Аллаға шүкір, егемендігіміздің бір жемісі батыр бабаларымыздың ерлігін мәңгілікке қалдыру мақсатында мерзімдік басылымдар арқылы тарих парақтарына біртіндеп енгізілуде. Ержүректігін паш етер ерліктеріне сай аттарын асқақтатқан хас батырлар қатарында белгілі бір аймақтарды жаудан азат етуде ерен ерлік көрсетіп, рулардың ұранына айналған батыр бабаларымыздың атын өшірмей, құрмет көрсетіп, ескерткіш орнату бүгінгі ұрпақ парызы болып саналады. Бұл игі қадам біздің бабалар аруағына тәу етуіміз әрі өскелең ұрпаққа көрсетер үлгіміз екені тағы бар. Десек,Ұлы жүз Үйсін ішіндегі Албан руында ХVII- ХVIII ғасырларда елі мен жерін жоңғар басқыншылары мен Енесейден ауған қырғыздан, Қоқан хандығынан қорғаған алты батырдың бірі – Айт Қалыбек батыр Мамадайырұлы екенін тарихи деректер растайды.

Қалыбек батырдың жастық шағы Әз-Тәукенің уақытына, ал ержетіп, ел қорғанына айналған кезі Абылай хан дәуіріне сай келеді. Шежірешілердің айтуынша Қалыбек көп жасаған адам. Ол кесек денелі, айбарлы да алып тұлғалы, ақсары адам болған екен. Жоңғар басқыншыларына қарсы ел бостандығы үшін күресіп, Албанның ата-жұртына қайта қоныстануына үлкен үлес қосып, Айт руының ұранына айналған батыр. Шежірешілердің бірі Қытай Халық Республикасындағы Шапшал ауданында тұратын Әбдіманап Мамырдың қолындағы көне араб қарпімен тері парақтарға жазылған шежіреде Қалыбек атамыздың 1772 жылы Жетісу жерінде қайтыс болғаны жайлы және Шапырашты Наурызбай батырмен тізе қоса қалмақтарды өкшелей қуып Шапшал (ҚХР) деген жерге дейін жеткені жайлы айтылады. Бұл Қалыбек батырдың қартайған шағы екен. Ары қарай жорықты жалғастырмай, сол арадан қоштасып кері қайтады. Бұл дерек 1771 жылғы атақты «Шаңды жорыққа» сәйкес келеді. Жоңғар хандығы құлағаннан кейін (1756-1757) Убашы мен Церен тайшылары тайпаластарын (Еділ қалмақтарын) атамекендері Жоңғарияға қайтару үшін Қазақ жерін қиып өтіп, ұлы көш жасауға үгіт жүргізеді. Батыстан шығысқа қарай бет алған, шамамен 170-180 мың адамнан (оның 40 мыңы қарулы жауынгер) құралған көш қазақ қолдарының шабуылдарына тойтарыс бере отырып Балқашқа жақындап Мойынты өзенінің жағасында Абылай хан бастаған қазақ әскерінің қоршауына түседі. Өлім қатерін сезген қалмақтар Абылай ханға өздерін бодандыққа алу туралы ұсыныстарын айтуға елші жібереді. Көреген Абылай олардың ұсынысын қабылдап, шығыстан төнген қытайлардың қаупіне қарсы қалқан ретінде пайдалануды ойластырса керек. Сөйтіп Абылай әскери кеңес құрады. Қалмақтарға өшіккен, ата-бабасының кегі кеткен халық оларды біржолата жойып жіберетіндіктерін мәлімдейді. Осылайша кеңес созылғандығын ұтымды пайдаланған жау үшінші тәулікте аса күшті соққы жасап қоршауды бұзып екіге бөліне Жоңғарияға қарай бет алады. Қазақ жасақтары жауды күндіз-түні өкшелей қуып біртіндеп жоя береді. Бір бөлігінің Қаскелең, Кеген және Нарынқол арқылы өткені ресми тарихи деректерде көрсетілген. (Қазақстан тарихы, Энциклопедиялық анықтама. – Алматы: «Аруна Ltd. » ЖШС, 2006). Қалмақтардың жақсы қаруланған осы бөлігін Наурызбай бастаған Ұлы жүз қолы түре қуады. Жоңғарлармен болған осы шайқаста Қалыбек батырдың көрсеткен жеке ерліктері және Райымбек ауданының орталығы Кегеннің іргесіндегі Жалаулы ауылының Жалаулы атануы туралы ел аузында неше түрлі әңгімелер бар. Сол әңгімелер Қалыбек батыр тарихи-танымдық шежіре кітабында берілген(20-23 беттер). Осы тарихи жеңістен кейін Қалыбек батыр Қулық тауының етегінде салтанатты Жеңіс тойын жасаған. Осы басқосудан ескерткіш болсын деп Қалыбектің жалауын Қулық тауының ең биік шоқысына тіккен екен дейді. Түбі ақиқатқа тірелетін сол аңыздардың түйіні Жалаулы ауылы-ның Жалаулы атануымен онда ХVIIІ ғасырдың екінші жартысынан бері Қалыбек батырдың ұрпақтарының мекендеп келе жатқандығына тіреледі. Есімі ел ұранына айналған Қалыбек бабамыздың да батырлығы (Бәйдібек-баба-Алып Бәйтерек, Албан ата энциклопедиялық шежіре. — Алматы, 2003ж. -890-бет, Желдікбаев Дәулет, Сүйіндік: Шежіре-тарих. — Алматы, 2008ж. — 40-бет, ҚХР. Шыңжан қазақтарының Албан шежіресі). Жазылған. Көнекөз қариялардың айтуы бойынша Қалыбек батыр қазіргі Ұйғыр ауданына қарасты Сарытоғай елді мекенінде дүниеге келген екен. Батыр бабаны ел есінде қалдыру мақсатында осыдан бірнеше жыл бұрын Қалыбек батыр атында қоғамдық қор құрылып, біраз игі істер іске асырылды. Атап айтқанда, Жалаулы, Көктөбе елді мекендерінде батырдың ұрпақтарының жеке қаржысымен «Қалыбек батыр» атында мешіттер салынып ас берілді. 2014 жылы батыр ұрпақтары жайлы «Қалыбек батыр» тарихи-танымдық шежіре кітабы жарық көрді. Енді қордың алдына қойып отырған мақсаты Қалыбек батыр ұрпақтарының қаржысымен батырдың ата-қонысы Қулық тауының Қайқы асуыныңдағы «Қалыбек батыр» бастауының басына батыр бабаға арнап ескерткіш орнатып, оның айналасын абаттандырып жолаушылар тоқтап сусынын қандырып демалатын мәдени орынға айналдыру. Бұл игі іске Райымбек ауданының әкімі де қолдау көрсетіп отыр. Қазір қажетті құжаттар дайындалып, ескерткіш орнату жұмысы қолға алынды.

Осыған байланысты осы игі іске атсалысамын дейтін батыр ұрпақтары болса төмендегі мәліметтерді бере кетуді жөн деп таптық. «Айт-Қалыбек Мамадайырұлы» қоғамдық қорының банктік есеп-шоты, БИН 140440029446, АО Банк ЦентрКредит Кz618560000006516422- тенге, БИК KCJBKZKX Кбе 18.Қорыта айтқанда, ескерткіш те орнатылар. Бірақ ағайынның назы қалмасын. Қазақы жалпақ тілмен айтқанда «Біткен іске сыншы көп» деп өзім білемдікке баспайық деген оймен қолымызға қалам алған жайымыз бар ағайын.

Марат Кожамбердиев,

«Айт-Қалыбек Мамадайырұлы» қоғамдық қорының президентi.