Бүгінгі күндері қазақтың қолы тойдан босамайды. Аптаның қай күніне тап келмесін, бәрібір, ат шаптырып, думандатып, қысы-жазыңа қарамай тойлатып жатқаны. Әлбетте, қазақтың тойы бітпесін. Қуанышы ортаймасын. Тәуелсіз елде, бейбіт заманда өмір сүріп, әркімнің еңбегіне қарай өнбегін көріп отырған уақыт қой, шіркін! Хош, қазақтың қу басы домалайтын мерекелердің түр-түрін көріп, таң қалып та, жабырқап та жүрген жайымыз бар кей-кейде. Көңілге кірбің түсіретіндерінің бірі – жас келін көйлектерінің үлгісі. Неге десеңіз, өзгені қайдам өзімнің жеке басым бірнеше жастардың отау құрған тойларында келіннің киген көйлектерінен бетім қызарып, жүзім жерге қадалған-ды. Иығының ашықтығы былай тұрсын, омырауына дейін менмұндалаған көйлекті киіп алып, еш қымтырылмастан тойдың төріне шығатын болашақ аналардың жарлары неге бір ауыз сөз айтпады екен «жабықтау киін» деп. Осы сұрақ сайрап тұрады санамда...

Жуық арада Алматының қақ ортасындағы сән-салтанаты жарасқан мейрамханада өтетін үйлену тойына шақырту алдық. Бармасқа болмайды, орындар есептеулі, адам санына қарай ақшасы да төлеулі. Несі бар, жастардың қуанышына ортақтасуға межелі уақытында жеттік. Әрине, үйлену тойы болғасын, бар назар жас жұбайларда болатыны сөзсіз. Сол дағдымен жан-жағымызға қарап, жақын-таныстармен амандық-саулық сұрасып, біраз үйренісіп алғаннан кейін, әсемдікке құштар әйел заты болғасын, қалыңдықты көргім келді. Әрі қарап, бері қарап таппағасын елмен қатар дастарханға жайғастық. Әуелі «Беташар»-мен басталып, қалың жұрт қаумалап келіннің сәлемін көруге асықты. Байқасам, келінжан той көйлегін іш көйлекпен шатастырып алған сыңайлы көрінді. Денесіне жабысқан матасы, расымен әзілқойлар айтпақшы, кеуде тұсын қымтауға жетпей қалған ба дейсің. Десек те, ешкімнің оған аса алаңдаушылық танытып тұрғанын байқамадым. Әлде, үлкендер жағы көрсе де, елемегендей тұрды ма екен ұялғандарынан немесе мен тым сәннен қалған, мұндай «әдемілікті» түсінбейтін біреу болып шықтым ба, белгісіз. Дегенмен, менің пікірім іште қалды, ешкімнің көңіл-күйін түсіргім де келмеді. Барын салып баласына той жасап жатқан ата-ананың қуанышына қаяу салатын ниет жоқ. Әрі қарай әдеттегідей сценариймен жалғасын тапты той. Шыны керек, қазақ келініне сай ибалылық пен сыпайылықтың сұлбасын көре алмадым, өкініштісі. Бәлкім, жастықтың қателігі болар, бәрі жақсы көрініп, құрылған шаңырақ шайқала көрмесе екен деген шынайы тілектестігімді білдірдім ішімнен. Жоқ, әрине, көпке топырақ шашудан аулақпыз. Керемет қазақтың бүрмелі етекті көйлегін, басына сәукелесін киіп ешкімнен кем қалмай қалыңдық атанған арулар да жоқ емес. Тіпті, менің көзқарасым тым көнелеу дер кейбіреу. Бірақ, ұят, тыйым деген нәрселерді анамның аузынан ести жүріп бойжеткен мен үшін қыз баланың қарапайым жинақылығы бірінші орында тұрады әр кезде. Тағы да бәрі келіп – отбасындағы тәрбиеге тіреледі...

Бұрын елге беделі бар жыршы, ақындар өтініш айтып, келіннің бетін мен ашайын дейді екен. Ал қызуқандыларына енелері келіннің мінезі шайпау болып кетер деп ашқызбаған. Бет ашқан адамға үй иесі өздігінше құрмет көрсеткен: түйе жетектетіп, ат мінгізген. Шапан жауып, сыйын тартқан. Осы тұста көрімдіктің жөні бір басқа. Бүгіндері көрімдік пен беташар бірігіп, кәдімгідей бизнеске айналып кеткендей. Ұзын-сонар тізімін тізбектеп, тіпті еңбектеген балаға дейін келінге сәлем салғызады. Қазақтың келіндері жолдасынан жасы кішілерге ешқашан сәлем салмаған екен зерделесек. Астын сызып айтар тағы бір жайт – келіннің бетін енесі ашпайды. Ондай жағдайларға да куә болып қаламыз арасында. Енді мына бір қарама-қайшылықты қараңыз. Денесі жартылай жалаңаш, беті жұқа бір фатамен ғана жабылған келінге беташар жасаған не сән? Сәл иілсе көйлегі шешіліп қалмаса екен деп тақымыңды қысып тұрасың. Әйтеуір, әупірімдеп беташарды өткеріп алғаннан кейін, екі жасты орнымыздан тұрып, қол соғып төрге бір-ақ  шығарамыз. Олар әбден жайғасып алғанша күтіп тұрамыз. Осыған байланысты Бауыржан Момышұлының келіні, қазақы салт-дәстүрдің сақтаушысы, жазушы Зейнеп Ахметова апамыз: «Келе салып, төрге шығатын болса оның несі келін? Баяғыда келін төрге отыру үшін еңбек сіңіру керек болған. Оларға бала туғаннан кейін ғана ата-енесі үлкен үйдің төріне шығуға рұқсат берген екен. Ал, қазір қарап тұрсаңыздар, төрге апарып қақайтып отырғызып қояды. Неге осыны басқалай жасамасқа? Неге төрге құда-құдағиды, қыз беріп отырған ауылдың үлкендерін отырғызбасқа? Осының өзі біздің ұлттық дәстүрімізге қайшы. Ал, жас жұбайлар жастардың қасына отырсын. Тағы бір айта кетерлігі, қазіргі тойларда екі жасты қайта-қайта орнынан тұрғызады. Той біткенше көздері мөлейіп, шаршайды. Олар деген сөз тыңдау керек емес пе? Отырып тыңдаса да болады», – деп пікірін білдірген екен бір сұхбатында.

P.S. Расында, ойланып қарасақ, күретамыры-мыздан ажырап бара жатыр екенбіз. Өзіміз білмей көп нәрсені өз қолымызбен-ақ бүлдіріп жүргендейміз. Олқылықтарды байқап қалса, ілеуде бірі болмаса, тоқсан тоғызы «аш құлақтан тыныш құлақ» сыңаймен көз жұма салады бәріне. Немқұрайлық, немкеттілік рухани негізімізден алыстатып барады біртіндеп. Өзімізден бастайық түзелуді. Өзімізден кейінгілерге жол сілтейтіндей дәрежеге жетейік!

 Әзірлеген Алмагүл НҰҒМАН.