Аудан орталығындағы Тұманбай Молдағалиев атындағы мәдениет үйінің алаңында өткен наурызтойға келген-дердің қарасы биыл ерекше көп. Көгорай көктемнің шуағына шомылған қараша халықтың да көңілдері көтеріңкі. Бір-бірімен көрісіп, ақжарма тілектерін бөлісіп мәз-мейрам. Бастысы, қаһарлы қыстан аман шыққанына, несібелі көктемге жеткеніне шүкіршілік айтты.

Салтанатты шарада алдымен Қыдыр ата батасын берді. Кейіннен аудан басшысы Бинәлі Ысқақ тұрғындарды жыл басымен құттықтады. Өткен жылғы бағындырған белестерді бағамдады, жаңа жыл елімізге тек жақсылығын әкелсін деп ақ тілегін ақтарды.

– Тарихи тамырын сонау тереңнен тартқан Ұлысты күн – «Қазақтың қазақ болғанда өзіне арналған, сыбағасына тиген жалғыз мейрамы – наурызнама» – деген Мәшһүр Жүсіптің сөзі, бүгінгі ұрпақтың еншісіне бұйырған – бабалар сыйы туралы айтқан айшықты дәлелі сияқты.

Басымызға өз бөркімізді кигелі бері, әлемді көк өгіз мүйізі-мен көтеріп тұрған айдағы, тіршіліктің төл мерекесін асыға күтеміз. Өздеріңіз білетіндей, биылғы жыл, келешекті бағдар-лап, жаңа жақсылықтарға жете-лейтін ұлттық екі жоспардың қабылдануымен басталды.

Біріншісі – Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың дәстүрлі «Төр-тінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауын-дағы басымдылықтар болса;

Екіншісі – «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» атты әр отбасыға баспаналы болуға мүмкіндік беретін, салық жүктемесін азайту арқылы еңбекақының көбеюін қарастыратын, жоғары бі-лім алудың қолжетімділігін жақсартатын, өз кәсібін ашуға бағытталған жолдардың жеңіл-детілуін қамтитын үндеудің жариялануы халқымыздың көңілін сергітіп тастады.

Ел аузында «Теңдес ағайын баспанасымен, дербес халық астанасымен мақтанады» деген сөз бар. Бұл тұста, осы жылдың тағы бір ұсынатын ерекшелігі, Отанымыздың төрінде бой көтерген, бас қала – Астанамыздың 20 жылдық мерейтойы.

Торқалы болған 2017 жыл – Ұлыстың Ұлы күні ауданымызда Алматы облысының екі миллионыншы тұрғынының дүние есігін ашуымен басталып, көгілдір отынның алғашқы оты тұтатылуымен жалғасты.

Сонымен қатар, халық игілігіне әлеуметтік тұрғыдан аса маңызды – жаңа 4 мектеп, 300 орындық қосалқы ғимарат салынып, аудандағы 10 үш ауы-сымды мектептің санын 1-ге дейін түсіруге мүмкіндік берді, мемлекеттік-жекеменшік серіктестігінің негізінде 12 балабақша қолданысқа беріліп, бүлдіршіндерді балабақшамен қамту деңгейін 95 пайызға жеткізді. Алмалы, Алға ауылдарында іске қосылған дәрігерлік амбулаториялар тұрғындардың сапалы әрі тез ем қабылдау-ларын ұйымдастырды.

Ықылым заманнан бері Нау-рыз ырыс пен ынтымақтың, татулық пен тазалықтың, кісілік пен бірліктің мейрамы. «ХХ ғасырдың Гомері» Жамбыл атамыз айтқандай, «Адамдықты айт, ерлікті айт, батырлықты айт, Ел бірлігін сақтаған татулықты айт» – деген сөзінен бастау алып, біріншіден – бірлігіміз бен татулығымыз мәңгі болсын деп, екіншіден – табиғат иіген, көк тас жібіген мейірім шаттыққа ұлассын, барша жұрт ырыздыққа кенелсін деп, үшіншіден – ағайынның құшағы айқара қабысып, ренішті жандар қайта табыссын деп тілеймін, – деді.

Шыны керек 5 мың жылдан астам тарихы бар осынау ежелгі мейрамның жыл санап тынысы ашылып келеді. 14 наурыз – көрісу күнінен бері еліміздің түпкір-түпкірінде түрлі іс-шаралар ұйымдастырылды. Ал жыл басын қарсы алуда ата-бабамыздың өзіндік салт-дәстүрі бар-тын. Ол турасында алаңда немерелерін ертіп жүрген аудандық әйелдер кеңесінің төрайымы Роза Исатаева былай деп баяндап берді:

– Жаңа жыл жақсы өту үшін оны дұрыс қарсы алу керектігіне ата-бабамыз сенген болатын. Негізінде наурызға дәстүрлі дайындық мейрамға дейін бір апта бұрын басталады. Осы уақытта көктемді жақсы көңіл-күймен қарсы алу үшін біз тек үй-жайларымызды ғана емес, сондай-ақ ойларымызды да ретке келтіреміз. Ата-бабаларымыз мерекелік аптаны қалай өткізді және бүгінде қандай дәстүрді қолға алуымызға болады? Яғни, 13 наурыз – үйге көктемнің нышаны ретінде қызғалдақтар немесе раушан гүлдер енгізіледі.

14 наурыз – табиғаттың жандану күні, 15 наурыз – тазару күні. Ал тойлаудың төртінші күні молшылық күні деп аталады. Яғни дәл сол күні түрлі тағамдар әзірленеді. Бесінші күні – тілек тілеу делінген. Алтыншы күн – қайта жаңару. Жетінші күні – шаттық күні. Одан кейін үйлесімдік күні басталады. Сенім бойынша осы күні үйлерді Қыдыр ата аралайды. Міне осынау қастерлі мерекені бүгін орталықта көппен бірге қарсы алудамыз. Барша аудан тұрғындарын осынау жыл басымен құттықтаймын. Әр күн жаңа жыл жолындағы кезекті баспалдақ. Сондықтан жаңа күн әр шаңыраққа тек жақсылығын әкелсін, – деді.

Айтқанындай-ақ бір апта бұрын басталып, әсем безендірілген орталық алаң сахнасы бұл күні ерекше құлпырды. Эстрада жұлдыздары мен аудан өнерпаздарының біріккен бағдарламалары жиылғандарға ерекше көңіл-күй сыйлады.

Әр еңбек ұжымдары тіккен оннан астам ақшаңқай үйлерде көже таратылып, ақ дастархан жайылды. Көпшілік дәм татып, әуезді ән,әдемі би ырғағымен бір-бірімен жарқын көрісіп жатты...

Қайнар ЖҰМАҒОЖА.

Осыдан 20 жыл бұрын ұлы көш Тәуелсіз Қазақстанның жаңа Астанасын орталыққа орналас-тыру мақсатында Арқа төсіне бет түзеген еді. Ол кезде дәл осындай зәулім ғимараттары аспанмен таласқан жаңа Астана саламыз дегенге біреулер сенсе, біреулер күмәнмен қарағаны анық. Елбасының көреген саясаты арқасында еліміздің мақтанышына айналған жаңа Астана күн санап құлпыра түсті. Бүгінде қазақстандықтар үшін ортақ қуанышқа айналған Елордамыздың туған күні жыл сайын өзіне лайық сән-салтанатымен аталып өтуде. Биылғы аталым ерекше.

Шелек ауылдық орталық кітапхана мен мәдениет үйінің қызметкерлері бірлесе отырып «Еңселі Елордам» атты тарихи калейдоскоп, әңгіме-саяхат ұйымдастырып, кездесу кешін өткізді. Кешке «Жас әдебиетшілер» клубының мүшелері, мамандандырылған күзет қыз-меті саптық бөлімшесінің қызметкерлері, Абай атындағы қазақ орта мектебінің ұстаздары мен осы мектеп жанындағы интернат қызметкерлері елордамыздың мерейлі тойына қатысты жүрекжарды жылы лебіздерін білдірді.

Кітапхана директоры Мадина Үм-бетова ел болашағы жастарымызға Астананың кешегісі мен бүгінгісі жайлы мағлұмат бере отырып, егемен еліміздің әлем таныған Елордасын мақтан тұту сезімдерін қалыптастырып, жастарды отаншылдыққа,патриотизмге,адамгершілікке, ізгілікке тәрбиелеу екендігін атап өтті. Тарихи «калейдоскоп» кезінде 3 аялдама жасалынды. Берілген мәліметтер, айтылған әңгімелер арнайы дайындалған слайдттар көрсету арқылы өрбіді. Бірінші аялдама – Ақмола атауының төңірегінде болды.

Бүгінгі Арқа төрінде бой көтеріп келе жатқан елордамыздың тарихы патша заманынан,сонау 1830 жылдан бастау алды. Нақ осы жылы Батыс Сібір губернаторы Вельяминовтың Қараөткел аймағында Ақмола деп аталатын төртінші округ құру жөніндегі бұйрығын орындау үшін қасында екі жүз адамы бар Федор Шубин келіп, қаланың қазіргі орнына қазық қақты. Екінші аялдама – Целиноград. 50-ші жылдары астық өндірісін дамыту үшін Қазақстанның солтүстік өңірлерінде тың жерлерді игеру ойластырылды.

Тарихи саяхат 3 аялдамаға келіп жетті. Ақын Махмұтпай Әміреұлының «Астана – арман қала» өлең жолдарымен айтқанда:

Сарыарқа төсінде,

Сән беріп Есілге.

Жас қала – Бас қала

Астана өсуде.

Астана ақ қала,

Ақ мәрмәр пәк қала.

Шарықтап, қарыштап,

Шалқи бер, шаттана.

Астананы көшіру қажеттілігі әрі сая-си, әрі экономикалық себептермен дәлелденді. Астана – қазақ елінің жүрегі, тынысы, айнасы. Есілдің жағасында бой көтерген алғашқы сәулет туындысы «Бәйтеректі» «өмір ағашы» деп атайды. 2001 жылдың қыркүйек айында Қазақстан Республикасы Резиденциясы салына бас-тады. Осы сынды Астанамызды ажарландырып тұрған әдемі ғимараттар көп.2017 жыл қазақстандықтар үшін маңызды жыл болды. Маңызды жоба «ЭКСПО-2017» көрмесін өткізу мәртебесіне ие болды. ЕХРО көрмесін өткізу кезінде Қазақстанның астанасы әлемнің түпкір-түпкірінен келген түрлі мәдениеттердің үндесетін орнына айналды. Саяхат барысында лэд-экраннан «ЭКСПО тарихы» және «Вся красота ЭКСПО» бейнебаяндары көрсетілді. Кітапхана залында «Еңсесі биік Елорда» көрмесі ұйымдастырылып, «Ел сүйсінген Елорда» слайд-шоу жасалынды. Астана мерейтойына орай жас таланттар Нұрлан Дидар, республикалық «Ақ көгершін» байқауының лауреаты Жансая Қанатқызы, республикалық «Ғұмыр Дария» байқауының лауреаты Қарақат Аршын Отан, туған жер туралы әндер орындап, көпшілікті тәнті етті. Ал «Жас әдебиетшілер» клубының мүшелері бірінен кейін бірі елордамыз жайлы өлеңдерін шабыттана оқыды. Кешті Абай атындағы орта мектептің 10 сынып оқушысы Дастан Бейсенбай мен кітапхана директоры Мадина Умбетова жүргізіп отырды.

Айжан СЫЗДЫҚОВА,

Шелек ауылы.

«Наурыз» сөзі иран тілінің «ноу» – «жаңа», «руз» – «күн» деген сөздерінен қалыптасып, жылдың бірінші күнін білдірген.Ал қазақ тілінде «наурыз» сөзі біріншіден, жыл басында тойланатын думанды халықтық мейрам, екіншіден, наурыз айы, үшіншіден, ұлыс күні жасалатын көжеге қатысты айтылады.

Наурыз мерекесін тойлау дәстүрі дүние жүзі халақтарының көпшілігінің тұрмыс-салтында бағзы замандардан бері орын алған. Бұл мейрамды гректер «Патрих», тәжіктер «Гүл гардон», «Бәйшешек», татарлар «Нардуган», армяндар «Новасарди» деп түрліше атаған.Көне деректер бізге Әбу Райхан Бируни, Ибн Балхи, Омар Хайям еңбектері арқылы жетіп отыр.Ал ежелгі түркілер болса, ұлыс күндері жаңа киімдерін киіп, сақал-мұрттарын түзеп, шаштарын алады. Алты күн садақ тартып машықтанған соң, жетінші күні алтын теңге – жамбы атып жарысады. Егер кімде-кім бірінші болып, жамбыны атып түсірсе, сол адам бір күн елге патша болып, билеуге ерік беріледі. Нау-рыз жырында:

Құл құтылар құрықтан

Күң құтылар сырықтан, – деп жырланғандай, осы күні ертедегі гректердің патшасы да алтын тағынан түсіп, қол астындағы өзіне ұнаған құлына бір күн ел басқартқызған.

Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарында, 1920 жылы жас Кеңес үкіметі Наурызды халыққа қайта тарту етті. Мәселен, 1925 жылы 22 март күні «Еңбекші қазақ» газеті бұқара халықты Нуарыз мейрамымен құттықтап, өзінің бірінші бетіне ірі әріптермен:

«Қыс өтіп, қар кетіп,

Шырайлы жаз жетіп,

Шаруаның кенелген

Мейрамы ежелден

Құтты болсын, бұл Нау-рыз!» – деп жазды. Осылайша Қазақстанда тойланып келген Ұлыс күні асыра сілтеушіліктің салдарынан 1926 жылы күрт тоқтатылды. Одан кейінгі жылдарда Наурыз мерекесінің бағы ашылды деп айта қою қиын. Ол бірде «діни мейрам», бірде «ескіліктің сарқыншағы» деген жаламен қуғынға ұшырады. Халық жадында еміс-еміс сақталған Наурыз Қазақстанның кейбір өңірлерінде ошақ басында тойланып келсе, кейбір аймақтарда мүлде ұмытылған. Бір халыққа тиесілі ұлттық мереке ғана емес, жалпыхалықтық интернационалдық мейрам Наурыздың жаңғырып, халқымен қауышуына қайта құру уақыты, демократия мен жариялылық салтанаты ғана мүмкіндік алып берді. Қоғамдық пікірге көңіл қойған үкімет орындарының тікелей басшылығымен 1988 жылғы көктемде Алматы қаласы мен астаналық облыстың кейбір аудандарында 62 жылдан соң тұңғыш рет Наурыз тойы тойланды. Құдайға шүкір, содан бері ежелгі Күн мейрамы – Жыл басы тойын жалпыхалық болып қарсы ала бастадық. 2010 жылдың 10 мамырынан бастап Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясының 64-қарарына сәйкес21 наурыз «Халықаралық Наурыз күні» болып аталып келеді. Бас ассамблея өзінің берген түсініктемесінде «Наурызды көктем мерекесі ретінде» 3000 жылдан бері Балқан түбегінде, Қара теңіз аймағында, Кавказда, Орта Азияда және Таяу Шығыста 300 миллион адам тойлап келе жатқандығын мәлімдеді. Ал UNESCO болса, 2009 жылдың 30 қыркүйегінде Наурыз мейрамын адамзаттың материалдық емес мәдени мұра тізіміне кіргізді.

Сондай-ақ, Наурыз күнінің бір ерекшелігі – бұл күн көрісуден басталады. Ұлыс күнінде сәлем-десудің қалыптасқан дәстүрі бар. Адамдар бір-бірімен кездескенде:

Жасың құтты болсын!

Өмір жасың ұзақ болсын!

Ұлыс бақты болсын!

Төрт-түлік ақты болсын!

Ұлыс береке берсін!

Бәле-жала жерге енсін! – деп құттықтап, ер адамдар қос қолдасып, төс соқтырса, әйелдер құшақтасады. Ерлер мен әйелдер кездессе, құшақ айқастырады.

Наурыз мерекесінің адамды еңбекке ынталандыратын қасиеті де бар. Наурыз күні таңертең ертемен ерлер қолдарына күрек, кетпен, ал қыз келіншектер құрт, ірімшік, сүт, піскен ет алып далаға шығады. «Бұлақ көрсең, көзін аш» – деп қаумаласқан жігіттер айнала төңіректегі бастаулардың көзін ашса, «Бір тал кессең, он тал ек» – деген қариялар бұлақ басына тал тігеді. Ал әйелдер ашылған бұлақ көзіне май құйып, жаңа егілген ағаштарға ақ бүркеді.

Қазақ елі Наурызды қалай қарсы алған? Қызыр түні Жаңа жыл табалдырық аттап, үйге енгенде, «жалғыз шала сәуле болмас» – деп төрге қос шырақ жағылып қойылады. Жаңа жыл мұнтаздай таза үйге кірсе, ол үй ауру-сырқаудан, бәле-жаладан аман болады деген сеніммен Наурызға дейін үй ішіндегі жиһаз, мүліктің шаңы қағылып, жуылып тазартылады.

Халқымыздың мифологиялық түсінігі бойынша наурыздың 21-і түні даланы Қызыр аралайды екен.Сол себепті осы түн «Қызыр түні» деп аталады. Күн сәулесі жер шарының шығыс бөлігінен таңғы сағат 6-да себезгілеп атқан кезде біздің өңірімізде бұл сәт түнгі сағат 3-ке тұспа-тұс келеді. Сондықтан да қазақ халқы Жаңа жылды наурыздың 22-сі күні таңғы сағат 3-те қарсы алады. Бұл түні ауыл бойжеткендері өздері ұнатқан жігіттерге арнап соғымның соңғы етін уызға салып пісіріп, «ұйқыашар» деп аталатын ерекше дәм дайындайды. Ал жігіттер мен бозбалалар болса қыздардың қолақысының қарымтасына айна, тарақ, иіссу-дан тұратын «селт еткізер», «дір еткізер» сыйлықтарын ұсынады.

Ұлыс күні қазақ елі үшін әрқашан қасиетті. Ол күні қар не жаңбыр жауса, «нұр жауды», «туар жыл жақсы жыл болады» деп қуанған. Наурыз айында жауған қар басқа қарларға қарағанда ерекше аппақ, үлпілдек болады да, «ақша қар» аталады. Осыған орай тілімізде мінезі балдай, сұлу қызға айтылатын «Наурыздың ақша қарындай» деген теңеу бар. Ұлыс күні туған сәбилерге Наурызбай, Наурызбек, Мейрам, Мейрамгүл, Кіріс сынды аттар қойылып, оларға бір жас қосылады.

Ұлыс күні жеті түрлі заттан – соғымнан қалған сүр, қойдың басы, сүт, езілген құрт, бидай (тары, күріш), пияз және сәбізден қазан толы көпкөже (наурыз көже) пісіріледі. Наурыз көженің қойдың басы мен сүр ет салып пісірілуі – қыс тамағымен (етпен) қоштасуды, құрамына ақтың қосылуы – жас тағамымен (сүт,ақ) қауышудың мәнісін білдіреді. Ал наурыз көжені тоя ішу «жыл бойына тоқшылық болсын» деген ұғымға саяды.

Әдетте, Наурыз күні адамдар бақай есеп, пендешілік атаулыдан тазарып, ар-ұжданы алдында арылуы керек. «Ұлыс күні алдыңа келсе, атаңның құнын кеш», «Жақсылыққа жақсылық – жай адамның ісі, жамандыққа жақсылық – ер жігіттің ісі», «Тас атқанға – ас ат» секілді нақылдарды өзек етіп, ту көтерген билер, ақсақалдар ат құйрығын кесісіп, араға жік түскен бауырлас ел, руларды, ағайын, дос-жарандарды бір дастарханнан дәм таттырып, табыстырған, осылайша ел бірлігін күшейткен.

Үйелменін тентіретіп жіберген-дерді қайта қосып, жалғыз-жарым жетімдерді үйлендіріп, жеке отау қылған. «Сүйекке дақ, елге таңба болмасын» деп кембағал, мүгедектерді жақын-туыстарының қарауына арнайы міндеттеп тапсырған. Қазыналы осындай салт-дәстүрімізді бүгінгі күнде жастар арасында кең насихаттап, психологиялық ақыл-кеңеспен ұштастыра білсек, еш артықшылығы болмас еді.

Бір айдай ғана уақыт хабарсыз қалдым Әдекеңнен – соңғы рет сөйлескенде: – Астанаға жүргелі жатырмын дәрігерлік тексеруге – деді солғын дауыс- пен. Білмеппін, тосыннан келген науқастың Әділбай Айнабекұлының өмірін қиғалы келгенін...

Іле ауданынан Еңбекшіқазаққа келгенде сол кездегі газеттің шығармашылық ұжымына әкеліп таныстырған ауаткомның төраға орынбасары Әділбай Талқамбаев еді. Отыз жылға жуық уақыт өтіпті. Қызметтес болдық. Әдекең өз орнында – бірде атқарушы, бірде өкілетті орган қызметінде. Соңғы жиырма жыл бойы мәслихат хатшысы- басшысы ретінде. Мен үш мәрте аудандық мәслихаттың, екі шақырылым облыстық мәслихат депутаты болып сайланғандықтан көп уақыт бірге жүріп, бірге көрдім Ә.Талқамбаевтың қызметін. Елінде беделді Әдекең, облыс көлемінде де көзге ерекше түсіп жүруші еді. Мәслихат хатшыларының бейресми жетекшісі – серкесі болды. Елдегі болып жататын жиындар, той-томалақ пен көңіл кірбіңінсіз болмайтын қайғылы жағдайлардың ба- рысында да Әдекең жүретін. Бір жолы аудан басшылары бірі демалыста, бірі іс-сапарда, ал Әдекең де жол жүріп кеткенде билік тұтқасында жалғыз қалған әкім орынбаса- ры мені жіберді Шелек ауылына – сыйлы ардагерді соңғы сапарына шығарып салуға әкімдік атынан қатысып, бір ауыз көңіл сөзін айтуға. Ел риза – мені де көпшілік таниды ғой. Бірақ бірнеше азаматтар «Әділбай қайда?» – деген сұрақты қайыра қойып жатты. – Әділбай Айнабекұлы қайда? Әдекеңмен ақылда- сайық, Ә.Талқамбаев жүргізсін жиынды – деген сөздер бүгінгі биліктегі азаматтардың аузынан жиі шығушы еді. Елін сыйлаған, елі сыйлаған Әділбай Айнабекұлына өзінің туып-өскен Өрнегінен бұйырды топырағы. Жаның жәннатта болсын, Әдеке. Артыңда қалған ұрпағыңа ұзақ ғұмыр берсін Алла.

Хайролла АХМЕТЖАНОВ.

Республиканская информационная кампания «Скажи жизни Да!» в средней школе с.Байтерек прошла под девизом «Жизнь прекрасна!». В течение месяца были проведены психологические тренинги для учащихся старших и средних классов, конкурсы рисунков «Мир глазами детей», акции «Не держите зла, держите шарики!» и «Я выбираю жизнь!». Активное участие в них принимали классные руководители и родители.

Проблема детского подросткового деструктивного поведения в настоящий момент актуальна. Плохая успеваемость, ссоры с родителями, первая любовь — это всего лишь несколько причин деструктивного поведения. был организован совет мальчиков и девочек, где обсуждались актуальные вопросы проблем молодежи. Показ мотивирующих видеороликов, создание памяток с рекомендациями родителям, проведение круглого стола — это вклад педагогов в общее дело психологического оздоровления наших детей. Их задача – помочь ребятам сделать выбор – быть счастливыми, добрыми и милосердными, искренними, мягкими и гибкими, наполнить каждый день смыслом, убедить, что время не стоит на месте. Оно не будет ждать, когда мы захотим жить.

Учителя и психологи в ходе акции постарались довести до учеников мысль, что каждый новый день – это прекрасная возможность изменить себя и свою жизнь, повод стать счастливее, чем вчера.

Педколлектив СШ с.Байтерек.

Цель республиканской акции, прошедшей с 10 февраля по 10 марта 2018 года «Скажи жизни Да!» – привлечение внимания общества к защите ребенка от отрицательного воздействия информации.

Для родителей и учеников средней школы с.Балтабай был оформлен стенд «Вся жизнь в твоих руках», выпущены буклеты, памятки и листовки на тему «Как обеспечить безопасность в Интернете», «Мы выбираем жизнь», «Памятка для родителей», «Сбережем детей вместе», «Телефон доверия. Как попросить помощи?», « Куда обратиться?», «Звоните Вам помогут». В этих памятках мы указали телефоны психологов школы, социального педагога, завучей по воспитанию. Также провели флешмобы учеников на тему «Жизнь прекрасна».

Учителя технологии во время фотоконкурса «Безопасный интернет» показали, что с помощью интернет-ресурсов можно найти много нужной и полезной информации, общаться с родными и друзьями. С педагогами школы организованы семинары по обеспечению безопасности детей в интернете.

Классные руководители провели с участием родителей классные часы на тему «Мои права и обязанности», «Конвенция о правах ребенка», а также пригласили выступить перед учениками инспектора ювенальной полиции Бауржана Тасанова, имама Балтабайского сельского округа Т.Тілеубека по вопросам защиты от отрицательного воздействия социальных сетей. Учителями самопознания Е.Бережной, А.Габбасовой и социальным педагогом А.Важени-ной были проведены уроки «Жизнь – бесценный дар».

Психологи школы организовали показ видеороликов о приемлемых моделях поведения в интернете, консультации и психокоррекционную работу с детьми, подростками и родителями. Среди учащихся 8-11 классов они провели конкурс сочинений «Жизнь прекрасна!». Постоянно в школе действует «Почта доверия», ящик которой вскрывается психологами ежедневно.

Родителей приглашали на собрания, консультации психологов, беседы с заместителями директора по воспитательной работе, медиками по вопросам усиления родительского контроля за действиями детей в интернете и в социальных сетях.

А.ДАУТОВА,

Қырбалтабай ауылындағы Ы.Алтынсарин атындағы орта мектепте республика көлемінде жүргізілген «Өмірге ИӘ деп айт!» науқаны аясында «Өмір тамаша!» атты ұранымен айлық өтті. Ондағы мақсат:өмірге деген бейімділік, оның құндылығын ұрпақ санасында түбегейлі қалыптастыру, түрлі мәселелер туралы психологиялық білім беру, айналасымен қарым-қатынасты нығайту. Науқанға ата-аналар, сынып жетекшілер мен оқушылар белсене қатысты.

Ең алдымен, ата-аналар мен балаларға арналған пси-хологиялық көмек көрсету мақсатында, ақпараттық-та-қырыптық бұрыш жасалды. Мектеп оқушыларына жас ерек-шеліктеріне байланысты, ата-аналар, мұғалімдерге "Интернетте қауіпсіздік қалай қамтамасыз етіледі?", "Балаларды бірге сақтайық!" деген жадынамалар, "Біз өмірді таңдаймыз!", "Сенім телефоны. Көмекті қалай сұрау керек?" тақырыптарында ақпараттық парақшалар таратылды.

"Өмір тамаша! Босқа қауіпке жол берме!" тақырыбында 5 сынып оқушыларымен дөңгелек үстелдер өткізілді. "Қауіпсіз интернет" тақырыбында 6-8 сыныптарында суреттер байқауы ұйымдастырылды. Онда оқушы-лардың интернеттің адамға зияны туралы дұрыс көзқарастары байқалды.

2-5, 8-11 сыныптар арасында "Ғаламтордың балаларға пайдасы мен зияны" тақырыбында сынып сағаттары өткізілді.

Жоспар бойынша 2-3 сынып арасында "Өмір тамаша!" тақырыбында суреттер байқауы өтті. Байқау кезінде оқушылардың салған суреттерінің мәніне қарап, эстетикалық жағынан да ескеріліп орындар тағайындалды. Бұ-рышқа ең үздік суреттер ілінді. Кйіннен "Өмір туралы менің түсігінім" тақырыбында 7-8 сынып арасында шығарма бай-қауы өткізілді. 85 оқушының ішінен 6 "А" сынып оқушысы Аяулым Амантай, Ермек Даулетбек (6 "Ә" сынып), Орынбек Асхат (7 "А"сынып), Бағдаулет Ұлар, Тұрсынғазы Гина (8 "А" сынып оқушылары) шығармалары үздік деп танылды.

Алдағы уақытта ата-аналарымен "Балалардың Интернеттегі және әлеуметтік желілердегі іс-әрекетіне ата-аналардың бақы-лауын күшейту мәселелері" тақы-рыбында жиналыстар, оқуылар арасында түрлі тренингтер өткізу жоспарлануда.

Гүлсім ӘМІРХАНОВА,

әлеуметтік педагог.

1917 ЖЫЛҒЫ БОЛҒАН ТӨҢКЕРІСТІҢ ЖЕЛІ РЕСЕЙ ЖЕРІН ҒАНА ЕМЕС ОНЫҢ АЙНАЛАСЫНДАҒЫ КӨРШІ ЖАТҚАН ЕЛДЕРДІ ШАРЛАП, БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДІҢ ДЕ ТАРИХЫ МЕН ТІЛІНДЕ ӨШПЕС ІЗ ҚАЛДЫРДЫ. 1920 ЖЫЛДАРДЫҢ БАСЫНДА СОЛ КЕЗДЕГІ БИЛІКТІҢ БАСТАМАСЫМЕН АРАБ ӘРПІМЕН ЖАЗЫП КЕЛГЕН ТҮРКІ ТІЛДЕС ХАЛЫҚТАРДЫҢ БАРЛЫҒЫН ЖАППАЙ БАСҚА ӘЛІПБИГЕ КӨШІРУ САЯСАТЫ ҚОЛҒА АЛЫНДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ БҰЛ САЯСАТТЫҢ АСТАРЫНДА ӘЛІПБИІН ЖОҒАЛТУ АРҚЫЛЫ ИСЛАМ ДІНІНІҢ ЫҚПАЛЫН ЖОЮ ДА КӨЗДЕЛГЕНІ АНЫҚ.

1925 жылы латын әрпіне көшіру туралы конференцияда сөз алған А.Микоян: «Бұл әліпбиге көшу арқылы еуропалық және мұсылмандық өркениеттің арасына қабырға қойылып, Батыс пен Шығыстың арасында жаңа қарым-қатынас орнайды» – деп, болжам жасады. Басында араб әліпбиінің негізінде жаңа заманға лайықты әліпби дайындау туралы ұсыныстарды талқыға салғанымен де, осы жиыннан кейін латын әліпбиіне көшуді жақтаушылар белсенді әрекет ете бастады.

Латын әліпбиіне көшірудің ең алғашқы қадамы Әзірбайжан елінде жүргізілді. Осы тәжірибе негізінде бүкіл Кеңес елдерінде латын әліпбиіне көшіру жүйесі пайда болды. 1926 жылы 26 ақпан мен 6 наурыз аралығында Баку қаласында тұңғыш рет Бүкілкеңестік Түркологияның съезі өтті. Бұл жиынға шешім шығару мақсатында 131 делегат жиылды. Қазақтар, қырғыздар, татарлар мен өзбектер, чуваштар, Солтүстік Кавказ және Саха елінің азаматтары қатысты. Бұл съезде олармен бірге орыстың академиктері мен профессорлары, шетелдік ғалымдар, соның ішінде Түркияның екі ғалымы, неміс, парсы, венгр ғалымдары да болды. Бұл жиында негізгі үш мәселе қаралды. Терминология, орфография және әліпби. Ол кездегі барлық түркітілдес елдерді қызықтырған ортақ бір ғана мәселе – ол әліпбидің тағдыры еді. Себебі әліпбидің тек жазу ретінде ғана емес, мәдени және қоғамдық маңызы бар екенін қатысушылар жақсы түсінді. Түбі бір түркі халқының келешек тағдыры осы қадамға байланысты екенін түсінген жанашырлардың бір бөлігі араб әліпбиін сақтап қалудың жолдарын ұсынды. Бірақ Кеңес үкіметінің көздегені ол емес еді. Ислам дінінің негізін жоюдың басты көздерінің бірі жазуды алмастыру арқылы араб тілі мен әліпбиін жетік меңгерген молдалардың сабақ беруін тоқтату яғни сол арқылы дін насихатын әлсірету және Құранды оқу мүмкіндігінен ажырату болатын. Мұсылман емес елдердің көпшілігі латынға оңай ауысып жатты.

Кеңес одағының құрамына кірген өзге түркі тілдес елдер тәрізді 1929 жылдары Қазақстанды да ескі жазудан жаңа әліпбиге көшіру қарқынды жүргізіле бас-тады. Басылымдардың барлығы дерлік латын әліпбиіне көшірілді. Ауылдарда жаппай сауаттандыру мақсатында қызыл отаулар тігіліп, ол жерде латын әліпбиі насихаттала басталды. 1940 жылдары латын әліпбиі кириллицаға ауыстырылды.

Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған кезден бастап қазақ лингвистері мен зиялы қауымының арасында латын әліпбиіне көшудің пайдасы мен зияны туралы пікірталастар жүргізіле басталды.

2006 жылдың 24 қазанында өткен Қазақстан халықтары Ассамблеясының ХІІ сессиясында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Қазақ әліпбиін латынға көшіру жөніндегі мәселеге қайта оралу керек. Бір кездері біз оны кейінге қалдырған едік. Әйтсе де, латын қарпі коммуникациялық кеңістікте басымдыққа ие және көптеген елдер, соның ішінде посткеңестік елдердің латын қарпіне көшуі кездейсоқтық емес. Мамандар жарты жылдың ішінде мәселені зерттеп, нақты ұсыныстармен шығуы тиіс. Әлбетте, біз бұл жерде асығыстыққа бой алдырмай, оның артықшылықтары мен кемшіліктерін зерделеп алуымыз керек» – деген болатын. Латын әліпбиіне көшірілген көршілес мемлекеттердің тәжірибесін назардан тыс қалдырмауды да осы жиында тапсырған еді.

Әліпби ауыстырудың саясатқа да, басқаға да қатысы жоқ, ең басты қажеттілігін тілдің өзі талап етіп отыр. Тілдің ішкі-сыртқы жағдайы қазіргі жазудың (орфография) айтылымға (орфоэпияға) кері әсер етіп, өзге тілден кірген сөздердің салмағы арта түсіп, кірме дыбыстардың төл сөздеріміздің фонетика-грамматикалық талаптарын бұза бастауы секілді түрлі жағдайлар әліпби өзгерту мәселесін алға тартып отыр. Себебі біз бүгінде орыс тілін өз ана тіліміздей еркін меңгерген, сөздерді араластырып айта беруге де үйренген, тіпті кейде қай тілде сөйлеп, қай тілде тыңдап отырғанымызды өзіміз де аңғармай қалатын дәрежеге жеттік.

Елбасымыз өзінің 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан – 2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты жолдауында: «Мемлекет өз тарапынан мемлекеттік тілдің позициясын нығайту үшін көп жұмыс атқарып келеді. Қазақ тілін кеңінен қолдану жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыруды жалғастыру керек. Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл – ұлт болып шешуге тиіс принципті мәселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз. Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады» – деп латын әліпбиіне көшудің қажеттілігін атап өтті.

Бұл болашаққа батыл қадам жасап, елімізді төрткүл дүниеге танытып келе жатқан Елбасының тағы бір маңызды бастамаларының бірі және дер кезінде қозғалған тіліміздің болашағы үшін жасалған ғылыми маңызды шара деп білеміз. Сонымен қатар, ЛАтын әліпбиіне көшу емес, қайта оралу дегеніміз жөн секілді.

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашақ-қа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласын жүзеге асыру мақсатында және қазақ тілі әліпбиін латын графикасына көшіру туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 26 қазандағы № 569 Жарлығын негізге ала отырып, Алматы облысы бойынша мәдениет және мемлекеттік архив мекемелерінде басқарманың игі бастамасымен «Архив шежіресі» жобасы аясында 2017 жылдың қараша айында Талдықорған қаласында латын графикасына арналған аса құнды құжаттар мен сирек кездесетін кітаптар мен қолжазбалар көшпелі көрмесі 2017 жылдың қараша айында Талдықорған қаласынан бастау алып, аудандарда жалғасын табуда.

Көрмеде латын графикасымен басылған 1928-1941 жылдар аралығында-ғы архивтік құжаттарының түпнұсқасы мен көшірмесі, қолжазбалар, газеттер кітапхана мекемелерінің қызметкерлерінің назарына ұсынылып, таныстыру жұмыста-ры жүргізілудe.

Жастар атынан латын әліпбиіне көшу реформасына қолдау көрсету мақсатында Еңбекшшіқазақ филиалының архивисті Динара Омингалиева өз баяндамасын оқыды.

Іс-шарада архивист Розбуви Розахунова кітапхана қызметкерлері мен оқырмандарды ұйымдастырылған көрме құжаттарымен шақырылған жұртшылықты таныстырды.

Р.ТОХМАМБЕТОВА,

Алматы облысының мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы» ММ-нің «Алматы облысының мемлекеттік архиві» КММ-нің директоры.

Алматы облысының жастар саясаты мәсе-лелері басқармасы, Алматы облысының жастар ресурстық орталығы, «Жас Отан» ЖҚ Алматы облыстық филиалының ұйымдас-тыруымен Елбасымыз-дың Жолдауын насихаттау, мүмкіндігі шектеулі жастардың шығармашылықтарына қолдау көрсету мақса-тында жақында мүмкіндігі шектеулі жандар арасында Талдықорған қаласында облыстық «Жүректен жү-рекке» байқауы өткен болатын.

Аталған сайысқа Есік қаласының зерде бұзылыстары бар балаларға арналған облыс-тық арнайы мектеп-интернатынан «Жас қыран» командасы, Есік қаласындағы облыстық көру қабілеті бұзылған балаларға арналған арнайы мектеп-интернатынан «Лидер» командасы қатысты. Өз өнерлерін жоғары деңгейде көрсеткен ауданымыздың балалары көрер-мендердің көзайымы болды. Олар спорт, сурет салу, қолөнер, би, ән сайыстары бойынша сынға түсті.

Байқауға жастарымыздың қатысуына мүмкіндік жасап, қаржылай қолдағаны үшін «Елім-ай» қоғамдық қорының төрағасы Жаңаберген Мұхамедовке аудан жастары атынан шексіз алғыс айтамыз.

Аудандық жастар ресурстық орталығы.

ТАБИҒАТ АНА БУСАНЫП, БӘЙШЕШЕК БҮР ЖАРЫП, КӨКТЕМ КЕЛГЕН СӘТТЕ ҚАЛЫҢ ҚАЗАҒЫ «ТҰМАШ АҒА» ДЕП ЕРКЕЛЕТКЕН АҚЫН ТҰМАНБАЙ МОЛДАҒАЛИЕВ ТЕ ӨМІР ЕСІГІН АШҚАН. КЛАССИК АҚЫН АТАНҒАН ТҰМАШ АҒАМЫЗДЫҢ ҚАЗАҚ ПОЗЗИЯСЫНДА АЛАР ОРНЫ ТЫМ ЕРЕКШЕ. ОЛ БІР СҰХБАТЫНДА «КӨҢІЛІМНЕН ӨЛЕҢНІҢ ОТЫ ӨШКЕН КҮНІ ЖЕР БЕТІНДЕ ЖҮРЕ ҚОЙМАСПЫН. ӨЛЕҢНЕН ӨЗ ОРНЫМДЫ ТАПТЫМ.» – ДЕГЕН ЕКЕН. ХАЛҚЫНЫҢ ЖҮРЕГІНЕ ӨЛЕҢ АРҚЫЛЫ ЖОЛ ТАПҚАН ТҰМАНБАЙ МОЛДАҒАЛИЕВ 2011 ЖЫЛДЫҢ ҚАЗАН АЙЫНДА ӨМІРДЕН ӨТТІ. КӨЗІ ТІРІ БОЛҒАНДА АҚЫН БИЫЛ 20 НАУРЫЗДА 83 ЖАСҚА ТОЛАР ЕДІ

Ақын жастайынан қозы бағып, жетімдіктің тауқыметін көп тартқан күндерін жырға қосуға бейім болған. Бұған дәлел іздесек ақынның «Өзім жайлы сыр», «Топырағың торқа болсын, анашым», «Әкем әлі тірі жүрген сияқты» сынды өлеңдерінің мазмұнына ден қойсақ болағаны. Зор тебіреніс пен сағыныштан туған жырлардан адамгершілік пен мейірімнің асқар шыңын, тағдыр тартысына мойынсынбаған қайсар жандардың сұлбаларын көре аламыз.

Халқының зор ықыласына бөленген лирик ақын кішкене ғана детальдан үлкен философиялық ой туғыза білген. Қай ақынды алып қарасақ та махаббатқа жаны құмар жанды көреміз. Сондай лирик ақындардың сабында Тұмаш ағамыздың көш ілгері тұрғаны баршамызға мәлім. Ол шындықтың ауылын алысқа апармай, алдымен өз сезімдерін, өз махаббат сырларын жүрек үніне бағындырып, қағаз бетіне түсіре білген. Тұманбай ағамыз махаббат тақырыбын құзар шыңына жеткізіп тұрып жырлап, махаббат лирикасына өз қолтаңбасы мен бояуын қалдырған ақын.

Сыршыл ақын тек өлеңмен шектеліп қалмай, Нұрғиса Тілендиев, Шәмші Қалдаяқов пен Әсет Бейсеуов сынды талантты сазгерлермен бірге әуезді әндердің өмірге келуіне септігін тигізген. Бірде қазақ вальс королі Шәмші Тұмаш ағаға келіп қыз баланың атынан өлең жазып беруін өтінеді. Ақын қыз баланың ішкі сезімдерін жеткізуге қиналғанымен, біраз уақыт өтпей әннің сөзін Асанәлі Әшімов ауылына кеткенде сағынып жүрген жұбайы Майраның атынан жазып береді. Осылайша, Тұманбай Молдағалиев пен Шәмші Қалдаяқовтың шығармалары үйлесім тауып, «Қыз сағынышы» атты алғашқы туынды жарық көреді. Арадан біраз уақыт өткеннен кейін Шәмші ағамыз Тұманбай Молдағалиевтің жұмыс орнына арнайы табан тіреп: «Өзіңді тосып жүрмін. Дүниеге бір ән келді. Бұл әннің сөздерін тек қана сен жазуың керек. Бұл ән би алаңында айтылатын ойнақы ән болады» деп осы әнге сөз жазып беруін сұрайды. Қашанда жаны адамгершіліктен алыс кетпеген Тұмаш ағамыз аға өтінішін аяқ асты етпей, өлең жазуға кірісіп кетеді. Дайын болған мәтінді сазгерге ұсынғанда, Шәмші атамыз: «Басқа біреуге беріп қоясың» деп мәтін жазылған қағазды лезде қалтасына салып алып, жол жүреді. Бірер күннен кейін Ришат Абдуллиннің орындауындағы «Бақыт құшағында» атты ән дүниеге келеді.

Күндердің күнінде ақын сазгер Нұрғиса Тілендиевтің сырқаттанып жатқанын естіп, қолына көңіл шәйін алып, жағдайын білуге барады. Сонда Тұмаш аға Нұрғиса Тілендиевтен: «Қай жерің ауырып жатыр?» деп сұрағанда, ол «жүрегім» деп тіл қатқан екен. Сол мезетте ақын:

«Қайран менің жүрегім,

жас жүрегім,

Көктем едің, бір кезде

тасқын едің.

Жастық дәурен, жалтақтап

қарайлайсың,

Сені ойлап ұйқым да қашты менің», – деп жалғастырып әкетеді. Тұманбай Молдағалиев-тың сөзіне жазылған Нұрғиса Тілендиевтің «Құстар қайтып барады» атты әнінің шығу тарихы осылай болған екен. Осы ән жарыққа шыққаннан кейін Нұрғиса Тілендиев Тұмаш ағаға «Мен сенің өлеңдеріңе алда әлі талай ән жазатын боламын. Бірақ та, дәл осындай ән қайта шықпайды. Мені ақтық сапарыма осы әнмен шығарып салыңдар,» – деген өтінішін білдіріпті. Бертін келе ақын Сейдолла Бәйтерековпен «Жан досым», Әсет Бейсеуовпен бірлесіп «Шақырады көктем» сынды әуезді әндерді дүниеге әкеледі. Осындай әні мен сөзі астасқан әндерден кейін Тұманбай Молдағалиевті қазақ поэзиясына ғана емес, қазақ музыкасына да өшпес ізін қалдырған ақын деп есептейміз. Бар ғұмырын өлеңмен өрген сыршыл ақын ел жадында жаңғырып қала бермек.

Зина ЕРЛЕНОВА.