Түрген сайы. Бүгінгі күнде Алматы жұртшылығы ғана емес, Республикамыздың түпкір-түпкірінен бұл ғажапты көруге асығатындар саны артып келеді. Арынды сарқырамалары, оларға барар жолдың жан-жағындағы қыз қарағайлар мен дәл қазіргі мамыр айында гүлдеп тұрған өсімдіктер табиғаттың тылсым да тұнық, сұлу да сымбатты әлемінің нәзік тепе-теңдіктен тұратындығын айғақтаса керек. Бұл нәзік тепе-теңдіктің бұзылмауын қадағалауда орманшы және қорықшы мамандардың орны ерекше.
«Іле Алатау» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің Түрген филиалына қарасты аймақ – қорықтың інжу-маржаны. Филиал басшысы Иманәлі Сәрсенбаевтың айтуынша, Қайрақ және Аюлы сарқымалары – бүгінгі таңда ең танымал туристік бағыттардың бірі. Алайда, келушілердің көптігі әрі жеке бас мәдениеттерінің төмендігі салдарынан орманшылар мен қорықшылар қоқыс тазалаумен әлек. Ерте көктемде қорықты қоқыстан тазалау жұмыстарына мектеп оқушылары тартылатын. Әлемді әурелеген коронавирус індетінің таралуына байланысты елімізде жарияланған төтенше жағдай мектеп оқушыларын тартуға мүмкіндік бермесе де, қорықшылар мен орманшылар өз күштерімен тазалауға кіріскен. Сондай-ақ, Түрген орман шаруашылығы төтенше жағдайға байланысты эко-пост арқылы демалуышарды Түрген шатқалына өткізуді тоқтатқан. Бұл қоқысты түгелдей тазалауға себепші болған. Иманәлі Сәрсенбаевтың айтуынша, жылда мамыр айында демалушылар келе бастайтын да, қоқысты тазалау жұмыстары таңғы бестен тоғызға дейін, кешкісін бестен сегізге дейін жүргізілетін. Ал биыл тазалау жұмыстарын демалушылардың тоқтауына байланысты алаңсыз күні бойы жүргізуге мүмкіндік алған. Сондай-ақ, карантин кезеңі табиғи ортаға оң әсерін – Адамдар аяқтарымен таптамағаннан кейін бәйшешек гүлдері қаулай өсті. Әрі аңдар мен құстар да тау басынан етекке түсіп, жол жиегіне дейін жайылымға шықты – дейді И.Сәрсенбаев. Тіпті, жәй кезде көзге түспейтін аңдар да байқалған.
Сонымен қатар демалушылардың отырып демалуына қажетті орындықтар және қоқыс тастайтын арнайы жәшіктер мен дәретханалар орнату жұмыстары ойдағыдай жүргізілген. Биыл, коронавирус індетін жұқтырғандар әсіресе, туризм саласы дамыған елдерде мол болып отыр. Сол себепті, ел азаматтары ендігі жыл құсындай демалуға шет елдерге шықпас бұрын ойланатыны аян. Демек, отандық туризмнің дамуына тың серпін беріледі деген сөз бұл. Сондай-ақ, карантин кезеңінде жүріс-тұрыстан шектелген қала халқы да Түргенге қарай ағылатыны аян. Ендеше, былтыр 55 000 көлік Түрген орман шаруашлығына қарасты эко-посттан өтсе, биыл бұл сандар едәуір ұлғаяды деген сөз. Сондай-ақ, эко-посттан өту үшін адам басына ақшалай төлем жасау қажет. Былтырғы түсім 19 млн теңгені құраған. Оның 200 теңгесі түрген орман шаруашылығына берілетін болса, қалғаны «Іле Алатауы» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің бюджетіне жөнелтіледі.
«Аталған қаржы қорықтарды қоқыстан арылту, қажетті инфрақұрылым құру және өзге де қажеттіліктерге жұмсалады» – дейді И.Сәрсенбаев.
Іле Алатауы ұлттық табиғи паркі Түрген, Есік, Бәйдібек би филиалдарының эколог және орманшы, қорықшы мамандары адамдар мен табиғат арасындағы нәзік тепе-теңдіктің сақталуына жауапты жандар.
Айталық, аңдарды заңсыз атып алуға құмар жандар баршылық. Бұл тұрғыдан алғанда Түрген орман шаруашылығының аңдарды қорғауға арналған жедел тобы жаңа технологияларды қолдануда. Заңсыз аң ату мақсатында орман кезген аңшыларды және аңдарды қадағалушы жедел топ фотоқақпандарды қолдануда дейді филиал басшысы. – Оның орман шаруашылығында 8 данасы бар. Сай-салалар мен аңдардың соқпақтарына қойылған фотоқақпандар түсірген суреттер мен бейнероликтерді ай сайын саралап, қай аймақта қай аң түрі жүргендігін әрі өсу динамикасын анықтап, орталыққа жібереміз. Онда филиалдардан жиналған ақпараттарға сәйкес ортақ көрсеткіш шығарылады. Сондай-ақ, бүгінгі алманың атасы болып есептелетін сиверс алмасының тұқымын табиғи қорықтың Бәйдібек би филиалына қарасты орман шаруашлығындағы арнайы резерватта 31,9 гектар жерде өсіріп отырмыз. Аталған аймақ ерекше қорғау аймағы болып есептеледі. Сиверс алмасының тұқымдары Жоңғар Алатауында және Іле Алатауы табиғи қорығының Бәйдібек би филиалында сақталып қалған дейді филиал басшысы. Былтыр тағы да 0,73 гектар жерге отырғызылған тұқым биыл көгеріп көз қуантқан. Тағы да егу мақсатында екі гектар жер дайындалды. Келешекте сиверс тұқымын ұрпақ үшін сақтап қалу мақсатында қолға алынған игі бастама эколог мамандардың ерен еңбегінің айғағы болса керек.
Қоршаған ортаны қорғауда омартаның да орны ерекше дейді Иманәлі Сәрсенбаев. Сондай-ақ, Түргеннің тәтті балы әркімге де аян. Түрлі табиғи емдік шөптерден жиналған саф, таза бал – өте құнды өнімдердің бірі. Сонымен қатар, ара да табиғи шөптердің тозаңдануында атқарар қызметі теңдессіз жәндіктің бірі. Бір күнде бір бал арасы 1500 гүлді тозаңдандыруға қауқарлы десек, мыңдаған ара табиғи ортаның қалпын бұзбай сақталуына себепші болмақ. Жылда омарташы мамандар араларын алып Түрген шатқалына келуге асығады. Қосалқы шаруашлықтар болып есептелетін омарташылар – орман билетін алып арнайы қорықшылар белгілеген жерде балдарын да демалушыларға саудалауға мүмкіндік алған. Емдік шөптің 1500 түрі бар Түрген шатқалында кеңестер одағы кезінде арнайы дәріханалар үшін емдік шөптер Түрген, Таутүрген жоталарынан дайындалғанын ескерсек, екпе шөптерден өндірілген бал мен табиғи емдік шөптерден өндірілген балдың емдік қасиетін бағамдай беріңіз.
Сондай-ақ, туристік бағыттарды кеңейту мақсатында бірқатар жұмыстар атқрылып, 12 туристік бағыт белгіленген. Бізге белгілі Есік көлі, Қайрақ және Аюлы сарқырамаларынан бөлек тағы да табиғаттың ғажап жерлеріне жол және инфрақұрылымдар жүргізілген. Әрі жарнама да жасалған. Сонымен қатар өрттің алдын-алу мақсатында және қорықтарды қоқыстан арылту мақсатында келушілер үшін арнайы ақпараттық парақшалар дайын.
Бүгнінгі таңда орманшы мамандардың әлеуметтік жағдайы да жақсарған. Мысалға: Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің Түрген филиалында 64 қызметкер бар. Тау басындағы кардондарда орналасқан үйлерде тұратын орманшы инспекторларға жылда жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін материалдар беріледі және олар түгелдей атпен қамтылған, – дейді Иманәлі Сәрсенбаев. Сондай-ақ, оларды сол үйлерге тұрақты тіркеуге тұрғызу үшін арнайы заң жобасы белгіленіп, талқыланып жатқандығын жеткізді.
Демалушыларға қызмет көрсетіп кәсіп ететін кәсіпкерлер жерді тендер арқылы алады. Әрі оларға қойылатын талаптар да қатаң. Бастысы, тазалық және сапалы қызмет пен барынша ұлттық дәстүрлерді ұстану. Дәстүр қазақ халқының болмыс-бітімін танытса, туристер де еліміздің ерекшелігін көру мақсатында келетіндігі аян. Ал, тазалықсыз сапалы қызметті ұсыну мүмкін емес.
Сондай-ақ, демалушыларды атпен серуендету мақсатында ауыл тұрғындары да кішігірім кәсіппен айналысса, ағыны қатты тау суын бағындыру мақсатында экстремалды спорт түрі рафтинг те даму жолында екенін атады филиал басшысы. Осыдан келіп Есік, Түрген, Бәйдібек би орманшылықтарының келешекте кереметтей туризмнің тұтқасын ұстаған аймақтарға айналатынын көретіндейміз. Әрі орманшы және қорықшы мамандардың жарнамасыз жасаған еңбектерінің қаншалықты қиын екендігін де аңғарғандаймыз.
Әділет САРЫБАЙ
