Коронавирус инфекциясының таралуын болдырмау және оқшаулау шараларын күшейту мақсатында еліміздегі Халыққа қызмет көрсету орталықтарының жұмысы уақытша тоқтады. Мұндай тапсырманы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев берген болатын.

Бүгінгі таңда қазақстандықтарға мемлекеттік қызметтердің 80% «электрондық үкімет» порталы арқылы қолжетімді, сондай-ақ қажетті анықтамаларды eGov Mobile мобильдік қосымшасы және Telegram-дағы egovkzbot2.0 боты арқылы алуға болады.

ХҚО-ның тәжірибелі және арнайы оқудан өткен 1800-ден астам қызметкері, соның ішінде Алматы филиалының 50 қызметкері «1414» байланыс орталығының кеңес берушілерімен бірге азаматтарға мемлекеттік қызметтерді онлайн түрде алу бойынша көмек көрсететін болады.

Бір уақытта байланыс орталығының мамандары мыңнан астам азаматқа кеңес бере алады деп жоспарлануда. Байланыс орталықтары дүйсенбіден сенбіге дейін таңғы 9.00-ден кешкі 20.00-ге дейін жұмыс істейді. Қоңырау шалу тегін.

Бұдан бөлек, «Азаматтарға арналған үкіметтің» 200-ден астам қызметкері, оның ішінде Алматы қаласы филиалының 30 маманы бейнеқоңырау арқылы қызмет алушыларды мобильдік азаматтар базасында тіркейтін болады.

Сонымен қатар, Алматы филиалының 50 маманы қашықтан жұмыс істеп, азаматтарға ұялы телефон арқылы онлайн қызмет алуға көмектеседі. Бұл ретте, 21 наурызға дейін өтініш беріп үлгерген азаматтар қызметтердің дайын нәтижесін өзі өтініш берген ХҚО-ның құжат беру секторынан алып кете алады.

Көлікті қайта тіркеген немесе жүргізуші куәлігін онлайн түрде ауыстырған автокөлік иелері дайын құжаттар мен нөмірлерді өз қалаларындағы мамандандырылған ХҚО-дан ала алады, дайын құжаттарды беру терезесі жұмыс істейді.

Дайын құжаттарды беру терезелерінің жұмыс тәртібі: дүйсенбі-жұма 9.00-ден 17.00-ге дейін, сенбі сағат 9.00-ден 14.00-ге дейін.

«Азаматтарға арналған үкімет» қазақстандықтарға барлық санитарлық талаптарды орындап, үйден шықпауға кеңес береді және керекті мемлекеттік қызметтерді онлайн алуға шақырады.

Бейсенбі, 26 Наурыз 2020 11:19

Баға тұрақтылығы қатаң бақылауда

Коронавирусқа байланысты елімізде төтенше жағдай жарияланғалы кейбір сауда орындарында тұрғындардың күнделікті тұтынатын азық-түлігінің бағасы көтеріліп, Мемлекет басшысы бағаны тұрақтандыру бойынша жергілікті атқарушы органдарға нақты тапсырмалар берген болатын.

Жасыратыны жоқ, халықтың басына түскен қиындық кезінде пайданы ойлап, тауарлардың бағасын шарықтатып жіберетін саудагерлер бар. Осындай кәсіпкерлердің негізсіз әрекеттеріне тосқауыл қою мақсатында аудан әкімдігі, Есік қаласы мен ауылдық округ әкімдерімен бірлесіп күн сайын әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасына мониторинг жүргізілуде.

Аудан әкімдігінің мәліметтеріне сүйенсек, зерттеу нәтижелері көрсеткендей, азық-түлік өнімдерінің негізгі түрлерінің бағалары базарларда 2020 жылдың басымен салыстырғанда 4-5 пайызға өскен. Бағаның өсуі негізінен көкөністерде байқалады, орташа алғанда 13,7 пайыз.

Негізінен, көкеністердің бағасы «құбылмалы» болып табылады, яғни маусымға байланысты өзгеріп отырады. Сондай-ақ, азық-түлік тауарларының бағасы Алматы қаласының жеткізушілері белгілеген бағасына тікелей байланысты. Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының көпшілігі ауданнан тыс жерде өндірілетіндіктен және сырттан жеткізілгендіктен, жоғарыда көрсетілген тауарлардың бағасы өсуі мүмкін.

Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бағаның өсуін тежеу мақсатында аудан әкімдігі, қала және округтері әкімдіктерімен бірлесіп, ауданның дүкендері мен наубайханалары арасында 161 меморандум жасалды. Меморандумның мақсаты – әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына (10 пайыздан артық емес), 1 сұрыпты бидай ұнынан пісірілген нанға (5-6 пайыздан артық емес) ең төменгі сауда үстеме бағасы бойынша сату.

Сонымен қатар, аудан әкімдігі, «Жетісу» ӘККӨДИ» АҚ және наубайханалар арасында арзандатылған ұн сатып алуға, нанның бағасын 90 теңгеде ұстап тұру үшін үш жақты меморандумдар жасалды.

Мониторинг нәтижесінде өткен демалыс күндері ауданның супермаркеттері мен базарларында дүрлікпе байқалғаны анықталды. Төтенше жағдайға байланысты абдыраған тұрғындар азық-түлік тауарларын ірі көлемде сатып алуға көшкен. Нәтижесінде, бұл бағаның өсуіне әкеп соқтырды.

Соның өзінде сауда нүктелерінің сөрелерінде әлеуметтік маңызы бар тауарлардың тапшылығы байқалмады. Алайда, тұрғындар базарларда азық-түлік бағасының қымбаттап жатқандығын айтып шағымдануда. Осыған орай, осы аптаның басында біз де сауда орындарына барып, баға тұрақтылығын байқап қайтқан болатынбыз. Бүгінде тұрмысқа ең қажетті ұнның 50 кг қалтасы 8500 теңгеден саудалануда. Ең қажетті бұл тауар төтенше жағдайға дейін 7000 теңгенің көлемінде болған. Картоп пен сәбіз бағасы 180-200 теңгеге дейін көтерілген, яғни, 60-70 пайызға қымбаттаған. 180 теңге болған қанттың килограмы 260 теңгеден саудалануда, күріш 300 тг. Бұрындары 370 теңге болған күнбағыс майының литрі 100-120 теңгеге қымбаттап, 500 теңгеден сатылуда.

Өткен аптада карантинге жабылған Нұр-Сұлтан қаласында бір адамға сатылатын тауардың көлемі белгіленген болатын. Яғни, бір адамға 5 кг ұн, қант пен күріш, 5 литр күнбағыс майы  ғана сатылады деп шектеу қойған болатын Елорда әкімдігі. Бұл, әрине, бағаны тұрақтандырып, азық-түлік қорының тапшылығын тудырмас үшін жасалған қадам. Алайда, аудан аумағында мұндай шектеу жоқ, сонымен қатар, азық-түлік пен тұрмысқа қажетті тауарлар базар  мен сауда орындарында жеткілікті.

– Бүгінде біз ең қажетті деген 19 тауардың бағасын қадағалап отырмыз. Алайда, біздің кәсіпкерлер тауарларды негізінен Алматы қаласынан жеткізгендіктен, ол жақта бағаны көтеруі мүмкін. Сәйкесінше, бізде де бағалар өседі. Ал негізсіз тауар бағасын көтерген сауда орындарының иелері әкімшілік жауапкершлікке тартылады. Бұл бойынша жергілікті әкімдіктер күн сайын жұмыс жасап, мониторинг жүргізіп отыр. Егер аудан тұрғындары бағаның негізсіз көтерілу фактілерін анықтаса, жергілікті әкімдікке жүгінуіне болады – дейді кәсіпкерлік бөлімінің басшысы Нұрболат Серғали. 

Сонымен қатар, елде төтенше жағдайдың енгізілуіне байланысты ауданның базарлары, азық-түлік желілері мен азық-түлік дүкендері санитарлық және дезинфинкциялық шараларды күшейте отырып, әдеттегі режимде жұмыс істейтін болады.

Сардарбек НҰРАДИН

Бейсенбі, 26 Наурыз 2020 11:17

Ұлы Дала Ұрпағы

Жақында Қырбалтабай мәдениет үйінде өнерлі балалардың жұлдызын жағу, жасөспірімдерге шығармашылық шабыт сыйлау мақсатында балалар мен жасөспірімдер және оқушылар арасында 3-республикалық «Ұлы Дала Ұрпағы» атты байқауы өтті.

Байқауда вокал, хореография, аспапта ойнау, бейнелеу өнері, қолөнер, көркем сөз өнері, ғылыми жоба жанрлары бойынша өнерпаздар  сайысқа түсті. Қазылар алқасына үздікті бағалау да оңай болмады. Қатысушылардың орындаушылық шеберлігі, сахналық киімі, би қозғалысының ритмикасы, сахнада өзін-өзі еркін ұстау мәдениеті өте жарасымды болды. Десе де, ерекше дауыс мәнерімен,  жұлдыздай жарқыраған  Қырбалтабай ауылдық округі Ы.Алтынсарин атындағы орта мектебінің мұғалімі  Ләйлә Базалиеваның жетекшілігімен көркемсөз сайысынан  4 сынып оқушылары Дарын Қайраннас және Кәусар Жанболатқызы 1 орынды қанжығасына байлады. Сонымен қатар, вокалдан жез таңдай әншілер Диас пен Мирас Бақытбекұлдары «Күрең күз» әнімен бас жүлдеге ие болып, көрермен қауымды бір серпілтті.Байқауда сахнаға алғаш қадам басып, болашағынан үлкен үміт күттірер кішкентай өнерпаздар да болды.

 

Ұлан  ОРАЗБАЙ,

Қырбалтабай мәдениет үйінің көркемдік жетекшісі

Бейсенбі, 26 Наурыз 2020 11:01

Книга – для народа

В нынешнюю «рыночную» эпоху  гуманитарные учреждения и организации, в которых   царит бескорыстное  гостеприимство – редчайший пример того, что  истинные ценности не измеряются деньгами. Доброта, дружелюбие и сердечное отношение  даются даром и принимаются только как дар. Таким очагом культуры и подлинной духовности можно смело назвать районную библиотеку. Ее маленький, но сплоченный коллектив замечательных женщин несет на себе подвижнический труд книжного просвещения.

Постоянной формой такой просветительной деятельности служат встречи библиотекарей с читательской аудиторией. Недавно состоявшийся «Бенефис читателя», который провели директор библиотеки Гульнар Жандосова, библиотекари Сания Азизова, Галина Свининникова, Ляззат Талипова, методист Гулия Саурыкова,  стал маленьким культурным «форумом», на который собрались преданные книге есикчане, жители сельских округов всех возрастов и интересов. Лейтмотивом встречи была мысль, что «золотым фондом» библиотеки являются ее читатели. Ведущая Сания Азизова объявила победителей в  десяти читательских номинациях: почетный читатель, читательская семья, лидер читального зала, многогранный читатель, самый юный читатель, самый эрудированный читатель, любитель поэзии, знаток истории, леди-детектив, большой читательский стаж. И каждому книголюбу-номинанту Ляззат Талипова от имени библиотеки вручила памятный подарок.   Задушевные пожелания друг другу,  воспоминания, даже стихи и песни звучали в течение всей встречи.

 Богатый и разнообразный, постоянно пополняемый  изданиями на государственном языке фонд, насчитывающий 87 тысяч книг, приветливое отношение к посетителям, добросовестное обслуживание, уют и порядок ведут к тому, что в библиотеку «не зарастет народная тропа», поддерживается и развивается  любовь к чтению   у молодежи. Сюда приходят и пенсионеры, и ученики начальной школы. И для всех библиотекари находят нужные  книги и  добрые слова.           

 

И.ВИКТОРОВ

 Дактилоскопия - адамның саусақтарындағы терісінің өрнектерінің ерекшелігіне қарай тану тәсілі. Криминалистикада осы тәсілді жиі қолданылады.

Құрметті Алматы облысының тұрғындары мен қонақтары!

Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі.

Әркім өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар. Тұтқындауға және қамауда ұстауға заңда көзделген тәртіппен және соттың санкциясымен ғана жол берілген,тұтқындалған азаматтың шағымдануына құқығы бар.

Соттың санкциясыз жеке тұлғаны жетпіс екі сағаттан аспайтын мерзімде ұстауға болады.

Адамның ар-намысына нұқсан келтірілмейді.

Ешкімді азаптауға, зорлық жасауға, адамның ар-намысын қорлайтындай жәбірлеуге немесе басқадай қатыгездікпен жазалауға болмайды.

Сіздің жеке мәліметтеріңіздегі заңсыз іс-әрекеттерді болдырмау мақсатында, Сізге қатысты іс-шараның заңды жүргізіліп жатқанын, сонымен қатар саусақтардың іздерін алу заңдылығына назар аударуыңыз қажет.

Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы Заңының нормаларына сәйкес, ішкі істер органдарының лауазымды және уәкілетті тұлғалар тіркеу, фотосуретке түсіру, дыбыс жазу, кино және бейне жазу, тұлғаның саусақтардың таңбасын алу құзыреті шегінде: қамауға алғандарға, қылмыс жасағаны үшін күдікті ретінде ұсталғандарға, қылмыс жасаған айыпкерлерге, әкімшілік қамауға алғандарды және әкімшілік құқықбұзушылыққа қатысы бар күдіктілерді, не болмаса қатысы бар тұлғаларға, егер оның жеке басы анықталмаған болса ғана жүргізіледі.

Сондықтан, азаматтар және азаматтығы жоқ тұлғалар жоғарыда аталған санаттардың біріне жатқызылған жағдайда саусақ таңбаларын алуға негізі бар.

Егер Сіздің бостандық және жеке қол сұғылмаушылық құқықтарыңыз бұзылса, жоғары тұрған органдарға немесе прокуратура органдарына жүгіну қажет.

 

 

ҚР Бас прокуратурасының

Құқықтық статистика және арнайы

есепке алу жөніндегі комитетінің

Алматы облысы бойынша басқармасы

ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің қоғаммен байланыс департаменті директорының орынбасары Гауһар Бисарина Facebook парақшасына жариялаған видеода елорданың дәрігерлері, мейірбикелер, жедел жәрдем қызметкерлері қала тұрғындарын коронавиирус індетін жеңу үшін үйде отыруға шақырады. 

Сәрсенбі, 25 Наурыз 2020 11:10

Қашықтан оқыту қалай болмақ?

ҚР Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов Facebook парақшасында қашықтан оқыту және оған дайындық туралы пост жариялаған еді. Көптің көкейінде жүрген сауалдардың жауабын сайтымыздың оқырмандарымен бөлісуді жөн көрдік.

1. «Қашықтан оқыту айтарлықтай оңай, әрі жеңіл ме?», «Білім беру ұйымдары 100% қашықтықтан оқыту форматына көше ала ма?» деген сынды сауалдар жиі қойылуда. Әлбетте, бәрі айтарлықтай оңай емес. Орта білім беру жүйесіне қатысты үлкен жұмыс атқарылуда, қазірдің өзінде нәтиже бар деп айтуға болады.

Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының басым бөлігінде ақпараттық жүйе бар және қолданылуда. Арасында еш қиындықсыз, сәтті пайдаланып жүргендері де, жаңа форматқа енді бейімделе бастағандары да бар. Ақпараттық жүйелер мен платформаларды оқу орындары қажетті контентпен қамтамасыз етуде. Айта кетейін, колледждерге қашықтан оқыту барысында қиындық туғызатын кейбір пәндерді келесі курсқа қалдыруға кеңес бердік.

Жоғары білім деңгейіне келетін болсақ, шын мәнінде толық дайындық бар. ЖОО-ның басым көпшілігі соңғы екі жылда бірқатар технологияны пайдалып жүр. Сондықтан дайындық деңгейлері жақсы. Мәселен, ҚазҰУ, КИМЭП, ШҚМТУ, UIB, СДУ және тағы басқа университеттер үшін бұл форматта сапалы білім беру еш қиындық туғызбауда. Дегенмен, кейбір жекеменшік жоғары оқу орындары тұрақты бақылауға алынып, оларға әдістемелік және техникалық қолдау көрсетілуде.

2. Біз арнайы жұмыс тобын құрдық. Оның құрамына қашықтан білім беру саласында жұмыс істейтін «Bilimland», «Daryn.online», «Күнделік», «Univer», «Platonus», «EduPage», БИЛ, «BTS education», «U-study» и «AGS» сынды ұйымдардың өкілдері және педагогтер, әдіскерлер, мектеп директорлары, директорлардың оқу ісі жөніндегі орынбасарлары және ЖОО проректорлары енді.

Бұл ретте жұмыс бірнеше бағыт бойынша жүргізілуде. Мәселен:
А) Тапсырмаларды беруді, олардың орындалуын тексеруді, бағалауды және кері байланысты қамтамасыз ететін ақпараттық жүйелерді енгізу;

Б) Білім алушылар бейне-сабақтарға қатысып, тапсырмалар алып, қажет болған жағдайда педагогтердің өз сыныбымен онлайн-талқылау, бағалау бойынша немесе бейне-стриминг сервистерін пайдалана алуын қамтамасыз ететін жүйелерді іске қосу;

В) Телеарналар арқылы сабақ өткізуге дайындалудамыз. Онда бейне-сабақтар сабақ кестесіне сай көрсетілетін болады. Бұл тетік, әсіресе, интернет қуаты әлсіз және қажетті құрал-жабдықтарға қатысты қиындықтары бар ауылдық білім беру ұйымдары үшін өзекті.

Біз үшін барлық сабақ орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сай оқу бағдарламасы бойынша, сабақ кестесіне сәйкес, цифрлық білім беру ресурстары бойынша әдістемелік қолдаумен және мультимедиалық материалдармен қамтамасыз етіліп, ұстаздар үшін алдын ала әзірленген жоспар бойынша жүргізілгені маңызды. Бастысы, білім алу тетігі сапаға әсер етпеуі қажет.

3. Педагогтеріміз бен оқушыларымыздың цифрлық сауаттылығын дамыту қажет екендігі де басты назарда. Олар үшін арнайы курстар өткізіліп, нұсқаулықтар әзірленетін болады. Қазірдің өзінде мұғалімдер үшін цифрлық ресурстарды пайдалану бойынша біраз видеодәрістер әзірленді. Инклюзивтік білім беру, жаңа технологиялардың қолжетімділігіне қатысты принциптер ескерілетін болады.

4. Интернет провайдерлері мен байланыс операторлары бойынша ЦДИАӨМ-мен бірлесіп жұмыс жүргізудеміз. Осы кезеңде білім беру ресурстарын пайдалану барысында трафик есептелмегені дұрыс. Осы мәселе бойынша Премьер-Министр тарапынан тиісті тапсырма берілді және қолдау көрсетілді.

5. Көптеген ірі платформалар өз қызметтерін тегін ұсынып жатыр. Бұл жұмысымызды біршама жеңілдетті. Қазіргі уақытта «Zoom» стримингтік сервисі мен «Coursera» деп аталатын ірі платформалардың бірі тегін қызмет көрсетуде. Сондай-ақ «Google Classroom», «Hangout», «Күнделік», «Moodle» жүйелерін тегін қолдануға болады. Сонымен қатар «Bilimland» платформасы өзінің 40 мыңнан астам контентін тегін ұсынды.

6. Қашықтықтан оқытуға келетін болсақ, біз оны онлайн-оқытумен шатастырмауымыз керек. Қашықтық форматының ұғымы әлдеқайда ауқымды және бірден бірнеше әдістерді пайдалануға мүмкіндік береді. Мұндай формат сабақты геймификациялауға (ойын түрінде өткізуге), өзін-өзі ширау деңгейін арттыруға, ең бастысы, оқытуды дербестендіруге мүмкіндік береді. Бұл – біз қол жеткізуге ұмтылып отырған қажетті, әрі тиімді оқыту жүйесі.

7. Әртүрлі платформалар арасында бәсекелестік бар екенін байқап отырмыз, осал тұстары да анықталып жатыр. Бірақ мұндай көрсеткіш тек қызмет көрсету сапасына және қолжетімділігіне әсер ететініне сенімдіміз. Министрлік тарапынан оларға орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына және типтік арнайы жалпы білім берудің оқу бағдарламасына сай талаптар әзірленді.

Қарқынды жұмыс жүргізілуде. Кейде әртүрлі тәсілдер мен шешімдерді қабылдауды қажет етеді. Біз 5 сәуірге дейін ақпараттық жүйелерді дайындап үлгеруіміз керек. Оларды тиісті контентпен қамтамасыз етіп, сынап көруіміз қажет. Сондай-ақ, 6 сәуірден бастапқажет болған жағдайда жаңа форматта сабақ алуға бейімдеуге тиіспіз.

Оқушылармен, студенттермен, ата-аналармен және педагогтермен бірігіп қашықтан оқытудың сапалы жүйесін құра алатындығымызға сенімдімін.

Ең бастысы, біз әрдайым кері байланысты, ұсыныстар мен тың идеяларды қуана қабылдауға дайынбыз.

 

Білім беру сайттарын тегін пайдалануға болады. Ынтымақтастық туралы тиісті меморандумға Білім және ғылым вице-министрі Рүстем Биғари, Цифрлық даму вице-министрі Дарын Тұяқов, сондай-ақ «Қазақтелеком» АҚ, «Транстелеком» АҚ, «Кар-Тел» ЖШС, «Кселл» АҚ, «Мобайл Телеком-Сервис» ЖШС, «Astel» АҚ сияқты байланыс операторларының басшылары қол қойды.

Жақын арада аталған байланыс операторлары колледждер мен ЖОО-ға қашықтан оқыту кезінде пайдаланылатын білім беру ресурстарына тегін кіруге мүмкіндік беретін тарифтік жоспарлар әзірлейді (қазіргі қолданыстағы талаптар өзгертіледі).

Яғни, бұл сайттарды пайдаланған кезде абоненттердің интернет-трафиктері (мегабайттары) есептелмейді. Төтенше жағдайды жариялау кезеңінде білім беру мекемелері (ЖОО мен колледждер) қашықтан оқытуға көшуіне байланысты бұл шараның маңызы зор.

Қазақстандықтар ҚР Білім және ғылым министрлігі ұсынған білім беру ресурстарына еркін кіре алады. Бұл тізбе мен интернет-ресурстардың тізімі кейін ұлғайтылып отырады. 

Аталған ресурстарға кіру үшін пайдаланушының шотында баланс болуы керек. Білім беру ресурстарына тегін қол жеткізу туралы ақпарат байланыс операторларының сайттарында орналастырылады.

ТЖ режимі кезеңінде тегін пайдалануға ұсынылған білім беру интернет-ресурстары: 

  1. АИС «SOVA.WS» - http://sova.ws
  2. SMART community - http://smartedu.kz
  3. SMARTNATION - http://snation.kz
  4. College.Snation http://college.snation.kz
  5. BilimLand https://bilimland.kz/ruАИС
  6. Білімал http://college.bilimal.kz/
  7. Paragraph Bilim - http://base.blm.kz
  8. Kundelik.kz - https://portal.kundelik.kz/
  9. АИС «Platonus» - http://platonus.kz
  10. BilimAl.kz https://www.bilimal.kz/
  11. DALES - http://college.ektu.kz
  12. Mektep.edu.kz - https://mektep.edu.kz
  13. I-mektep.kz - https://i-mektep.kz/
  14. Daryn.Online https://daryn.online/
  15. АИС "CollegeSmart Nation -https://college.snation.kz/
  16. АИС Сириус http://somniumllp.com/project-sirius/
  17. АИС Универ https://univer.kstu.kz/
  18. ИС Деканат https://www.mmis.ru
  19. ИС ПГУ http://psu.kz/
  20. Электронный ректорат http://nkzu.kz
  21. EUniver http://euniver.vkgu.kz/
  22. ИС ВКГТУ https://www.ektu.kz/
  23. МУИТ https://www.iitu.kz/
  24. Uninet http://uninet.kz/

Атап өтейік, тізімдегі интернет-ресурстардың қатары болашақта толықтырылады.

 
Дереккөз: www.gov.kz

 

 
Сәрсенбі, 25 Наурыз 2020 09:39

Ата дәстүріңді ұмытпа

Әр халықтың тек өзіне тән салт-дәстүрлері мен жоралғылары болады. Оның көбі кезінде бір жақсы бастамадан не тіршілікке қажеттіліктен туындаса, бүгінде көбісінің шығу себебі ұмытылып, тіптен, қолданыстан да шығып қалған. Заман жаңарған  сайын салт-дәстүрлердің де ескіруі заңдылық. Десе де, кейбір ұмытыла бастаған дәстүрлерімізді қайта жағыртсақ, одан ұтпасақ, ұтыла қоймаймыз. Қазіргі кезеңде салт-дәстүрлеріміздің кейбірі халық арасында әлі де кеңінен пайдаланылып жүр. Мәселен, айдар тағу, қонақ кәде, асар т.б. жоралғылар бізге таныс. Ал кейбірі ұмыт қалып барады. Әсіресе, жастарымыз біле бермейтін салт-дәстүрлеріміз жетерлік. Сол себепті оларды біле жүру, кей-кейде өмірде іске асыру да артық етпес.

Ақсарбас атау. Қауіп-қатерге ұшырағанында «А, Құдайым оңдасын! Мені осы қиындықтан құтқара гөр! Ақсарбас!» деп құдайы мал атайтын болған. Мұндай жағдайда «Ақсарбас!» деп үш рет айқайлаған. Сосын қауіп-қатерден аман қалғанында әлгі адам ауыл аймағын шақырып, құдайы тамақ берген. Ақсарбасқа шалынатын мал ретінде қойдың бозқасқасын, жылқының көкқасқасын, сиырдың қызыл қасқасын құрбандық ретінде атаған. Басты шарты адам ақсарбас атағанда қай малын айтса, сол малын міндетті түрде союы тиіс.

Асату. Дастарқан басында ет жеп отырғандар тоғая бастағанда, төрде отырған ақсақал қалған етті қолымен қонақтарға, жас балаларға асатады. Бұрындары ауыл балалары ет асаймыз деп қонақ келген үйдің қасында жүретін болған. Әрине, мұндағы басты мақсат – етке тою емес, керісінше құрметті адамның қолынан дәм тату. Бір жағынан қадірлі мейманға деген құрметтің белгісі іспеттес.

Ат тұлдау. Ер адам қайтыс болғанда мініп жүрген атының жал-құйрығын күзеп, оны бос жібереді де, өлген адамның жылында сол атты әкеліп сояды.

Аунату. Қазақтар үйіне келіп қонақ болған, қонып кеткен адамдардың отырған, жатқан жеріне «баламыз осы атасына тартсын, бойына осы атасының қасиеттері қонсын» деп балаларын аунатып алатын болған. Елге, ағайынға сыйлы азамат кіндік қаны тамған туған жеріне келгенде халық, туған-туыстары, дос-жарандары оны сол жердің топырағына аунатып алған. Шыңғыс Айтматов үйіне Мұхтар Әуезов келгенінде, ол отырған орындыққа ұлын аунатып алған көрінеді.

Аяғына жығылу. Кешірім сұраудың ең үлкен, кішіреюдің ең ауыр түрі – осы ғұрып. Оны орындағанда айыпты адам жанына абыройлы, қадірлі кісілерді ертіп алып, тисті адамның үйіне рұқсат сұрап кіріп, кешірім сұрайды. Айыбы үлкен болса, айыпкер өзі кінәлі болған адамның аяғына жығылып, оны құшақтаған қалпы жылап, кешірім сұрап, жалынған. «Аяғына жығылу» – әрі ғұрып, әрі жазаның бір түрі. Мұндайда аталарымыз «Алдыңа келсе атаңның құнын кеш» дейтін. Басты мақсат ауылдың амандығын, елдің тыныштығын, халықтың берекесін сақтау.

Байғазы беру. Үлкеннің кішіге, яғни балаға беретін сыйы. Жас ұл-қыз, бойжеткен, бозбала жаңа киім кигенде, жаңа зат алғанда аға, апа, ата-әжесінен, туған-туыстарынан оған байғазы сұрайды. Олар байғазыға ақша, мал, мүлік, әйтеуір бір зат беріп, құтты болсын айтады.

Босаға майлау. Жастар шаңырақ құрғанда немесе біреу жаңа үй алғанда жақын туған-туыстары келіп жаңа үйдің босағасына май жағу салтын жасайды. Ол осы үй берекелі, майдай жұғымды, көптің үйі болсын деген ниеттен туған. Босағасын майлаған адамға шаңырақ иелері кәде береді.

Қазан шегелеу. Жақын туыс, әзіл-қалжыңы жарасқан адамдардың үйіне екі-үш адам бірге барып: «Осы үйдің қазанын шегелей келдік» дейді. Бұл олардың түстеніп, ет жеуге келгендігі. Үй иесі оған әзілмен жауап қайтарып: «Жақсы болды, қазан шегелейтін адам таба алмай отыр едік» деп қонақжайлық танытады, әйелі ет асып қонақасы береді.

Мойнына бұршақ салу. Ертеде баласы жоқ адамдар мойнына көгеннің бұршағын салып, Құдайдан перзент сұрап жалбарынған, жылаған. Мойынға бұршақты бала тілегенде ғана салады.

Қымызмұрындық. Бие байлап, алғашқы қымыз ішу тойы. Құлын байлап, бие сауылып, сүті ашытылған соң екі-үш күн бойы жиналған қымызға ақсақалдар мен көрші-қолаңдар «қымызмұрындыққа» шақырылған. Яғни алғашқы қымыз адамдарға салтанатпен ұсынылып, «көпке бұйырсын» деген тілекпен беріледі.

Әмеңгерлік. Дәстүрлі құқықтық мәдениеттің негізгі институттарының бірі. Күйеуі өліп, жесір қалған әйелдің қайын ағасына немесе қайын інісіне, не болмаса жұбайының ең жақын туыстарының біріне тұрмысқа шығуы, некелесуі. Бұл қазақ қоғамында ерте заманнан «Аға өлсе, жеңге – мұра, іні өлсе, келін – мұра», «Әйел ерден кетсе де, елден кетпейді» деген қағидаға айналып, әдеттік заң нормасы ретінде қалыптасқан. Әмеңгерлік мәселесі ру ақсақалдарының басқаруымен қандас туыстар арасында мұқият талқыланған, ортақ ұйғарыммен шешілген. Тіпті  ұлы  Абайдың  әкесі  Құнанбай да  Ұлжанға  әменгерлікпен  үйленсе, Абайдың өзі інісі Оспан қайтыс болғанда келіні Еркежанмен некелескен. Осы  салттың  арқасында  көзі ашық  қазақ  жетімін  жылатпаған.

Қап қағар. Қыс аяқталып, көктем басталғанда ет сүрленіп, азая бастайды. Ол ет қапта болады. Сол кезде ет асылып, аздап адам шақырылады. Бұл дәстүр «ет қайтар» деген ұғымды білдіреді, ал қаптың ең соңғысын асып, бөліп жейді.

 

Нұрсерік Тілеуқабыл

Сәрсенбі, 25 Наурыз 2020 09:34

Қариялар – қазығы дәстүрімнің

Ақыл мен парасат, даналық пен өнеге жылдар жылжи бойға жиналып, ақтарып кеп қалсаң қазына іспетті шашылып түседі. Бұл қария деген қазынаның бойынан табылатын қасиеттер. Осы себепті «Қариясы бар ел қазынасы бар ел» деп халқымыз тәмсіл қалдырған-ды. Берекеміз бен ынытымағымыздың негізі, тірлігіміздің тірегі қариялардың орны кез келген қоғам үшін маңызды. 22 Наурыз мерекесіне орай дәл осындай ауданымыздың қариясы, «Алтын адам» әжелер ансамблінің мүшесі, анамыз Ұлжан Жолановамен сұхбат құрған едік.

–       Апа, кеңестік империяның көзін көрдіңіз. Өзіңіз жайлы және сол кездегі қазақ халқының дәстүрі мен салты жайлы айтып өтсеңіз.

–       Кеңестік кезең. Ауданда жалғыз қазақ тілінде білім беретін В.Молотов атындағы мектеп-интернат бар. Онда шаруа балалары оқытылатын. Осы мектепте білімнің қайнар бұлағынан сусындап, Ұлы Отан соғысының батыры Рақымжан Тоқатаевтың көзін көріп, одан сабақ алдық. Ол сынып жетекшісі болды. 1955 жылы Рақымжан Тоқатаевтың арқасында 32 оқушы мектепті үздік бітіріп, жоғарғы оқу орнына түстік.

Оны бітіріп келіп, сол кездегі Есік көмекші мектеп-интернатында мұғалім болдым. Кейіннен оған Алханбек Мәлкеев есімі берілді. «Оқу ісінің үздігі» мәртебесін алдым. Отбасын құрып дүниеге төрт ұл әкелдім. Ол кезде салт-сана, әдет-ғұрып басқа болатын. Кеңестік империяның қол астындағы кезең салт-дәстүріміздің жаңғыруына мүмкіндік берген жоқ. Тіпті тіліміз де жоғалудың аз-ақ алдында тұрды. Ол кезде орыс тілін білмей талай мәрте өз басым қиналғаным бар.

–       Ал бүгінгі дәстүрге деген халқымыздың көзқарасы қалай сіздіңше?

–       Аллаға шүкір, Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы жанданған дәстүрімізді халықты өзін-өзі тануы мақсатында бұдан да әрі жаңғыртуға бағытталған бастама болып отыр. Есімде Есік қаласының базары орналасқан жерде жастар алаңы болатын. Сол жастар алаңында 1989 жылы алғаш рет наурыз мерекесін халық болып тойлаған болатынбыз. Есік көмекші мектеп-интернатындағы қазақтар біріміз ұршық иіріп, біріміз келі түйіп, Қыдыр ата болып киініп, жалпы дәстүрімізді дәріптеп алғаш рет көрініс көрсеттік. Міне, сөйтіп құрдымға кете жаздаған халық санасы қайта жаңғырып бүгінгі күнге жетті. Ал бүгінгі дәстүрге деген көзқарас менің көңілімінен шығады. Мен «Алтын адам» әжелер ансамблінің мүшесімін. Оның құрылуына себепші болған да мен десем артық айтқандық емес. Тіл мен дәстүр, салт-санамыздың жоғалып кету қаупі туындаған кеңестік кезеңде бастама көтеріп, дәстүрді жаңғырту мақсатында құрылған ансамбль күні бүгінге дейін 26 жыл болды дәстүрлі әндерімізді шырқап, ел ішінде дәріптеп жүр. Осы ретте өз атымнан және «Алтын адам» әжелер ансамблінің атынан айта кетейін, Наурыз меркесі баршамызға құтты болсын! Жыл басы қуаныш, береке, ынтымақ алып келсін. Біз ашаршылықты да көрдік, атылдық та, Ұлы Отан соғысын да өткердік, одан бұрын жоңғар шауып «Ақтабан, шұбырынды, Алқакөл сұламаны» көрдік. Халқымның өткеніне қарап, өткерген қиыншылықтарын көрсем осыншама нәубетті көріп аман қалғанына таң қалатыным бар. Демек, ел шебіне енген «коронавирус» індеті де қазақ халқы үшін қауіпті емес. Біздің жан-дүниеміз мықты. Сондықтан сабыр етіп бұл қиындықты да қиналмай өткеретінімзге сенімім мол.

 

Әділет САРЫБАЙ

Соңғы жаңалықтар

Мам 16, 2024

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы…

Құрметті Есік қаласының сайлаушылары! Мен, Кураметов Жан Бауыржанұлы, 1989 жылы Жамбыл…
Мам 16, 2024

АЛАШТЫҢ Ардақты азаматы

«Құдай» қайта қиыпты жерге сені, Көгіме де керек деп бермес еді. Жерге де ортақ бір бала,…
Мам 16, 2024

Семья под защитой закона

Проблема семейно-бытового насилия актуальна в общемировом масштабе. Не является…
Мам 06, 2024

Көрікті көлге көңіл бөлінді

Бүгін «Таза Қазақстан» экологоиялық акциясының аясында Есік көлінде «Мөлдір бұлақ»…
Мам 04, 2024

Еңбегіңді арнай білсең ел үшін, Сол…

 Ел қорғанысының әлсіз болуға еш хақысы жоқ. Әлемде геосаяси мәселелер өршіп тұрған шақта…
Мам 04, 2024

Танк жүргізуші ТЕМІРҚҰЛОВ

Ұлы Отан соғысы кезіндегі алмағайып заманда, от пен оқтың ортасында жүрген жауынгерлердің…
Мам 04, 2024

«АЙБЫН» ордені БАТЫРЛАР есімімен…

«Адал адам – адал еңбек – адал табыс» тақырыбында өткен Ұлттық құрылтайдың үшінші…
Мам 04, 2024

«АЙБЫН» ордені БАТЫРЛАР есімімен…

«Адал адам – адал еңбек – адал табыс» тақырыбында өткен Ұлттық құрылтайдың үшінші…

Күнтiзбе

« Мамыр 2024 »
Дс Сс Ср Бс Жм Сб. Жк
    1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31    

Кез келген материалды
көшіріп басу үшін
mezet.kz - ке гиперсілтеме
қою керек 

Яндекс.Погода

 

https://kurs.kz/ - Курсы валют в обменных пунктах г. Алматы и других городах Казахстана

Жарнама

для детей, достигших 12 лет