НИИ «Земун поле», с которыми ТОО «Будан» связывает многолетнее сотрудничество.

Открывая День поля, генеральный директор ТОО «Будан» Еркен Шакеев рассказал о сложнейшем периоде  становления предприятия в кризисные 90-е. Во многом благодаря частной инициативе и инвестициям учредителя ТОО «Будан»  Марата Сарсенова была  продолжена реализация государственной программы развития селекции и семеноводства Казахстана. Когда в 1999 году Марат Сарсенов выкупил простаивавший в с.Балтабай кукурузо-калибровочный завод, ранее построенный югославскими специалистами, перед ТОО «Будан» была поставлена конкретная задача – создать инновационный кластер семенного зерна кукурузы, включающий науку, сельскохозяйственное и промышленное производство.  До того основой для выращивания семян гибридной кукурузы были привозные родительские формы. ТОО «Будан» совместно с НИИ «Земун поле» был запущен уникальный научный проект по созданию казахстанских  родительских форм для производства семенной гибридной кукурузы на основе югославских сортов. С первых дней   данный проект ведут со стороны НИИ «Земун поле»    доктор Лазар Коич, а со стороны ТОО «Будан» его ученица, ныне известный казахстанский селекционер  Диляра Айгозина. Они являются авторами 24 гибридов кукурузы всех групп спелости. Уже к 2005 году селекционная группа полностью обеспечила семенами родительских форм  участки гибридизации ТОО «Будан» и заложила основу для производства семян  гибридных сортов  казахстанской селекции, таких как  Каз-ЗП-200, Алтай-319, Марко-419,Тулпар-539, Скиф-619, ЗПСК-704, Алтын-739, Сункар-779, широко применяемых  для выращивания товарной кукурузы в Казахстане и за рубежом.

Выражение признательности учредителю  Марату Сарсенову, селекционерам доктору Лазару Коичу,  Диляре Айгозиной Еркен Шакеев дополнил ценными подарками и памятными медалями в честь 20-летия предприятия. 

Немало теплых   слов было сказано  в адрес лучших работников ТОО «Будан»: главного агронома Алтая Ниязбекова, главного инженера Жаната Жанхадамова, главного технолога Ришата Анарбаева, главного инженера ККЗ Сергея Склярова и завпроизводством  Зухры Смяковой, участка по доработке семян Светланы Чуйко, службе безопасности в лице Берикбека Максутова и Айткали Мырзабекова,  финансового департамента во главе с Динарой Сейитовой и Мереке Искаковой,  специалистов предприятия Ермека Ускенбаева, Орынтая Бизакова, Мадина Азизова, Аюпжана Арзиева, Оскена Мынбаева, Калтая Нуракова, Уали Сайдагумарова.

Особо Еркен  Шакеев отметил вклад первопроходцев, стоявших у истоков  ТОО «Будан»: Карима Худайбердиева, Елеусиза Султангазиева, Улана Сулейменова, Салина Канаева, Бейсембая Салавата, которым он вручил юбилейные медали ТОО «Будан», грамоты и памятные подарки. Труд отличившихся руководителей отделов и специалистов, агрономов отделений, полевых  рабочих  также был отмечен грамотами, почетными знаками, юбилейными медалями и  подарками.  

Большую поддержку ТОО «Будан» в вопросах инновационного развития постоянно оказывают  аким Алматинской  области Амандык Баталов и аким Енбекшиказахского района  Бинали Ыскак, привлекающие к сотрудничеству  с нашими семеноводами   Казахский национальный университет и другие ведущие  аграрные вузы республики.  Еркен Шакеев попросил присутствующих на празднике представителей областного и районного акиматов передать руководителям области и района  искренние слова благодарности и юбилейные медали.

Заместитель руководителя сельхоздепартамента Алматинской области Коюмчан Омаров вручил Еркену  Кокеновичу за заслуги в организации семеноводства кукурузы  картину и поздравление руководства  области с 20-летием  успешной деятельности ТОО «Будан». В ответ Е.Шакеев надел на почетного гостя шапан. Коюмчану Омарову и руководителю отдела семеноводства Аманбеку Касымову также были вручены юбилейные медали. 

 Из Сербии  поздравить «будановцев» приехали ученые НИИ «Земун поле»: директор отдела  семеноводства НИИ  Горан Тодорович и его коллега Небойша Радославлевич. Они сделали Еркену  Кокеновичу  подарок и приветствие от имени «Земун поле» за многолетнее партнерство.  В знак уважения  на ученых-кукурузоводов,  работающих в тесном контакте с ТОО «Будан» в сфере семеноводства и селекции,   надели почетные шапаны, сделали им памятные подарки.

 На научно-практическом семинаре, посвященном влиянию климатических изменений на посевы гибридной кукурузы и сои,  были заслушаны выступления доктора Лазара Коича, глав крестьянских хозяйств и кооперативов, ученых-аграриев. В работе семинара такжа принял участие руководитель районного сельхозотдела Ермек Жакеев. В завершение Дня поля  было организовано посещение  демонстрационного участка, на котором Еркен Шакеев и д-р Лазар Коич ознакомили гостей с достижениями селекции семенной кукурузы и сои в ТОО «Будан».

И.ТУРАНИН.

Садоводство, особенно, «яблочное», наряду с кукурузоводством является приоритетной сельхозотраслью в нашем районе. С каждым годом площади яблоневых садов растут в геометрической прогрессии. Если в  2012 году они занимали 3271 га, то в в 2018-м – 9868 га, а в 2019-м – свыше 10 тысяч гектаров. Инвесторы делают упор на интенсивное садоводство, которое на сегодня считается наиболее технологически продвинутым, внедряют в основном импортные сорта на карликовых подвоях, с минимальным сроком наступления периода плодоношения уже на третий год.

Но нельзя игнорировать и  «традиционное» садоводство. Его потенциал для модернизации и товарного производства далеко не исчерпан.     Доказательство тому –  научно-практический проект  по освоению непригодных для сельского хозяйства предгорных земель  юго-востока Казахстана за счет использования адаптационного и ресурсного потенциала яблони Сиверса, автор которого  доктор сельскохозяйственных наук, Почетный работник образования РК Амангельды АПУШЕВ.

К этому проекту Амангельды Каирбекович шел давно. Еще будучи профессором кафедры агротехнологии Казахского национального агроуниверситета  он вел программы по изучению растительного генофонда РК и интродуцентов (завозных культур) в нашем Дендрарии,  тогда  АО «Лесной питомник». Несколько лет назад, придя на должность руководителя АО «Лесной питомник», А. Апушев добился возвращения Дендрарию статуса государственного учреждения «Есикский дендрологический парк».  Появилась перспектива вернуть дендропарку славу ведущей лесоводческой базы Казахстана, восстановить собранную со всех континентов Земли  еще в советское время  коллекцию Арборетума – уникального дендрологического заповедника интродуцентов со всех континентов Земли. При А.Апушеве  ГУ «Есикский дендрологический парк» работал по четырем научным проектам международного значения, построил тепличное хозяйство по южнокорейской технологии,  дендрологический парк стал   научно-исследовательским центром лесного хозяйства Казахстана.  

Сейчас, самостоятельно занимаясь научными исследованиями, А.Апушев продолжает тесное сотрудничество с Дендропарком. Ведь в основе нового проекта – закладка яблоневых садов  на подвое  яблони Сиверса, которая уже почти не встречается в «чистом» виде в дикой природе из-за антропогенного фактора, перекрестного опыления. Но в Дендропарке благодаря ученому с мировым именем, ныне покойному академику А.Жангалиеву, яблоня Сиверса сохранилась в специально созданном  маточнике. Коллекция яблони насчитывает 25 форм, которые и служат для выращивания подвоя. Это процесс трудоемкий. Первичный материал  –  семечки диких яблок, собираются поштучно, затем высеваются и бережно проращиваются в тепличных условиях. И только затем на саженцы-подвои прививаются культурные сорта.

 В чем новизна идеи Амангельды Апушева? Использование в качестве подвоя для культурных сортов  яблони Сиверса известно давно.   Ноу-хау проекта –  отработка методики высаживания саженцев на таком подвое в гористой безводной местности, в условиях засухи и «ветродуя», что позволит ввести в оборот тысячи и тысячи гектаров неплодородных земель  южных областей и превратить  их в  садовый пояс Жетысу. 

Другая цель, поставленная в проекте –  сохранение    и восстановление генофонда казахстанских плодовых культур, повышение их устойчивости к изменениям климата, вредителям и болезням, широкое использование  видов ландшафтного земледелия и новых схем посадки деревьев, внедрение агротехнологий, которые включают наноагромелиоративные приемы.Эти меры позволят успешно выращивать обычные сады наряду с интенсивными, а по таким показателям, как приживаемость саженцев, сопротивляемость болезням и вредителям, адаптация к климату, почвам и ландшафтам даже превосходить их. Как говорит Амангельды Каирбекович, конкурентоспособность  отечественных сортов яблок снижается из-за занесенных с импортной сельхозпродукцией новых видов вредителей и карантинных болезней,  подводит и низкое качество саженцев.  Получение качественного, устойчивого к болезням, засухе и холоду   посадочного материала на подвое Сиверса в большей степени  способно разрешить эту проблему. Огромное преимущество дает мощная корневая система яблони Сиверса, которая  миллионы лет произрастала в предгорьях Тянь-Шаня и максимально приспособлена к резко континентальному климату и неплодородным почвам. 

Базой проекта, расчитанного на трехлетний срок, выбрано крестьянское хозяйство Ивана Хижкова в Ташкенсазском округе. Здесь  на 30 га неудобиц высажены 12 сортов отечественных яблок на подвое Сиверса, еще 30 га такого же сада в качестве внедрения высадило само крестьянское хозяйство.  Основное финансирование взяло на себя АО «Фонд науки» Комитета науки Министерства образования и науки РК, которое вложило в проект 221 млн тенге, дополнительно свыше 10 млн тенге инвестировал глава КХ И.Хижков. На эти средства установлена система капельного орошения, смонтирована насосная станция, приобретено дополнительное оборудование и материалы: лаборатория, холодильные установки для плодохранилища, даже квадрокоптеры.

 В ходе проекта активно применяются  инновационные агротехнологии: при посадке корни саженцев обрабатываются гидрогелем с питательными веществами (в просторечии болтушкой),  через фертикационный узел насосной станции вместе с водой к саженцам подаются органо-минеральные комплексы. Чтобы сформировать деревья с невысокой разветвленной  кроной, высотой не более трех метров,  применяется технология сдавливания почек и побегов. Химобработка производится квадрокоптерами.  Грамотно использованы  природные возможности – к примеру, искусственное водохранилище для орошения пополняется грунтовыми водами. А по окончании летнего сезона осушенный водоем будет служить плодохранилищем.    Уникальность эксперимента и в том, что планировку посадок и систему капельного орошения пришлось  «привязывать» к холмистому ландшафту, испещренному оврагами.  Но выход был найден – деревья на склонах  холмов расположили вкруговую, обеспечив тем самым беспрепятственную подачу по шлангам  воды.

Непосредственным реализатором старт-апа является ТОО «Алмалы сай», учредителями которого выступили А.Апушев, как научный руководитель проекта, и предприниматель И.Хижков – ученик Амангельды Каирбековича, который лет пять лет тому  занялся садоводством в Ташкенсазском округе. Членами проектной группы являются давние сподвижники А.Апушева – ветераны Дендропарка, садоводы с бесценным опытом Саркыт Аргынбаев и Виктор Горохов. 

На второй год реализации проекта   успешно пройден первый этап – выживаемость  саженцев на подвое Сиверса почти стопроцентна, они устойчивы к болезням, даже таким, как главный бич наших садов – бактериальный ожог,   и к  погодным капризам. Планируемая урожайность экспериментального сада – от 20 до 40 тонн яблок с гектара. По завершении проекта в 2020 году еще три года будут «контрольными», а затем сады, возможно, перейдут в собственность крестьянского хозяйства. Этим будет достигнута еще одна цель  проекта – коммерциализация научных разработок, чтобы они не «повисали в воздухе», а повышали продуктивность сельхозпроизводства. По завершении проекта при хозяйстве Ивана Хижкова планируется  открыть научно-исследовательский центр для проведения постоянного семинара.

 Буквально на днях сад посетила делегация ученых-лесоводов – участников международной конференции, организованной Каспийским университетом, и посвященной проблемам сохранения яблони Сиверса – прародительницы  яблонь планеты, природного достояния Казахстана и всего мира. В составе делегации были сотрудники Корнуэлского университета США под началом председателя конференции Олдвинкла Харта, представители Минсельхоза США, ректор Каспийского университета Жолдасбек Нусенов. Они высоко оценили исследовательскую работу А.Апушева по  применению яблони Сиверса для освоения неплодородных земель.

Контакты с агроинститутами, Дендропарком, КазНАУ, внедрение научных достижений казахстанских специалистов плюс агрономический опыт наших садоводов послужат возрождению садового пояса  Жетысу. Проект Амангельды Каирбековича, в совокупности с грамотной агротехникой, качественным семенным и посадочным материалом принесет добрые плоды – лучшие по качеству яблоки, которые растут только в предгорье Алатау и даст стимул повсеместному культивированию  садов.

И.ТУРАНИН.

На фото: Амангельды Апушев знакомит зарубежных коллег с экспериментальным садом.

Кез-келген қазақы ортада өскен бала үшін асықтың орны ерекше. Асық сан ғасырлық тарихпен жасасып келе жатқан халқымыздың асыл мұрасының бірі. Оның ел-жұрт жадында көмескі болса да көрініс беріп келуі ұлттық құндылық тұрғысынан қарауды да қажет етеді. Оған себеп асық барлық түркі-монғол халықтарда кездесетін сүйек ойыны екендігі белгілі. Орта Азияның кең даласында қола, ерте темір және түркі дәуірі ескерткіштеріне археологиялық қазба жүргізу барысында қабірден адам мәйітімен бірге асықтар да жиі табылып отырған.

«Есік» қорық-музей қызмет-керлері 2017 жылы Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Рахат сайына жүргізілген кешенді археологиялық қазба жұмысы барысында қабірден бала мүрдесімен бірге жерленген он екі асықты тапты. Табылған асықтардың ішінде біреуінің ортасында тесігі бар, тесік өте ұқыпты ойылған. Демек, кезінде тұмар ретінде қолданылуы мүмкін деген болжам бар. Аталмыш асықтар бала қабірінен табылды. Кейбір зерттеулерге сүйенсек, асықтардың қабірден табылуы ғұрыптық, дүниетанымдық мәнінің бол-ғандығын айғақтайды екен. Сондай-ақ Е.В.Купрянова, С.С.Марков, А.М.Сагалев, С.В.Сотникова сынды Ресей зерттеушілердің асықтың қабір-де кездесу семантикасына байланысты пікірлері бір арнаға тоғысады. Ал С.В.Сотникова өз зерттеулерінде асықпен жерлеуді балалардың жас ерекшелігіне қарай екі топқа бөліп қарастырған. Бірінші 5-6 жастағы балалар аз асықтармен жерленген, екінші 7-11 жастағы балалармен жерленген асықтардың санының көп болуы яғни өздерінің асық ойнау барысында ұтқан асықтары болуы мүмкін деген жорамал айтқан екен. [1. 256]. Ал біздің археологтар асықтардың неліктен мүрдемен бірге жерленгенінің сырын әлі аша қойған жоқ. Сондай-ақ асық ересек адамның қабірінен де табылып жататыны да кездеседі. Алайда, зерттеушілер тарапынан әлі ересек адамдардың қабірлерінде кездесетін асықтар туралы толық түсінік берген ешкім жоқ. Ол болашақтың еншісіне қалып отыр.

Өзім де бала кезімде көрші балалармен асық ойнағанды жақсы көрдім, сол кезде асық ойынының ерекшеліктері мен алты қырының атауын білу және ойнай білу кез келген қазақы ортада өскен бала үшін үлкен абырой еді. Ойнау әдісін меңгергеннен кейін ойында жеңімпаз болу мен үшін үлкен мақсат болатын. Әрине, бұл ерекше ептілік пен ұқыптылықты қажет етеді. Сондықтан асық ойынын ойнаған кезде өзімнің асық ойнаудағы шеберлігім мен икемділігімді көрсеткім келіп тұратын және өз қатарластарымнан үнемі басым болуды мақсат етіп қоятынмын. Асық ойыны балалардың ойлау қабілетін жетілдірсе, асық ату дәлдікке, мергендікке икемдейді. Жалпы балалардың асықты біріге ойнауы тәртіп пен талапқа бағына білуге итермелейді. Жазушы, батыр Бауыржан Момыш-ұлының асық туралы айтқан «Асық – үлкен халықтық тәрбие» деген сөзін осы арада еске ала кетсек артық болмас.   

Асық ойындарының әр ортада түрлі атауы кездеседі. Өзім ойнаған ортадағы асық атаула-рының бірнешеуіне тоқтала кететін болсам, асық ойынына көбінесе қойдың асығы алынады, ешкінікі «өкіршік» деп аталады. Ал сиыр, жылқы, түйенікі сақа деп аталады. Асықтың қырынан тұрған ойыстау беті – алшы, жазықтау келген қыры – тәйке, ішкі ойыс жағы – шіге (шік), дөңес бетін – бүге (бүк) десе, сондай-ақ асықтың жілікпен ұстасып тұрған қобылы қырын – омпа (оңқы), ал толарсақ пен топай сүйектерімен байланысып тұрған доғал басы – шомпа (шоңқы) деп аталады. Оң жақ жіліктің асығы оңқай, сол жақ жіліктігі солақай. Алайда адамдардың басым көпшілігі оңқай болып келгендіктен, иіруге, қағуға, атуға ыңғайлы оңқай асықтарды алады, ондай асықтар алшысынан түсуге де бейім болады. Демек, қазақтың «асығың алшысынан түссін» деген тілегі «ісің оңынан болып, алға қойған арман-мақсаттарың орындалсын» деген ізгі ниеттен туындаса керек.

Қазақта асық қасиетті саналады. Мәселен, дәстүрлі қазақы ортада келіні құрсақ көтергенде, ата-енесі ырымдап асық жинай бастаған, онысы ұл тілегені. Сондай-ақ баласы ұл болса, бесіктің басына сақа ілген, бәле-жала аулақ болып, шымыр қайратты болсын дегені. Қыз бала болса еліктің асығын ілген, сұлу, әдемі болсын деп. 

Қорыта келе, қазіргі таңда асық ойнаушылар саны да азайып барады, сонау ерте дәуірден бері жалғасып келе жатқан асық ойыны мен оның ғұрыптық танымдылығын жетілдіре түсу керектігін уақыт көрсетіп отыр. Сондықтан осы үрдісті қайта жаңғыртып, қолға алса нұр үстіне нұр болар еді. Сонымен қатар археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу барысында табылған құнды жәдігерлерді жинақтап, зерттей келе ұмытылып бара жатқан ұлттық құндылықтарымызды қайта жаңғыртуға үлес қосу болып табылады. Демек, қабірден табылған асықтарды алдағы уақытта отандық зерттеушілер мен ғалымдар жан-жақты зерттей, зерделей келе, құпиясын ашады деп ойлаймыз.

Әдебиеттер:

1. Сотникова С.В. «Детские погребения с наборами альчиков и роль игры в обществах степного населения эпохи бронзы». Бронзовый век Восточной Европы: Характеристика культур, хронология и периодизация. Самара: НТЦ, 2001.
2. Төлеубаев Ә.Т. «Қазақ халқы этнографиясының мәселелері» – Алматы: Servis Press, 2013. Т. 2. – 496 б.
3. Артықбаев Ж.О. «Арджаспа туралы аңыз. Қазақ тарихы мен этнологиясының мәселелері». ІІ том. – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2009.

Гүлмира Жұмай,

 «Есік» мемлекеттік

 тарихи-мәдени қорық-музейінің аға ғылыми қызметкері.

Кітапхана – дүниеде ештеңе теңестірілмейтін білім бұлағының көзі, ғасырдан-ғасырға адамзат тарихының керуенін сүріндірмей әкеле жатқан шырағы биік, парасаттылық пен білімділіктің, біліктіліктің киелі ордасы. Қасиетті қазынамызды көздің қарашығындай сақтап, насихаттап, ел игілігіне жаратып жүрген кітапханашылар – ең қажет, абыройлы мамандық иелері. Осы салада үздіксіз 40 жыл еңбек еткен, бүгінде зейнет жасқа келіп, бейнетінің рахатын көріп отырған, «Үздік кітапханашы» төсбелгісінің иегері Абылай хан атындағы орта мектептің кітапханашысы Ажаркүл Қартбаевадан ұлы қызмет саласының қыр-сырын сұрап, сұхбаттасқан едік.

Ажаркүл Байғабылқызы, алдымен мереке қарсаңында келіп жеткен зейнеткерлік жасыңызбен шын жүректен құттықтаймыз. Әуелі отбасыңыз, қызмет жолыңыз туралы баяндап берсеңіз.

– Мен 1960 жылы Қызылорда облысы Арал ауданына қарасты Сазды ауылында көпбалалы отбасында дүниеге келгенмін. Әкем мал дәрігері, анам – совхозда сауыншы болып жұмыс істеді. Ата-анамыз жастайымыздан үй шаруасына да, дала жұмыстарына да шыңдап өсірді. Мектеп бітіргеннен кейін алғашқы жылы облыс орталығы Қызылорда қаласына оқуға тапсыруға бардым. Ол кезде тамыр-таныстың кезеңі, түсе алмай үйге қайттым. Үйде бос жатпайын деп, ауылдағы мектеп-интернатқа тәрбиеші болып орналастым. Келесі жылы қайта бағымды сынап бардым. Тағы құладым. Бұл жолы келсем, ауылдағы кітапханашының орны босапты. Кітапқа бала кезден құмар болып өскен, жарықсыз, май шамның сәулесімен оқитын мен үшін үлкен қуаныш-тын. Себебі, ол кезеңде кітап өте аз, оқырман көп. Таласып-тармасып, кезекке тұрып оқитынбыз. Қуана-қуана қызметіме кірісіп кеттім. Дегенмен, жоғары білім, диплом керек болды. Қайта бардым құжаттарымды арқалап. Тағы өтпедім. Келер жылы әділеттілікті сол кездегі астанамыздан іздеп, қайтпас қайсарлығыммен арман қала Алматыда мақсатым орындалды. Қыздар педогогикалық институтына оқуға түстім. Осылайша дипломы бар «Кітапханашы» атандым. Ауылымда тек кітапханашылық емес, қоғамдық жұмыстарға да белсене араластым. Партияға мүше болып, комсомол хатшысы қызметін атқардым. Бір қызығы, өмірімде екі-ақ жерде жұмыс істеппін. Отбасылы болғанша, ауыл кітапханасында, 1995 жылы тұрмысқа шығып, Есік қаласына көшіп келдік. Сол жылы Абылай хан атындағы орта мектепке жұмысқа орналастым. Содан бері табаны күректей 40 жыл бір салада үздіксіз қызмет етудемін. Жолдасым да білім саласынан алшақ емес. Ұстаздық қызмет атқарған. Алла берген бір қызымыз бар.

Адам өмірде екі таң-даудан қателеспеуі керек дейді. Таңдауыңыз неліктен осы салаға түсті?

– Аллаға шүкір, екі таңдаудан да қателеспедім. Күйеуім түсінігі мол, жанымды ұғатын, әрдайым қолдау білдіретін азамат. Тіпті, бізде мектепке жаңа оқулықтар келетін науқан кезінде ауыр-ауыр кітаптарды көтеру нәзік жандылар үшін қиын. Сол кездерде жолдасым көмек көрсетеді. Бала кезден кітапты жастанып оқып, әр шығарманың кейіпкерімен бірге күн кешіп, қуанса қуанып, мұңайған сәтте кей кезде жылап алатын кездерім болатын. Жоғарыда айтып кеткендей кітап аз кезең. Өзім қалаған шығарманы еркін оқып, қалауымша парақтағым келіп, осы саланы таңдадым. Кәсібімді сүйіп, тынымсыз тіршілігімді, ерен еңбегімді ескеріп, былтыр Республикалық «Үздік кітапханашы» төс-белгісімен марапатталдым. Атқарған қызметімнің, еткен еңбегімнің жемісі деп білемін бұл атақты.

Осы ретте қазір жастар кітап оқиды ма деген сұрақтың тууы заңды сияқты. Әдеби кітаптарға деген сұраныс қан-шалықты?

– Сұрағыңыз орынды. Қазіргі серігіміз смартфон болған заманда кітап арқалап жүрген жастарды көру сирек құбылыс. Дегенмен, оқитын балалар да жоқ емес. Оған кітапхананың қосқан үлесі көп десем артық емес. Біз оқырманға тек керегін тауып берумен шектелмейміз. Әр мемлекеттік мерекелерді, ақын-жазушылардың туған күндерін, айтулы даталарда мәдени іс-шаралар ұйымдастырамыз. Қа-ламгерлердің ғұмырнамасымен таныстырып қана қоймай, шығар-маларын насихаттаймыз. Сондай сәттерде оқушылардың кітапқа оқуға деген қызығушылығы оянып, құштарлығы ашылады. Біз тек білім беріп қана қоймай, жас өрендерді ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелейміз. Айына бір рет сыныптарды аралап, кітаптың тазалығын, түгелдігін тексеріп, жыртылған, бүлінген жерлеріне ескерту жасап отырамыз.

Ғаламторды оңай көре-тін оқырман іздегенін интернеттен түгендейді де, кітапханаға келуін доғарады деген пікірлер де бар...

Дұрыс айтасыз, қазіргі ақпарат қолжетімді заманда керегіңді ғаламтордан іздеу оңай әрі жылдам. Десе де, ондағы мәліметтердің дұрыс-бұрыстығын ешкім тексермейді, біріншіден. Екіншіден, ультра-күлгінді сәулелер бәрібір адам денсаулығына әсер етпей қоймайды. Сондықтан көзбен көріп, қолмен ұстап оқығандай болмайтыны анық. Әрі кітаптағы ақпараттар шынайы. Егер жалған болса, авторына шағымдана аласыз. Дамыған мемлекеттер неге әлі күнге дейін бас тартпай отыр газет-журнал, кітаптардан. Әйтпесе, оларда мүмкіндік те, жағдай да жетеді ғой. Себебі біледі  қағаздың құны ешқашан жоғалмайтындығын. Демек, кітапханаға келушілер азаймайды. Мектепте мұғалімдер оқушыларға интернеттен емес, кітаптан тауып оқып келіңдер деп тапсырма береді көбінесе.  Біз өз тарапымыздан олардың қажеттіліктерін өтеуге әзірміз.  Осылайша шәкірттеріміздің толыққанды білім алуына ықпал етудеміз.

Елбасы Н.Назарбаев биылғы жылды жастарға арнады. Сіздер өз тараптары-ңыздан шәкірттеріңізге қан-дай тағылымды шаралар өткіздіңіздер?

– Оқырмандарымыздың басым көпшілігі оқушылар болған-дықтан тек биыл емес, әр шарамыз жастардың тәрбиесіне арналады. Мектеп ұстаздарымен де, ата-аналармен бірлесе түрлі мерекелік шаралар, жарыстар, тәрбие сағаттарын, елімізге еңбегі сіңген тарихи тұлғалардың, қаламгер-жазушыларымыздың өмірі мен шығармашылығына арнап әдеби кештер ұйымдастырамыз. Еліміздегі болып жатқан түрлі тарихи, саяси оқиғаларға және жас тарды толғантатын мәселелерге байланысты тақырыптарға да тоқталамыз. Кітапханада өткізілген әрбір мәдени шараның мазмұндылығына, тәрбиелік мәніне назар аударып, оқырмандар конференциясы, пікір алмасулар, дебаттар жүргізіледі. Мысалы, «Әкем, анам және мен, отбасымыз оқырман» атты сайысымыз оқушылар жадында ұзақ сақталды. «Мен таңдаған мамандық» атты тәрбие сағатында шәкірттеріміздің болашақ саласын таңдауына ықпал етіп, бағыт-бағдар бердік. Ұлы ақындарымызға арналған поэзия кештерінде өнерпаздарымыз өнерлерін ортаға салып, өздерін барынша жан-жақты көрстетуде. Жас өрендеріміздің бойы на білім нәрін сеуіп, ел болашағын тәрбиелеп шығару әрқайсымыздың міндетіміз деп ойлаймын.

Кәсіби шыңдалған кітапханашы деген кім? Ол қандай қасиеттерге ие болуы керек?

– Кітапханашы – кітап пен оқырман арасындағы алтын көпір іспеттес. Кітапсүйер қауымға керегін тауып беріп қана қоймай, соның мазмұнын, мән-мағынасын түсіндіріп, ұлттық құндылықтарды насихаттауда еңбегі ұшан-теңіз. Оқырманды баурап алар жылы шырайымен қарсы алып, оқу-білімге деген қызығушылығын арттыруда кітапханашының рөлі зор. Осынау жауапты саланың маманы болуы үшін оқырман талабын қанағаттандырып, сан сауалына жауап тауып бере алатын білімді болуы шарт. Кәсіби біліктілікпен қоса, жоғары этика талап етіледі. Оқырманына әдебімен, жүріс-тұрысымен үлгі болуы тиіс. Сонда ғана кітапхана оқырман үшін үлкен тәрбие мектебі, киелі орны болмақ.

Әріптесеріңізге тілегіңіз.

– Әр таңын білімнің қайнар көзі кітаппен ашатын, сол кітаптағы асыл мұраларды оқырмандарға жеткізетін кітап-ханашы мамандығы қарапайым мамандық болып көрінгенімен, асқан жауапкершілікті талап ететін рухани қазына ордасының қызметкерлерін келіп жеткен төл мерекесімен шын жүректен құттықтаймын. Оқырмандарыңыз озат білімді, ел тұтқасын ұстар азаматтар болсын. Еңбектеріңізге жеміс, толағай табыс, отбасыларыңызға амандық, зор денсаулық тілеймін.

Әдемі әңгімеңізге рақмет. Сізге де бар жақсылықты тілейміз.

Сұхбаттасқан Ж.БОЛАТБЕКҚЫЗЫ.