- +77277540900
- +77002724204
- enkaz.kz@gmail.com
- 040400, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қаласы, Алматы көшесі, № 112.
Телефонды таста, балам...
Кітапқұмар нағышыларымнан жұқты ма, білмеймін, әйтеуір, үшінші класқа көшкеннен бастап әкем марқұм әкелетін газет-журналдарды парақтап отыратын болдым. Алпысыншы жылдарға қарай «Жұлдыз», «Мәдениет және тұрмыс», «Қазақстан әйелдері» журналдары мен «Коммунизм таңы» («Жетісу»), «Коммунистік еңбек үшін!» (Еңбекшіқазақ»), «Пионер» газеттерін, қазақша күнтізбелерді қалдырмай оқитын болдым, қала берді огородтың аяғындағы колхоз кітапханасына жиі барғыштай бастадым. О кезде Қазаткомдағы үйлердің көбі, қойма-складтардың дені ағаштан қиылған, терезелері бір қабат, көздері кішкентай, бала сиярлықтай ғана.
Кітапханашы әлі тұрмысқа шықпаған Күлшахан әпкеміз, сары Серіктің тәтесі, Талдыбұлақтағы қазіргі қария, Тілеш жездеміздің кейінгі кемпірі. Бұ кісіде сап-сары, сары алтындай сызылып отырғаны. Шамасы ауылдағы мектептен соң істеп жүрген болар. Мен барсам болды қос бөлмедегі қаздай тізілген төрт-бес сөреге қарай сүңгітіп жібереді де, кітабын оқып отыра береді. Сөреден орын тимеген кітап атаулы бұрышта жатады. Отырам да суреттерін көрем, ол кезде кітап ішіндегі сурет біткен қолдан салынады ғой деймін, сол суреттері ұнаған көп кітаптың бірнешеуін таңдап алам да әпкемізге әкелем. Ол кісі де қарап жатпайды, жазады да бере салады. Содан қос бөлмелі қамыс үйдің қамыстан қалың етіп жапқан шатыры астында төбеден тізіліп тор дорбалардан сап-сары боп майы аққан апамның құрттарын көмейлете отырып оқуға кірісем, ежіктеп оқымаймын, көзбен оқимын және тез оқимын, бірақ түсініп оқымайтыным тағы бар.
Келе-келе төселіп, әжептәуір тез, әрі түсініп оқитын деңгейге жетіп қалдым-ау деймін, бастауыш класта жүріп-ақ «Робинзон Крузо», «16 жасар чемпион», «Мой помощник Карсыбек» (орысша), «Мұрат», «Батырлар жыры», мен Қазақ ертегілері, «Бұғауда», М.Әуезовтың пьесаларын т.т. Есімде қалмаған ондаған кітаптарды күндіз үй төбесінде, түнде дөңгелек жозы үстінде керосин шамның жарығымен оқи бастадым, бірін ұқтым, біріне тісім батпады, білерім – басқа балаларға қарағанда тәп-тәуір жатық жаза бастағаным...
Он жастамын, иә үшінші, не төртінші класс болар. Өйткені, апайымыз (біз о кезде «Тәтей» дейміз) Мұратбектің шешесі – Марияхан Демесінова анамыз.
Ойымда ешнәрсе жоқ. Солдаттай болып шікірейіп школьный формамды киіп, қойқайтып фуражкамды басыма қондырып мектепке келейін. Әдеттегі у-шу, үйреншікті абыр-дабыр, бес қыз, он екі ұл, біреуі 1948 жылғы, біреуі 49-50, енді біреулеріміз 50-51 жылғы туылған, соғыстан кейінгі «свежыйлармыз», екеуінен басқасында, әйтеуір, әке бар... Сайди, Керімбай мен Ұлтуған төменгі класта қалып қойған, біраз азайып қалыппыз. Қоңырау соғылып, класқа тәтейіміз, ол кісіге ілесе мектеп директоры Жылқыайдар Сайранов ағай кірді, екеуі де ашулы, екеуі де тым сұсты. «Отырыңдар!» – деді, – отырдық, – бірнеше фамилияны атап, тақта алдына шығарды, шықтық, ең кемі жеті-сегізіміз тұрмыз, ішінде үш Мұрат – Қалидың Мұраты, мен Нақатайдың Мұраты және Мұратбек тәтейіміздің ұлы.
– Қайсың ұрладың?- болды директордың алғашқы сұрағы. Өзі денелі, жалпақ кісі, ашудан қып-қызыл боп кеткен, – Қане, айтыңдар? Кім алды?
Кім алды, нені алды, түкке түсінбей көзіміз жыпылықтап біз тұрмыз. О заманда жалпы мұғалім атаулыдан қорқатын байғұстармыз, директор зіркілдегенде бұтымызға жіберіп қоя жаздап әрең тұрмыз.
– Сен алдың ба, сен алдың ба?-деп жағалай сұрап келе жатқан ағай менің тұсыма келгенде тоқтай қалды. Мол денесімен кластағы бойы ең аласа мені таптап кетердей төніп келді де қолындағы қара құлыппен басымнан періп кеп жіберді, жарға соғылған жарқанаттай жалп ете түстім. Көзімді ашсам жанымда доғдыр әкеміз Иван Васильевич Довганюк пен тәтейіміз тұр. Басым көтертпейді, солқылдап барады, пора-пора жас көзімде, қор-қорс етіп жылап мен жатырмын. «Нақатайчик, қалай голова болит?» дейді қолында біздей ұзын шприці бар Валя шешем, доғдыр әкейдің келіншегі. Со күні мен үшін сабақ болған жоқ, болған істі мен де әке-шешеме айтқам жоқ, келдім де кеспемді ішіп жатып қалдым.
Ертесіне мектепке келейін. Аздап жүрексінгенім болмаса басым басылған жағым да ауырмайды. Қоңырау соғылды. Тәтейіміз келді, ілесе директор енді. «Тұр Тойғанбаев!» – тұрдым,- «Кітаптар қайда?» кешегі жеген таяғым бар, қорыққанымнан үнім шықсайшы, түкке түсінбей көзім жыпылықтап жылауға шақ қалдым, жылайын десем «қатынсың» деп балалар мазақтайды, жыламайын десем мұрным қорсылдап барады, сөзге тәтейім араласты; – «Кітапханадан кітап ұрладың ба?» «Қандай кітап?» деп міңгірлеймін, «Ештеңе ұрлағам жоқ»,- «Ендеше кім ұрлады? Айт жаныңның барында!» – директор ағай төніп келеді, шыдамадым, жылап қоя бердім, «Білмеймін, мен ұрлағам жоқпын...»
Сол күннен бастап сабаққа келсем болды, мен бастаған бес-алты баланы «Кітаптарды тауып келіңдер!» – деп шығарып жіберетін болды. Сөйтсек, колхоздың кітапханасының бала ғана сиятындай көзін сындырып кірген біреу (лер) бірталай дүниені қолды қылған сияқты. Кітап қоры онсыз да 300-400 дана болатын «конторға» ұры түскен соң бәрі аянбай іздеуге кіріскен ғой, сұрастырған: «Оқушылардан кім кітап оқиды?» Әпкеміз айтқан: «Мұрат келгіштеп кітап алып жүреді». «Ә, онда, сол-ақ алған ғой». Бәрі осыған тоқтайды, осылай ұйғарады, мені әу бастан кінәлі етіп келген, директор ағайдың ә дегеннен мені ұрып жібергені де сондықтан екен.
Бірақ мен жаратылысымнан қорқақпын, ұрлық жасамақ түгілі, түнде дәретке шығуға қорқамын, онымды кім біліп, кім түсініп жатыр. «Осы кітап оқиды, осы ұрлады!» Аяқасты ұры боп қалдым, аяқасты бәрі менен жиіркеніп, жеріп кеткендей, үйдегілерге айтуға анамнан қорқам, ашуланса аямай ұрып тастайды, «өртеймін» деп от ала жүгіруі де мүмкін. Жүрегім жылап, ішім мұздап, елдің бәрін, әсіресе директор ағайды жау көре жүре сентябрь де (қазіргі қыркүйек) аяқталды. Ел жаппай огородтарын жинай бастаған. О тұста огородқа егілетіні тек – ақ жүгері, сары жүгеріні әлі Америкадан Хрущев әкем әкеле қоймаған. Жүгері әрі астық, әрі жем, сабағы малға шөп. Тартылған жүгерінің наны тым тәтті, үгіліп тұрады, талқаны тағы бар, көпшілік сонымен күн көреді десе де болғандай, ара-тұра бидай да тартылып қалады, ол тек күзге қарай, колхоздың қамбасы толып, өкіметтің араны тойып болғанда ғана берілетін бір-екі дағара (қолдан тігілетін 100 килолық) қап, оған себепші болары – сол өзіміз салатын ақ жүгері, қала берді асқабақ, оны да тек суға пісіріп береді, манты-санты жасау деген жоқ, сірә, аналарымыз ол жағын білмесе керек, оның үстіне сол дөңкиген асқабақтар, қазір ойласам азықтық тұқымдар болар...
Огород орылып біте шу шықты. Оны жеткізгендер Бақберген мен Нұрмұқан: «Кітаптарды Болат ұрлапты, солардың огородынан апасы тауып алыпты!» Өсек сөз, рас боп шықты. Тоғызақ шалдың кемпірі қатал, немересі Болатты алдына сап айдап келді. Сірә, бұл кісі атайдың кейінгі кемпірі ғой деймін, өйткені, Болатқа тым суық (жер хабар бермесін) кісі еді. Болат сабақтан жиі қашатын, онша сабақ оқымайтын. Алуға (шешеннің баласы) ілесіп жүретін, жасырып темекі шегетіні де бар-ды со кезде. Бірақ өте жақсы бала еді. Сөйтсек Алуға ілесіп кітапхананы тонаған батыр болып шықты. Алу жасынан бұзық, Атамқұлдан велосипед ұрлайды, оған кітаптың керегі шамалы, бәрін Болаттың огородына жүгерінің арасына жинап тастаған. Бөкең де кітап оқиды екен сөйтсек... Өзі мойындады, «махорка» (ұсақ темекі) ораған кітаптарының орнын толтырды, әйтседе соққыдан да, сотталудан аман қалды.
Сентябрь бойы сергелдеңге түсіп, жылаған мен, сентябрь бойы қуылған мен бұған қатты қуандым. Бірақ біраз кісілерге өкпелеп және колхоздың кітапханасына жоламай кеттім. Және менен ешкім кешірім де сұраған жоқ. Содан бері де 60 жыл атқан оқтай, аққан судай боп өте шығыпты. Десе де сол кітапқа деген әуесқойлығым, қызығушылығым нан тауып жеуіме себепші болғаны рас, әрі кітапқұмарлығым әлі басыла қойған жоқ, аптасына екі кітап ақтармасам көңілім көншімейтіндей болам да тұрам... Ал өкпем әлі тарқаған жоқ екі кісіге деген, әлі қара қазандай... Дәл қазіргі уақытта мұғалім оқушысын «Кітапты неге ұрладың?» деп жазықсыз ұрып жіберсе, не болар еді деп ара-тұра ойлап та қоям.
Қазір ғой ұл-қыз, тіпті ересектердің өзі де сирек оқиды-ау деймін. Бала түгілі, біз қатарлы шал-кемпірдің үңіліп отырғаны – телефон, тыңдайтыны – интернет өсек. Бұлай бола берсе, етекке түскен біз ғана емес, өсіріп отырған ұл-қыз, немерелер емес, күні ертең дүние есігін ашар қазақ ұрпақтың, таза ұрпақтың обалына қалатын шығармыз. Тарихта жақсылық та, жамандық та ауысып отыратын шығар, адам ғұмыры оған дәлел. Өйткені, тарих – адам, адамзаттың өмірінен тұрады емес пе? Ал құрып жатқан қоғамымыздың дамуы – әрбір қоғам мүшесінің тазалығына, жауапкершілігіне, ең бастысы – біліміне, ой-өрісіне байланысты екені даусыз аксиома. Ал бұл аталған қасиеттер оқумен келеді десек, оның көзі – кітап екені дау тудырмаса керек. Жүсіп Баласағұн бабамыз айтқан мына жолдар осындайда ойға орала береді екен:
«Түйсік болып, қансақ білім нәріне,
Жетер қолың ой-тілектің бәріне»
Рас-ау, білімді болсаң (ал бұл дегеніміз, кітап оқу деп ұғу керек) жауапкершілікті сезінесің, оны сезсең, елдің қамын, бастың арын ойлаған азамат болып өсесің-ау, бұл және дәл қазіргі үлкен-кішімізге, әкім-қаралардың санасына жетіп жатса, жақсы-ақ болар еді. Мүмкін, сонда ғана пыш-пыш қысыр сөзден құтылып, өркениетті елдер қатарынан көрінер мемлекет, әділетті қоғам құрылатын шығар. Ләйім, ұрпағымыз, соған жетсін деп тілейік. Ал әзірше...
Телефонды таста, балам!
Кітап оқы...дегім келеді.
Мұрат Нақатаев, зейнеткер.
Жаңаны қабылдай отырып, дәстүрлі құндылықтарымызды жоғалтпайық
Кітап – білім бұлағы... – деген заманда өстік. Алған білімнің белгілі бір мөлшерін өміріміздің қилы жолдарында пайдаландық. Адами қасиеттерге кітап арқылы да тәрбиелендік. Бірақ, сол біздің ұрпақтың үлесіне тиген заманда кітап деген өте қат болатын. Әсіресе, қазақ әдебиеті аз басылып, кітапқұмар қауымға жетпей жататын дәуір еді ол.
Тұманбай ақын Молдағалиевтың алпысқа толған мерейтойының қарсаңында автограф қойдыру мақсатында ақынның кітаптарын іздедік. Ешбір кітап дүкендерінен таппай Есік қаласындағы бір дүкеннің қоймасының бір бұрышында шаң басып жатқан ақынның үш томдығының жүздеген томдарына тап болдық. Бұл деген Кеңес заманындағы кітапқа немқұрайлықпен қарау ғана емес, ұлттық әдебиеттің аяғына «тұсау» салып, «ұлы» деп аталған ұлттың шығармаларына жол ашу болғаны шындық.
Ал Тәуелсіздік туы тігіліп, өз саясатымызды, әдебиетімізді, мәдениетімізді қолымызға алған кезеңде өкінішке қарай сол кеңестік дәуірдің бір позитивті дәстүрін – кітапқұмарлықты ұстап қала алмадық. Оның бір себебі, өтпелі кезеңнің экономикалық қиындықтары болса, екінші, меніңше басты себебі –техникалық прогресстің жедел басып өмірге кіруі деп түсіну керек. Бар-жоғы бір-екі онжылдық ішінде ғаламтор бүкіл әлемдегі секілді елімізді өз торымен шырмап алды. Ал сол ғаламтор – интернетке үш-төрт жастағы сәбиден бастап, еңкейген қарияларға дейін кез-келген жерде кез-келген уақытта кіріп ақпарат ала да алады, алмаса да алады. Бүгінгі кезеңді қысқа да нұсқа хабар ақпараттар, қазіргі тілмен айтқанда посттар дәуірі деп атауға да болады. Жоғарыдағы менің әріптесім Мұрат Нақатаевтың кітап туралы басынан өткен оқиғалар мен пікірін қолдай отырып, телефонға, яғни гаджеттерге тосқауыл қоя алмайтынымызды мойындауымыз керек. Тек сол техпрогресс жаңалықтарын ақылмен қолдана отырып, өткен өміріміздегі рухани байланысымыз – кітапты да биікте ұстап, білімде әдебиет пен мәдениетте де орнын аласартпауға ден қоя білуіміз керек.
Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» шығармасында жаңа жаһандық үдерістер ешкімнен сұрамай-ақ бірден төрімізге озды. Сондықтан заманға сәйкес жаңғыра отырып, ұлттық құндылықтарамызды сақтау қажеттігін ескерткен болатын. Кітап – тек бір ұлттың ғана емес бүкіл адамзаттың мәдени байлығы.
Х.Ахметжанов
Алатау Аткинсон о своих предках
В рамках программной статьи Лидера нации «Рухани жаңғыру» в Талдыкоргане состоялась презентация книги британского писателя и исследователя Джона Масси Стюарта «Томас, Люси и Алатау: Приключения Аткинсонов в Сибири и казахской степи».
История повествует о путешествии известного архитектора, путешественника, художника, первого британца, посетившего Казахстан - Томаса Витлама Аткинсона и его семье. Впервые Томас Аткинсон посетил Казахстан в 1844 году. Он совершил путешествие через Урал к Алтаю. В этом нелегком пути художника и исследователя сопровождала супруга Люси. Через год они достигли подножья Алатау. Именно в этой местности появился на свет их сын – Алатау Тамшыбулак Аткинсон, чьи потомки спустя полтора столетия решили посетить малую родину своего прадеда и земли, где путешествовали их знаменитые предки. Мальчика назвали в честь горной цепи Джунгарского Алатау и живительного источника Тамшыбулак, на территории которого Аткинсоны находились в период появления чада.
«Изучением путешествия Аткинсонов я занимался на протяжении 20 лет. В книге подробно описаны особенности культуры местного населения. И представлены иллюстрации, большинство из которых были нарисованы вручную Томасом Аткинсоном. Томас рисовал красивые пейзажи и вел подробный дневник, в котором описывал быт и культуру местного народа. Это лишь первая часть книги, в планах выпустить вторую часть этой увлекательной истории», - рассказал автор книги, Джон Масси Стюарт.
Интересный факт, потомка Алатау Тамшыбулак Аткинсона назвали в честь великого предка, родившегося в Казахстане.
К слову, книги были изданы в прошлом году в Великобритании.
Джон Масси Стюарт, писатель, лектор, фотограф, эколог. Он был одним из основателей Лондонской инициативы по охране окружающей среды в России, специальным советником Палаты общин по экологическим исследованиям и делегатом на расширенном семинаре НАТО по экотуризму на озере Байкал в Сибири.
Встреча с жетысусцами и презентация книги прошла увлекательно и продуктивно. Аудитория и журналисты тепло встретили гостей. Автор рассказал о процессе создания книги и о жизни путешественников.
Мероприятие состоялось при поддержке Управления внутренней политики Алматинской области.
«В рамках реализации программы «Рухани жаңгыру» в Жетысу состоялась презентация книги британского писателя , написавшего книгу про путешествие Томаса Аткинсона и его жены Люси на территории Алматинской области. Книга была издана на собственные средства Джона Масси Стюарта. Думаю, в последующем история будет вызывать большой интерес у молодежи и англоязычной публики. Мы надеемся после презентации книги перевести ее на казахский и русский языки. И пропагандировать внутренний туризм на мировой арене», – поделился руководитель управления внутренней политики Алматинской области Рустам Алпысбаев.
Автор приехал вместе со своей дочерью Джулией, которая является талантливым фотографом и видеографом. Стало известно, что гости пробудут в Жетысу три дня и посетят музеи и родник Тамшыбулак в поселке Капал.
Отметим, это уже вторая книга, написанная о путешественниках Аткинсонах. Британский журналист Ник Филдинг в 2015 году выпустил книгу «На юг в Великую Степь: Путешествия Томаса и Люси Аткинсон в Восточный Казахстан».
Соб.инф.
Ата Заң – наследие предков
Правовые уложения и нормы казахского народа имеют давнюю историю. На протяжении веков в самосознании многих поколений под влиянием военного и кочевого быта складывалась система родоплеменной и военной организации, которую возглавлял хан.
Правитель выполнял роль мудрого главы государства, благодетеля и защитника своего народа, должен был уметь искусно сочетать милосердие, справедливость и наказание. Хан и его военно-аристократическое окружение – один полюс политического союза, а другим полюсом был народ, который должен был подчиняться воле хана и cоблюдать законы, нормы, традиции, установленные в государстве. Взаимоотношения между людьми общины, племени, рода носили обязательный характер для всех – быть отзывчивыми, добрыми, справедливыми, человечными и терпимыми. Эти императивы были жизненным кредо для Великой степи. Право основывалось на морали и соблюдение этических норм было обязательным.
Эта идея наиболее четко нашла свое отражение в труде мыслителя ХI века Жусупа Баласагуни (Юсуфа Баласагунского) «Кутадгу билик» или «Құтты білік» («Благодатное знание»). Трактат «Кутадгу билик» написан на тюркском языке и представляет собой правовую энциклопедию тех времен. Философ и правовед Жусуп Баласагуни, живший в эпоху Караханидов, указывал на необходимость Основного закона, как идеала единства. Этот закон должен быть понятным и доступным каждому – от хана до простолюдина.
Большое место в сочинении Жусупа Баласагуни отводится вопросам управления государством, общественным нормам и законам. Основу государства, по его мнению, составляет союз народа, богатства и армии.
Наставления мыслителя посвящены любому представителю сословий – от ремесленника до правителя, который должен знать нравственные добродетели и пороки, влияющие на поведение граждан.
История права независимого Казахстана берет начало в ХV веке, когда на территории юга Казахстана образовалось Казахское ханство. Постепенно в его состав вошли территории трех казахских жузов и начался процесс консолидации казахских родов в единую государственную и этническую общность.
В степном праве ханского периода известно три законодательных памятника: «Касым ханның қасқа жолы» («Светлый путь Касым хана»), «Есім ханның ескі жолы» («Древняя дорога хана Есима») и «Тәуке ханның «Жеті Жарғысы» («Семь уложений Тауке-хана»).
В казахском обществе того времени основной формой права являлся правовой или санкционированный обычай. Основным юридическим актом, где были сосредоточены правовые обычаи, являлся «Жеті Жарғы» хана Тауке (1680-1718), сына Жангир-хана. Впервые ханом Тауке был утвержден писаный свод законов Казахской степи. В составлении «Жеті Жарғы» участвовали представители всех трех казахских жузов и его правовые нормы действовали в пределах всего Казахского ханства. В «Жеті Жарғы» вошли постановления, вызванные потребностями политической и социальной жизни казахского общества ХVII века. Он включал в себя земельный, семейно-брачный, военный, уголовный законы, положение о судебном процессе, закон о кунах, закон о вдовах и регламентировал все стороны социально-экономической и политической жизни Казахского ханства. Кроме «Жеті Жарғы» продолжал использоваться в качестве источника права и «Кодекс Касыма».
Важное место в правовой системе занимал суд биев, как предводителей родов и племен. В казахском праве существовал целый пласт принципов и норм, которые прочно вошли в правосознание народа и содержание его менталитета. Еще в конце XVII века Аз Тауке, Толе би, Казбек би, Айтеке би создали устный кодекс судебной власти.
Положения съездов биев «Ереже» и «Билер сөзi» содержали сведения о практике суда биев – судебном преценденте. Судопроизводство было основано на традиционном праве – адате и мусульманском праве – шариате. Особо сложные дела рассматривались съездом биев. В разбирательстве некоторых дел принимали участие султаны и хан.
В период первой российской революции 1905-1907 годов начало формироваться движение лидеров будущей партии «Алаш» по восстановлению национальной государственности. Носителями идеи национального освобождения, пробуждения национального самосознания казахского народа выступала национальная демократическая интеллигенция во главе с Алиханом Букейхановым, а так же с его сподвижниками, которые составляли основу алашского движения (А. Байтурсынов, М. Дулатов, А. Ермеков, Ж. и Х. Досмухамедовы, Ж. Аркаев и многие другие). В июне 1911 года был разработан проект Конституции будущей автономной республики под названием «Устав страны Казахов». Документ появился на свет в результате совместной работы выдающихся казахских деятелей Алихана Букейхана и Барлыбека Сырттанулы.
С приходом революции в России в 1917 году начинается очередной период борьбы за возвращение казахской государственности. В июле 1917 года в Оренбурге состоялся первый Всеказахский съезд, на котором рассматривались вопросы государственного управления: всеобщего избирательного права, свободы слова, печати, союзов, неприкосновенности личности, изменения аграрной политики в пользу казахов. Было принято решение об организации национальной партии, 5 октября 1917 года она получила название «Алаш». Представители либерально-демократического течения казахской интеллигенции А.Букейханов, А.Байтурсынов, М.Дулатов выдвинули идею формирования национально-территориальной автономии. В декабре 1917 г. ІІ Общеказахстанский съезд в Оренбурге постановил: образовать территориально-национальную автономию Алаш Орда, в которую вошли территории с господствующим населением коренного происхождения, с единой культурой, историей и языком.
Постановлением ІІІ Всеказахского курултая была образована Автономия Алаш под эгидой Алаш Орды – высшего государственного исполнительного органа Автономии. Временный Всеказахский совет Автономии был сформирован как правительство. Этот период является началом новейшей истории казахского народа и его государства. Хотя декабрю 1919 г. Алаш-Орда с приходом советской власти была упразднена, но сохранение исторических казахских областей продолжалось и при советском режиме.
26 августа 1920 года Автономная парламентская республика Алаш была преобразована в Казахскую (Киргизскую) Автономную Советскую Социалистическую Республику. Казахская АССР и образованная в 1936 году Казахская ССР современными правоведами рассматриваются как правопреемники Автономии Алаш, которая объединила казахские земли, а в 1991 году объявила о своей независимости.
Воля казахского народа к независимости, поддержанная всеми народами Казахстана, выражена еще в «Декларации о государственном суверенитете», провозглашенной 25 октября 1990 года. Эта воля окончательно была утверждена первым правовым документом новорожденного государства – Конституционным законом “О государственной незвисимости Республики Казахстан”, принятом Верховным Советом РК 16 декабря 1991 года. В тот знаменательный день наша древняя страна вступила в современный исторический этап на пути возвращенного суверенитета.
Подготовил
И.ТУРАНИН.
Байлық – еңбекте
Адамды адам еткен – еңбек. Иә, Жер әлемдегі барша адамзатты бір-бірінен ерекшелеп, екшеп тұрған да осы еңбек пен білім. Сондықтан, кез-келген уақытта нағыз еңбек адамы жоғары бағалана бермек. Бұл турасында Тұңғыш Президентіміз Н.Назарбаев өзінің «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға ортақ еңбек қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық еңбегінде жан-жақты айтып өткен болатын.
Бүгінгі таңда елімізде екі қолына бір күрек ұстағысы келген адамға барлық жағдай жасалған. Жеке бизнесін ашқысы келгендерге мемлекеттен көмектер, құжат мәселесінің оңтайлануы, қайта оқыту және жеңілдетулген несие мен субсидиялар. Қысқасы, еңбек етем деушілерге барлық жол ашық. Бірақ, қазіргі қоғамда нағыз еңбеккерлердің мәртебесі төмен, оларға тиісті құрмет көрсетілмейді. Бүгінде жарты ғасырлап өзінің сүйікті ісімен айналысып, кәсібінің нағыз маманы болған азаматтарға өз дәрежесінде құрмет көрсетіле бермейді. Соның салдары болар, жастардың басым көпшілігі жаны қалаған жұмыспен емес, табысы мол мамандықпен айналысады. Бұл мәселені Елбасының аталмыш еңбегі жарияланғаннан кейін белгілі ақын Аманхан Әлім көтерген еді: «Еңбек адамы бір кездері, яғни, Кеңестер кезеңінде ең жоғарғы тап дейміз бе, топ дейміз бе, әлде бір ұжымның жиынтығы дейміз бе, қалай дегенде де, ең бас-ты назардағы адамдар болған. Еңбек адамы өзіміздің Ыбырайым Жақаевтан бастап, кешегі Жазылбек Қуанышбаев, Кәмшат Дөненбаеваның Кеңес кезеңінде еңбектерінің көрінуі. Олардың еңбектерінің бағаланғандығы. «Социалистік Еңбек ері» деген атақты бір рет қана алып қоймай, оның екеуін, үшеуін қатар алып жатуы, сол еңбек адамдарының қадір-қасиетінің мықты екендігін көрсеткен еді. Қазір шынымды айтайын, еңбек адамдары солай бағаланып жатыр дегенге, онша сене қоймаймын да. Және керемет құрметтеліп жатыр дегенді де көрген жоқпын» – деген ақын еңбек майталмандарына деген құрметті жоғалтып алғандығымызды айт-қан еді. Сол кездегі «Айқын» газетінің бас редакторы, қазіргі ҚР Парламент Сенатының депутаты Нұртөре Жүсіп те еңбекті бағалау керек деген еді. Оның сөзінше, өз саласында үлкен жетістікке жеткен кез-келген білікті маман олимпиада чемпионынан еш кем емес. Сондықтан, жыл сайын аталған азаматтар іріктеліп, оларға да үлкен құрмет көрсетілу керек. Елбасының да мақсаты осы еді, жалпыға ортақ еңбек қоғамын құрып, әлеуметтік ортадағы еңбек адамының мәртебесін арттыру. Бұл тұста елімізде еңбек ерлеріне құрмет көрсетілмейді деген сөз қисынсыз әрине. Тәуелсіз Қазақстанда «Еңбек ері» деген атақ бар. Алайда, сол мәртебеге ие болған адамдарды көпшілікке үлгі етіп көрсету жағы ақсап тұр. Осыған ұқсас «100 жаңа есім» жобасының да аты басқа болғанымен, мақсаты бір.
Кеңес заманында ауданымыздан жүздеген «Социалистік еңбек ерлері» шыққан. Негізінен ауыл шаруашылығы бағытында дамыған алып ауданның майталмандары аталған салада үздіктердің қатарынан көрінген. Бүгінгі таңда да аудан экономикасының негізгі тірегі – ауыл шаруашылығы. Тиісінше, бұл салада үлкен жетістіктерге жетіп, қазіргі жастарға өнеге болатын азаматтар жетерлік. Осындай жандардың бірі Талғат Алдажаров Бартоғай ауылдық округінде шаруасын дөңгелетуде.
Талғат Алдажаров
Өзі І топтағы мүмкіндігі шектеулі азамат болса да, шексіз мүмкіндігі бар қаншама жанға үлгі бола алады. Талғат Алдажаров 2006 жылы «Саин» шаруа қожалығын құрып, ауыл шаруашылығымен айналыса бастаған. Бүгінде қожалық 325 гектар жерді игеріп, 30 адамды жұмыспен қамтып отыр. 200 гектарға майбұршақ сеуіп, 100 гектарына жүгері өсіруде. Қалған 25 гектарында алма бағы жайқалып тұр. Сонымен қатар, сыйымдылығы 2 мың тонна болатын дән сақтау қоймасын салған. Округ әкімі Талғат Өмірбековтің айтуынша, ол округтегі түрлі қайырымдылық шараларына белсене атсалысып, мұқтаж жандарға әрдайым қол ұшын созып отырады. Агроөнеркәсіптік кешеннің дамуына үлес қосқан Талғат Саинұлының ерен еңбегі еленіп, аудан әкімінің Алғыс хатымен марапатталған.
Бұл – тек бір мысал ғана. Аудан аумағында мыңдаған шәкірт тәрбиелеп, қанаттандырған ұлағатты ұстаздар бар. Жүздеген адамның өміріне араша түсіп, саулықтың сақшысы болып жүрген ақ халатты абзал жандар жеткілікті. Өңіріміздің дамуына аянбай үлес қосқан тәжірибелі мемлекеттік қызметкерлер де жоқ емес. Осылардың барлығы Кеңес үкіметі тұсындағы «Социалистік Еңбек ерлерінің» заманауи нұсқалары десек артық айтқандық емес.
«Біздің жастар елеспен өмір сүрмеуге тиіс. Қазақстаннан тыс жерде жұмақ жоқ. Еш жерде, әлемнің ешбір елінде бәріне бірден ие болу мүмкін емес. Туған Қазақстанда еңбек етіп, өз әлеуеттерін жүзеге асырулары қажет. Ол үшін мемлекет барлық жағдайлар жасауда одан әрі де жасай беретін болады. Қазақстандық жастардың кең көлемін техникалық және кәсіптік білім алуға және индус-трияландыру бағдарламасына қатысуға ынталандыру мен тартудың шараларын әзірлеу маңызды» – деген Елбасы Н.Назарбаев еліміздегі жастардың сапалы білім алып, тұрақты жұмысқа орналасуына толыққанды жағдай жасады. Жалпыға ортақ еңбек қоғамын құрды. Қазір «алма піс, аузыма түс» деп, біреуге қол жаятын заман емес. Сондықтан, жастарды еңбекқорлыққа, адалдыққа қарай жетелеп, мемлекет берген зор мүмкіндікті оңтайлы пайдалану керек.
Сардарбек НҰРАДИН.
Келешекке – кемел біліммен
Кешегі Шортанбай айтқан «Зар заман, зар заман, зарлап өткен бір заман» келмеске кетті. Білекке сенген заманда ешкімге есе бермедік, баһадүр бабаларымыз бағындырды жер мен көкті, ерлігіне әлем бас иіп, атан түйе шөкті. Бұл өткеннің өрнегі. Ендігі заман білімнің бәсекесі. Ақылы жеткенге қолы, көзі шалғанға жолы түссін десеңіз, сананы сілку ләзім...
Хош, сонымен «Келешекке – кемел біліммен» тақырыбында өткен биылғы дәстүрлі тамыз кеңесі цифрлы технологиялардың тоғысқан орнына айналған іспетті. Аудандық мәдениет үйіне кіре-берістен ұзын-сонар заманауи үлгідегі көрме қойылған. Әрбірі өз алдына бір материал боларлық дүниені таныстырды аудан әкімі Бинәлі Ысқаққа. Бәр-бәрі небәрі бір жылда жеткен жетістіктер. ІТ технологиялар арқылы қол жеткізілген роботтардың өзі түрлі тәсілдерді көрсетіп жатыр көпшілікке. Көресің, мектеп оқушыларының осындай тың дүниелерге түрен салғанына риза боласың. Мұның бәрі тәуелсіздіктің тартуы, Елбасы жүргізген сарабдал саясаттың көрінісі. Сонымен аудан әкімі Бинәлі Ысқақ, аудандық мәслихат хатшысы Бекет Ахметов, аудан әкімінің орынбасары Айбек Бидаев көрмелерді толық аралады. Педагогтар қауымы осындай мүмкіндіктер туғызып отырған аудан басшысына алғыстарын да жаудырып жатты. Не керек, «Білім саласы бір жылдың ішінде біраз биікке көтеріліпті. Осындай заманауи технологияларды ойлап тауып жатқан жастарды үздіксіз қолдау керек. Оларға барлық жағдай жасау – мына біздің мойнымызда» деп оң көзқарас білдірді Бинәлі Әбдіқапасұлы.
Елордада өткен дәстүрлі тамыз конференциясына Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың қатысуының өзі ұлағат иелерінің мәртебесін еселеп арттырғаны ақиқат. Онда Президент алда атқарылар жұмыстарды бағамдап берді. Сол секілді тамыз конференциясында алғаш мінберге көтерілген аудандық білім бөлімінің басшысы Бәтес Аманова өткенді таразылап, болашаққа жоба-жоспарды жүйелеп жеткізді.
Тәрбие бастауы – балабақша. Бұл тұрғыда ауданда мектепке дейінгі тәрбиемен 99,1 пайыз бүлдіршіндер қамтылған. Демек, 100 балабақшаның 72-сі мемлекеттік-жекеменшік әріп-тестік жетістігі. Әйткенмен, онда да біраз түйткілдер тұрғандығын ашық айтты бөлім басшысы: – Бұл балабақшалардың дені Есік қа-ласында және қала маңайындағы ауылдық жерлерде ашылуда. Әлеуметтік жағдайларға байланысты балабақша ашу ісіндегі дисбалансжұмыспен қамту және миграцияға байланысты сақталмай отыр. Әлеуметтік жағдайларды шешу мақсатында барлық балабақшаларға көпбалалы және аз қамтылған отбасы балалары үшін ата-ана жарнасын жергілікті бюджет есебінен төлеу құжаттар дайындалуда. Сонымен қатар,жекеменшік мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында стандарттық білім беру деңгейі ақсап тұр десем артық айтқандық болмас. Кейбір балабақшаларда бала аман, қарны тоқ болса деген тоқмейілсу баршылық. Кейде жекеменшік балабақша ашу – сапалы білім мен тәрбие көзі ме, әлде бизнес көзі ме? деген ой туады. Сондықтан жекеменшік балабақша меңгерушілерінен «жауырдан жаба тоқуды» қойып, баланың қалыптасуына негіз болатын оқыту мен тәрбиеге басты назар аударуларын талап етемін.
Көрмеде көрсетілгендей, ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында мектепке дейінгі ұйымдарға жолдама беру де толық автоматтандырылған. Осы арқылы ата-ана өтініштерін электронды жолдау арқылы оның жолдамасын өзі алуға құқылы. Бұдан өзге ерекше қамқорлықты қажет ететін бүлдіршіндер үшін де инклюзивті білім беру топтары ашылуда.
Бәтес Аманова білім бөлімінің бір жылдық жұмыс нәтижесімен таныстыруда
Жаңа оқу жылының басты жаңалықтарының бірі – 10 сынып оқушылары жаңа типтік оқу бағдарламасымен тәлім алады. Сол секілді 12 жылдық білім беру бойынша 5-5-2 модуліне көшу де басталды. Яғни, 0-5 бастауыш, 6-10 орта білім және 11-12 сыныптар профильдік білім беру. Демек, соңғы екі жылда түлектер арнайы кәсіптік білім алып шығуға дағдыланады. Осыған сәйкес балалар енді 6 сыныптан білім алуға міндетті.
Жаңа оқу жылының тағы бір жаңалығы – «Жеңіл портфель» жобасының іске асуы. Енді оқушылар кітаптарын мектеп қабырғасында қалдырып, үйде электронды кітап нұсқасымен тапсырма орындауға құқылы. Әлбетте, бұл ата-ананың қалауымен жүзеге асады. «Бизнес және кәсіпкерлік негіздері», «Графика және дизайн», «Алғашқы әскери технологиялық дайындық» пәндерінің енгізілуі де осы оқу жылының жаңалығы.
Оқу – аса күрделі құбылыс. Ол үшін тынбай іздену, тыңғылықты үйрену қажет. Бұл ретте барлық үміт – Ұстаз мойнындағы міндетте. Осындай міндет межесінен көрінген білім ордалары да айшықтап аталды:
– Бәсекеге қабілетті, заман көшінен қалмайтын Рахат №1, Шелек №1, И.Шор-манов атындағы, Абылай хан атындағы, Әл-Фараби атындағы, Т.Қабылов атын-дағы, Көктөбе, Бөлек батыр атындағы, В.Терешкова атындағы, Қ.Орынбетов атын-дағы, Д.Қонаев атындағы, Т.Рысқұлов атындағы, Х.Бижа-нов атындағы орта мектептері мен «Байтерек», «Айжан», «Айгөлек», «Келешек», «Үміт», «Болашақ-2007», «Алтын-ай» балабақшаларының ұстаздары шеберліктерін шыңдап, түрлі облыстық, республикалық байқауларда жүлделі орындарды иеленуде.
Мұғалімдердің шығармашылық деңгейін көтеретін байқаулардан әр жыл сайын қатысып жүлделі орындарды иелену көрсеткіші артуда.
Облыстық білім басқарма-сының тарапынан өтетін «Жыл-дың үздік ауыл мектебі-2019» байқауына қатысқан Шелек №1 орта мектебінің ұжымы І орын, облыстық «Жылдың үздік бастауыш сынып мұғалімі» байқауында Шелек №1 орта мектебінің мұғалімі ІІ орын, «Жылдың үздік балабақшасы» байқауында «Бәйтерек» балабақшасы 1- орын иеленді.
Осындай ұстаздардан тәлім-тәрбие алған оқушыларымыз да өз білімдерін, қабілеттерін облыстық, республикалық, халықаралық ғылыми жобаларда сынға салып, жетістіктерге қол жеткізуде. Атап айтар болсам, ғылым негіздері бойынша пән олимпиадасында – 50 оқушымыз, облыстық «Дарын» ғылыми жобасынан – 20 оқушымыз, облыстық «Зерде» шығармашылық байқауынан 7 оқушы жүлделі, республикалық олимпиададан 0 – 6, халықаралық олимпиададан 2 оқушымыз жүлделі орынға ие болды, – деді Бәтес Маратқызы.
Білім сапасы да көңіл қуантарлық. Үлгерім – 100 пайыз, сапа – 64,7 пайыз.. өткен жылмен салыстырғанда (63,2 пайыз) 1,5 пайызға өскен. Биылғы жылы 1711 түлек орта мектепті бітірді. Оның 106-сы «Алтын белгі», 111-і «Үздік аттестат» иегерлері. Түлектеріміздің 52 пайызы жоғарғы, арнаулы орта оқу орындарына грантқа түскен.
Әйткенмен бұ-ған да сын көзбен қараған Бәтес Аманова: – Алайда, сапа емес, санды қуып кеткен жоқпыз ба деген сауал көкейіңде тұрады. Қойған бағаларымыз қан-шалықты шынайы? Біз балалары-мыздың білім мен дағдысын ұштау арқылы білікті-ліктерін дамыту барысында шынайылықты естен шығар-мағанымыз абзал. Оқушылардың үлге-рімі – білім беру жүйесі жұмысының басты көрсеткіші. Мектептегі оқушылардың функционалдық сауаттылығының көрсеткіші 9 сынып оқушыларымен өткізілетін оқу жетістіктерін сырттай бағалау рәсіміне 9 мектеп қатысты.ОЖСБ қорытындысы бойынша орта буындағы оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерінің дәлірек айтсам, функционалдық сауаттылық көрсет-кіштің төмендігі байқалады. Бұл дегеніміз – оқу жүйесінің тиімсіз ұйымдастырылуы, негізгі пәндердің сапасыз берілуінен болып отыр. Осы орайда білім мекеме басшыларына мектепішілік бақылау мен басшылықты ұйым-дастырудың формасын өзгерту қажеттігін талап етемін. Сонымен қатар білім бөлімі тарапынанда білім мекемелерінде жүргізілетін бақылау тәсілдері өзгертіліп, тексеру әдістемелік көмек көрсетумен ұштастырып жүргі-зілетін болады, – деп ашып айтты. Жарыссөзге шыққандар істелген істің нәижесін көріп, марқайды. Ұсыныс-пікірлерін ортаға тілектерін жаудырды.
Б.ЫСҚАҚ жас мамандармен
Қазіргі таңда аудан бойынша білім саласына қарастырылған бюджет тағы да үш млрд теңгеге артып, 16 млрд теңгеге жеткен. Сәйкесінше, бес жыл ішінде 9 жаңа мектеп, 2 балабақша, екі мектепке қосымша 300 орындық жапсаржайлар салынып, 12 білім ордасы күрделі жөндеуден өткен. Осынау ауқымды жұмыстарға жұмсалған қаржы көлемі 15 млрд теңге. Осы жылдың өзінде А.Байтұрсынов атындағы орта мектебіне 499 млн теңгеге күрделі жөндеу жүргізілуде. Ж.Қайыпов атындағы, И.Шорма-нов атындағы, Екпінді, Төле би атындағы, Сарыбұлақ, Ақтоған, Қайрат, Казатком, Өрнек, Базаргелді мектептерінің бүгінгі таңда хәлі мүшкіл. Аталған оқу ошақтарына жаңа ғимарат салу жұмыстары 2020-2021 жылдары жүзеге асады деген жоспар бар. Осы турасында кеңінен әңгімелеген аудан басшысы:
Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында шағын жи-нақты мектептерді дамыту проблемасы басым бағыттардың бірі болып белгіленіп, ерекше көңіл бөлінген. Ауданымызда 9 шағын жинақталған мектеп бар. Бұл мектептерде кадр тапшылығы өзекті мәселелердің бірі. Сондықтан аудандық білім бөліміне «Мобильді мұғалім» жобасын тәжірибеге енгізуді ұсынамын.
Білім саласын сапалы материалдық-техникалық базамен қамтамасыз ету – білім саласын өркендетудің маңызды факторының бірі.
Аудан мектептерінің материалдық-техникалық базасы мемлекет қолдауының арқасында жылдан-жылға нығаюда.
Оқушылар туындысы
Биылғы жылы осы мақсатқа 274 млн 869 мың млн теңге бөлініп, ел игілігіне жаратылды. Мектебі жоқ 9 елді мекеннен оқушылар тасымалдап оқытылады. 84 мектептің 65-де (77,3%) ыстық тамақ ұйымдастырылған. Барлық мектептерде әлеуметтік қорғал-маған және аз қамтылған отбасынан шыққан оқушылар 100% тегін ыстық тамақпен қамтылған. Асханасы жоқ 9 мектепте буфеттік тамақтандыру ұйымдастырылған. Осы жылы 3179 көпбалалы және аз қамтылған отбасылардың 1-4 сынып балаларын ыстық тамақпен қамтамасыз етуге 71 млн. теңге қаржы бөлінді.
Жаһандық білім кеңістігіне кіру үшін маңызды тағы бір шара – цифрлық сандық жүйеге ену. Бұл бағытта да атқарған шараларымыз баршылық. Bilimland.kz сандық ресурсы 13 (16%) мектепке қолжетімді.
Кең жолақты интернетке 84 (100%) мектеп, «Күнделік» жүйесіне 80 (96%) мектеп қосылған.
«Мектепке электронды жазылу» жобасына ауданымыздағы 84 мектеп қосылды. Бұл шараға да қомақты қаржы бөлініп, игерілді.
Бүгінгі күні ауданымызда ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларға 41 арнайы маман (логопед, дефектолог) түзету сабақтарын жүргізуде. Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды инклюзивтік біліммен қамту балабақшаларда – 4, мектептерде – 41 пайыз.Біз алдағы уақытта арнайы мамандар штатын бөлу арқылы инклюзивтік біліммен қамту көрсеткішін арттыру және ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларға жан-жақты қолдау көрсету жұмыстарын жалғастыратын боламыз.
Елбасы ұсынған «Ел үміті» атты екінші бастамасы жас таланттар мен көшбасшыларды қолдауға, оның ішінде кіші қалалар мен ауыл балаларының әлеуетін ашуға арналып отыр. Қазіргі уақытта осы екі бастаманы жүзеге асыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Залдан көрініс
Осыған орай, Еңбекшіқазақ аудандық білім бөлімі басшысы (Б.М.Амановаға), аудандық аурухананың бас дәрігері (Ж.Әбеуоваға), экономика және бюджеттік жоспарлау бөлім басшысы (Б.Мушаеваға), жастар ресурстык орталығының жетекшісі (А.Ілебаевқа) Елбасы ұсынған «Ел үміті» және «Қамқорлық» бастамаларын жүзеге асыру бойынша жұмыстарды жандандыруды тапсырамын.
Екінші,біз бірлесе күресіп, жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерін сіңіру бағытында аянбай еңбек етуіміз керек. Білім, ішкі саясат, жастар, полиция басқармасы, Есік қаласы және ауылдық округ әкімдеріне жастар мен жасөспірімдер арасындағы қылмыс пен құқық бұзушылықтың, суицидке бару-дың алдын алу бойынша жүйелі жұмыс жүргізуді талап етемін, – деді.
Конференция қорытынды-сында аудан, облыс әкімдерінің Алғыс хат, Құрмет грамоталары, білім басқармасы мен аталмыш бөлім дипломдары таныстырылды. Айшықты айтарымыз, В.Терешкова атындағы мектеп директоры Әлия Жарықбасова «Ы.Алтынсарин атындағы төсбелгіні» кеудесіне тақса, Рахат №1 орта мектеп директоры Бибігүл Букаева «Қазақстанның білім беру ісінің үздігі» атанды.
Қайнар ЖҰМАҒОЖА.
Цифрлы болашаққа жасалған қадам
Ғылыми жаңалық пен технологияны өндіріспен байланыс-тыруды тапсырған Тұңғыш Президентіміз индустриалды-инновациялық дамуды көздеген еді. Кәсіпкерлік, өндіріс пен ауылшаруашылығы саласына инновацияны енгізу үшін алдымен білікті мамандар, заман талабына сай ІТ технология бойынша білім алған жастар қажет. «Тәрбиені тал бесіктен» бастау керектігін ескерген ел үкіметі орта мектептерде тегін ІТ сыныптары мен робототехника кабинеттерін ашып, болашақтың мамандарын мектептен бастап даярлауға кірісті.
«Біз цифрлық технологияны қолдану арқылы құрылатын жаңа индустрияларды өркендетуге тиіспіз. Бұл – маңызды кешенді міндет. Елде 3D принтинг онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлық қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективалы салаларды дамыту керек. Бұл индустриялар қазірдің өзінде дамыған елдердің экономикаларының құрылымын өзгертіп, дәстүрлі салаларға жаңа сапа дарытты – деген еді Елбасы Жолдауында. Расында, дамыған елдегідей біздегі барлық салаларды толықтай цифрландырып, көлеңкелі экономиканы түбегейлі жою үшін сол саланы жетік меңгерген маман әзірлеуіміз қажет. Осы орайда, «Nur Otan» партиясының бастамасымен Қазақстанның түпкір-түпкірінде ІТ сыныптары ашылып, балаларға заман талабына сай білім беру қолға алынған болатын. Аталған жақсылықтар ауданымызды да айналып өтпеді. 2018 жылы облыстық мәслихат депутаты Жангелді Осанның демеушілігімен №1 Шелек орта мектебінде ІТ және робототехника сыныбы ашылып, шелектік оқушылардың төбесі көкке жеткен еді. Жалпы құны 5,5 млн теңге болатын ІТ сыныбында балалардың ақыл-ойын дамытуға арналған түрлі құрастырғыш роботтар мен компьютерлер орналасқан. Қазіргі кезде оқушылар қарапайым үлгідегі роботтарды құрастыруды, роботтарды басқару бағдарламасын және 3D принтинг құрылғысы арқылы макеттерді құрастырып, құжаттарды цифрландыру жұмысын үйренген. «Робототехника негіздері» атты авторлық бағдарлама бойынша 5-6 сыныптар арасында таңдау сабақтары жүргізіледі. Балаларға білікті де білімді мамандар сабақ беріп, талаптарын шыңдауда. Оқытушылары Эльмира Уркумбаева «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында өткізілген облыстық «Үздік қосымша білім беру педагогы-2018» байқауына қатысып алғыс хатпен марапатталған. Сонымен қатар, облыстық «Үздік информатика пәнінің мұғалімі» сырттай байқауында «Робототехника» таңдау сабағынан панорамалық сабақ көрсетіп, ІІІ дәрежелі дипломға ие болды.
Саяжай маңындаңы №1 Рахат орта мектебіндегі заманауи үлгіде жабдықталған ІТ және робототехника сыныбы биылғы жылдың наурыз айында ашылды. Бұл сыныпты жабдықтап, арнайы компьютерлік бағдарламаларды орнату үшін бюджеттен 9,5 млн теңге жұмсалған.
Мектептегі робототехника үйірмесін информатика пәні мұғалімдері Нұрлан Изимбетов пен Еркінай Исаханова жүргізеді. Қазіргі таңда аталған үйірмеге 60 оқушы қатысады. Болашақта олардың санын 2 есеге арттыру көзделуде.
Бүгінгі күні оқушылар түр-лі жобаларды жоспарлап, оны дамытуды, роботтарды құрастыруды, «ARDUINO», «Stem» ойын комплексін әзірлеуді, 3D объектлерін модельдеуді, Anime Studio бағдарламаларымен жұмыс жасауды меңгерген. Нәтижесінде, 5,6 сынып оқушылары Сарбиназ Жарылқасын, Дәулет Махамбетияр, Малика Болат, Әлібек Омарғазы 3D қаламмен жұмыс жасау, 3D модельдеу бойынша өздерінің алғашқы жобалық жұмыстарын «Балапан» республикалық телеарнасының «Ай балапан» бағдарламасында қорғаған. Аталған үйірмедегі оқушылар қарапайым үлгідегі роботтарды, роботтарды басқару бағдарламасын меңгеріп, 3D принтинг құрылғысы арқылы макеттер құрастырып, құжаттарды цифрландыру жұмысымен айналысуда.
Келер күндердің көкжиегін тек білім, жарқын жаңалық қана нұрландыра алмақ. Сондай жаңалықтардың бірі, «Алғашқы әскери және техно-логиялық дайындық» пәніне «Әскери роботты техника негіздері» бөлімінің енгізілуі. Пәннің базалық мазмұнында IT-технологияны пайдалану қарастырылған. Білім алушылар роботтарға арналған тапсырмалар, роботтардың атқара алатын қызметтері, жекелеген тактикалық міндеттерді шешу: жергілікті жерлерді бағдарлау, роботтардың қиын жағдайларда қызмет ету бағдарламаларын толық меңгеретін болады.
Ауданымыздағы білім беру ісіне енгізілген инновациялық жаңалықтар бүгінде оқушылар-дың білімін арттырып, заманауи технологияларды меңгеруге септігін тигізуде. «Nur Otan» партиясы аудандық филиалының берген мәліметіне сүйенсек, жағымды жаңалықтар мұнымен толастаған жоқ. Жыл соңына дейін тағы екі ІТ және робототехника сыныбын ашу жоспарланып отыр. Ол үшін бюджеттен 19 млн теңге бөлінген. Жыл соңына дейін 2 мектептің оқушылары заман талабына сай жасақталған ІТ сыныбына кірмек.
Сәт сайын ақпараттық технология жетіліп, цифрлық жүйе қарыштап дамыған сайын бұл саладағы бәсекелестік те арта түспек. Ал, жақын келешекте ІТ мамандардың көмегінсіз бірде-бір жұмыстың тындырылмасы сөзсіз. Ашылғанына жылдың көлемі болса да, жас робототехник мамандардың жетістіктері жетерлік. Бірі робот құрастырса, енді бірі түрлі анимациялық бағдарламалармен жұмыс жасайды, 3D қаламмен суреттер салады. Демек, болашаққа салған инвестиция сенімді ақтап, цифрлы келешектің іргетасы қалануда.
Сардарбек НҰРАДИН.
Жарнама тәртібін білесіз бе?
Қазақстан Республикасындағы «Тіл туралы» Заңның 21-бабы, «Жарнама» туралы Заңның 6-бабына сәйкес деректемелер мен көрнекі ақпарат тілін реттеу – аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің басты назарында болып отыр.
Заңның негізгі мақсаты – жөнсіз жарнамаға жол бермеу мақсатында түсіндірме жұмысын жүргізу. Жарнама мазмұнының бір тілден екінші тілге аудармасында оның негізгі мағынасын бұрмаланбауын және тілдік талаптарды сақтау әр кәсіпкердің парызы екендігін назарларына салу болып табылады.
Қазіргі уақытта қайда қарамасаң да, қызылды-жасылды сыртқы жарнамаларға көз сүрінеді. Әсіресе, көпшілік жиі жүретін базарлардың, сауда орындарының маңындағы көрінген жерде заң талаптарын сақтамай ілінген жарнамаларды жиі кездестіруге болады.
"Сұлулық салонының сәнін мемлекеттік тілдегі нұсқасы келтірмей қала ма?" - деп сауал қояды аудандық мәдениет және тілдер бөлімінің бас маманы Ақмарал Қанапина.
Жарнама дегеніміз – жеке немесе заңды тұлғаларға, тауарларға, тауар белгілеріне, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға немесе қолдауға арналған және оларды өткізуге ықпал ететін кез келген нысанда, кез келген құралдардың көмегімен таратылатын жәнеорналастырылатын ақпарат.
Біріншіден, жарнама дәйекті әрі түсінікті болуы тиіс. Екіншіден, жарнама мемлекеттік және орыс тілдеріндетаратылады. Ал оның мазмұны бір тілден екінші тілге аударылғанда негізгі мағынасынан ауытқымауы тиіс.
Алайда, «Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы» Заңының талаптары қаламыздағы, ауылдық округтердегі орталық көшелерде орналасқан қоғамдық тамақтану және сауда орындары мен жарнамалық нысандарда сақталмай отырғандығы байқалуда.
Еңбекшіқазақ ауданының мәдениет және тілдерді дамыту бөлімі аталған тақырып бойынша жоспарға сәйкес жыл бойында жұмыс жасап келеді.
Сондай-ақ, қалалық және ауылдық округтерде орналасқан мемлекеттік мекемелер мен сауда орталықтарын аралау жұмыстарына мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің ономастика саласына жауапты маманы Ақмарал Қанапина «Еңбекшіқазақ» газетінің тілшілеріменсауда орындарының иелері мен қызметкерлеріне Қазақстан Республикасындағы «Тіл туралы» және «Жарнама туралы» Заң талаптарын түсіндіружұмыстарын жүргізді.
Атқарылған жұмыстың нәтижесіне мысал келтірер болсақ, түсіндірме жұмысы Есік қаласы, Бәйтерек, Ават, Балтабай, Бәйдібек би ауылдық округтерінде жүргізілді. 160 нысантексеріліп, 72 қате анықталды. Анықталған қателердің кейбірі дереу түзетілді.
Атап айтсақ, Есік қаласының орталық көшесінде орналасқан сауда орталығының Мясоет атауы бойынша нысан иесіне заң талаптары негізінде түсіндірме жұмысы жүргізіліп, алынып тасталды.
Сауатсыз жазылған жарнама алынып тасталған сәттен.
Сондай - ақ, «Алма сауда үйі» деген сөзде «уйі» деп жазылып кеткен, сауда үйіне қарама қарсы «Мы открылись! Хоз.товары оптом и в розницу», «Школьная одежда», «Элитная разливная парфюмерия», «Платина: мужские, женские аксессуары, широкий ассортимент, бижутерия, браслеты, сережки» деп тұрса, өрт сөндіру пунктінің қарама-қарсысында «Центр по подготовке к ЕНТ» деп бақырайтып жазып қойса, дәл қасында «Репетиторский центр для учащихся всех возрастов на основе системы развивающего обучения подготовка поступления в вузы» деп жазылып тұр. Бұл ғана емес, Халыққа қызмет көрсететін мекеменің қарсы алдында «Агенство по недвижимости», «Все виды страхования» деп тағы жазылып тұр.
"Халыққа қызмет көрсету орталығы" атауы қысқарған түрде "Халыққа қызмет қөрсету орталығы" болып жазылған.
Балтабай ауылдық округі, Бәйдібек би ауылдық округтеріндегі орталық жол бойында орналасқан жарнама тілдеріндегі заң бұзушылықтар да кездеседі. Атап айтса, Бәйдібек би ауылындағы күре жолдан Түрген ауылына бұрылар тұста «СТО точная компьютерная ТЖО», «Аргонная сварка» деп іліп қойған.
Бұдан бөлек, Есік қаласы бойынша көлік жөндеу, дүкен атауларында дақателер түзетіліп, жұмыстар атқарылды әлі де жүргізіліп жатыр. Бәйтерек ауылдық округі бойынша1 қате, Балтабай ауылдық округі бойынша 7 қате, Бәйдібек би ауылдық округі бойынша5 қате түзетілді.
Жыл сайын «Ең үздік жарнама ілуші»номенациясы бойынша мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің ұйымдастыруымен марапаттау рәсімі өткізіліп отырылады. Мысалы,2018 жылы «Солнечный» сауда үйінің, «Астана» сауда үйінің және «Техноплас» пластикалық өнімдер сататын құрылыс дүкенінің директорлары марапатталды.
Ресми тілді білмейтін азаматтар қоқыс тастай беруі керек пе сонда?
Тілдік сауаттылықты сақтау мақсатында түсіндіру жұмысынан бөлек, жеке кәсіп иелеріне мәтіннің сауатты жазылуы бойынша арнайы парақшалар да таратылды. Жеке кәсіп нысан иелері жарнама мәтінін сауатты жазу мақсатында мәдениет және тілдерді дамыту бөліміне келіп,кеңес алып отырады.
Қорыта айтқанда, жарнама беру – жауапты іс. Оған немқұрайды қарауға болмайды. Сондықтан да жарнама мәселесіне мемлекеттік және атқарушы органдар тарапынан бекерден-бекер жете назар аударылып отырған жоқ. Олай болса, жарнаманы жанға жайлы етіп, бояуы көзге қанық, түсінікті насихат құралына айналдыру сала мамандарының ғана емес, жарнама берушілердің де парызы болуы тиіс. Жалт еткен жарнама өзінің дизайнымен, көркемдік ерекшелігімен ғана емес, мағыналы мәтінімен де халықты еліктіре алуы қажет.
Жарнама – көпшілікті тәрбиелейтін тәрбие құралы деп қарағанда ғана тілдің туын асқақтата аламыз.
Салтанат БЕСПАЕВА
Аудандық мәдениет және тілдерді дамыту
бөлімінің басшысы
Орақтұмсық сиреп барады
Орақтұмсық – сирек кездесетін Қазақстанның қызыл кітабына енген құстардың бірі. Орталық Тянь-Шань тауының биік жерлерінде мекен етеді. Іле Алатауы Алматы мемлекеттік табиғи қорығында өте аз ғана мөлшерде кездеседі, тіпті, болашақта жойылу қауіпі бар. Орақтұмсықтың тағы да мекен ететін жері Есік көлі маңындағы Есік өзенінің жағалауындағы тік жартасты шатқалдары. Бұл өте нәзік құс. Азаю себебінің негізгі факторы – қазіргі экологияның әсері. Атмосфераның жылдан-жылға ластануы, шудың көбею салдары. Орақтұмсық тыныштықты жақсы көретін құс, ұя салып жұмыртқа басатын жері тік жартастың қауіп тудырмайтын жасырын жерінде болады. Негізгі қорегі су маңайындағы ұсақ жәндіктер және ылғалды жерде өсетін шөптесін өсімдіктер. Осы құстардың сақталуы үшін оған барынша жағдай жасау – біздің бүгінгі мақсатымыз. Ол үшін мүмкіндігінше тыныштықты қамтамасыз ету маңызды.
Қанат Мустафаев,
Алматы мемлекеттік-табиғи қорығының Есік бөлімшесінің инспекторы.
Берекені көктен тілеме, еткен еңбектен тіле
«Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» деген нақылдың астарында терең мән жатыр. Бүгінде еңбек етемін, нәпақа табамын деген адамға жұмыстың түрі көп. Былайша айтқанда, екі қолға бір күрек табылады. Бұрынғыдай «Қолыңда бір жапырақ қағазың болмаса, еш жерге ілінбейсің» дейтіндей уайым жоқ. Әрине, ол өмірлік жолдаманың орны бөлек. Дегенмен, еңбек етемін деген адамға табыстың сан жолы бар. Мемлекеттік қолдау бағдарламалары қаншама. Тынымсыз тірлік істесе болғаны. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық мақаласында еңбек адамның еңсесін көтеретіндігі жөнінде аталы сөздер айтып, әркімнің еңбек етуіне жағдай жасау мәселесі тиянақталып, Үкіметке осы міндетті орындау үшін 20 тапсырма бергені белгілі. Елбасының тапсырмасын орындау барысында өмірге келген «Жұмыспен қамтудың жол картасы — 2020» бағдарламасының халық үшін берер жақсылығы өлшеусіз. Еңбек адамына мұндай жағдай әлемді қаржылық дағдарыс шарпып тұрған сәтте ешбір елде жасалынған емес. Бұл жөнінде талай биік мінбелерден аузы дуалы азаматтар және шетел сарапшылары сан мәрте айтты. Еңбек адамына жасалынған осыншалықты қамқорлықты пайдалана білу өте маңызды. Ел болашағының бағытын түзеген кешенді бағдарламалық тапсырмалар топтамасы халықтың әл-ауқаты мен сапалық деңгейін көтеретініне сенім мол.
Терлеп тапқан табысқа еш нәрсе жетпейтіні анық. Дана халқымыз «Еңбектің наны, жалқаудың жаны тәтті» деп бекер айтпаған ғой. Ерінбей еңбек етемін деген адамға табыс көзі де, мүмкіндік те жетерлік. Тек алған бетінен таймай, жалқаулықтан бойын аулақ ұстап, кедергілерге қарамай, тынбай тіршілік қылса болғаны. Олай деуге әлемдік жаңалықтар мен брендтер дәлел. Мәселен, Microsoft-ты құрушы Билл Гейтс алғашында Traf-O-Data атты компания құрады. Алайда ол банкротқа ұшырап, беделіне де нұқсан келеді. Сонда да Билл сәтсіздікке мойымай, достарымен жұмысын жалғастырып, нәтижесінде аты әлемге әйгілі компания жұмыс жасауда.
Теодор Гейзель көптеген адамдарға балаларға арналған кітапшалардың авторы Доктор Сьюз деген атпен таныс. Ол өзінің алғашқы еңбегін жарияламақ болғанда 27 рет баспа бас тартқан. Бір күні Нью-Йоркте балалар айдарының редакторы болып жұмыс істейтін танысын кездестіреді. Досының шығармасын оқып, оларды жариялайды. Көрерменнің көңілінен шыққан шығармалар нәтижесінде Теодор Гейзельдің аты танымал болады. «КФС» деп аталатын тауық қанаттарынан жасалған тағамды қазіргі таңдай сүйсініп жемейтін адам кемде-кем шығар. Kentucky Fried Chicken жылдам тамақтану мейрамханалар желісінің негізін қалаушы Гарланд Дэвид Сандерс өз идеясын бірнеше мейрамханаларға ұсынған. Әйткенмен, бас тарту алғаннан кейін өзіне мейрамхана ашуды қолға алып, тынбай еңбек етудің нәтижесінде әлемдік бренд қалыптастырды. Ұқсас оқиға қазіргі таңдағы ең тартымды мультипликация өндіретін «Уолт Дисней» компаниясының негізін қалаушысын талапсыз, идеясыз деп жұмыстан қуған, Микки Маус мультфильміндегі тышқанның түрі ұнамайды деп студиялар еңбегін жоққа шығарады. Алайда аянбай еңбек етіп, өз ойын жүзеге асырған. Бүгінгі күні студия әлемдік деңгейде көш бастаушы компания.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев та, қазіргі мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев та елдің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етіп, әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына кіру үшін қазақстандықтарды жұмыспен қамту туралы міндет қойды. Тұрақты түрде жұмыспен қамтуға, кәсіпкерлікті дамытуға, және халықтың өмір сүру деңгейін жақсартуға бағытталған бағдарламалар шеңберінде біршама жұмыс орындары ашылды.
Сондай-ақ, соңғы жылдарда мемлекет «Жастар тәжірибесіне» көбірек көңіл бөлуде. Бұл жоба бойынша жас мамандар оқу бітіре салып, өз саласы бойынша қызметтік тәжірибе жинақтауға зор мүмкіндік алады әрі мемлекет тарапынан арнайы қаржыландырылады. Биыл «Жастар жылы» болғандықтан жас мамандарға, студенттердің әл-ауқатына тіптен назар артты. Жуырда ғана ақпарат және қоғамдық даму вице-министрі Жұлдыз Омарбекова студент жастар еріктілікпен, яғни, қайырымдылықпен айналыса отырып, оқу ақысын төлеуге мүмкіндік алатындығын мәлімдеді. Бұл дегеніміз жастарды тәжірибемен қамти отырып, өзіне әрі қоғамға пайдасы тиер азаматтарды тәрбиелеуге бағытталған жоба болмақ.
Елбасының «Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық мақаласы аясында кәсіпкерлікті дамыту бағытында да елімізде түрлі бағдарламалар мен үкіметтік қолдау жүзеге асуда. Н.Назарбаевтың Үндеуінде азаматтардың жеке ісін бастауына қадам жасаудың маңыздылығы назарға алынып, шағын бизнес иелерін қаржыландырып қана қоймай, ауылдық елді мекендердегі кәсіпкерлікті жетілдіру шараларын нақтылады. Бұл өз кезегінде халықты жұмыспен қамтудың бірден бір жолы. Ауыл шаруашылығына бөлінетін несие көлемінің артуы – ауыл тұрғындарына деген ерекше қамқорлықты көрсетеді. Кәсіп ашқысы келіп, алайда жолын білмей, қыр-сырын үйренгісі келетін азаматтар үшін «Бастау Бизнес» жобасы сынды оқыту бағдарламалары жүзеге асуда. «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының бастамасымен өңірлердегі тұрғындардың қаржылық сауаттылықтарын арттырып, жаңа бизнес көздерін ашу, халықтың әл-ауқатын жақсарту мақсатындағы «Бастау Бизнес» жобасы нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытуды қолдайды. Еліміздің түпкір-түпкірінде мемлекеттік бағдарламалардың нәтижесін көріп, кәсібін дөңгелетіп отырған азаматтар қаншама
Жансая ЫСҚАҚ.
Толығырақ ...
Сауатсыз жарнамаларға жол жоқ!
Mezet.kz желілік басылымына 30 мамыр 2019 жылы Х.Ахметжановтың "Етті кім жемейді, бірақ сөзді бүлдірмейік" атты сыни
мақаласынан соң шала қазақша, дүмбілез орысша жарнама алынып тасталған сәт.
Видео-фотоматериал Есік қаласы әкімдігінің мұрағатынан
Адамды адам еткен - адамгершілік
Адам баласының эволюциялық даму барысы жайлы бүгінде сан түрлі пікір бар. Соның ішінде ғылымда, әсіресе, дарвинистік көзқарас мықтап орныққан. Бұл көзқарас бойынша адам маймылдан жаратылған-мыс. Деседе бұл жүйе адам баласының анатомиялық және материалдық мәдениет тұрғысынан дамуын түсіндіріп берсе де, адам табиғатындағы сан түрлі қатпарларына көз жүгіртуге келмейтін күрделі психологиялық ерекшеліктеріне тісі батпай жатады. Иә, адам ғажайып құбылыс. Басқа әлем бір төбе болса, адамның өзі бір төбе. Ұлы ойшыл Сократтан басталып «Өзіңді өзің таны» ұранымен жалғасқан адамтану ғылымының бүгінгі ғылым мен техниканың алға шыққан дәуірінде шеті де ойылған жоқ. Өйткені адамды тану барша ғаламды танудан да маңызды әрі басты мәселе. Адамды зерттейтін сан тарfудан тұратын ғылым салалары айналып келгенде бір сұраққа тірелетіні бар. Яғни, «Адамды адам еткен не нәрсе?» деген жалғыз сұрақ талай ғұламаның бар күш-жігерін сарқа жұмсап, күн-түн демей бастарын қатырғанына қарт тарих куә. Ендеше, бізде бұл сұраққа өз әліміз жеткенше жауап беріп көрейік.
Мұндайда «Адамды адам еткен – еңбек» деп қараған Маркстың атақты сөзі ойға оралады. Келісеміз, әрине. Адам жалқау болғанда бүгінгі күйіне ешқашан жете алмас еді. Сонау терімшілік пен аңшылықты кәсіп еткен қарапайым өмір сүру формаларынан бастап, кейінгі өндірістің дами бастаған революциялық кезеңге дейінгі аралықта адамның қаншама төгілген тері мен қолының табы жатқаны баршаға мәлім. Одан кейінгі адам қолынан шыққан әлемнің жеті кереметі де осы тынымсыз еңбектің нәтижесі болатын. Дегенмен адамның даму процесін тек еңбекпен байланыстыру тым жадағай болып көрінеді. Өйткені, адамнан басқа айналамызда жүрген сан түрлі тіршілік иелерінің еңбек етуі адамнан асып түспесе кем түспейтіні айдан анық. Тіптен оларды бұл жағынан өзімізге ұстаз тұтатынымыз бар. Бірақ сол тіршілік иелерінің тынымсыз еңбегінің нәтижесі қайда деген сұрақ туындайды рас. Ғылыми болжам бойынша адамның жаратылуы басқа жануарлармен салыстырғанда тым қысқа. Ал сол бізден әлдеқайда бұрын пайда болған тіршілік иелерінің қаншама тынымсыз еңбек етсе де адам секілді өркениетті қоғам құра алмауы неліктен?! Демек адамның еңбектене білуден басқа ерекше бір қабілеті болғаны ғой. Иә, ол қабілет адамның ақылы болатын.
Ақыл адамның басты қаруы. Егер адам ақылды болмағанда өзінен физикалық қуаты әлдеқайда күшті әрі қоршаған ортаға бейімделгіш басқа тіршілік иелері тарапынан жойылып кетуі де мүмкін болатын. Адам ақылдың арқасында ойлана білетіні, ал ойдың арқасында кереметтер жарата алатыны ақиқат. Оның сыртында адам баласының ізденгіштік және шығармашылық қасиеттері де көп кәдеге жарады. Дегенмен адамды адам еткен әрі барша әлемнен өзгешелеп тұрған осы ақылының пайдасымен қатар зияны да бар болатын. Өйткені Абай атамыз айтқандай адамның ақылы жақсылықпен қатар жамандыққа да жол ашатын. Сондықтанда әл-Фараби атамыз «Адамға бірінші білім емес тәрбие беру керек, өйткені тәрбиесіз білім әлемді бұзады» деп бекер айтпаса керек. Кешегі әлемді түнекке орап, қанға бөктірген Гитлер мен Сталин секілді тирандарды білімсіз немесе ақылсыз деп айта алмаймыз. Бірақ сол білім мен ақылдарының нәтижесі аттарының тарихта қара таңбамен жазылуына әкелген жоқ па?! Адамның ақылы мен ойының, ізденгіштігі мен талабының, таланты мен өнертабысының көрінісі болып табылатын әрі талай жетістікке жетуіне мүмкіндік берген техникалар мен озық компъютерлерінің бүгінде теріс ықпалын жасыра алмаймыз. Демек, бұдан адамның өркениетті қоғам құруына ақылдан басқа тағы бір нәрсенің ықпалы болғанын түсінеміз.
Бұл адамзат қоғамын мейірімділік пен ізгілікке бастайтын қасиетті жол болатын. Ол жол адам қанағатын жоғатқанда ұятын оятатын, мейірімділігін жоғалтқанда жауыздығын тізгіндейтін, жүрегі түнекке тұншыққанда, түнектен шығарып нұрға толтыратын, парызын ұмытқанда қарызын есіне түсіретін, пенденің хайуани инстингін тежеп періштеге жақындататын адамның адамдық бет-бейнесі мен даналық көрсеткіші – адамгершілік жолы еді. Егер кез-келген қоғамда адамгершілік заңы салтанат құрмағанда ол қоғам азғындап, түбі құрып тынатын. Сондықтан адамгершілік адамның ақылын жүрекке билетіп, оны гуманистік қоғамға апаратын. Ал гуманизмді жолбасшы еткен қоғам сан мың жыл өтседе татулығын жоғалтпай, бейбітшілік пен тұрақтылықтың бесігінде тербелетін.
Адамгершілік – тәрбие жемісі
Адамды адам болуына еңбек пен ақылы ғана емес, адамгершілік қасиеті де көп әсер еткенін сөз еттік. Енді адам адамгершілік қасиетті қалай иеленетіні туралы сөз қозғайық. Абай атамыздың он жетінші қара сөзінде Ғылымның Ақыл мен Қайратты Жүрекке бағынуға үндегені туралы айтылатыны бар. Егер жүрек дененің патшасы болса, адамгершілік мінездің патшасы. Демек адамгершілік те жүрекке ұялап, жүректен туындайды. Ал жүректің таза, рухтың биік болуы адамның алған тәрбиесімен байланысты. Адамның жүрегіндегі адамгершілік қасиет ешқашан білімділігінің көрнісі бола алмақ емес. Академиялық білімі болса да адамгершілік жұғыны жоқ пенделерді көргенде осындай ойға қалатынымыз жасырын емес. Керісінше оқу оқымаса да адамгершілігі биік адамдарды көргенде әлемнің осындай ақ жүрек адамдардың арқасында аман тұрғанына шүбә келтірмейсің.
Аталарымыз ұрпақтарының ең алдымен адамгершілік пен патриоттық тәрбие алуына мән берген. Сондықтан қазақ қоғамында қылмыс өте аз болып, түрменің маңызы болмаған. Қазақ туысқаншыл халық. Жеті атаға дейін қыз алыспай туысқандығын сақтаумен қатар, олардың алтауыз ала болмай, тату-тәтті болуына көп күш салған. Туысқанын өкпеге қиса да, өлімге қимайтын мәрттігі, атасының құны болса да алдына келсе айыбын кешіретін кеңдігі, адуынды болса да аталы сөзден аспайтын білгірлігі, өз мүдессінен ел мүддесін артық қоятын отансүйгіштігі осы адамгершілік тәрбиенің озық үлгісі емес пе?! Тіптен, әскери жүйесі де осы туысқандық қатынаспен тығыз байланысты еді. Сондықтан кез-келген қазақ ұланының санасындағы отан түсінігі туысқандық сезімімен астасып жататын. Отанын қорғау туысқанын қорғау екенін де жете түсінетін. Осы сезім мен парыздың арқасында ел шетіне жау келгенде бүгінгідей «Отан үшін! Ел үшін! Халық үшін!» деген жалаң ұранмен емес, «қара қазан, сары баланың қамы үшін» деп аттанатын. Бұлда туысқандық пен отан ұғымын қатар көретін адамгершілік қасиет екені даусыз. Сол себепті ата-ана, сүйген жары мен бала-шағасын жаратқанға тапсырып, туған жерінің тұтамдай жерін жауға бастырмау үшін өлуге бейіл еді.
Бүгінде адамзат ұстазы болып саналатын ежелгі гректерден де, шығыстың қос алыбы әрі ежелгі мәдениет орталықтары Қытай мен Үндістаннан да аталарымыз құрған қоғамның кейбір гуманистік белгілерін кездестіре алмайтынымыз да шындық. Бергі Ресейдің қазақ жерін зерттеген талай мүйізі қарағайдай ғалымдары да қазақ қоғамының ішкі үндестігіне таң қалып, талай жазба да қалдырған. Адамгершілік қағидаларына немқұрйды қарау қашанда жақсылыққа апармағаны заңдылық. Өзіңіз жақсы білетін атақты «Үш жүз Спартандық» оқиғасы осының айқын дәлелі. Адам тағдырын дене мүшелерінің мінсіздігіне қарап анықтайтын спартандық архонтттардың (қарт жауынгерлерден құралған кеңес) бір қателігі ешкімге бас имеген батыр спартандықтарды парсының Ксеркс патшасына бодан қылған жоқ па?! Олардың жеңілісіне Эфиальттың сатқындығы себеп болды десек те, сол «сатқынның» шығуына ең алдымен спарта қоғамы кінәлі болатын. Яғни елдің аман болып, ұрпақтың отанға адал болуы адамгершілік тәрбиенің жемісі екені хақ.
Адамгершілік тәрбиені қалай береміз?
«Егер сен алдыңа бір жылдық мақсат қойсаң – егін ек, он жылдық мақсат қойсаң – ағаш отырғыз, ғасырларға мақсат қойсаң – ұрпақ тәрбиесімен айналыс» дейді шығыс даналығы. Біздің де мемлекетіміз мәңгілік тұғырында тұру үшін ұрпақ тәрбиесімен айналысу мемлекеттің мәңгілік мұраты болуы шарт. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында «жастар саясатын іске асыру қазақстандық патриотизмді, рухани-адамгершілік мәдениетті тәрбиелеу, ұлттық сәйкестікті қалыптастыру негізінде жүзеге асырылады» делінген. Демек бүгінде еліміздің жастарға баса назар аударуын мемлекетіміздің болашағын қамтамасыз етуден туындағанын аңғарамыз.
Әрине, ұрпақ тәрбиелеу айтқанға ғана оңай шаруа. Әр нәрсенің бастау алар басқышы болатыны секілді тәрбиенің де өзіндік басқышы бар. Яғни, тәрбиенің басқышы – қамқорлық. Ал адмгершілік тәрбие беруде қамқорлықтың алар орны тым жоғары. Егер келер ұрпаққа ең алдымен қамқорлық көрсетілмесе олардың арасынан талай Эфиальттың шығары анық. Мейірімділік пен қамқорлық бір-бірімен толық қабысқанда ғана адамгершілік тәрбиенің есігі ашылмақ.
Тәрбиенің келесі сатысы – ұлттық тәрбие. Өз ұлтының құндылықтарымен сусындамаған адам ешқашан толыққанды адам болмайтынын тарих талай дәлелдеген. Өйткені қай ұлттың тәрбиесін көріп, сол тілде білім алған адам сол ұлттың сойылын соғатынына куә болып жүрміз.
Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші рөл атқарады. Рухани-адамгершілік тәрбие – екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым-қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра отырып, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдаланғанда педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін және тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер салып талдау керек.
Нұрсерік ТІЛЕУҚАБЫЛ.
Жетісудың «Жетіқазынасы»
Әр халық, әр мемлекет ғасырлар бедерінде рухани жаңғырып, жаңарып отырады. Сол себепті, біз өзіміздің ұлттық ерекшеліктерімізді сақтай, ескере отырып, әлемде болып жатқан жаңалықтарды қабылдай білуіміз керек. Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында ісімізден санамыз озып жүру керектігі тайға таңба басқандай анық айтылған. Біздің ендігі мақсатымыз – тарихи ұлттық құндылықтарды сақтай отырып, жаңарып жатқан жаңа дүниенің жағымды жақтарын бойымызға сіңіріп, дамыған 30 елдің қатарына ену.
Сөгеті ауылдық округінде орналасқан «Жетіқазына» құсбегілік мұражайы қазақ халқының тарихын сонау тереңінен шолатын мұражайлардың бірі. Қазақта «Тарихсыз халық жоқ, тарихын білген халықтың болашағы айқын» дейді. Міне, осы «Жетіқазына» құсбегілер мұражайы қазақ халқының ұмытылып бара жатқан қазақи дәстүрін, тарихын болашақ ұрпаққа насихаттап жалғауда.
Алматыдан 150 шақырым қашықтығы бар бұрынғы Сөгеті савхозының қазіргі атауы Нұра. «Жетіқазына» мұражай қасынан құсбегілер клубын ашып, клубтың басын біріктіріп, ұлттық дәстүріміз бен салтымыздың айғағы болып саналатын жетіқазынамызды насихаттап, сары алтындай сақтап отырған иесі Динара Серікбаева. Қыран баптау екінің бірінің қолынан келе бермейтін кәсіп. Оны ерік-жігері мықты, құсты баласынан артық көре бабын білетін, баптай, мәпелей алатын жүректі адам ғана тәрбиелей алады. «Жетіқазына» құсбегілер мұражайының өзге мұражайлардан басты ерекшелігі өлі экспонаттар мен тірі экспонатты қатар алып келеді. Мысалы, келгендер биялай мен тұғырыны, томаға мен аяқбауды, далбай мен балдақты көзімен көріп, қолымен ұстаса, оны қалай пайдалану керектігін бүркітке кигізіп те көрсететін мүмкіндік бар. Мұражай орналасқан ауыл тоғыз жолдың торабында. Шарын шатқалы мен Хантәңірінің, көрікті Көлсай мен Шоған сайды көргісі келген адамдардың бәрі біздің ауылды басып өтеді. Жол үстіндегі «Жетіқазына» мұражайы деген сөзді оқыған, бойында қазақтың қаны, жүрегінде иманы, ұлттық намысы бар кез-келген адам бұған немқұрайлы қарай қоймас. Көзі шалған, жолы түскеннің бәрі қызықтап кіріп шығады. Бір келген адамның екінші рет айналып соғатыны анық. Өйткені, бұл мұражайдан қазақтың таза тұқымды тазысы мен төбетін, қыран бүркіт пен ителгіні, қаршығаны өз көздерімен көре алады. Бұдан бөлек «Саятшылар саябағы» аталған үлкен бау-бақша бар. «Қырықтың бірі қыдыр» дегендей, келемін, көремін дегендерге үлкен есігі әрқашан ашық. Мұражай көптеген республикалық, облыстық, аудандық, тіпті шетелдік байқаулардан жүлделі орындар еншілеген. Атап айтсақ, ҚХР, Қырғызстан, Монғолия, Англия, Венгрия, Германия елдерінде дәстүрімізді дәріптей алды. Ал, Ұлыбритания, Франция, Венгрия, Польша, Америка елшіліктерінен туристер жыл сайын келіп, қонақ болып қайтады.
Рухани жаңғырудың маңызы мен мақсаты – санасы сау, тарихын танитын, революциялық емес эволюциялық дамуды қолдайтын, прагматизмді сақтайтын заманауи талаптарды жатсынбайтын, әмбебап бола алатын жаңалыққа құштар, білімдар қоғам қалыптастыру. Осы жолда аянбай еңбек ете білейік!
Ертай Құрманбаев,
Сөгеті ауылдық округі әкімі
аппаратының бас маманы.
«Альтаир» - путеводная звезда стройиндустрии
Далекий теперь 1997-й… В разгаре эпоха приватизации и практически полной остановки промышленных предприятий, реорганизованных в АО и ТОО. Оборудование идет на металлолом, рабочие и служащие отправлены в бессрочные отпуска. Здания цехов превратились в заброшенные «коробки», разбираемые на кирпичи. На территории в лучшем случае имеется сторож, скорее символически, так как беречь там уже нечего… Та же участь постигла бы и крупнейший в Енбекшиказахском районе КСМК-3 (комбинат строительно-монтажных конструкций) треста «Алматысельстрой №7» в с.Толе би Коктобинского сельского округа. Комбинат был остановлен, большинство из 300 его работников оказались за воротами. Судьба предприятия так и завершилась бы по заданному сценарию, если бы не дерзкий вызов, который бросили всеобщей разрухе главный инженер предприятия Сейтхан КЫРКЫНБАЕВ и группа его соратников – специалистов КСМК, которых насчитывалось всего около тридцати человек. Именно они, с предельным напряжением сил, реализовали сумасшедшую в тот период идею – вернуть комбинат к жизни. Так, летом 1997-го, начиналась история производственного комбината «Альтаир», руководство и работники которого в год провозглашения Ельбасы Нурсултаном Назарбаевым Стратегии «Казахстан-2030» были пионерами в реализации программы возрождения республики и восстановления ее экономической мощи. Сегодня ПК «Альтаир», флагман строительной индустрии нашего района, является региональным лидером в производстве стройматериалов и выполнении строительно-монтажных работ в Алматинской области.
История и современность
ПК «Альтаир», образованный на месте прежнего КСМК-3 – мощный многопрофильный комбинат, который способен качественно и своевременно выполнять строительные заказы любой сложности: с фундамента возводить многоэтажки, школы, самостоятельно вести сантехнические, электромонтажные, столярные работы, прокладывать водопроводы, асфальтировать территорию. Получены лицензии и сертификаты соответствия на все виды строительно-монтажных работ, что дает возможность возводить стройобъекты не- зависимо от субподрядчиков.
После того как удалось наладить производство высококачественного кирпича и других стройматериалов, в 2001 году предприятие получило лицензию на осуществление строительно-монтажных работ.
С этого момента ПК «Альтаир» постоянно участвует и признан победителем многих крупных тендеров по строительству социальных объектов и инфраструктуры.
В числе выполненных государственных заказов: строительство и капитальный ремонт десятков объектов образования, здравоохранения, инженерно-коммуникационной инфраструктуры городов и сел, промышленных объектов Енбекшиказахского и других районов Алматинской области.
Первыми значительными объектами был микрорайон для ветеранов войны в г.Есике, капитальный ремонт школьных зданий. Одновременно со строительными работами в ПК «Альтаир» стали интенсивно создавать участки малой механизации, открыли арматурный, электромонтажный, сварочный цеха, построили бетонный узел, закупили грузовой транспорт, строительную технику.
Благодаря наличию собственной промбазы ПК «Альтаир» в 2008 году выиграл тендер на строительство своего первого крупного объекта: СШ имени Райымбека батыра на 650 мест в г.Есике, сметной стоимостью свыше миллиарда тенге. Ее возведение было серьезнейшим экзаменом: сложный рельеф местности, необходимость демонтировать на стройплощадке старые сооружения заставили выкладываться по максимуму, но в течение полугода почти круглосуточной работы школа была сдана до начала учебного года. Зато специалисты приобрели бесценный опыт в решении профессиональных задач и организации работ, который позволил сделать следующий шаг – осваивать новейшие строительные технологии. К примеру, жилые многоэтажки, сданные в эксплуатацию в г.Есике, возведены современному по методу из бетонных монолитных конструкций, заливка которых шла непосредственно на стройплощадке.
Производственная база ПК «Альтаир» представлена солидным «набором» цехов: арматурный, деревообрабатывающий, вентиляционных изделий, пластиковых окон, автотранспортный; работают кирпичный завод мощностью 600 тыс. штук в месяц, полигон железобетонных изделий, выпускающий лотки, кольца, бордюры, фундаментные блоки. Имеется вся необходимая техника и автотранспорт, полный комплект оборудования для строительно-монтажных работ.
Гордость предприятия – суперсовременный, компьютеризированный бетонно-смесительный узел мощностью 80 кубометров жидкого бетона в час. Новый БСУ полностью обеспечивает не только потребности ПК «Альтаир», но и в любом количестве поставляет бетон заказчикам. В с.Толе би для населения открыт автосервисный центр с полным набором услуг.
В соответствии с международными требованиями, в 2010 году на предприятии полностью реорганизована система управления по системе менеджмента качества МС ИСО 9001:2001.
Помимо решения производственных задач, руководство ПК «Альтаир» ведет активную кадровую работу, ежегодно направляя работников на повышение квалификации и получение новых специальностей, большое внимание уделяется активному сотрудничеству с районным центром занятости, профтехколледжами, студенты которых проходят здесь практику.
В постоянном штате предприятия состоит более 130 специалистов высокого уровня квалификации. Костяк составляет опытный контингент рабочих и инженеров, которые обеспечивают своевременную сдачу в эксплуатацию объектов с высоким качеством выполненных работ. Работоспособность, профессионализм и сплоченность коллектива служат генератором развития производства и социальной сферы предприятия.
Большинство сотрудников работают на нем не один год, многие стояли у истоков его создания, и для них высокий уровень производства и качества является делом чести. В нынешнее время в ПК «Альтаир» также формируется команда молодых креативных управленцев и специалистов-строителей, которые успешно поддерживают имидж ПК «Альтаир» как современного и перспективного предприятия с большим потенциалом.
Предприятие не имеет задолженностей перед бюджетом, своевременно выплачивает заработную плату, занимается благотворительной д е я т е л ь н о с т ь ю.
А ежегодно, 6 июля, в «день рождения» ПК «Альтаир», его коллектив в праздничный день подводит итоги, передовые работники удостаиваются поощрений. В 2019 году, в честь 22-летия, такой праздник состоялся в Тургенском ущелье, в отеле «Ройял Фиш». На него были приглашены ветераны предприятия, его партнеры, руководство района, лучшие специалисты получили грамоты акима района.
.
Цифры и факты
ПК «Альтаир» выполнил государственные заказы по строительству крупных объектов социального назначения и жилья:
2008 год: СШ на 600 мест имени Райымбека в г.Есике.
2010 год: инфекционное, патологоанатомическое отделения, прачечную с дезинфекционным отделением центральной районной больницы; CШ на 300 мест в с.Рахат.
2011 год: два 20-ти квартирных жилых дома в г.Есике.
2012 год: СВА на 50 посещений в смену в с. Каракемер.
2013 год: детский сад на 280 мест в с.Кегень Райымбекского района; 64-х квартирный арендный жилой дом в п. Отеген Батыр Илийского района Алматинской области.
2014 год: СВА на 150 посещений в смену в селе Тургень; СШ на 300 мест в с. Достык.
2015 год: СШ на 600 мест в селе Бесагаш Талгарского района Алматинской области.
2017 год: СШ на 600 мест в селе Шелек; инженерно-коммуникационные сети под ИЖС в с.Хоргос Панфиловского района Алматинской области.
2018 год: 60-квартирный арендный жилой дом в г.Есике; СВА в с.Ащысай.
За хорошие показатели и благотворительную деятельность ПК «Альтаир» неоднократно награждался от имени руководства Енбекшиказахского района и Алматинской области
Основатель, руководитель, благотворитель
Вот уже 22 года, с первых дней существования ПК «Альтаир», его возглавляет Сейтхан КЫРКЫНБАЕВ. Сейтхан Есенбаевич местный старожил, родился 1 ноября 1956 г., окончил СШ имени Ораза Жандосова с. Коктобе, получил образование по специальности «электрификация сельского хозяйства» в Талгарском техникуме, затем окончил Казахский сельскохозяйственный институт по специальности «электрификация и автоматизация сельского хозяйства». Ветеран КСМК-3, там он начал трудиться после армейской службы: сначала электриком, затем мастером БСУ, «дорос» до главного энергетика, а с 1991 году был назначен главным инженером КСМК. В 1997 году Сейтхан Кыркынбаев основал и возглавил ПК «Альтаир», неоднократно избирался депутатом районного маслихата.
За вклад в строительство в 2014 году он был удостоен звания «Қазақстанның құрметті құрылысшысы», многих почетных грамот руководства района и области. ПК «Альтаир» побеждает в тендерах и получает солидные госзаказы, создает в строительный сезон дополнительно сотни рабочих мест, смело берет на себя ответственность перед государством за выполнение самых сложных работ.
В районе Сейтхана Есенбаевича знают как большого мецената и благотворителя. С единомышленниками, при непосредственном участии нынешнего секретаря районного маслихата Бекета АХМЕТОВА, тогда заместителя акима района, С. Кыркынбаев в конце «нулевых» создал федерацию «Союз футбола района», возродившую чемпионаты района по футболу, спонсировал начинающих футболистов школы имени Абылайхана. Помимо поддержки спорта он построил мечеть в с.Алмалы Коктобинского округа, оказал большую финансовую и материальную помощь жителям с.Кызылагаш, спонсировал возведение памятника погибшим в Великой Отечественной войне в с.Коктобе, за половину стоимости построил спортзал для СШ имени Майлина в с.Красный Восток (теперь с.Орикты), приобрел для него спортинвентарь. Сейтхан Есенбаевич оказал финансовую поддержку общественно значимым мероприятиям и проектам, школам Коктобинского сельского округа, СШ имени Ж.Каипова Казахстанского округа, военной части №6654 в с.Каракемер, материально помогает малоимущим и многодетным семьям. Он лично просматривает письма, заявления жителей Коктобинского сельского округа, выдает своим рабочим по заниженной цене материалы, помогает в трудных финансовых ситуациях, старается помочь каждому работнику организации. За вклад в социально-экономическое развитие региона неоднократно награждался почетными грамотами от имени руководства Енбекшиказахского района и Алматинской области, удостоен золотого знака «Жомарт Жүрек». Благодаря таким командирам производства, которые сохранили и сделали конкурентноспособной местную стройиндустрию, наладили импортозамещение, страна снижает зависимость от зарубежных поставщиков и производителей стройматериалов.
На фото: новый БСУ – гордость предприятия, выпускает бетонную смесь, 80кубов в час; С.Кыркынбаев (в центре) принимает поздравления в день 22-летия ПК «Альтаир», ему вручили Почетную грамоту и приветственный адрес акима района и одели на него чапан (слева направо): аким Коктобинского округа Б.Жасыбаев, секретарь раймаслихата Б.Ахметов, начальник районного отдела строительства А.Смагулов;
И.Туранин.
Соңғы жаңалықтар
ПАРИЖСКОЕ СОГЛАШЕНИЕ И ПАРНИКОВЫЕ…
️ЭТНОМӘДЕНИ БІРЛЕСТІК ӨКІЛДЕРІМЕН…
Бүгін Халықтық штаб өкілдері…
Энергетиканы дамытудың бір жолы- АЭС…
Жас ақындар мен жазушылар арасында…
АЭС салудың халықаралық тәжірибесі
Безопасность АЭС для Балхаша: мнение…
Хайрушев: Если мы откажемся от АЭС,…
Мнение эксперта: потенциал развития…
