Иә, тәуелсіздік алған жылдардағы ауыр дағдарысқа қарамай ел астанасын көшіруіміз білген адамға нағыз фантастиканың өзі. Олай дейтініміз ол жылдары КСРО-ның қанқұйлы тырнағынан әрең аман шыққан республикалар үшін жаңа астана салу түгілі, тұралап тұрған экономикасын аяқтан тұрғызудың өзі мұң болатын. Әрине, астана ауысқанда қарсы болғандар аз емес. Десе де отыз жылға жуық тарихымыз оның дұрыс шешім болғанын дәлелдеп берді. Қазіргі уақытта шағын ғана қалашықтан пайда болған астанамыз республикадағы үлкен үш мегаполистың біріне айналып үлгерді. Осындай күрделі кезеңде бой түзеп, салтанатымен әлемге танылған елордамыздың мерейлі күнінде оның қысқаша тарихына тоқталып өткенді жөн көрдік.
Ерке Есілдің жағасында орналасқан, жаңа ғасыр ғажабы-нан жаралған ертегідей елорда, әлемдегі ең жас қала – ол біздің астанамыз. Кең даладағы жай қала ғана емес, саяси ерік-жігер, үкілі үміт, көркею мен тәуелсіздігіміздің көрінісі әрі нышаны іспеттес. Астана шаңырағы әлі де шарықтай түспек. Нұр-Сұлтан – Қазақстанның астанасы. Ал, Қазақстан – Шығыс Еуропа мен Орталық Азияда орналасқан мемлекет.Тарихқа бай Сарыарқаның ұлан-байтақ жерінде, қазақ жерінің қасиетті орталығында мемлекетіміздің жаңа астанасының бой көтеруі, жаңа бір мәдени-ғылыми, саяси ортаның шоғырлануы, Отанымыздың көркем, сәулетті, қуатты орданың дүниеге келуі – игіліктің нышаны деп білуіміз шарт.
1991 жылы Қазақстан тәуел-сіздігін алғаннан кейін, ел астанасын оңтүстіктен орталыққа қарай көшіру мәселесі көтерілді. Қазақстанның сол кездегі президенті Нұрсұлтан Назар-баевтың тапсырмасымен елдің жаңа астанасын орналастыруға оңтайлы қаланы анықтау мақса-тында республиканың бүкіл аумағы мұқият зерттелді. Талдау қорытындылары барлық нұсқа-ның ішінен ең қолайлысы Ақмола қаласы екенін көрсетті.
Бұл туралы Елбасы өзінің «Еуразия жүрегінде» атты кітабында: «Ақмола Қазақстан-ның географиялық орталығы деуге болатын, Қазақстан экономика-сының өрлеуінде жетекші де өскелең нүктелері болып отырған маңызды шаруашылық өңірлерге жақын орналасқан. Қала ірі көліктік арналардың қиылысында, тоғыз жолдың торабында тұр. Бұдан басқа, қала Қазақстан үшін көптеген шет елге шығудың мейлінше төте жолы – трансеуроазия арналарына таяу қоныстанған», – деп жазған еді.
Қазақстанның заманға лайық жаңа астанасын салу идеясы тұңғыш президент Нұрсұлтан Назарбаевқа тиесілі екені баршаға аян. Қазақстанның Жоғарғы кеңесі 1994 жылы 6 шілдеде Назарбаевтың ұсыны-сымен елорданы Алматыдан Ақмолаға ауыстыру туралы шешім қабылдайды. Араға үш жыл салып, 1997 жылы 20 қазанда Елбасы астананы ауыстыру туралы жарлыққа қол қояды. Осы құжатқа сай Ақмола Қазақстанның астанасы құқығын 1997 жылдың 10 желтоқсанынан бастап иеленді. Деректерге сүйенсек, елорданы ауыстыру туралы шешім қабылданған кезде, Астана (қазіргі Нұр-Сұлтан) халқының саны 290 мыңдай ғана болған екен.
Жаңа астананың ресми тұсаукесер тойы 1998 жылдың 10 маусымына белгіленді. Бұл күн 2006 жылға дейін астананың туған күні ретінде мерекеленіп келді.
Кейінірек парламент депутаттары заңға тиісті түзетулер енгізіп, мемлекеттік мейрамның датасы 6 шілдеге ауыстырылды.
Айта кетсек, Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың туған күні елорда күнімен тұспа-тұс келіп тұр.
Бүгінгі Астананың аумағында барлық уақытта қоныстар болған. Көне мен замандас зерттеушілер-дің еңбектерін мұқият оқығанда, Ақмоланың даласы әр түрлі этностар мен мәдениеттер бірлесіп өзара әрекет жасаған, жанасқан жер екендігіне сену қиын емес. Біздің заманымызға дейінгі бірінші мыңжылдықтың ортасында да бұл даланың жазығында көне грек тарихшысы атап өткен Дала жолы созылып жатқан. 1998 жылы Астанадан 5 шақырым қашықта археологтар орта ғасырлық Бозоқ қалашығын ашқан. Дәл осы Астананың аумағы жерінен Сібір – Орта Азия керуен жолы XVI ғасырда жүрген. Бозоқ Қыпшақ хандығының астанасы болған.
Заманауи қала ретіндегі тарихы 1832 жылы Есіл өзенінің жағасындағы Қараөткел шатқа-лында Ақмола бекінісі негізінде пайда болды. 1863 жылы Ақмола ресми түрде округтік қала ретінде жарияланып, 1960 жылы еліміздің солтүстік облыстары кіретін тың өлкесінің орталығы болды. 1961 жылға дейін ол Акмолинск, 1961 жылдан 1992 жылға дейін Целиноград, ал 1992 жылдан бастап 1998 жылға дейін Ақмола аталып келді.
1998 жылы 6 мамырда президент жарлығымен Ақмола қаласының атауы Астана болып өзгертілді. Сол жылдары елорда атауына қатысты түрлі ұсыныстар айтылған еді.
2019 жылдың көктемінде елорда атауы тағы өзгерді. Қазақстанның екінші президенті 2019 жылы 20 наурызда ұлықтау рәсімінде ел астанасын республиканың тұңғыш прези-дентінің құрметіне Нұр-Сұлтан деп атауды ұсынды.
Тоқаевтың бұл ұсынысын парламент пен қалалық мәслихат депутаттары бірауыздан қолдады. Осылайша 23 наурызда мемлекет басшысы тиісті жарлыққа қол қойды. Содан бері қала атауы Нұр-Сұлтан болып аталып келеді.
Н.Тілеуқабыл
