- +77277540900
- +77002724204
- enkaz.kz@gmail.com
- 040400, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қаласы, Алматы көшесі, № 112.
Азат таңның тартуы
Тағдыр талайында сан сүріндік, сан құладық, сонда да ақ сәулесін шашқан арманымыздан адаспадық. Көкбөрідей көкке қарай ұмтылдық. Досымызға құшақ аштық, дұшпанымызға қанды қылыш тостық. Сөйтіп, егемендігімізді алдық. Жер асты кенге, жер үсті төлге толған осынау ұлан-ғайыр өлкенің бүгінгі иесі де – біз, киесі де – біз: Қазақстан дейтін – Тәуелсіз мемлекет. Тарих толқынында қылаң берген дамылсыз дауылдың да, құйынды саяси жауынның да өтінде тұрған өр бабаларымызға, Қайраттай ағаларымызға ерлігі үшін, өрлігі үшін мың тағзым. Аудан әкімі Бинәлі Ысқақ, аудандық мәслихат хатшысы Бекет Ахметов, аудан әкімінің бірінші орынбасары Айбек Бидаев, «NurOtan» партиясы аудандық филиал төрағасының бірінші орынбасары Қуат Байғоджаев, облыстық мәслихат депутаты Жангелді Осанның қатысуымен өткен салтанатты жиында алғашқы құттықтау сөз аудан басшысына берілді.
– Сіздерді және сіздер арқылы барша аудан тұрғындарын елдігіміздің ерекше мерекесі, баға жетпес құндылығымыз «ақ түйенің қарны жарылып» бар игілігіміздің бастауына айналған азаттықтың арайлы ақ таңы болған Тәуелсіздік күнімен шын жүректен құттықтаймын, – дей келе тарихқа аз-кем сапарлады: – Биыл рухы асқақ, тұғыры биік, әлемге бейбітсүйгіш ел, толерантты ұлт ретінде танылған төл мемлекетімізге 28 жыл толды. Жер шарын мекендеген барлық халық азаттықты арман етеді, еркіндікті мақсат тұтады. Бар ғұмырын аттың жалы, түйенің қомында өткізген ата-бабаларымыздың да ғасыр-лар бойы аңсаған арман-тілегі де сол еді. Бүгінде бұл тілек орындалып, тәуелсіздікке қолы жетіп, мұраты ізгілікпен өрілген байтақ ел, дария көңіл, дана қазақ халқының ғұмыр бойы іздеген – бірлігі, тілеген – тұтастығы, қыран құстың темір топшысын талдырып, тегеурінді тұлпардың тұяғын балқытар шеті мен шегі жеткізбейтін даламызда орнады, – деді.
Салтанатты жиын барысында еңбегімен еленген тұлғалар да ел алдында мерейі асты. Айталық, облыстық ауылшаруашылығы саласын дамыту жолындағы жемісті еңбегі үшін облыс әкімінің Құрмет грамотасымен Талғат Алдажаров, Алматы облысының ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының Құрмет грамотасымен Ермек Ускенбаев, ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының бұйрығымен 2 дәрежелі «Шекара қызметінің үздігі» төсбелгісімен Ақжол Сағымжан марапатталды. Бірқатар азаматтар аудан әкімінің Алғыс хатына ие болды. Ең айрықша айтар сәт, тәуелсіздік күнінде төтенше жағдайлар бөліміне екі арнайы өрт сөндіру көліктерінің кілті табыс етілді. Халық алдында көлік кілтін аудан басшысы аталған бөлім басшысы Рахман Каримжанға ұсынды (суретте).
Шара соңы аудан өнерпаздарының концерттік бағдарламасына ұласты.
Қайнар ЖҰМАҒОЖА
Желтоқсанның ызғары
Сайын даланы мекен еткен қазақ халқының да сан ғасырлық өмір көшін басынан өткізген аумалы-төкпелі сырларға толы тарихы бар. Атақты Қазыбек бидің:
«Біз – қазақ деген мал баққан елміз,
Ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз.
Елімізден құт-береке қашпасын деп
Жеріміздің шетін жау баспасын деп
Жылқы қылын найзасына таққан елміз.
Ешбір дұшпан басынбаған елміз,
Басымыздан сөз асырмаған елміз», – дегеніндей «ешкімге соқтықпай жай жатқан елдің» ежелден құт-береке тілеп, бейбітшілік аңсаған халық екенін көреміз. Бірақ бейбітшілікті қаншалықты сүйсе де, басынған жауды тәубесіне келтіретін алапат ашуымыздың да бар екені рас. «Тамырсыз ағаш, тарихсыз халық болмайды» демекші біздің тарихымыз да қуаныш пен қайғы, дәурендеу мен қасірет егіз өрілген. Дегенмен тек жақсысын асырып, жаманын жасырып өктемсіну тарихқа жасалған қиянат екені шындық. Сондықтан біз өткенімізді бар қайғы мен қуанышын, жеңістері мен жеңілістерін бірдей қабылдауымыз керек. Себебі, тарих деген тұтас құбылыс. Халқымыз өзінің қалыптасу жолында талай қилы-қилы белдерді асып, тар жол, тайғақ кешулерді басынан өткерді. Сонау сақтар заманындағы Томирис пен Шырақтан басталған ерлік дастаны соңғы хан Кенесарыға дейін, одан кейін М.Шоқай мен Ә.Бөкейханов секілді Алаш арыстарына, бертінде Қайрат, Ләззаттарға дейін жалғасып қанша рет сары дала қызыл қанға бөкті. Деседе, осы бір қиын өткелдерден аман өтіп Тәуелсіздік таңын көруді тәңір маңдайымызға жазды. Осы бір ерлікке толы төл тарихымыздың ішінде әрбір сәттеріміз өзінше бір Ұлы белес. Алайда Желтоқсан оқиғасының орны бөлек. Барша халықты тоталитаризмның тас бұғауымен таңу арқылы «Халықтар түрмесіне» айналған қаһарлы КСРО-ның іргесін шайқалтқан бұл оқиға кезінде бастарын бәйтіккен оғландарымыздың ерлігі ешқашан ұмытылмасы анық.
1985 жылғы сәуiр айында Кеңестер Одағы Коммунистiк партиясы Орталық Комитетiнiң пленумы болды. Онда Орталық партия Комитетiнiң Бас хатшысы М.С.Горбачев баяндама жасап, қоғамды демократиялық бағытта қайта құру жөнiнде шешiм қабылданды. Бiрақ бұл шешiм тек сөз жүзiнде қалды. Соның айқын дәлелі Қазақстанның жоғарғы органдарына орталықтан басшы кадрлар жіберу кеңінен орын алуы. Оларды қызметке жібергенде жергілікті жердің пікірі, республиканың тарихи жағдайы, оның салт-дәстүрі есепке алынбады. Мұндай жағдай 1986 жылғы 16 желтоқсан күні Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Д.А.Қонаевты орнынан алған кезде айырықша көзге түсті. Пленум мәжілісі небары 18 минутқа созылды. Осы уақыт ішінде Қазақстан Компартиясының бiрінші хатшысы Д.А.Қонаев қызметінен алынып, оның орнына Мәскеу жіберген Г.В.Колбин сайланды.
Мұның өзі қайта құру мен демократия-дан үлкен үміт күтіп отырған республика халқының, соның ішінде қазақ жастарының наразылығын туғызды. Пленум өткеннен кейін екінші күні Орталық партия Комитеті үйі алдындағы алаңға өздерінің Пленум шешімімен келіспейтіндігін білдіру үшін жұмысшы және студент жастар жиналды. Олардың қолдарында ұстаған ұрандарының арасында «Әр халықтың өз ұлттық көсемі болу керек» деген ұран бар еді. Міне, осындай күрделі жағдайда Г.В.Колбин партия Орталық Комитетінің бюро мәжілісін шақыртып, митингіні басуға тырысты. Бірақ олар алаңға шыққан жастардың жүрегіне жол таба алмады.
17 желтоқсанның кешіне дейін шеруге қатысушылар шектен шықпады, ешбір заңды бұзбады. Осы арада ерекше айта кететін бір жәйт, алаңда қазақ жастары басым болғанымен, олардың қатарында орыс, украин, ұйғыр және басқа ұлттардың өкілдері де болды. Оны сол кездегі ішкі істер органдары тіркеген тізім де растайды.
Оқиғаның ушығуына, оның тым ауыр сипат алуына саяси айтыстан қашқақтаған, нақты жағдайда біліксіздік танытқан партия мен үкімет органдары өкілдері себепкер еді. Соның салдарынан құқық қорғау органдарына жастарға қарсы қара күш қолдануға рұқсат берілді.
Алдын-ала ойластырылған үлкен күш Желтоқсан көтерілісі кезінде жастарға қасақана жұмылдырылды. Бірақ күш қолдану үшін оған негіз болатын себеп табу керек болатын. Сондықтан «алаңға шыққандар маскүнемдер, нашақорлар және бұзақылар еді» деген қауесет таратты. Сонымен бірге оларды содыр, бұзақы ретінде көрсету үшін көптеген қитұрқы әрекеттер жасалды. Мәселен, алаңға арнайы дайындалған кеспелтек темірлер мен ағаштар шашып тастады, араларына төбелес тудыратын арнайы құрылым адамдары кіргізілді т.б.
Қазақ жастарының 1986 жылғы желтоқсандағы шеруінің түрі ұлттық болғанымен сипаты ұлтшылдық емес еді. Ол басқа халықтарға, соның ішінде орыс халқына қарсы бағытталмаған болатын. Шеру саяси сипаттағы бейбіт демонстрация ретінде басталып, мемлекеттік құрылысты құлатуға тырыспаған болатын. Бірақ республиканың және орталықтың партиялық-бюрократиялық құрылымы тарапынан ол экстремистік пиғылдағы ұлтшыл жастар тобының бүлігі деп бағаланды. Жүйе оны «Қазақ ұлтшылдығы» деп айыптауға дейін барды.
Осыған байланысты 1987 жылғы 14 наурызда өткен Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті Пленумының шешіміне сәйкес партия ұйымдарында тазалау басталды. Атап айтқанда, өздерінің жіберген қателіктерін ашық мойындау, номенклатуралық жетекші қызметкерлерге мінездеме беруді жаңарту, бастауыш партия ұйымдарында жеке коммунистердің, ал жетекші қызметкерлердің өз қызмет орындарында, тұратын жерлерде есептері тыңдалды. Есеп беру барысында, тек 1987 жылы облыстық партия комитеттерінде істейтін жауапты қызметкерлердің 28 пайы-зы, ал қалалық және аудандық партия комитеттерінің әрбір үшінші қызметкері жұмыстан босатылды. Олардың әрбір оныншысы қызметте жіберілген кемшіліктері үшін деген мінездемемен орнынан алынды. Мұндай тазарту жұмыстары сондай-ақ кеңес, кәсіподақ, комсомол органдарында да кеңінен жүргізілді.
Желтоқсан оқиғасы бойынша тергеу барысында 99 адам сотталды. 264 адам жоғары оқу орындарынан, 758 адам комсомолдан шығарылды. 1164 БЛКЖО мүшесіне, 210 партия мүшесіне әртүрлі жаза берілді. Тағы 52 адам КОКП қатарынан қуылды. Ішкі істер министрлігінен 1200 адам, Денсаулық сақтау және Көлік министрліктерінен 309 адам жұмыстан босатылып, жоғары оқу орындарының 12 ректоры қызметінен алынды.
Кеңес империясының керегесін шайқалтқан Желтоқсан оқиғасына қатысушыларды қаншалықты тұқыртып, мемлекеттік ауқымда тазарту жүргізсе де бастарына келген зауалдан қашып құтыла алмады. Яғни, төрт аяғы шатқаяқтап тұрған КСРО-ның ыдырауы жеделдеп, ол да тарихтың толқынына шыдас бермей тереңге батып кетті. Коммунистік биліктің күні батып, тоталитаризмның көбесі сөгілді. Есесіне қазақ халқының сан ғасыр армандаған тәуелсіздігі қайта оралып, демократияның таңы атты. Бірақ тағдыр желтоқсаншылардың маңдайынан сипай қойған жоқ. Ерліктерін ел қадірлесе де, әміршіл биліктің нысанасына айналды. Сондықтан еншілеріне тигені азап пен тауқымет, қуғын мен сүргін болды.
Иә, олар «атса оқ өтпейтін, шапса қылыш кеспейтін» ертегі кейіпкерлері емес еді. Олар да өзіміз секілді ет пен сүйектен жаралған әлсіз пенделер болатын. Бірақ рухы биік, санасы сергек, ойлары азат, бойларында намысы, жүректерінде ерлігі бар тұлғалар еді шетінен. КСРО-ның айбатынан ықпай, төніп тұрған қауіп пен қатерді елеместен еліміздің намысы мен азаттығы үшін өздерін арнаған сондай азаматтар арамызда жүр. Соның бірі – Қаражота ауылының тұрғыны, бүгінде Б.Момышұлы атындағы орта мектебінде ұстаздық етіп жүрген Қойбағаров Марат Кеңесұлы.
М.Қойбағаров 1961 жылы 17 қарашада Қызылорда облысы, Қармақшы ауданында дүниеге келген. Ағамыздың жастық шағы осы оқиғамен тұспа-тұс келеді. Сол себепті қазақ халқының ар-намысы таразыға түсіп жатқан тарихи оқиғаға куәгер болуымен қатар, өзі де оқиғаның бел ортасында болып қатысқан азаматтардың бірі. Ағамыздың ғана емес, еліміздің де тағдырына әсер еткен Желтоқсан оқиғасы туралы ағамыздан басынан өткен жағдайлары туралы сұраған едік. Ағамыз да өткен күндеріне шолу жасап, көргендерін бізбен бөлісті.
«Мен 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі кезінде ҚазПИ-дің (ҚазҰПУ) тарих факултетінің V курс студенті болатынмын. Үйленіп, бір баланың әкесі болған кезім. 17 желтоқсан күні КСРО тарихынан беретін ұстазымыз Р.Несіпбаева сағат онға қосымша сабаққа шақырған болатын. Сол кісіні күтіп отырғанымызда Советский (Қазыбек би) көшесімен кетіп бара жатқан жастарды көрдік. Сабақ болмады. Сондықтан біз де жастармен еріп алаңға бардық. Осылайша сағат он екіде алаңда болдық. Басында аз болатынбыз. Бірақ уақыт өткен сайын көбейе берді. Барлығымыз Д.Қонаевтың орнынан алынуына наразылық білдіріп, «Әр ұлттың өз көсемі болуы керек» деп ұрандаттық. Бірнеше басшы келгенімен сұрағымызға жауап ала алмадық. Кешке әскерлер мен арнайы жасақтар келіп қуа бастады. Сонымен бірге үлкен көліктер, өрт сөндіру машиналары, бронды техникалар болды. Олар қара күшке салып жігіттер мен қыздарды аяусыз ұра бастады. Осылайша жастардың қарсылығын оятты. 18-19 желтоқсан күндері де алаңнан табылдық. Ал 21 желтоқсан күні әйелім екеумізге үш әріптен (КГБ) шақырту келді. Әйелім М.Абилдаева 17 желтоқсан күні ауыр соққы алып, сонымен бірге тапталып қалғандықтан ауырсынып бара алмады. Мен барған соң 2-3 сағат тергеуге алып, қоқанлоққы жасады. Сол кезде үздік студент ретінде ҚазПИ-де комсомолдың хатшысы болуым керек болатын. Бірақ Желтоқсанға қатысуыма байланысты одан шеттетіліп, Торғай облысы, Амангелді ауданы Коммунизм жолы совхозындағы Жасбуын орта мектебіне барып орналастым. Соның өзінде 1987 жылдың 6 қыркүйегінде КГБ-ның Арқалық бөлімшесінен адамдар келіп мені тергеуге алды. Мұндада бұрынғыдай қорқыту мен үркітулер болды. 1991 жылы ақтау туралы Жарлық шыққанға дейін «нашақор», «бұзақы» айдарымен жүрдім. Деседе қуануға әлі ерте екенін кейін аңғардым. Өйткені інім әскерден келіп арнайы қызметке тұрмақ болғанда менің Желтоқсанда көрсеткен «сенімсіздігімді» алға тартып жұмысқа алмады. Осыдан-ақ, біраз жайды аңғаруға болатындай. Өзімді ерлік жасап, батырлық көрсеттім деуден аулақпын. Бірақ еліміздің тәуелсіздік алуына аз да болса үлес қосқанымды бүгінде шәкірттеріме мақтанышпен айтып отырамын», – дейді Марат ағамыз.
«Желтоқсан көтерілісі – ғасырлар бойы жиналған ашу-ыза жарылысы. Яғни біздің халқымыздың тіл мүддесі, рух мүддесі – осының бәрінің қосындысы ашу-ыза тудырғаны шындық. Қазақ халқы орыстардың қол астында бола отырып азаттық пен тәуелсіздікті аңсау кезінде әр түрлі деңгейдегі 300-ден астам ұлт-азаттық көтерілісін өткізді. Соның қорытындылаушысы, егемендікке бастаған көтеріліс – Желтоқсан көтерілісі», – деді ақын Мұхтар Шаханов. Демек бұл жай ғана ауыз толтырып айтуға ғана жарайтын оқиға емес, бұл шын мәніндегі елді, бүкіл Кеңестер Одағын елең еткізген, күш қолданып басуға мәжбүр еткен көтеріліс екендігінде дау болмаса керек.
Қазіргі таңда 16 желтоқсанды Тәуелсіздік мерекесі ретінде білеміз. Сондықтан 16 желтоқсанның қуанышты ғана емес, қасыретті де күн екендігін жадымызда сақтауымыз әрі Тәуелсіздікке қол жеткізу жолындағы талпыныстардың ақталған күні ретінде сезінуіміз қажет.
Н.Тілеуқабыл
Еңбек – бәрін жеңбек
Бәсекелестік дамыған заманда әлем елдерін-де, тіпті, дамыған мемлекеттердің өзінде жұмыс-сыздық мәселесі көрініс бере бастады. Бұл келеңсіздікпен күресу мақсатында түрлі шаралар қабылданып, халықты жұмыспен қамтудың оңтайлы бағдарламалары ұйымдастырылуда. Еңбек нарығындағы қолайсыз жағдайларға қарамастан еліміздің де орнықты дамуы – тұрақты жұмыспен қамту саясатымен тығыз байланысты. Қазақстанда жұмыссыздықпен күресу мәселесіне баса назар аударылып, кешенді жұмыстар атқарылуда.
Алдымен әрбір өңір-де құрылған жұмыспен қамту орталықтарының жұмысы бүгінгі күнде жанданып, жергілікті тұрғындармен тығыз қарым-қатынас жасау-да. Аталған орталық арқылы жұртшылық жұмысқа орналасып қана қоймай, қайта білім алып, тіпті, өз кәсібін ашу үшін орталық арқылы несие рәсімдеуге мүмкіндігі бар. Бизнес ашу арқылы жұмыссыздықпен кү-ресуді ғана емес, салық арқылы бюджет түсімін ұлғайту шетелдік тәжірибеде қолданылып, оң нәтижесін берген. Бұл бағыт та еліміздің экономикасына жаңа серпін сыйлады. Тұңғыш Президентіміз Н.Назарбаев өзінің былтырғы Жолдауында «Соңғы 20 жыл ішінде елімізге 300 млрд АҚШ доллары көлемінде тікелей шетел инвестициясы тартылды. Экономиканы өркендетудің негізі саналатын шағын және орта бизнес нығайып келеді. Дүниежүзілік банктің бизнес жүргізу жеңілдігі рейтингінде Қазақстан 190 елдің ішінде 36-шы орынға көтерілді. Біз әрдайым сыртқы сын-қатерлерге дер кезінде назар аударып, оларға дайын бола білдік. Соған байланысты, мен елімізді жаңғырту жөнінде қажетті бағдарламалық бастамалар жасадым – деген. Елбасы жұмыссыздықты жоюға арналған жобаларды ұсынып, оң нәтижесін көріп отырмыз.
Сондай-ақ, өздерін қоғамнан тысқары сезінетін түзету мекемелерінен шыққан, шартты түрде сотталған азаматтар мен мүмкіндігі шектеулі жандарды да жұмыспен қамту тікелей мемлекеттің назарында. Құқық қорғау органдары мен құзырлы мекемелер бірігіп, жоғарыда аталған азаматтарды мемлекеттік мекемелерге тұрақты жұмысқа орналастыруда.
Жастар – қоғамның қоз-ғаушы күші, мемлекеттің болашағы. Сондықтан, оларға сапалы білім беріп, жұмыспен қамту ешқашан күн тәртібінен түскен емес. Былтырғы жылдың соңында Н.Назарбаевтың бастамасымен 2019 жыл жастар жылы деп жарияланды. Осыған орай жастармен өткен Кездесуде Елбасы жас мамандарды тұрақты жұмыспен қамту мәселесін де көтерген еді. Жас мамандарды ауылға тартып, еліміздің түп қазығын гүлдендіру мақсатында «Дипломмен ауылға» бағдарламасы жұмысын жалғастыруда. Сонымен қатар, экономикалық және жұмыспен қамту бағытындағы «Бизнес-тің жол картасы», Жұмыспен қамту – 2020» білім беру саласында қосымша гранттар және шетелде білім алуға мүмкіндік беретін «Болашақ» халықаралық стипендиясы, «Жас отбасы» бағдарламасы аясында баспанаға қол жеткізудің жаңа мүмкіндіктері пайда болды. Жоғары білім алудың қолжетімділігі мен сапасын арттырып, білім қуып жүрген жастардың жатақханадағы күйін қалыпқа келтіру мақсатындағы жобалар кешенді түрде жүзеге асырылуда. Оған қоса, осыдан бес жыл бұрын қолға алынған «Серпін» бағдарламасы еліміздің адам көп шоғырланған аймағындағы жастарды кадр тапшылығын көріп отырған шығыс, орталық, солтүстік өңірлерге жұмысқа жіберіп келеді. Бұл бір жағынан жастар арасындағы жұмыссыздықтың алдын алуға септігін тигізсе, екіншіден, орыстанып кеткен аймаққа қазақылықты насихаттайды. Алайда, атқарылар жұмыс әлі алда. Себебі, бүгінгі таңда жастардың экономикалық белсенділігінің деңгейі 52,2 пайызды құрайды. Бұл жалпы көрсеткіштен 18,4 пайызға төмен. Жастар арасындағы жұмыссыздық еліміздегі жалпы жұмыссыздықтың көрсеткішінен 1,3 пайызға артық. Негізгі факторлар жұмыс біліктілігінің төмендігі, тәжірибенің аздығы. Оған қоса, жас кадрлар арасында жалақының төмендігі де байқалады. Қазіргі уақытта жастардың 40 пайызға жуығы ортақ жалақы деңгейінен төмен. Ал 20 пайызға жуығы ең төменгі жалақы алады. Сондықтан болар, жастар арасында қылмыс жасау фактілері жиілеп келеді. Әрине, бұл олқылықтарды жою мақсатында жұмыстар атқарылуда. Әлемдік тәжірибеге сүйенсек, бұл бірер жылда атқарылар іс емес.
Жалпы алғанда, Мемлекет басшысының жыл сайынғы жоспарларында, халыққа арнаған Жолдауларында жұмыспен қамту мәселесі күн тәртібінен түскен емес. Дамыған елдердің өзі де жұмыссыздық проблемасын толығымен жоюға қауқары жетпей отыр. Дей тұрғанмен де, Қазақстанда еңбек етемін деген жанға барлық жағдай жасалған. Тегін білім береді, жұмысқа орналастырады. Керек десеңіз, кәсіп ашамын деушілерге қайтарымсыз гранттар бөліп, төмендетілген пайызбен несие алуға қол ұшын созады. Тек, еңбек ету керек. Екі қолға бір күрек ұстауға мемлекет қол ұшын беріп отырған кезеңде күрмеуі қиын жұмыссыздық мәселесінің де оң шешімін табары сөзсіз.
С.НҰРАДИН
Рахман КАРИМЖАН, начальник ОЧС района: «Пожарам поставим заслон»
С наступлением холодов возрос риск пожаров в жилом секторе, и, что самое трагичное, – с человеческими жертвами. За весь прошлый год в огне погибли два человека, а за 10 месяцев 2019 г. – семеро. Октябрь-ноябрь 2019 года войдет в хронику чрезвычайных происшествий района отдельной строкой – в трех пожарах погибли шесть человек, причем четверо из них – дети в возрасте от полугода до 14 лет. Такова цена элементарной непредусмотрительности, пренебрежения самыми простыми правилами пожарной безопасности. Какие меры принимаются районным отделом чрезвычайной ситуации, чтобы пресечь угрозу огненной стихии, мы беседуем с начальником ОЧС Рахманом КАРИМЖАНОМ.
– Рахман Каримжанович, наблюдается ли рост пожаров в Енбекшиказахском районе в текущем году?
– В целом число возгораний жилых домов и хозсубъектов значительно уменьшилось – за 10 месяцев 2019 года на территории района произошло 158 таких случаев, тогда как за тот же период 2018 года было 177. В основном от огня страдают частные дома и подворья, где хозяева легкомысленно относятся к соблюдению противопожарных мер. Из 158 пожаров в сельской местности произошло 135 пожаров (в 2018 г. – 119), с материальным ущербом более 2 млн. тенге (2018 г. – 2 млн. тенге). В городе Есике 25 пожаров (в 2018 г. – 50), материальный ущерб составил более 8 млн. тенге (в 2018 г. 7 млн. 302 тыс. тенге).
Наибольшее число пожаров произошло в в г.Есике, Шелекском, Байтерекском, Рахатском, Болекском сельсих округах. Но, хотя количество пожаров уменьшилось в сравнении с 2018 годом более чем на 14 %, травмирование на пожарах также уменьшилось на 1 случай, идет рост случаев гибели людей.
Второго августа 2019 года в с.Космос Жанашарского округа погиб гражданин Б., 1973 г.р. который в результате алкогольного опьянения не потушил сигарету, чем спровоцировал возникновение пожара и хлопок газового баллона.
Пятого октября 2019 года в том же округе, в дачном обществе «Алиит», получили травмы и умерли в больнице от ожогов жители Б. 1989 г.р. и А. 2012 г.р. Причиной стало короткое замыкание от теплопушки, оставленной на ночь в рабочем состоянии.
Двадцать пятого октября в с.Алга Байтерекского округа погиб пятимесячный ребенок из-за короткого замыкания телевизора. Огонь перекинулся на шторы, кровать и детский манеж, Также в доме находился двух летний ребенок, которого спасли родственики.
Последнее происшествие было 16 ноября 2019 года в дачном обществе «Труженик» Байтерекского сельского округа. В огне погибли хозяйка дома и двое малолетних сыновей из-за короткого замыкания бойлера, который находился под деревянной лестницей.
Основная часть возгораний происходит в частных жилых домах, там где инженерно инспекторский состав ОЧС не имеет полномочий производить пожарно-технические проверки, тогда как на объектах, подконтрольных государственным пожарным проверкам, пожаров не зарегистрировано.
– И, все же, хотя в пожарах виноваты сами хозяева, какие меры принимает ОЧС, чтобы не допустить подобных трагедий, материального ущерба от огня?
– С целью снижения рисков гибели и травмирования людей при пожарах в жилых домах, а также от отравления угарным газом, с наступлением отопительного периода ОЧС Енбекшиказахского района принимается комплекс профилактических мер.
В соответствии с Планом мероприятий проведения пожарной профилактики в жилом секторе в отопительный период 2019-2020 года с 15 октября начался второй этап месячника пожарной безопасности. На сегодняшний день с представителями местных акиматов и участковыми инспекторами полиции уже проведено 26 рейдов в жилом секторе, 23 схода с населением, подворовым обходом охвачено около четырех тысяч домов. До завершения отопительного периода к 15 апреля сотрудниками гражданской защиты планируется провести обход в более 50 тысячах частных жилых домах района с раздачей памяток и инструкций. Как показывает статистика, проведение месячника имеет положительную динамику, люди становятся внимательнее к противопожарному состоянию своего жилища, электропроводке и отопительным приборам. За период отопительного сезона 2017-2018 г.г. зарегистрировано 84 случая отравления угарным газом, за 2018-2019 – 107 случаев. За счет средств акиматов сельских округов района закуплены и установлены датчики от угарного газа в количестве 88 шт. В управление экономики и бюджетного планирования Алматинской области подана заявка о выделении средств на закупку 5228 таких датчиков. В настоящее время конкурс завершен и подготовлен договор с подрядной организацией ТОО «Строительное управление КВП». Датчики будут установлены в домах, где проживают инвалиды, социально незащищенные, малообеспеченные граждане. Также с целью предотвращения несчастных случев, связанных с отравлениями угарным газом, активизирована работа через социальные сети инстаграмм Криспи Есик, Фэйсбук акимата. Проработан вопрос по привлечению местных блогеров и СМИ. Также направлены письма на имя руководителя отдела образования с целю организации подписки среди учашихся и педагогического состава на акаунт ОЧС в инстаграмме.
ОЧС Енбекшиказахского района вышел с предложением на имя акима района и руководителя районного отдела предпринимательства с инициативой о привлечени предпринимателей и организаций малого и среднего бизнеса для оказания помощи по распечатке памяток и буклетов, в которых, будут указаны действия по недопущению ЧС, а также правила пожарной безопасности. Выпущенные памятки планируется раздать каждому жителю района, что существенно поможет в предупреждении пожаров и других чрезвычайных ситуаций.
– Насколько высока информированность наших граждан о поведении при возникновении пожара? Своевременно ли они обращаются в службу пожаротушения?
– К сожалению, сельские жители не всегда знают, по какому экстренному номеру нужно звонить при возникновении пожара. В панике или по незнанию жители начинают набирать номера: 102 (полиция), 103 (скорая помощь), 104 (аварийная газовая служба), 01-(не действует в связи с переходом на GSM-формат), 911(американская служба спасения)... Также звонят акиму сельского округа, родственникам и т.д. В итоге пожарная охрана несвоевременно выезжает на место происшествия. Помимо этого имеется проблема по дозвону на 101 района. Если звонить с оператора Кселл или Актив находясь ниже по Кульджинскому тракту либо ниже БАКа, попадаешь в диспетчерский пункт пожарного поста-25 с.Шелек. При звонке на 101 из с.Байтерек или района «Площадка» г.Есика попадаешь в диспетчерский пункт пожарной части г.Талгар. Пока данные звонки будут перераспределены, теряется драгоценное время. А это способствует бесконтрольному распространению пожара, влечет за собой большой материальный ущерб и гибель людей.
– Еще какие причины снижают эффективность пожаротушения?
– Основным средс
твом пожаротушения служит вода. При подключении двух пожарных стволов при подаче воды 14 литров в секунду восьми тонн в автоцистерне хватает всего на 10 минут. Обязательно требуется дозаправка цистерн из пожарных гидрантов либо водоемов, подъезды к которым должны быть оборудованы автопирсами.
Но в округах и райцентре исправность пожарных гидрантов в неудовлетворительном состоянии. На территории района имеется 424 пожарных гидранта. Из них 263 в городе Есике (неисправными являются 43), по населенным пунктам 35 (неисправны 15), на объектах хозяйствования -126 (неисправны 25).
Пирсы для забора воды автоцистернами на природных или искусственных водоемах (р.Есик, БАК, озера и пруды) практически отсутствуют. Отдел по ЧС обратился к акиму района с ходатайством о выделении финансовых средств на ремонт пожарных гидрантов и строительство пожарных пирсов, что позволит существенно повысить пожарную безопасность района, а также снизить материальный ущерб и, возможно, предотвратить гибель населения.
– В какой степени мероприятия ОЧС получают поддержку со стороны районного руководства?
– Я бы сказал, поддержка самая непосредственная. Аким района Бинали Абдыкапасович Ыскак немедленно выехал на место трагедии в с.Байтерек, оказал помощь в организации похорон погибших и материальной поддержки родных и близких пострадавшей семьи. На экстренном совещании он дал поручение акимам сельских округов принять все возможные меры в повышении информированности местных жителей, дал поручения вывесить баннеры с указанием экстренного номера 101 и прямых телефонов двух пожарных частей (г.Есик и с.Шелек), регулярно вести противопожарные обходы, профилактические беседы с жителями населенных пунктов.
Надо отметить, что руководство района делает все возможное для сокращения пожароопасных ситуаций. До недавнего времени территорию Енбекшиказахского района охраняли всего две пожарные части: ПЧ №6 в г.Есике и ПП-25 в с.Шелек. Об оперативности трудно говорить: тогда как по СНИПУ «Градостроительство» радиус обслуживания пожарной части в городе составляет не более 3 км, у нас этот радиус достигает 70-150 км. Чтобы повысить оперативность пожаротушения, руководство района профинансировало из местного бюджета установку пожарных постов в сельских округах. Сейчас на территории Енбекшиказахского района установлены 8 пожарных постов в селах Корам, Орикти, Каракемер, Ават, Байтерек, Кызылшарык, Казахстан. Посты укомплектованы пожарно-техническим вооружением, на каждом сформирован оплачиваемый штат из 4 человек.
Всего акиматом района принято на работу 32 человека из числа местных жителей. По заданию акима района они прошли курсы подготовки на базе ПЧ-6 г.Есика. Работники пожарного поста в с. Байтерек при тушении дома в дачном обществе «Труженик» уже прошли испытание, показали себя с наилучшей стороны, умело помогая расчету ПЧ-6 в тушении пожара, не допустив его распространения на близлежащие постройки.
Также привлечены к сотрудничеству две негосударственные противопожарные службы: ПЧ-9 в селе Орнек и ПЧ-10 в селе Шелек. С руководством данных пожарных частей проработан план взаимодействия по противопожарной защите территории с радиусом до 10 км, что значительно облегчит оперативную обстановку.
В ходе встречи Бинали Абдыкапасовича с начальником департамента по чрезвычайным ситуациям Алматинской области полковником Е.С.Нурпеисовым был поднят вопрос по строительству на средства областного и республиканского бюджетов еще двух типовых пожарных частей в округах Байдибек би и Байтерекском. Акимам округов дано задание по выделению земельных участков под расположение пожарных частей.
Начальником ДЧС области по запросу акима района было принято решение о выделении новой автоцистерны на базе КамАза с полным комплектом ПТВ, а также передачи еще одного КамАза 2016 года емкостью пять тонн в ПП-25 с.Шелек.
Также совместно с руководством ДЧС было принято решение, что на тушение пожаров в радиусе 10-15 км от Талгарского района будет «автоматически» выезжать техника пожарной части г.Талгара.
Такой комплексный и всесторонний подход обеспечит максимальную защиту от пожаров, сохранит жизни людей.
Вел интервью И.ТУРАНИН.
Экология мен технологияның қабыса дамуының кепілі
Адамзат тарихы басталғалы бері адам мен табиғат арасында ерекше бір күрес болып жатыр. Әрине, бұл күрес табиғаттың адамға қарсы күресі емес, керісінше адамның табиғатқа қарсы күресі. Ең алғаш терімшілік пен аңшылыққа негізделген адамзат қоғамы табиғатты Құдай көріп, оның алдында өздерін тым әлсіз сезінетін. Есесіне бізден гөрі табиғатпен етене байланысып, жақсы түсінісе алатын. Яғни, бұл дегеніміз ана мен баланың ортасындағы қатынас секілді еді. Кейіндеп ғылым мен өндірістің дамуына байланысты адамда табиғаттан тәуелсіз өмір сүре бастады. Кешегі табиғаттың алдында өзін сәби секілді сезінетін адамдар енді санасы өскен соң еркелік көрсетіп, табиғатқа қарсы шолжаңдық таныта бастады. Осылайша табиғатты өз дегеніне бағындыруға тырысты. Ал машиналасу дәуірінің басталуы адамның табиғатқа қарсы күресін одан әрі ушықтырып, еркелігі есерлікке айналды. Атақ пен байлықты мақсат тұтқан қоғам орнап, табиғаттың бойына жасырған қазынасын аямай-ақ тонады. Ормандарын отады, жан-жануарларын қырып-жойды, қазба байлықтарынан да мейлінше игіліктенді. Есесіне, Табиғат-ананың жарасы асқынып, оның қоқыстармен, қалдықтармен, зиянды газдармен ластануына алып келді. Мұның арты табиғи тепе-теңдіктің бұзылуы мен оның долы күштерінің оянуына түрткі болды. Енді ғана есін жиған адамдар санасы өсіп, ғылымы мен техникасы қаншалықты дамыса да табиғаттың алдында бәрібір әлсіз екенін түсінгендей. Осы жағдай өз өркениеттерінің жеткен жетістіктерін одан әрі дамытып, сонымен бірге, табиғатқа залал келтірмеудің жолын іздестіруге себепші фактор еді. Сондықтан бүгінде экология мәселесі әлемдік маңызға ие болып, қоршаған ортаның балансын сақтау үшін ауқымды жобалар мен бағдарламалар қабылданды. Ал бұл әлемдік мәселеден Қазақстан Республикасы да шет қала алмайтыны түсінікті. Осы орайда елімізде арнайы басымдық беріліп, экология мен технологияның қабыса дамуына септігін тигізетін «Жасыл даму» бағдарламасы қабылданған болатын.
«Жасыл даму» бағдарламасының негізгі міндеті – қоршаған ортаның сапасын жақсарту және қалпына келтіру мен сақтау бойынша жағдай жасау болып табылады. Бағдарлама ресурс-тарды пайдалану мен экономикалық өсудiң экологиялық салдары арасындағы тәуелдiлiктi жоюды көздейтiн «жасыл экономика» прогрессивтi қағидатын пайдалануға бағдарланған. Мұнда халықаралық қатынастарды, қоршаған ортаны қорғау мен табиғат пайдалануды ғылыми қамтамасыз етудi дамыту жөнiндегi iс-шаралар, қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингiнiң жүйелерi, экологиялық бiлiм беру, ағарту және халықты хабардар етуiн арттыру мәселелерi айқындалды. Бағдарлама салааралық сипатта және парниктiк газдар шығарындыларын, атмосфералық ауаның ластануын, экологиялық апат аймақтарын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды, өндiрiс және тұтыну қалдықтарын, су ресурстарын, көгалдандыруды және басқаларын қоса алғанда, көптеген мәселелердi кешендi түрде шешуге ықпал ететiн болады.
Бағдарламаның ең бірінші мақсаты – парниктік газдар шығындыларын қысқарту. Қазақстан Республикасында парниктiк газдардың шығарындылары 1992 жылы көмірқышқыл газының шығындысы 310 миллион тоннаға жетсе, 2008 жылы 240 миллион тоннаны құраған. Көмiртегi диоксидi шығарындыларының көлемiнде ең көп үлес энергетикаға тиесiлi. Ал энергия тасығыштар арасынан көмiр мен мұнай, көмірсутекті газдарды атауға болады. Бұл ретте парниктік газдарды шығаруда көмiрдiң үлесi жоғары қарқынмен өсетiнiн көрсетiп отыр. 2010 жылға энергетикалық отындарды жағудан түзiлетiн шығарындылардың жалпы көлемi 63% болса, 2020 жылы 66%-ға жететіні анықталған. Қазақстан экономикасының көпшiлiгi энергияны қажетсiнуiмен ерекшеленедi. Елде энергия ресурстарын пайдалану тиiмдiлiгiн арттыратын iс-шараларды орындау үшiн орасан техникалық резервтер бар. Қазiргi уақытта тұтынылатын энергияның үштен екісінен астамы оны пайдалану үдерiсiнде жоғалады. Бүгінгі заманғы технологиялардың даму деңгейi энергия ресурстарын пайдалы қолданудың кемiнде 50-60% коэффициентiне қол жеткiзуге мүмкiндiк бередi.
Екінші мақсат – атмосфералық ауаның ластануының алдын алу. Атмосфералық ауаның ластануы халықтың денсаулығына терiс әсер ететiн әрі қоршаған ортаға ықпал етуші жетекшi факторлардың бiр болып қалуда. Атмосфералық ауаға жылу энергетикасы мен мұнай-газ секторы, кен өндiру мен тау-кен өндiру саласы, қара және түстi металлургия неғұрлым терiс әсер етедi. Қазақстанның өнеркәсiп кәсiпорындарының атмосфераға шығарындылары жылына шамамен үш миллион тоннаны құрайды. Оның iшiнде 85%-ы 43 iрi кәсiпорынға тиесiлi. Елдiң атмосферасында улы қалдықтардың елеулi үлесi пайда болуының 10%-ы шикi мұнай мен iлеспе газ өндiру саласында жұмыс iстейтiн кәсiпорындарға байланысты. Ауаны автомобиль көлiгiмен ластау көлемi неғұрлым қауiп төндiруде. Бұл республика аумағында автокөлiк құралдары санының қарқынды өсуiнен көрінеді. Аталған мәселе республиканың iрi қалалары үшiн аса өзектi, мұнда автокөлiктiң әуе бассейнiн ластаудағы үлесi жалпықалалық шығарындылардың 60%-на жетеді немесе одан жоғарыға болуы мүмкін.
Бағдарламадағы тағы бір ескерер жайт, су ресурстарының ластануына жол бермеу. Елімізде ластану дәрежесi жоғары және ағындарының аумақтың бөлiнуi тең еместiгiмен сипатталатын өзiндiк шектелген су ресурстары бар. барлық жерасты тұщы суларының шамамен тек 12% көлемiнде ғана пайдаланылады. Жыл сайын таза суды тұтыну, суды тасымалдау кезiндегi шығындар артуда. Сонымен қатар, тазартылмаған немесе жеткiлiктi түрде тазартылмаған ағынды суларды су айдындарына ағызу көлемi ұлғаюда. Бұл ретте ауыл шаруашылығы мен өнеркәсiп орындары негiзгi су тұтынушылар болып табылады. Жер үстi суларының ластануы, қоқысқа толуы мен сарқылу үдерiсi жалғасуда. Бүгінгі күнде халықтың сапалы ауыз суға қол жеткiзуi бұрынғыдай өткiр мәселе ретінде қалып отыр.
Өндiрiс және тұтыну қалдықтарын өңдеу де бағдарламадағы басым экологиялық бағыттардың бiрi болып табылады. 2009 жылы елде 669,3 миллион тонна қалдық жиналды. Оның iшiнде 665,6 миллион тонна өндiрiстiк қалдық, 6 миллион тонна тұрмыстық жиналған. Яғни, елдiң бip тұрғынының үлесiне орта есеппен 1,4 мың тонна өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтан келеді. 2010 жылғы қаңтардағы жағдай бойынша республика аумағында 43 миллиард тоннадан астам өндiрiстiк қалдық бар, оның 587,8 миллион тоннасы улы қалдықтар. Қалдықтарды жинау мен шығару жөнiнде жеткiлiктi инфрақұрылымның болмауы елдi мекендерде көптеп қоқыстардың пайда болуына және оларды жою үшiн жыл сайын жергiлiктi бюджеттен қаражат шығындарының артуына себеп болып отыр. Қазақстандағы коммуналдық қалдықтардың негiзгi бөлiгi фракцияларға бөлiнбестен, ашық қоқыс жинау орындарына шығарылады және сақталады. Бұл топырақтың, жер асты және жер үстi суларының, атмосфералық ауаның ластануына алып келедi. Кеңес Одағы кезеңiнде қалыптасқан тарихи ластанулар мәселесi де Қазақстан үшiн өткiр мәселе болып тұр. Әскери мақсаттағы объектiлердi, тау-металлургиялық кешені кәсiпорындарын ұзақ уақыт пайдалану салдарынан елдiң едәуiр аумағы адам мен өзге де биологиялық объектiлер үшiн қауiптi концентрациядағы радиоактивтi, биологиялық және химиялық заттармен ластанған.
Бағдарламадағы қамтылған аса қауіпті экологиялық мәселелердің бірі климаттың өзгеруiнiң экологиялық жүйелерге әсерi. Қазiргi таңда ел аумағында орташа температура деңгейiнiң орташа есеппен 100 жылда 1,8 градусқа көтерiлуiне байланысты климаттың өзгеру проблемасы Қазақстан үшiн өзектi болып отыр. Климаттың өзгеруi биоәртүрлiлiкке әсер етедi. Қазақстан аумағының басым бөлiгi шөл және шөлейттi ландшафттық аймақтар болғандықтан, олардың экожүйелерi, оның iшiнде ауыл және су шаруашылығы климаттық жағдайлардың өзгеруiнiң байқалатын аномалияға қауқарсыз болып отыр. Климаттық өзгеруi нәтижесiнде ылғалдану аймақтарының шекарасы солтүстiкке қарай ығысуы мүмкiн, ендеше өңiрлерде ылғалдану жағдайының нашарлауын күтуге болады. 1955 жылдан бастап Iле Алатауының солтүстiк бөктерiнде мұздықтардың ауданы 40,8%-ға қысқарғаны байқалады. Климаттың өзгеруi барысында туындайтын болжамдарды есепке алсақ жақын болашақта мұздықтардың қарқынды еруi жалғасуы мүмкiн. Мұз басқан аудандардың азаюы тау өзендерiндегі су режимiнiң өзгеруiне алып келедi. Бұл ретте Iле Алатауының солтүстiк бөктерiнiң ағынды сулары шамамен 16%-ға төмендейдi.
Аталған мәселелерді тұтастай алғанда қоршаған орта ластануының экологиялық жүйелер мен халық денсаулығына терiс әсерiн айтарлықтай төмендету әзiрге қолдан келмей тұр. Парниктiк газдар шығарындылары, атмосфералық ауаның ластануы, су ресурстарының ластануы, өндiрiс және тұтыну қалдықтарының жиналуы, биологиялық әр алуандықты ұтымды пайдаланбау Қазақстанда әлi де шешімін таппаған мәселе ретінде қалуда. Осы уақытқа дейiн Қазақстанның сыртқы су ресурстарының көлемi мен сапасына тәуелдiлiгi тағы бар. Яғни, елдiң бiрқатар су бассейндерiнiң тұрақтылығына айтарлықтай қауiп төнуде. Сонымен бірге, шекаралас елдермен су-экологиялық және су-энергетикалық проблемалар реттелмеген күйiнде қалып отыр. Суға тәуелдiлiк елдiң азық-түлiк қауiпсiздiгiне де, экологиялық қауiпсiздiгiне де қатер төндiретіні анық.
Енді осы аталған мәселелердің алдын алу үшін де бірнеше жоба қарастырылған. Ең алдымен, қалдықтарды өңдеу. Бұл қоршаған ортаның тазалығына әсер етіп, ластануына жол бермеумен қатар, экономикалық тиімділігі де жоғары. Яғни, ысырапшылдыққа жол бермейді. Бұл елімізде ғана емес, барша әлемде қолға алынған үрдіс. Көбі бізден әлдеқайда алысқа кетіп, алға озып кетті. Қалай десекте бұл жобаның бізге берер пайдасы зор болмақ.
Екіншіден, «жасыл энергия» бағдарламасы аясында дәстүрлі энергия көздеріне деген тәуелділіктен арылып, баламалы энергия көздеріне көшу. Бұған күн , жел, кіші өзендер, тасқындар, толқындар, биомасса, геотермалық энергия көздері жатады. Дегенмен жақын аралықта дәстүрлі энергия көздерінен қол үзе алмасымыз анық. Оның себебі баламалы энергия көздерін пайдалану үлкен шығынды талап етеді. Деседе болашақ үшін баламалы энергия көздерін пайдаланудың мүмкіндігі зор. Өйткені осы арқылы экологияға теріс әсер етпей, табиғи тепе-теңдікті сақтауға болады. Әрі дәстүрлі энергия көздері де күн өткен сайын сарқылуда.
Үшіншіден, орман шаруашылығы және елдiмекендердi көгалдандыру саласын дамыту. Жасыл ормандар мен шөптер ең алдымен оттегінің қайнар көзі әрі көмірқышқыл газы мен шаң-тозаңды сіңіруші. Ал оттегі дегеніміз біздің тіршілігіміздің негізі. Тыныс алу өмір сүрудің синонимі екені тағы бар. Сондықтан жердің «өкпесі» атанған ормандар мен жасыл өсімдіктерді көбейтуге ең алдымен өзіміз мүдделіміз.
Төртіншіден жануарлар дүниесін көбейту. Қазақстан аумағында омыртқалы жануарлардың 835 түрi мекендейдi. Оның iшiнде: сүтқоректiлер – 178, құстар – 489 (оның iшiнде 396 осында ұя салады, қалғандары қыста ұшып келедi немесе көктем мен күзде ұшып өтедi), бауырымен жорғалаушылар – 49, қос мекендiлер – 12, балықтар – 104, домалақ ауыздылар – 3. Он сегіз мың ғаламда сан түрлі тіршілік иелері болса да, олардың артық жаратылғаны жоқ. Тіптен көбіміз ұната бермейтін шыбынекеш шыбынның да табиғатта атқарар өз рөлі мен миссиясы бар. Адамдардың тойымсыздығы мен шексіз озбырлығының аяғынан бүгінге дейін талай жан-жануарды «Қара кітапқа» жазып, мәңгілікке көз жазып қалдық. Оларды қазір тек суреттер мен музейлерден ғана көре аламыз. Ал «Қызыл кітапқа» енгендері де аз емес. Олар жойылып кетпесе де жойылудың аз-ақ алдында тұр.
Бесіншіден, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру. Бүгінде қазақ жерінде Ақсу-Жабағылы, Алматы, Наурызым, Барсакелмес, Қорғалжын, Марқакөл, Үстірт, Батыс Алтай, Алакөл, Қаратау секілді 10 қорық және 80 қорықша мен 5 ұлттық саябақтар бар. Мұнда сан түрлі жан-жануарлар мен өсімдіктер қорғауға алынған.
Қорыта келгенде, «Жасыл даму» болашағымыз үшін жасалған бағдарлама. Бірақ ол бізге емес, біз оған тәуелдіміз. Өйткені табиғатпен санаспау, оны өзіңе бағындыруға тырысудың соңы не болатынын Табиғат-ана қаһарлы дауысымен талай ескерткені есімізде. Және оның ашуын басу да оңай шаруа емес. Кейде осыған қарап әлемді билеуге құмартып жүрген адамзаттың табиғат алдында сонша қауқарсыз екенін түсінгендейсің. Сондықтан қоршаған ортаға көңіл бөліп, оған қамқорлық таныту, ең алдымен, өзіміз үшін керек екенін ескеруіміз керек. Сонда ғана болашағымыз нұрлы, өміріміз қауіпсіз болмақ.
Нұрсерік ТІЛЕУҚАБЫЛ.
Любишь кататься – люби и налоги платить
Близится завершение года не только астрономического, но и налогового. Районное управление по госдоходам принимает меры по ужесточению сбора недоимок по местным налогам. Налоговики совместно с сотрудниками прокуратуры, дорожно-патрульной службы, частными приставами до конца года будут проводить ежедневные рейды на дорогах, выявляя неплательщиков налога на транспорт, как гвыяыоворится, в режиме он-лайн. На месте ведется проверка документов, сверка с налоговой базой данных. В случае большой суммы недоимки владельцы авто могут с ними даже попрощаться – государство не шутит, изымая автомобили в счет погашения долгов.
И.ВИКТОРОВ.
Тағылымды кездесулер
Тұңғыш Президент күнін Көктөбе орта мектебі ерекше форматта атап өтті. Мереке қарсаңында мектеп оқушылары түрлі сала өкілдерімен кездесіп, көкейдегі сауалдарын қойды.
Атап айтқанда, 6 «Б», 9 «Б» сынып ауыл ақсақалы Ағапаша Дулаевпен кездесіп, ақсақалдың өмірінен сыр шертті. Тағылымды әңгімелерін тыңдап, ақ батасын алды. 6 «А», «Ә» сыныптар «Дүмбірлеткен дала қызы» тақырыбында Раушан Мондия-ровамен жүздесу өткізді. ҚР Мәдениет қайраткері Балтабай Ыбырайұлы 5 «А» және «Ә» сынып оқушыларымен қазақтың ұлттық аспабы жайлы әңгіме өрбітті. Домбыраның құрылымы мен оның шығу тарихы айтылған отырыс балаларға ұлттық өнерді тануға үлкен мүмкіндік берді. 7 және 8 «В» сыныптың балалары тарих пәнінің мұғалімі Гүлтанат Алтынбаеваға көкейдегі сауалдарын қойып, тамыры тереңде жатқан тарихпен, ұстаздық өнермен танысты. 7 «А», 8 «А» сынып аудандық «Еңбекшіқазақ» газетінің тілшісі, журналист Сардарбек Нұрадинге түрлі бағыттағы сұрақтарын қойып, журналистика мамандығына қызығушылық танытты. Кездесулер соңы сыр-сұхбатқа айналып, балалар өздерінің өнерлерін ортаға салды.
Өз тілшіміз.
Елбасы – ел тірегі
Жуырда №1 Рахат орта мектебінде аталмыш мектеп кітапханашысы Дариға Жанабилова мен аудан әкімі кітапханасының кітапханашысы Гулия Саурықованың ұйымдастыруымен Тұңғыш Президент күніне орай дөңгелек үстел өткізді. Елбасының өнегелі өмірін үлгі ете отырып, оқушылардың бойына елжандылықты дарытуды мақсат тұтқан жиын сыр-сұхбат түрінде өтті. Шәкірттер өзара сұрақ қойып, бір-бірлерінің білімдерін тексерді. Шара соңында:
– Елбасымыздың сарабдал саясатының арқасында бүгінде елімізді әлем танитын мемлекетке айналдық. Егемен ел болдық, өзіміздің мемлекеттік нышандарымыз бар. Сол тәуелсіздігіміздің туы мәңгі желбіреп тұруы өскелең ұрпақтың қолында, – деп қорытындылады кітапханашылар.
Ж.ЫСҚАҚ.
Чемпиондарға құрмет
Желтоқсанның төртінде аудан әкімінің бірінші орынбасары Айбек Бидаев жеңімпаз спортшы қыздарды қабылдап, құттықтады. Тарқатайық...
Қырғызстан Республикасында өткен қол күрестен Азия чемпионатының чемпионы Анастасия Ряполова және үшінші орын жүлдегері Айдана Мұғайды аудан әкімінің Алғыс хатымен марапаттаған А.Бидаев: «Спортшыларымызға әрдайым қолдау көрсетуге дайынбыз. Есігіміз ашық. Жеңістеріңіз құтты болсын», – деді. Бапкерлері Тахиржан Махмутов пен Сергей Клеменко да аудан әкімі Б.Ысқақтың алғысына бөленді. Денсаулығының ақауына қарамастан өмірдегі өз орнын спорттан тапқан 20 жасар Анастасияның қол күреспен айналысқанына 8 жылдан астам уақыт болған. Бүгінде Анастасия жүзуден облыс чемпионы әрі спорт шеберіне үміткер. Ал, 15 жасар Айдана бұл спорт түрімен 4 жыл көлемінде шұғылданып келеді. Кездесу барысында Айбек Дүйсембекұлы жас спортшылармен пікір алмасып, естелік суретке түсті.
Алар асулары мен бағындырар белестері биік болсын, спортшыларымыздың!
Алмагүл Нұғман.
Ортақ мақсатқа жұмылайық!
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың биылғы Қазақстан халқына арнаған «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауының ең бастысы – қоғамдық диалог орнату болып табылады. Демек, халықпен байланыс орнату, қоғам үніне құлақ асатын мемлекет құру – ортақ мақсат.
Әрине, болашақтың бағыт-бағдарын айқындап берген бұл Жолдауда сыбайлас жемқорлықпен күрес қарқын алды. Бұл бағытта аудандық қазынашылық басқармасы тарапынан оңды жұмыстар қолға алынып отыр. Айталық, қазынашылық ұйымдарын цифрландыру жұмыстары үкімет тарапынан бекітілген «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы негізінде «Ашық бюджет» қазынашылық комитетінің ақпараттық панелі жүйелі түрде жұмыс істеуде. Сонымен қатар аудандық басқарма қызметі цифрландыруға көшті. Атап айтқанда мемлекеттік мекемелерден қызметтер, жұмыстар өнім берушілерге «Қазынашылық-клиент» ақпараттық жүйесі арқылы қолма-қолсыз есеп айырысу үрдісінде жүргізіледі. Қазіргі таңда «Қазынашылық-клиент» ақпараттық жүйесі арқылы онлайн режимде аудандық мемлекеттік және коммуналдық мекемелер тарапынан қолма-қолсыз есеп айрысу бойынша ай сайын 1500-ге жуық төлемдер өткізіледі. Осыған қарамастан, қаржылық құжаттарды өңдеу уақыты жыл сайын қысқарған. Мысалы, бұрын төлемге берілген шотты өңдеуге, егер оны қатесін түзеу үшін қайтарылатынын есептегенде, орташа алған 3-4 күн кеткен болса, «Қазынашылық-клиент» ақпараттық жүйесі енгізілгеннен бері бұл уақыт 6 сағатқа дейін қысқарды.
Жоғарыда аталған негіздемелер Президент Жолдаулары аясында іске асырылып келеді. Бүгінгі жасап жатқан жұмысымызға, қазіргі іске асырып жатқан жобаларымызға жаңа тағы да бір серпін беретініне көзіміз жетіп отыр.
Н.ҚЫРҒЫЗБАЕВА,
Еңбекшіқазақ аудандық
қазынашылық басқармасының бас маманы-бас қазынашысы.
Толығырақ ...
Бала тағдыры - қоғам тағдыры
Қазақстан азаматтардың өз-өзіне қол жұмсау рейтінгісінде әлемде алдыңғы қатарда тұр. Тығырықтан шығар жолды суи-цидтен іздейтіндердің арасында жастар мен жасөспірімдер жетіп-артылады. Осындай қайғылы оқиғалардың алдын алып, оны болдырмау үшін не істеу керек? Баламыздың күнделікті тыныс-тіршілігін бақылап отырмыз ба?
Күйбең тіршіліктің қамымен жүріп, күнделікті өмірде бауыр еті баламызға бір сәт те болса көңіл бөлуге уақыт таппай кететініміз жасырын емес. Оның қайда жүргендігі, қандай достармен араласып, бос уақытында немен айналысатындығынан ата-аналардың басым көпшілігі бейхабар. Осыны айтып дабыл қаққан психологтар көбіне моральдық, психологиялық көмекке зәру болған балалар өзіне қол жұмсайтындығын алға тартады. Жақында ғана ауданымызда болған «Nur Otan» партиясы жанындағы балалардың құқығын қорғау жөніндегі кеңестің мүшесі Мансия Исказина осылай деген еді.
– Бүгінде Алматы облысы өз-өзіне қол салатын жасөс-пірімдерден көш бастап тұр. Ағымдағы жылдың 8 айында 18 оқиға тіркелген. Бұл – өте үлкен көрсеткіш. Олардың суицидке баруының негізгі себебі, ата-ана мен бала арасын-дағы кикілжің және жауапсыз махаббат. Оған қоса, қыз балалардың ерте бала көтеруі де жиі кездеседі. Бұрындары 16 жастағы қыздар екіқабат болса жағамызды ұстаушы едік. Қазіргі таңда 13 жастағы балалар жыныстық қатынаспен айналысып, бала көтеріп жүр. Сондай-ақ, кәмелеттік жасқа толмағандардың және оларға жасалатын қылмыс көрсеткіші де артып келеді – деген еді Мансия Аяпбергенқызы.
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, Қазақстан суицидтен әлем рейтингісінде 2017 жылы 5 орыннан бір-ақ шыққан. Ал балалар арасындағы суицид көрсеткіші жағынан былтыр 7 орынға тұрақтадық. Бұл қорқынышты статистиканы Денсаулық сақтау министрлігі де растаған. 2018 жылы елімізде 5 пен 17 жас аралығындағы 130-дан астам бала өз-өзіне қол салып, өмірмен ерте қош айтысқан. Ал 294 жасөспірім суицид жасауға талпынған. Қазақстандағы адамдарға психологиялық көмек көрсететін дағдарыс орталығының мәліметтеріне сүйенсек, күніне желіге келіп түсетін 70-80 қоңыраудың 15-17-сі суицидпен байланысты.
Бұл жағымсыз көрсет-кіштерді төмендету үшін елімізде республикалық деңгейде түрлі ауқымды жұмыстар атқарылуда. Балалар мен жасөспірімдерге арналған тәулік бойы қызмет көрсететін арнайы телефон желісі іске қосылды. Десек те, психолог мамандар балалармен жұмысты тікелей, уақытында жасау керектігін айтады. Сөзіне сүйенсек, балаға кішкентай кезінде көрсетілген қорлық, зорлық әрекеттері басында білінбей, өсе келе ашыла бастайды. Оның психикасы бұзылып, өзіне қол салуға ұзақ уақыттар бойы дайындалуы мүмкін. Дер кезінде осының алдын алу керек.
Ал балаларға зорлық-зомбылық мектеп қабырғасында көрсетілуі мүмкін. Әлімжеттікке шыдай алмаған қаншама оқушының ажал құшқанын көріп, естіп жүрміз. Осы проблеманы көтергенде тағы бір қордаланған мәселенің беті ашылады. Алысқа бармай-ақ, ауданымыздың өзінде жасөспірімдермен тікелей жұмыс жүргізетін ювеналдық полицияға қарасты мектеп инспекторлары тапшы. 84 мектепке – 20 инспектор. Демек, әр инспекторға 4 мектептен келеді. Оның ішінде мың, 2 мың бала оқитын оқу ордалары бар.
Жалпы, мемлекет қанша-ма қаражат бөліп, түрлі бағдар-ламалар қабылдағанымен суицидке түбегейлі тосқауыл бола алмайды. Баланың тәрбиесі, көңіл-күйі ата-ана тарапынан қатаң бақылауда болуы керек. Психологиялық көмекті психологтар емес, отбасы, ошақ қасында анасы жасау керек. Бала мен ата-ана арасында ашық диалог орнағанда ғана қордаланған мәселе оң шешімін табады.
С.НҰРАДИН.
Білімнің іргетасы қаланатын орын
Шағын және орта кәсіпкерлік тұрақты экономиканың негізгі тірегі екендігіне дау жоқ. Сондықтан, аграрлы ауданымыз осы саланың дамуына баса назар аударуда. Жеңілдетілген несие, қайтарымсыз субсидия мен гранттар... Ал мемлекет қол ұшын беріп отырған кәсіпкерлік дегенде көз алдымызға өндіріс орындары, сауда-саттық нысандары мен мал шаруашылығы келеді. Алайда, қарқынды бизнесімен қуатты мемлекет құруға тамшыдай болса үлесін қосып отырған бүгінгі кейіпкеріміз мүлдем басқа жолды таңдаған. Білім саласы мен бизнесті ұштастырған «Еркемай» оқу орталығының директоры Салтанат Бердібаева кәсіпкер атанып қана қоймай, ауданымыздың білім сапасын көтеру жолында еңбек етуде.
Оқу орталығына арнайы барған бізді Салтанат Әділжанқызы қарсы алып, өзінің кәсібімен, оқу жүйесімен таныстырды.
– 2017 жылы мен Есік қаласындағы Абылай хан атындағы орта мектепке бастауыш сынып мұғалімі болып жұмысқа орналастым. Білім саласында қызмет ете жүріп, барлық баланың қабылдауы, сабақты түсінуі әртүрлі екендігіне көз жеткіздім. Шыны керек, кейбір мектептерімізде бір сыныпта 30-ға жуық оқушы отырады. Оның ішінде үлгерімі жақсы, орташа мен нашар бала бар. Бөлінген 40 минуттың ішінде олардың әрқайсына жеке түсіндіру мүмкін емес. Сондықтан, жалпы өтілген сабақты барлығы бірдей ұға бермейді. Осыны ескеріп, 2017 жылы қараша айында әріптестерім Арай Назарханова, Альфия Досмағанбетовамен бірігіп «Еркемай» оқу орта-лығының негізін қаладық – дейді Салтанат Әділжанқызы. Айтуынша, басында үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс жүргізе бастаған. Кейіннен, өздері ұстаздарға арналған «Мега жады», «Жылдам оқу» сынды курстарға қатысып, балалардың оқуға деген зейінін қалай арттыру керектігін үйрететін қосымша оқуларға ақылы түрде қатысқан. Сол жылы-ақ, ұстаздар ізденісі өз жемісін бере бастаған. Оқушылар аз уақыттың ішінде үлгерімі жақсарып, жоғары нәтиже көрсете бастаған.
– 2018 жылдан бастап оқу орталығының жұмысына білек сыбана кірісіп, ұлғайтуды қолға алдық. Бастауыштан бөлек, ағылшын тілі, орыс тілі, менталды арифметика, жылдам оқу сынды қосымша үйірмелер аштық. Осыдан екі ай бұрын музыка, фортепиано сабақтарын аштық,– деген Салтанат алдағы уақытта ораторлық курстарды іске қосуды жоспарлап отыр.
Оқу орталығының ерекшеліктерінің бірі – балаға бағдарламаны оңай әрі жылдам әдіспен жеткізеді. Бұл жерде ұстаздар орыс ғалымы, мектептен қуылған оқушыларға білім беріп, жоғарғы оқу орнына түсірген Шаталовтың методикасын қолданады. Сыныптағы оқушылардың саны 4-5-тен аспайды. Балалардың аздығы әр оқушымен жеке жұмыс жасауға септігін тигізеді. Алдымен білім алушының сабақты қалай қабылдайтындығына, оның психологиясына баса мән беріледі. Салтанат Бердібаеваның айтуынша, кей бала сабақты естігеннен тез ұғады. Кейбірі, көрген нәрсесін есте сақтайды. Ал кейбір оқушылар өзінің қолымен ұстап, жасаған дүниесін тез түсінеді. Осының барлығы зерттеліп, зерделенгеннен кейін ғана, оларға тапсырма беріліп, тақырыптар түсіндіріледі.
Осы тұста, оқу орталығына келген баланың білім сапасы жақсарады дегенге кім кепіл деген орынды сұрақ туындауы мүмкін. Бұл сауалға оқу орталығының директоры жауап берді:
– Әрине, әрбір ата-ана баласын ақылы оқуға берген соң, одан нәтиже күтеді. Осы сенімді ақтау мақсатында біз ата-аналарға ұсыныс жасаймыз. Егер балаларының білімі алғашқы 3 айдың ішінде екі есеге артпаса, төленген 3 айдың ақшасын толығымен қайтарып береміз. Себебі, бізге ақша емес, оқушылардың білім сапасы маңызды. Сондықтан, аптасына 3 рет келген бала, бір айда 12 сабақ өтеді. Ал оның оң нәтиже көрсетуіне 2 айдың өзі жеткілікті. Аллаға шүкір, қазіргі уақытта ешкімнен шағым түскен жоқ, ақшаларын да қайтарып беруге еш негіз болмады, – дейді Салтанат Бердібаева.
Бүгінде 100-ге жуық оқушыны білім нәрімен сусындатып отырған «Еркемай» оқу орталығында 8 мұғалім еңбек етеді. Олардың ішінде студенттер де бар. Алайда барлығына қойылар талап өте жоғары. Жұмысқа қабылданатын ұстаздардың барлығы тәжірибеден өтіп, өзін көрсетуі тиіс. Осылайша, аудан оқушыларын сапалы білім нәрімен сусындатып жүрген оқу орталығы мемлекеттің назарынан тыс қалмады. Жақында Салтанат Бердібаева «Атамекен» кәсіпкерлік палатасында «Бастау бизнес» жобасы аясында 1 ай бойы білімін жетілдіріп, кәсіпкерліктің қыр-сырын меңгерген. «Жас кәсіпкер» жобасы аясында өзінің бизнес жоспарын ұсынып, 505 мың теңге көлемінде қайтарымсыз грантқа ие болған. Аталған қаржы оқу орталығының материалдық базасын нығайтуға жұмсалатын болады.
– «Білекке сенген заманда ешкімге есе бермедік, білімге сенген заманда қапы қалып жүрмелік» – деген Абылай ханның сөзі қазіргі таңда өзекті болып отыр. Жаугершілік заманда ата-бабамыз жерімізді ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен қорғап қалды. Ал бүгінгі заманның соғысы бөлек. Өзгелермен бәсекеге түсу үшін ең алдымен білім керек. Білікті адамның іргетасы бастауышта қаланады. Мектеп табалдырығын аттаған оқушы сабақты жақсы түсініп, жан-жақты дамыса болашағына алаңдаудың еш қажеті жоқ. Біз осы бағытта жұмыс жасап жатымыз – дейді Салтанат Әділжанқызы.
С.НҰРАДИН.
Елдік мұрат жолындағы Ердің еңбегі
Қысқа мерзімде қазақ елі әлем мойындаған мемлекеттер қатарына енді. Еліміздің саяси өмірі жаңартылып, түбегейлі өзгерістер жасалды. Мемлекеттіліктің барлық институттары құрылып, экономикамыз нарықтық жолға түсті. Халықтың әл-ауқаты жаңа деңгейге көтерілді, әлеуметтік салада тың асуларды бағындырдық. Мемлекеттік шекарамыз айқындалып, елдің тұтастығы, жердің бүтіндігі қамтамасыз етілді. Елбасының көрегендігі мен ерік-жігерінің нәтижесінде Қазақстан әлемде тұңғыш рет ядролық қарудан бас тартты. Семей сынақ полигонын жабуы бүкіл дүниежүзінің назарын өзіне еріксіз аударды. Осы бір батыл қадамның нәтижесінде мемлекет тәуелсіздігінің қауіпсіздігіне әлемнің іргелі мемлекеттері кепілдік берді. Бастысы, ата-бабаларымыздың ғасырлар бойғы ұлы арманы мен мақсаты орындалды. Сәл тарихқа сапарлайық...
Тәуелсіздіктің көк байрағын өз қолымен көтеріп, аз уақытта әлемге танытқан Көшбасшымыздың бұл ерлігіне өзге түгіл өзіміз де таңдана қараймыз. Тарихтың қилы бір кезеңдерінде елге Нұрсұлтан Назарбаевтай Көшбасшының табылуын халқымыздың бағы деп те түсінеміз. 1991 жылы 1 желтоқсанда қазақстандықтар өздерінің Тұңғыш Президентін сайлап, сенім артты, ел тәуелсіздігін аманат етті. Жауапкершілік жүгін арқалатты, Халық өздері таңдаған Елбасының не істеу керектігін білетіндігіне, елді адастырмайтынына, тура жолға бастайтынына сенді. Зор сенімге елдің ұлы да селкеу түсірмеді.
Бәрі де есімізде. Сол жылдың, яғни 1991-дің 10 желтоқсанында Нұрсұлтан Әбішұлының Президент қызметіне кірісу және ант беру салтанаты ежелгі халықтық дәстүр мен қазіргі өркениет үлгілерінің айшықталған жағдайында өтті. Президент ата-дәстүр бойынша ақ киіздің үстіне көтеріліп, қолын Конституцияға қойып, ант берді. Ел ағалары Дмитрий Снегин, Құдыс Қожамияров, Эдуард Айрих, Ыбырайымжан Қожахметов Сарай төрінде бүкіл халық қолдаған Елбасыға ерекше сән-салтанатта шапан жапты. Президенттік айырым белгілерін тапсырды. Жасы тоқсаннан асқан халық ақыны Шәкір Әбенов бата берсе, көрнекті жазушы, публицист, Жоғарғы Кеңес депутаты Әбіш Кекілбаев ақжарма тілегін арнады.
Ант беру рәсімінен кейін тебірене сөйлеген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев:
– Бүгінгі күн – қазақ елінің шежіресіне мәңгі енетін күн. Тарихтың талай бұралаң белесінен өтіп, бұл күнге де жетіп отырмыз. Бәрін де көрген халықпыз, бәріне көнген халықпыз. Ежелден еркіндікті аңсап, азаттықты көксеп келе жатқан еліміздің басына талай рет бақ та орнап, бағы да тайып, сағы да сынған, қилы кезең, зар заманға да талай ұшыраған. Айқайлап жүріп, ашаршылыққа ұрынып, ұрандап жүріп ұлт мүддесін ұмытқанымыз да ақиқат. Шүкір, кештеу болса да ес жиып, еңсе көтеріп, егеменді елдің туын да тіге бастадық. Қазақ Республикасының Президентін бүкіл халық сайлағаны – осы жолдағы ең биік белестің бірі. Елдің қамын ойлайды, намысын жібермейді деп бір ауыздан сенім артқандарыңыз үшін шын жүректен алғысымды айтамын. Елім үшін, халқым үшін, Қазақстаным үшін тарихтың қай сынағына да тәуекел деп бас тігуге дайынмын. Бұл жолда ең алдымен дана халқыма, дархан еліме, ата-бабамның әруағына сүйенемін, – деп тебірене ағынан жарылды.
Тарихтың сол бір бұлтарысты кезеңінде қазақстандықтар өз Көшбасшысын дұрыс таңдай білді. Өздері сенім артқан дана ұлдары дара жолға бастады. Халқы қостады. Бүгінде сол тарихи шешімге шүкіршілік айтады. Себебі, өркениетке сап түзеді қазақ дейтін байтағы.
Президентке бүкіл халық атынан өкілдік берілгеннен кейін 16 желтоқсанда «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Заң» қабылданды. Екі күнге талқылауға созылған бұл Заңның төңірегінде де дау-дамай болмай қалған жоқ. Қазақ елінің өз бетімен тәуелсіз мемлекет бола алатындығына күмән келтірушілер де табылды. Көреалмастан сындырғысы келді сағыңды. Іріткішілдер бостан боп жүрген халық шаңырақ көтере алмайды деп те қағынды. Қайтерсіз...
Сол сәттен еліміздің тар жол, тайғақ кешулі қасиетті сапары, азаттықтың арпалысқа толы ақ жолы басталып еді. Елбасы өзінің туған халқына деген сеніммен тәуекел деп тәуелсіз елдің іргетасын қалауды, оны нығайтуды қолға алды.
Елбасы өзіне сенім артқан халқына қиын жылдардың өзінде орындалуы мүмкін болмайтын мәселеге байланысты ешқандай уәде бермеді. Халқының алдындағы беделі сонысымен де арта түсті. Егер уәде берсе, орындады. Бойындағы туа біткен қасиеті және өмірлік тәжірибемен бекіген төзімшілдігі, сабырлығы, ұстамдылығы бар Тұңғыш Президентіміз бүкіл қазақстандықтарды өзінің айналасына топтастыра алатын саясаткер және дара тұлға екендігін танытты. Арада бір ақиқатты айтайық, Н.Назарбаевтың Ұлт Көшбасшысы екендігін Парламент қабылдаған Конституциялық Заңнан бұрын-ақ халықтың өзі мойындап та қойған болатын.
Елбасының «Қазақстан жолы» кітабының ағылшынша нұсқасының алғы сөзінде Англияның 1979-1990 жылдары үкіметін басқарған және кезінде «Темір Леди» атанған Маргарет Тэтчер де тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы Қазақстанның Көшбасшылық рөл атқарғандығын мойындады. Соған оң баға беріп:
– Мемлекеттердің іргесін салған негізін қалаушылар әрдайым дерлік қалыпқа сыймайтын тұлғалар болып келеді. Ал Нұрсұлтан Назарбаевты толық мәнінде осы санатқа жатқызуға болады. Мұндай көшбасшылар өздеріне қатысты түрлі үйлесімдегі қауырт сүйсініс секілді даңғаза сынды да туындатуы мүмкін. Мәселенің мұндай мәнісі олардың мемлекеттің аса маңызды сәттерінде оның басшылығында тұруымен, осылайша оларға дейін болғандарға немесе олардан кейін келетіндерге қарағанда әлдеқайда танымал тұлға болуымен байланысты.
Президент Назарбаев Қазақстанды бүгінгі шыққан биігіне жеткізу үшін батылдық пен сақтықтың үйлесімін пайдаланды. Коммунизм бұғауларын быт-шыт қылған ел өзінің ерекше қазақы қасиеттерін сақтап қалды. Президент Назарбаев экономика мен қоғамның ашықтығына, яғни оның кейбір көршілері қасарыса бас тартқан нақ сондай нәрселерге ұмтылды, ол сөйтіп Қазақстан үшін халықаралық ұйымдарда айтарлықтай беделге қол жеткізді, – деп жазған еді.
Нұрсұлтан Назарбаев тәуелсіздіктің бетбұрысты кезеңдерінде Мемлекет басшысы ретінде әсіресе экономикалық және саяси дамудың үлгілерін талдау мәселесіндегі біліксіздікке қатаң қарсы тұра білді. Ешкімнің ойына келмеген және де бәріне бірдей жаға бермейтін, бірақ өміршең маңызы бар шешімдерді батыл қабылдап жатты. Елбасының өз кезінде: – Кейде адамдарды еркінен тыс қазір барғысы келмейтін, бірақ объективті түрде баруға тиіс жаққа жетелеуге тура келді, – деп айтқанын осы күндері еске ала отырып, яғни, билік үшін күрестегі батылдық пен билік басындағы батылдықтың екеуі екі басқа екендігін өз ісімен дәлелдей білгендігі еріксіз сүйсіндіреді.
Елбасы тәуелсіздіктің алғашқы кезеңінен бастап ұлтаралық келісімді, ел бірлігін мемлекет саясатының басты қағидаты ретінде белгіледі. Ұзақ жылдар бойы өз жерінде қағажу көрген қазақ ұлтының дамуы мен орыс және басқа да этностық топтардың құқықтарын сақтау саясаты ұлтаралық қарым-қатынастың тепе-теңдігін орнықтырды.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті тәуелсіз ел мүддесі үшін және оның өркенді жолмен дамуына қажетті деген небір өте ауыр реформаларды тиімді жүргізе білді. Тіпті, қажет болған жағдайда төтенше шаралар қолдануға да барды. Елбасының мұндай ұстанымы мен әрекетіне қарсы шыққандар да табылды. Әркім өзінше тон пішті. Салғырт, атүсті ойлап, саясатты сынады. Бірақ, Елбасы өзіне сенім артқан халқына сенді. Істеп жатқан ісінің бас сарапшысы деп тек халқын ғана таныды.
Қазір тәуелсіз қазақ елінің тарихы жасалды. Бірақ оны қазақ елінің көреген Көшбасшысы бола алған Нұрсұлтан Назарбаевтың 1991 жылы бүкіл халықтық сайлаудан кейін қолға алған басшылық қызметінсіз көзге елестету мүмкін емес. Өйткені, бұл тарихта тәуелсіз еліміздің іргетасын қалап, керегесін керіп, оның әрбір уығын шаншып, шаңырағын көтерген, бар-жоғын түгендеп, оны әлем елдері мойындаған мемлекетке айналдырған, онымен санасуға мәжбүр еткен Қазақстан Республикасының Президенті, оның Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың қолтаңбасы, қабылдаған тарихи шешімдері, ұстанған саясаты, өзіндік дара жолы жатыр.
Батыстық саясаткерлер мен қайраткерлер де Қазақстанның бүгінгі табыс-тарын оның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевпен байланыстырады. Солардың бірі ағылшын публицисі, саяси еңбектерімен белгілі Дж.Айткен мырза «Назарбаев және Қазақстанның қалыптасып дамуы» деген еңбегінде Қазақстанды әлемдік қауымдастықпен таныстырудың, оның жетістіктерін жеткізудің кілті Назарбаев тұлғасында екендігін мойындайды және аталған кітабын осы бағытта жазады.
Елбасы биыл тағы да өзінің көрегендігін танытты. Конституция шеңберінде өз өкілеттігін тоқтатып, келесі буынға ел алдында табыс етті. Телеарналар арқылы ресми өкілеттігін тоқтату туралы шешімін айтқанда тебіренбеген жан қалмады. Сол сәтте ҚР Тұңғыш Президенті Елбасының еңбегін ел бағалады. Әлем елдерінде орын алып жатқан таққа талас бізді де сілкінтер ме деген күдік қарашаны алаңдатты. Әйткенмен, Елбасының көрегендігі нәтижесінде, саяси науқан заң шеңберінде салмақты өтті.
Түйін. Түмен ойдың да түйіні бар. Қазақ елін Ұлы дала төсінде түлеткен, көгорай белдей көктетіп, ен даласын гүл еткен Елбасы жайлы, оның тәуелсіздік жолындағы толағай еңбектері жайлы том-том кітап жазуға, түнді түнге жалғап айтуға болады. Дегенмен, аз сөз алтын. Әрі елін сүйген Елбасының ерен еңбегін жылдар жылжыған сайын ақиқат есебінде тарих алдымызға тартып отыр. Ұғынған жанға Тәуелсіздіктен ұлы ұғым бар ма? Ал сол ұлы ұғымды ту етіп, ұлтты ұлы мұратқа ұйыстырған Ұлдың еңбегін бағалай білу – әрбіріміздің міндетіміз.
Қайнар ЖҰМАҒОЖА.
Жазығым не, Ана?
Біз кеше ғана жесірін қаңғыртпаған, жетімін жылатпаған халық едік. «Балам – барым» дейтін қазақ перзентін қоқысқа да, әжетханаға да оп-оңай тастап кететін халге жеттік. Жетім деген сөздің өзі ауыр тиетін біз үшін «тастанды» деген таңба басылғанда намысымыздың жоқтығы, арымыздың тапталғанын көріп, жүрегіміз қан жылайды. «Бауырға басу» деген ата-бабамыздан келе жатқан ұғымдар бүгінде ұмытылып, тіпті, туған-туыс, ата-анаға қарайласпайтын ұрпақ болғанымызды көріп, болашағымызға алаңдаймыз. Қара басының қамы үшін, бір сәттік ләззат үшін, арын сатып, намысын жерге жаншыған жігіттеріміз бен ұлтының, елінің, қала берді өзінің де болашағын ойламай қадам басқан қаракөздеріміздің кесірінен қаншама сәби тірі жетім атанып, ата-ананың ыстық құшағын сезінбей өсуде. Мейірім көрмеген бала жатбауыр, өмірге өкпелеп, кекшіл болмауына кім кепіл?
Қоғамның осы ащы шындығын ашып көрсете білген Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Есік қаласы Рахат №1 орта мектебінің 7 «А» сынып оқушылары жетекшісі Ботакөз Шәрібектің ұйымдастыруымен «Жазығым не, ана?» атты драма мюзиклін дайындап, Есік қаласы аумағында көрсетіп жүр. Анасы ауыр науқастан қаза болып, әкесінің, туысқандарының қарауынсыз қалған алты жетімді жебеуге бағытталған жастар ұйымының, еріктілердің әрекетіне үлес қосу үшін Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде өткен «Әр қазақ менің жалғызым» атты қайырымдылық кешіне қатысып, көрермен қошеметіне бөленіп, алғысына ие болды. Төменде осы қойылымның сәл қысқартылған нұсқасын ұсынып отырмыз.
Соңғы жаңалықтар
️Жастар АЭС мәселесі бойынша…
БҮГІН АЭС ҚҰРЫЛЫСЫНА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ…
️ Халықтық штаб Қаражота ауылының…
Референдум – это шанс для каждого…
Халықтық штаб өкілдері Келес…
АЭС салудағы ең маңызды мәселе –…
Опыт Китая в атомной энергетике:…
Экономический референдум:…
Атомная энергетика: Чем опыт Венгрии…
