Су – тіршілік нәрі. Сусыз адамзат та, табиғат та өсіп-өне алмайды. Сондай-ақ судың айтып келмейтін алапат апат екені де рас. Жойқын селдің бүкіл қалаларды шайып кеткен жағдайлары тарихта талай жазылған. Осы орайда селдің алдын алып, елдің қауіпсіздігін қадағалап отырған – «Қазселденқорғау» мемлекеттік мекеме мамандарына артылған жүктің салмағы да ауыр.
Дегенмен, күн-түн демей, тынымсыз тер төгетін төтеншеліктердің нақты немен айналысатынын баршамыз біле бермейміз. Осы олқылықтың орнын толтыру үшін бір күнімізді сала мамандарымен бірге өткіздік. «Қазселденқорғау» ММ-нің Есік қаласында орналасқан филиалы – Іле Алатау аумақтық пайдалану техникалық басқармасының бір топ маманы 3750 метр биіктікке тікұшақпен көтерілді. Мұндағы мақсат – Түрген өзен алабындағы № 1 көлдегі су деңгейін төмендету жұмыстарын жүргізу.
Таудағы бақылаушылар бекеті
Жалпы, «Қазселденқорғау» ММ ІААПТБ-на қарасты алты аудан бар. Бұл – облысымыздың оңтүстік өңірі – Еңбекшіқазақ, Талғар, Қарасай, Жамбыл, Кеген, Райымбек аудандары. Аталған аумақ көлемінде табиғи апаттардың алдын алып, халық пен шаруашылық нысандарының қауіпсіздігін қадағалау осы мекеменің мойнында. Қысқы қар көшкіні, көктемгі су тасқыны мен топырақ көшкіні, жазғы сел қаупі төтеншеліктердің тыныш отыруына мұрсат бермейді. Бұған филиалға қарасты аумақтың да ауқымды екенін қосыңыз. Апаттың алдын алу үшін маусым сайын жергілікті атқарушы органдармен бірлесе жұмыс атқарылады. «Қауіпті аудандарда орналасқан тұрғын үйлер мен түрлі шаруашылық нысандарының иелеріне үнемі ескерту-хабарламалар таратылады, қауіпті аймақтарда ескерту-қалқаншалары қойылып, үнемі жаңартылады. Топырақ көшкіні, су тасқыны қаупі бар аймақтарға уақытылы бақылау жасалып, жерүсті және аэровизуалды зерттеу жүргізілді», – дейді «Қазселденқорғау» ММ ІААПТБ басшысы Еркін Ахметов.
Таудағы көлдер осынау мұздықтардан толады
Иә, бұл аталғандар – «жердегі» жұмыстың бір бөлігі болса, биік таулы аймақтарда да атқарылар шаруа шаш етектен. Мекемеге қарасты таулы аймақта 556 мұздық және 264 мореналық көл тіркелген. Олардың да жай-күйі, тау өзендеріндегі мұз кептелістерін бақылау, сел ағындыларының арнасы мен сырғыма қаупі бар ошақтардың жағдайы үнемі төтеншеліктердің жіті қадағалауында. Жыл он екі ай жұмыс істейтін гидробекеттермен қатар таудағы мұздықтардың еріп, сел қаупі күшейетін уақытта маусымдық бекеттер де ашылады. Олардың саны көлдердің қауіптілігіне қарай белгіленеді. Биыл маусымдық 15 гидробекет жұмыс істеп жатыр. Таудағы ауа температурасының төмендеп, мұздықтар қайта қатып, қауіп сейілгенге дейін мекеме мамандары сонда болады. Олар мұз көлдердің гидрометеорологиялық жағдайын бақылап, мұздықтардан көлге келіп жатқан судың көлемі, ауа райы, жауын-шашын жайлы тәулігіне үш уақыт ақпарат беріп отырады. Диспетчер деректерді қабылдап, күнделікті кесте толтырылады. Әдеттегіден әлдеқандай өзгешелік байқалса, инженер, гидролог мамандар тиісті іске жылдам кірісіп, апаттың алдын алады.
«Қазселденқорғау» ММ ІААПТБ басшысы Еркін Ахметов
Биылғы маусымда мұндай қауіп төндіріп тұрған төрт көл тіркелген. «Қарасай, Талғар, Еңбекшіқазақ ауданының биік таулы аймақтарында орналасқан бұл көлдердің айдынынан асып кету қаупі жоғары болғандықтан су деңгейін түсіру жұмыстары жүргізілді. Бастапқы кезде көлдердегі су деңгейі 1-1,5 млн. текше метрге жуық болатын», – дейді «Қазселденқорғау» ММ ІААПТБ басшысы Еркін Ахметов.
Жарылыс жұмыстары
Су деңгейі жоғары, қауіпті көлдің бірі – біз барған – Түрген өзен алабындағы № 1 көл. Оның бастапқы көлемі 700 мың 52 текше метр болған екен. Егер тау басындағы мұндай мореналық көл ернеуінен асса, жолындағысын шайып табиғатқа да, төменде орналасқан елді мекендерге де үлкен қауіп төндіреді. Қауіптің алдын алу үшін мамандар алдымен онда батиметриялық зерттеу жасады. Көлдің ең терең нүктесі 30 метрге дейін жетеді. Ал одан кейін судың төмен түсетін арнасын кеңейту, әрі тереңдету үшін жару жұмыстарын жүргізді. Эвакуациялық арна тазартылып, сифондар арқылы 257 мың 890 текше метр су ағызылды. Осылайша тиісті жұмыстардан кейін су көлемі 572 мың 160 текше метрге азайып, қауіпті деңгейден түсті.
Су деңгейін түсіргеннен кейінгі көрініс
Бұл айтқанымыз – мекеменің атқарған бір ғана жұмысы. Ал жыл бойы табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алып, ел қауіпсіздігін қадағалап отырған мамандарға артылған жауапкершілік те жоғары. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа биылғы Жолдауында Төтенше жағдайлар министрлігін қайта құру қажеттігін айтқан еді. Әрине, айтып келмейтін апаттың дүлей күшке ие екенін ескерсек, бұл министрліктің жұмысын қайта бастауы құба-құп болар еді.
Құралай МҰРАТҚЫЗЫ
