Өткен 2021 жылдың наурыз айында Еңбекшіқазақ ауданына әкім болып тағайындалған Әлібек Әскербекұлы Жақанбаевқа газетіміздің редакциясы өткен жылдың әлеуметтік-экономикалық дамуының нәтижелері жайында және жаңа 2022 жылға қойылып отырған мақсат-міндеттер туралы сұрақтар қойған еді. Сөз басында Әлібек Әскербекұлы аудан әлеуметтік-экономикалық дамуының үш бағытын:
бірінші бағыт – өңір экономикасының тұрақты дамуы;
екінші бағыт – өмір сүру үшін жайлы және қауіпсіз аудан құру;
үшінші бағыт – өмірдің жаңа сапасын қамтамасыз етуді
айқындай келе әр бағытты салалар бойынша тарқатып берген еді.
2021 жылы ауданның экономикалық дамуының негізгі көрсеткіштерінің тұрақты өсуі байқалады. Атап айтқанда, биылғы жылы ауданның барлық салалары бойынша 4 563 жұмыс орны ашылды, оның 2 661 тұрақты. Жұмыссыздық деңгейі 4,6%. 11 айдың қортындысы бойынша орташа айлық жалақы 213 157 теңгені құрады.
Ауыл шаруашылығы
Еңбекшіқазақ ауданы айтарлықтай өндірістік және экономикалық әлеуеті бар ауыл шаруашылық аймаққа жатады. Ауыл шаруашылығы өндірісінде 9 809 шаруа қожалығы және 396 заңды тұлға жұмыс жасайды, бұдан басқа 54 мыңға жуық ауланың тұрғындары мал және құс өсірумен, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімдерін үй жағдайында өсірумен айналысады.
2021 жылы ауыл шаруашылық өнімінің көлемі 170 млрд. теңгеге жетті. Ауданда ауыл шаруашылығы мақсатындағы 361,6 мың гектар алқап бар, оның ішінде егістік – 85 617 гектар, суармалы – 77,6 мың гектар.
2021 жылы дәнді дақылдар алқабы 37 296 гектарды құрады, оның ішінде жүгері 25 012 гектар, майлы дақылдар 11 049, картоп 6 160, көкөніс алқабы 9 698 гектар.
Ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдеу кезінде 4 787 гектарда су үнемдеу технологиясы қолданылады. Жеміс-жидек алқабы 9 768 гектар, жүзім 2 863 гектарды құрайды. Барлығы 19 жеміс және 2 көкөніс сақтау қоймасы бар, жалпы сыйымдылығы 35 360 тонна.
Ағымды жылы 194,1 мың тонна дәнді, 29,1 мың тонна майлы дақылдар, 291,1 мың тонна көкөніс, 54,1 мың тонна жеміс жиналды.
Ауданда қуаттылығы 4 100 ірі қара малға арналған 6 ірі бордақылау алаңы жұмыс жүргізуде. 600 басқа арналған 21 сүт-тауарлы фермасы бар.
Жыл басынан бері құны 7,1 млрд.теңге болатын 8 жоба іске асырылды, оның ішінде 2 260 басқа арналған 3 мал бордақылау алаңы, сыйымдылығы 3 600 тонна жеміс сақтайтын қойма іске қосылды, 245 гектар алқапқа интенсивті бақ отырғызылды. Нәтижесінде 105 тұрақты, 270 маусымдық жұмыс орны құрылды.
Аудандағы өзекті мәселелердің бірі – мал жаюға арналған жайылым жерлерді анықтап беру. Осы мәселені шешу мақсатында, 18 488 гектар жайлым, қосымша 22 ауылдық округтің 98 мың гектар жайылымы аудан әкімдігінің қаулыларымен тұрғындарға мал жаю үшін бекітіліп берілді.
2022 жылы өсімдік шаруашылығында 262 гектар алма бағын отырғызу және сыйымдылығы 13 600 тонна жеміс сақтау қоймаларын іске қосу жоспарлануда.
Мал шаруашылығында 320 бас ірі мал сатып алуды, 3 000 басқа арналған 2 бордақылау алаңын, 400 басқа арналған 1 сүт-тауарлы фермасын, сондай-ақ 500 басқа арналған 1 мал сою цехын пайдалануға беру көзделуде.
Бүгінгі күнде Шелек өңірінде «Наурыз Агро» компаниясымен жылына 50 мың тонна құс етін өндіретін жобалық құны 40 млрд. теңге болатын құс фабрикасының құрылысы бойынша келіссөздер жүргі-зілуде.
Мемлекет басшысы «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында еліміздің балық саласын дамытуға ерекше назар аудару қажеттігі туралы атап өтті. «Балық шаруашылығын дамытудың 2021-2030 жылдарға арналған бағдарламасы» ағымдағы жылдың сәуір айында бекітілді. Бүгінгі таңда Үкімет қабылдаған бастамалардың арқасында ауданда балық шаруашылығы айтарлықтай сәтті дамуда. Өңірімізде 6 балық шаруашылығы («Рудаков» ШҚ, «MG» ШҚ, «Халық балық» ЖШС, «Амиркулов» ШҚ, «Гидросервис» ЖШС, «Аманат Фиш» ЖШС) 419 тонна тауарлы балық өндірумен айналысады. Өндірілетін балық түрлері: бахтах (форель), бекіре, тұқы (карп), ақ амур, күміс тұқы.
Жеке кәсіпкер «Елгезеков» 2022-2023 жылдары Балтабай ауылдық округінде 13,2 гектар алқапта жылына 100 тонна балық өндіретін балық шаруашылығын іске қосуды жоспарлап отыр. Жобалық құны 120 млн. теңге, 6 жұмыс орны ашылады.
Тоқтап қалған шаруашылықты қайта жаңғырту мақсатында «Халық балық» ЖШС 2022-2027 жылдары жалпы аумағы 1050 гектарда, жобалық құны 7,2 млрд.теңге болатын жылына 1000 тонна балық (тұқы, бахтах, бекіре) өндіретін шаруашылық құруды жоспарлап отыр. Жоба бойынша 200 жаңа жұмыс орнын ашу көзделуде.
2022-2024 жылдары «MG» шаруа қожалығы 150 млн. теңгеге өндірісін 3 гектарға кеңейтіп, қосымша 200 тонна балық өсіруді жоспарлауда. 10 адам жұмыспен қамтамасыз етілетін болады.
Сонымен қатар, 2023-2025 жылдар аралығында Бартоғай су қоймасының маңында «Synergy CH» ЖШС 113,3 гектарда жылына 400 тонна балық өндіретін балық шаруашылығын іске асыруды, 25 жұмыс орнын ашуды жоспарлауда. Жоба құны 475 млн. теңге.
2022 жылға ауыл шаруашылық өнімі 176,7 млрд. теңгеге артады деп жоспарлануда.
Өнеркәсіп
Аудан өнеркәсібінде 125 кәсіпорын жұмыс істейді, оның ішінде өңдеу өнеркәсібінде 81, кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді қазу 19, электрмен жабдықтау, газ, бу беру бағытында 3 және сумен жабдықтауда 22 кәсіпорын қызмет көрсетеді. Ағымдағы жылы өнеркәсіпте 51,8 млрд. теңгенің өнімі өндірілді.
Аудан өнеркәсібінде өңдеуші сала басым, ол жалпы өндірістің 89,4 % алады. Атап айтқанда, сүт өнімдерін өндеуші «Фуд Мастер» компаниясы, «Адал» АӨК АҚ, «Иссык» көкөніс консервілеу зауыты, «Голд Продукт», «Дионис», «Арбаваин» шарап зауыты.
Сонымен қатар, ауданда кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді қазу саласында «Кентас» серіктестігі, «АДСК» асфальт-бетон өндіріуші зауыт, «ДСУ-13» жол-құрылыс кәсіпорны жұмыс атқарады.
Ағымдағы жылы Есік қаласында «Глобал – Ретаил» серіктестігі жобалық қуаты 7600 тонна сары май және маргарин өндіретін жобалық құны 844 млн. теңгені құрайтын зауытты іске қосты.
Жаңашар округінде «Наниев» шаруа қожалығы жоба құны 270 млн. теңгені құрайтын 4 000 тонна өнім сақтайтын қойма және тәулігіне 24 тонна соя өңдейтін цехтың құрылысын аяқтап, бүгінгі күні іске қосу рәсімдері жүргізілуде.
Энергетика саласы бойынша ауданда қуаты 13,9 МВт 5 су және қуаты 14 МВт 2 жел электр станциясы жұмыс жүргізуде (Есік өзенінің бойында қуаты 12,5 МВт төрт ГЭС, Түрген өзенінің бойында 1,4 МВт бір ГЭС және қуаты 14 МВт 2 ЖЭС).
Шелек дәлізінің айналасында жел энергиясының әлеуеті зор. Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, жаңартылған энергия көздерін іске қосу мақсатында ағымдағы жылы Масақ округінде «ВЭС Нұрлы» серіктестігі құны 1 млрд. 546 млн. теңге болатын, қуаты 4,5 МВт жел электр станциясын іске қосты.
Осы бағытта «Жерұйық Энерго» серіктестігі бүгінгі күні қуаттылығы 50 МВт жел электр станциясының құрылысын жүргізуде. Жобаның құны 16 млрд. теңге, биылғы жылы 3,3 млрд теңге инвестиция тартылды.
Аудан бойынша энергетика саласында жалпы қуаты 28 МВт құрайтын 7 жоба іске қосылды, онда 57 жұмыс орны құрылды.
Өнеркәсіп өндірісі дамуының оң динамикасын сақтай отырып 2022 жылы 2 500 тонна жеміс-жидек сақтау және өңдеу цехтарының құрылысы, 2 жел электр станциясының (50 МВт және 10 МВт) және бір суэлектр станциясының (10 МВт) құрылысын іске асыру жоспарлануда. Нәтижесінде 2022 жылға өнеркәсіп өнімінің көлемін 54,3 млрд. теңгеге жеткізу көзделуде.
Инвестиция
2021 жылы ауданға 47 млрд. теңге инвестиция тартылды, нақты көлем ин-дексі 2020 жылға 101 %-ды құрады.
Тартылған инвестициялардың құрылымы бойынша:
– бюджет қаражатының үлесі 21,7 % (9,2 млрд. теңге)
– жеке инвесторлардың қаражат үлесі 78,3 % (33 млрд.теңге).
Әлеуетті инвесторлармен тиісті жұмыстар жүргізу нәтижесінде, 2022 жылы 50,2 млрд. теңгеден астам сомаға 19 инвестициялық жобаны іске асыруды жоспарлап отырмыз. 363 адам жұмыспен қамтылады.
Ауыл шаруашылығында 13 жобаға 11,2 млрд. теңге инвестиция тартылып, 287 жұмыс орнын ашу жоспарлануда.
Өнеркәсіп пен энергетика саласында инвестиция көлемі 29,9 млрд. теңге болатын 4 жобаны іске асыру көзделуде. 55 адам жұмыспен қамтылады.
Туризм саласында 2 жобаға 611 млн. теңге инвестиция тартылып, 21 адамға қосымша жұмыс орны ашылады.
«Ескене» серіктесігі жол бойындағы сервис (600 млн. теңге 15 жұмыс орны) және «Ким» туристік базасының құрылысын жүргізеді (11 млн. теңге, 6 жұмыс орны).
Шағын және орта бизнес
Нарықтық экономика мен еркін бәсекенің күш алуы кәсіпкерлікті жандандыруға тікелей байланысты. Мемлекет басшысының шағын орта бизнеске қолайлы жағдай жасау керектігі туралы үндеуін назарға алып, ауданда бизнеске жан-жақты қолдау көрсетілуде. Шағын және орта бизнесте жұмыс істеп тұрған субъектілер саны 19 296, оларда 34 873 адам жұмыспен қамтылған.
Жыл басынан бері құны 1,3 млрд. теңгеге 21 орта және шағын жаңа бизнес нысандары ашылып, 72 адам жұмыспен қамтылды (12 сауда нысаны, 5 қызмет көрсету нысандары, 2 мейрамхана, 1 мал бордақылау алаңы, 1 наубайхана).
2021 жылдың қорытындысы бойынша шағын және орта бизнесте 130 млрд. теңге өнім өндіріліп және қызметтер көрсетілді. Бұл 2020 жылмен салыстырғанда 5,8 % -ға артық. 2022 жылы аталған көрсеткіш 136,4 млрд. теңгені құрайды деп жоспарлануда.
2021 жылдың басынан «Бизнестің жол картасы-2025» мемлекеттік бағдарламасы аясында 73 жобаға 2 млрд. 733 млн. теңге бөлінді.
Оның ішінде:
– Пайыздық мөлшерлемені субсидия-лау бағыты бойынша13 жобаға 2 млрд. 470 млн. теңге;
– Ішінара кепілдендіру бағыты бойын-ша 53 жобаға 247,9 млн. теңге;
– Жаңа бизнес-идеяларды іске асыру үшін ауданымыздан 7 шағын кәсіпкерлік субъектілеріне 15,5 млн. теңге көлемінде мемлекеттік гранттар берілді.
Туризм
Ауданымыздың табиғи ресурстары Іле-Алатауының ландшафттары, таулы көлдер, өзендер, минералды су көздері және басқалары туризмнің дамуына қолайлы жағдай жасайды. Ауданда 20 нысан туризм саласында қызмет етуде. 2021 жылы 37 224 адамға 71,6 млн. теңгенің қызметі көрсетілді.
Түрген шатқалында 1 қонақ үйі, 3 демалыс үйі, 3 сауықтыру лагері халық игілігіне жұмыс істеуде.
Ауданымызда форель өсірумен айна-лысатын «Форель Kz» серіктестігі Іле-Алатау Ұлттық табиғи саябағы аумағында отбасымен демалуға арналған туристік-сауықтыру кешенін ашуды жоспарлап отыр.
2022 жылға 38 мың адамға 73,5 млн. теңгеге қызмет көрсету жоспарлануда.
Салықтар
2021 жылы мемлекеттік бюджетке 21,1 млрд. теңгеден астам салық түсті. 2020 жылға өсу қарқыны 8,2 %-ды құрайды.
11 айда шағын, орта бизнестен 6,8 млрд. теңге салық түсті, бұл былтырғы жылға қарағанда 22,4 %-ға артық, шағын орта бизнестен түскен салықтың үлесі жалпы көлемнің 33,9 %-ын құрайды.
2022 жылы экономиканың салаларында (ауыл шаруашылығында, өнеркәсіпте, туризм саласында) 19 жобаны іске асырудың арқасында, кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдай жасау, «Бизнестің жол картасы-2025» және «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы аясында бизнеске қолдау көрсету арқылы, болжам-мен 23,6 млрд. теңгенің салық түсімдері күтіледі, 2021 жылға қарағанда өсім 11,2 %-ды құрайды деп жоспарлануда. Оның ішінде аудандық бюджетке 7,0 млрд. теңге салық түседі деп болжануда.
Құрылыс
2021 жылдың қорытындысы бойынша құрылыс жұмыстарының көлемі 16,2 млрд. теңгеге жетті. Бүгінгі күнде Есік қаласындағы екі 60 пәтерлі және Шелек ауылындағы 60 пәтерлі тұрғын үйдің құрылысы, сонымен қатар осы үш үйдің инженерлік-коммуникациялық инфрақұры-лымдарын жүргізу және абаттандыру жұмыстары жүргізілуде.
Тұрғын үйді пайдалануға беру
Өткен жылы 11 айда 48,6 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді. 2022 жылы 49,3 мың шаршы метр тұрғын үйді пайдалануға беруді жоспарлаймыз, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 4,9 %-ға артық.
Бүгінгі күні ауданның әлеуметтік-экономикалық дамуы бағытында 57 жоба іске асырылуда, атап айтсақ:
– «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында 3,7 млрд. теңгеге 17 жоба (10 жоба бойынша құрылыс жүргізілуде, 7 жоба бойынша ЖСҚ әзірленуде). Жобалар 2022 жылға ауыспалы;
Осы бағдарлама шеңберінде ауданда тұрғын үй құрылысына және инфрақұрылымдарды жақсарту бойынша бірқатар іс-шаралар атқарылуда. Ағымдағы жылы 3 ауылдық округте 349 гектар жерге (Шелек ауылында 237, Ақши ауылында 90 және Алға ауылында 22 гектар) жеке тұрғын үй құрылысы үшін инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымдар жасалуда. Жобалар 2022 жылға ауыспалы, 2022 жылға 1,6 млрд. теңге қаражат қарастырылып, бұл жұмыстар жалғасын табады.
2022 жылға Қайназар ауылында 24 гектарға жеке тұрғын үй құрылысы үшін инженерлік-коммуникациялық инфрақұры-лымдарын жүргізуге 461,5 млн. теңге қарастырылды.
– «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында 1,3 млрд. теңгеге 22 жоба іске асырылуда (1 жоба құрылыс, 21 жоба сумен кәріз реконструкциялауға ЖСҚ даярлау). 13 жоба бойынша жобалық сметалық құжаттамалар әзірленуде.
– «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы аясында 481,2 млн. теңгеге Ұлтарақов ауылының су құбырлары қайта жаңғыртылуда.
– «Жұмыспен қамту жол картасы» бағдарламасы аясында 1,9 млн. теңгеге 1 жоба іске асырылуда.
– «Өңірлерді дамыту» бағдарламалары шеңберінде 217,8 млн. теңгеге 17 жоба (12 ауылдың көшелеріне ағымды жөндеу, 2 ауылдың су құбырларына ағымды жөндеу, 2 ауылдың саябағын абаттандыруға және 1 ауылдың көпіріне ағымды жөндеу).
Атқарылып жатқан жұмыстарға қарамастан, тұрғын үй мәселесі қазіргі уақытта ең өткір тақырыптардың бірі болып табылады. Аудан бойынша бүгінгі күнге тұрғын үй кезегінде барлығы 3 665 азамат тіркелген. Оның ішінде, 633 көп балалы отбасылар, 924 жетім балалар, 1 191 халықтың әлеуметтік жағынан осал топтары, 915 бюджеттік сала қызметкерлері, апатты тұрғын үй иелері – 2 отбасы.
Азаматтарды жеке тұрғын үй құры-лысына арналған жер учаскелерімен қамтамасыз ету маңызды мәселенің бірі, бүгінгі күнге кезекте 22 227 азамат тұр. Тұрғын үй мәселесін шешу мақсатында, Есік қаласындағы үш 40 пәтерлі тұрғын үйдің құрылысына жобалық құжаттар мемлекеттік сараптамаға даярлануда.
Бүгінгі күнде, Өрікті ауылында 12,6 гектарға жеке тұрғын үй құрылысының инженерлік-коммуникациялық желілерін жүргізу үшін жобалық құжаттар әзірленуде.
Коммуналдық шаруашылық
Халықты сапалы ауыз сумен толықтай қамтамасыз ету – өзекті мәселе. Аудан бойынша коммуналдық сумен жабдықтау жүйелерінің жалпы ұзындығы 911,6 шақырымды құрайды, оның ішінде 185 км коммуналдық меншікте, 726,6 км жеке меншікте. Аудандағы 79 елді мекеннің 71-інде ауыз су құбырлары орталықтандырылған, яғни 89,9 %, ал қалған 8 ауыл орталықтандырылмаған.
2020 жылы басталған 8 ауылды және Есік қаласын ауызсумен қамтамасыз ететін «Еңбекшіқазақ топтық су құбырының» құрылыс жұмыстары жүргізілуде (жалпы сметалық құны 4,5 млрд. теңге). Бүгінгі күнде құрылыс-монтаждық жұмыстарының 90 %-ы аяқталып, 45 шақырымның 44 шақырымы салынды. Игерілген қаражат 3,6 млрд. теңге. Құрылыс жұмыстары осы жылдың мамыр айында аяқталады. Осы жобаны іске асыру нәтижесінде 105 мың халқы бар 8 елді мекен және Есік қаласы сапалы ауызсумен қамтылатын болады.
Тұрғындарды сапалы ауызсумен қамту мәселесін кезең-кезеңмен шешу мақсатында, ағымды жылы 17 елді мекеннің ауыз су құбырын қайта жаңғырту және құрылысына жобалық құжаттамалар әзірленуде.
2022 жылы бюджеттен Нұра ауылындағы (жобалық құны 962 млн. теңге) сумен жабдықтау жүйелерін қайта жаңғыртуға бастапқы 50 млн. теңге, Балтабай ауылы сумен жабдықтау жүйесін ағымдағы жөндеу жұмыстарына 60 млн. теңге, Саймасай ауылының су ұңғымаларын ағымдағы жөндеуге 50 млн. теңге бөлінеді. Одан бөлек, 2022 жылға қаражат бөлу үшін «Nur Otan» партиясының сайлауалды бағдарламасының Жол Картасына енген Қазақстан, Ащыбұлақ ауылдарының сумен жабдықтау жүйелерін қайта жаңғырту жұмысына (жоба құны 1,5 млрд.теңге), Бірлік, Ақбастау ауылдарында су құбыры желілеріне ағымдағы жөндеу жүргізу үшін 60 млн. теңгеге өтінім облыстық басқармаларға берілді (жобалық құжаттары дайын).
Кәріз жүйелері
Ауданның 12 елді мекенінде кәріз жүйелерінің жалпы ұзындығы 196,6 км, оның ішінде коммуналдық меншікте 85 км. Қолданыста 97 км. Тозуы 70 %-ды құрайды.
Ағымдағы жылы Шелек ауылындағы кәріз құбырларын қайта жөндеу жұмыста-рына 900 млн. теңге бөлініп, құрылыс жұмыстары жүргізілуде (жоба құны 2,4 млрд. теңге). Құрылысты аяқтауға қосымша 905 млн. теңге қажет, 2022 жылға 259,7 млн.теңге қарастырылды.
5 елді мекенде (Есік қаласы, Түрген, Бәйдібек би, Бәйтерек, Қазақстан) ұзындығы 80 км кәріз жүйелерін қайта жаңарту қажет, 3 елді мекеннің (Есік, Түрген, Бәйдібек би) жобалық құжаттамалары әзірленуде.
2022 жылы «Өңірлерді дамыту» бағдарламасы аясында 21 жобаға 227,6 млн. теңге қарастырылуда, оның ішінде 9 ауылды абаттандыру, 5 ауылдың жолдарына ағымдағы жөндеу, 2 көпірге ағымды жөндеу, 4 ауылдың электр жүйелеріне және 1 ауылдың су құбырына ағымдағы жөндеу жұмыстарын жүргізу жоспарлануда.
Абаттандыру
Қазіргі уақытта аудан тұрғындары үшін қолайлы, өмір сүруге жайлы ортаны құру – негізгі бағыттардың бірі. 2021 жылы ауданның елді мекендерін абаттандыруға 1,8 млрд.теңге, ал санитарлық тазалауға 242,3 млн.теңге бөлінді. 15 600 ағаш көшеті отырғызылды.
Есік қаласының Марат Ысқақ көшесін, аудандық мәдениет үйінің, Жәнібек пен Керей хандар ескерткішінің, орталық стадион, Шелек ауылдық округі әкімдігінің аумағын, Шымболатов атындағы саябақты абаттандыру жұмыстары жүргізілді.
Ауданымыздың орталығы Есік қаласын көркейтуді қолға алып, Есік өзенінің жағалауын (жобалық құны – 931млн. теңге) абаттандыру жұмыстары басталды. Былтыр құрылыстың 1-кезеңі басталды. Жобаны аяқтауға 2022 жылға 598 млн.теңге бөлуге өтінім берілген болатын, 230,8 млн.теңге бюджеттен бөлінді. Жоба іске асқанда тұрғындар және қала қонақтары өзен бойында демалып, серуендеуге қолайлы жағдай туады.
Сонымен қатар 2022 жылыда елді мекендерді абаттандыру және санитарлық тазалау жұмыстары жалғасын табады, осыған орай:
– Есік қаласын және 25 ауылдық округті абаттандыруға 167 млн.теңге және санитарлық жұмыстарына 160,5 млн.теңге;
– Бартоғай округіне қарасты Бижанов ауылындағы Д.Қонаев атындағы аллеяны абаттандыруға 49,4 млн теңге;
– Қазақстан ауылының саябағын абаттандыруға 30,3 млнтеңге;
– Шелек қоғамдық демалыс аймағын абаттандыруға 65,5 млн. теңге қаражат қарастырылды.
Қаланың шырайын сәулеттік жобалар ашады, осыған орай Есік қаласы және Шелек ауылының көпқабатты үйлерін бірыңғай сәулеттік келбетке келтіруге 2022 жылға 252,9 млн. теңге бөлу үшін бюджеттік сұраныс жасалды.
Жарықтандыру
Өткен жылы елді мекендердің көшелерін жарықтандыруға 378,1 млн.теңге бөлінді. 5 елді мекенде (Ащысай, Ащыбұлақ, Бәйтерек, Жаңашаруа, Қызылшарық) жарықтандыру жүргізу үшін жобалық сметалық құжаттар даярлануда. Бұл бағытта «Сайман» ЖШС мемлекеттік-жеке меншіксерістестік аясында жұмыс жүргізуде.
2022 жылға бюджеттен 7 ауылдың көшелерін жарықтандыруға 171,1 млн. теңге (Қазақстан, Шелек, Достық, Арна, Ащысай, Қаратұрық, Қаракемер) және 3 ауылға (Қаракемер, Сатай, Талдыбұлақ) трансформатор орнатуға 9 млн теңге қарастырылды.
Тұрмыстық қалдықтарды жайластыру
Қоршаған ортаны ластанудан қорғау, тұрмыстық және өнеркәсіп қалдықтарын жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеу проблемасы да назардан тыс қалмады. Осы орайда «Алатау Тазалық» ЖШС тарапынан Ташкенсаз ауылдық округінде полигон жобасы мемлекеттік сараптамаға өткізіліп, 15 гектар жер телімі бөлінді. Шелек өңірі бойынша инвестор қарастырылуда.
Аудан бойынша қоқыстарды уақытша тастауға 31 жер телімінің мемлекеттік актілері дайындалып, 89,9 гектар жер телімі жергілікті әкімдіктерге берілді.
Газдандыру
Газ құбырларына қосылатын 79 елді мекеннің 65-і газдандыруға жатады, аула саны – 47313, бүгінгі күнге 9 елді мекен-де газ тарту жұмыстары жүргізілуде, 12301 аула көгілдір отынға қосылды, яғни 26%-ды құрап отыр.
Бүгінгі күнде жүргізілген газ құбырлары-ның ұзындығы 449,3 шақырымды құрайды. Ауданды газдандырумен «АПЛ констрашн» (Есік, Шелек, Түрген), «Газ трейд сервиз» (Бәйтерек, Ават, Жаңашар), «Спецстройбранд» (Қайназар, Рахат, Азат) мекемелері айналысады.
Ауданда газдандыру 2017 жылдан басталды, алайда бүгінгі күнге дейін газдандыруға бюджеттен қаражат бөлінбеген, тек қана жеке инвесторлар тарапынан жүргізілуде. «ЖетісуОблГаз» мекемесіне және облыстық энергетика және ТҮКШ басқармасына 23 ауылды газдандыруға ұсыныс берілді (Есік өңірінен 9 ауыл: Таутүрген, Ташкенсаз, Ақши, Балтабай, Бірлік, Бәйдібек би, Қаракемер, Талдыбұлақ, Сатай. Шелек өңірінен 14 ауыл: Қаратұрық, Қайыпов, Қаражота, Қызылшарық, Қорам, Көлді, Лавар, Малыбай, Тауқаратұрық, Достық, Ащысай, Бәйсейіт, Қазақстан, Ащыбұлақ).
Жол инфрақұрылымы
Аудандағы жалпы автомобиль жолдарының ұзындығы 2555 км құрайды, оның ішінде республикалық маңызы бар автожолдар – 391 км, облыстық маңызы бар автомобиль жолдары – 627,3 км, ал аудандық маңызы бар жолдар – 1330 км және ішкі шаруашылық жолдары – 206,7 км.
2021 жылы барлық санаттағы жолдарды жөндеп, күтіп ұстауға бөлінген қаражат 4,1 млрд. теңгені құрады, оның ішінде аудандық маңызы бар жолдарға 1,2млрд. теңге бөлінді.
Жөндеу жұмыстарымен 610,8 км жол қамтылды. Оның ішінде:
– республикалық маңызы бар автомобиль жолдары – 200,3 км;
– облыстық маңызы бар автомобиль жолдары – 281,6 км;
– аудандық маңызы бар автомобиль жолдары – 128,9 км.
2022 жылға Есік қаласы және ауылдық елді мекендердің жолдарына орташа жөндеу жүргізуге 282,5 млн.теңге, ағымдағы жөндеуге және қысқы күтіп ұстауға 295,1 млн.теңге қарастырылды. Қауіпсіздікті қамтамасыз етуге (бағдаршамдарды күтіп ұстау, жол белгілерін орнату, жолақтарды жүргізу, стробоскоп орнату) 55,4 млн. теңге бөлінеді.
Әлеуметтік қолдау
Азаматтардың әлеуметтік әл-ауқаты – ауданның тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуының көрсеткіші. 2021 жылдың 11 айында 3619 отбасына 1,3 млрд. теңге көлемінде атаулы әлеуметтік көмек төленді, осы жылға 3430 отбасына 2,5 млрд. теңге төлеу жоспарлануда.
Атаулы әлеуметтік көмек алушы отбасыларының бір жастан алты жасқа дейінгі 4323 балаға 201,9 млн теңгенің кепілдендірілген әлеуметтік пакеттер мен тұрмыстық химиялық тауарлары берілді, биыл 4548 балаға 332 млн. теңгенің пакеттерін беру көзделуде.
Ауданда мүмкіндігі шектеулі азаматтар саны – 7022, жұмысқа қабілетті 2 162 мүмкіндігі шектеулі азаматтың 144-і жұмысқа орналасты.
Аудан бойынша 1247 аз қамтылған отбасына 48,4 млн. теңге тұрғын үй көмегі берілді, 2022 жылға 1303 отбасына 55,1 млн. теңге төлеу жоспарланды.
Ауылдық жерде жұмыс істейтін 7131 әлеуметтік сала және ветеренария мамандарына отын сатып алуға 105,8 млн. теңге берілді, 2022 жылға 6514 адамға 98,8 млн. теңге төленеді.
2021 жылдың 11 айында 676 мүгедекке 79,7 млн. теңгенің тазалық құралы, 622 мүгедекке 22,3 млн. теңгенің техникалық көмекші құралдары берілді. 2022 жылға 725 мүгедекке 89,5 млн. теңгенің тазалық құралдары және 650 мүгедеке 25,5 млн. теңгенің көмекші құралдары беріледі.
Жұмыспен қамту
Ауданда экономикалық белсенді халық саны – 159 700, оның ішінде:
1) Жұмыспен қамтылғандары – 152 400. Жұмыспен қамтылғандар ішінде өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың үлесі 28% -ды құрайды.
2) Жұмыссыздар – 7322 адам. Жұмыссыздық деңгейі 4,6-ды % құрады (облыстық көрсекткіш 4,8 %), жастар арасында 3,0 % (облыстық көрсеткіш 3,4 %).
«Еңбек» бағдарламасы аясында 3 бағыт бойынша қызмет көрсетіледі. Өткен жылы 2953 адам бағдарламаға қатысып, оларға 1,1 млрд.теңге бөлінді.
Оның ішінде:
1-бағыт бойынша: қысқа мерзімді қайта даярлау курстарына және кәсіптік даярлауға 535 орын жоспарланып, 559 адам жіберілді. Жоспар 104,4 %-ға орындалды.
2-бағыт «Бизнес бастау» жобасы бойынша оқуға 280 азаматты жіберу жос-парланып, толығымен 100% орындалды.
– 115 азаматқа несие беру жоспарланып, 131 азамат 605,7млн.теңге алды.
– мемлекеттік грантты 210 азаматқа беру жоспарланып, 11 айда 187 азамат 109,1 млн.теңгенің грантына ие болды. 2022 жылға 187 адамның грант алу мүмкіндігі қарасытырылуда.
3-бағыт бойынша:
– әлеуметтік жұмыс орындарына 137 азамат жіберіліп, жоспар 37 %-ға артығымен орындалды. (2022 жылға жоспар – 72 азамат).
– жастар практикасына 143 азамат жіберіліп, жоспар толығымен орындалды (2022 жылға жоспар – 132 азамат).
– ақылы қоғамдық жұмыстарға 1516 азамат жіберіліп, жоспар 34,1 %-ға арты-ғымен орындалды (2022 жылға жоспар – 465 азамат).
2021 жылы 4 575 жаңа жұмыс орны құрылды, оның ішінде 2718 тұрақты.
Осы жылы 4677 жаңа жұмыс орнын ашу көзделуде, оның ішінде – 2977 тұрақты жұмыс орны.
Білім беру
Білім беру саласында қолжетімділікті қамтамасыз ету және білім сапасын арттыру – басты басымдықтардың бірі. Аудан бойынша 86 мектеп бар, оның екеуі жеке меншік.84 мемлекеттік мектептің 66-сы типтік, ал 18-і бейімделген ғимаратта орналасқан. Жалпы оқушы саны – 57285. Ұстаздар саны – 5505, жаңа оқу жылына келген мұғалім саны – 516, 2021 жылы жоғары оқу орнын бітіріп келген жас мамандар саны – 183. Білім сапасы 65,4 %-ды құрайды.
Ауданымызда балабақша саны – 158, оның ішінде, мемлекеттік балабақша – 29, бала саны – 3901, ал жекеменшік бала-бақша – 129, бала саны – 12227 құрайды.Балаларды балабақшамен қамту деңгейі – 98,7 %.
Бұл саладағы өзекті мәселенің бірі – үшауысымдық мектептердің санының жылдан жылға артуы. Демографиялық өсім мен көші-қон аудандағы мектептерде оқушыларды оқу орнымен қамтамасыз етуге әсерін тигізуде, ауданда үшауысымда оқитын 5 мектеп бар:
1) Есік қаласындағы Терешкова атындағы 640 орындық мектепте 1967 оқушы;
2) Абылай хан атындағы 540 орындық білім ошағында 1669 оқушы;
3)Ташкенсаз ауылы Абдуллин атындағы 300 орындық мектепте 1000 оқушы;
4) Қазақстан ауылы Қайыпов атындағы 520 орындық мектепте 822 оқушы;
5) Рахат округі 600 орындық №1Рахат орта мектебінде 1519 оқушы білім алады.
Осы мәселені шешу мақсатында ауданда 1 мектептің және 2 жапсаржайдың құрылысы жүргізілуде. Есік қаласында 1500 орындық мектеп, Ташкенсаз және Қазақстан ауылында 300 орындық жапсаржай салынуда. Алайда бүгінгі күнде тағы 7 мектептің үшаусымдыққа ауысу қаупі бар:
- Есік қаласы Тоқатаев атындағы ОМ 340 орындық (890 оқушы);
- Достық ауылы Бертаева атындағы ОМ 300 орындық (850 оқушы);
- Тескенсу ауылы Жамбыл атындағы ОМ 640 орындық (1059 оқушы);
- Қаракемер ауылы Орымбетов атындағы ОМ 640 орындық (1442 оқушы);
- Қайназар ауылы Уәлиханов атындағы ОМ 420 орындық (938 оқушы);
- Бәйдібек би ауылы Островский атындағы ОМ 640 орындық (1400 оқушы);
- Түрген ауылы Қонаев атындағы ОМ 640 орындық (1124 оқушы).
Үшаусымды мектептерді жою үшін, жекеменшік қаражат есебінен «Капитал конструкшн» компаниясымен 2022-2023 жылдар аралығында 3 жаңа мектеп салуға келіссөздер жүргізілуде. Атап айтсақ, Рахат округінде 1200 орынға (саяжай аумағында), Қаракемер округіндегі Сатай ауылында 600 орындық және Бәйдібек би ауылына 1200 орындық мектептің құрылысы бойынша.
Бұдан бөлек, әлі де Достық, Тескенсу, Қайназар, Түрген ауылдарында 600 орындық 4 мектеп құрылысының жобалық құжаттарына өтінім берілді. Сонымен қатар Балтабай округіне қарасты 1569 тұрғыны бар Бірлік аулында мүлдем мектеп жоқ, 270 оқушы көрші ауылға қатынайды. Осы ауылға 450 орындық мектеп құрылысына өтінім берілді.
Бүгінгі күнде жаңа мектептің құры-лысын қажет ететін 18 бейімделген ғимараттың мәселесі қалып отыр. Осы мәселені шешу мақсатында Төле би ауылындағы 450 орындық мектептің құрылыс жұмыстары басталды және 3 мектептің құрылысына жобалау-сметалық құжаттама әзірленуде. Олар Ақтоған ауылындағы 180 орындық, Азат ауылындағы 300 орындық, Алмалы ауылындағы 600 орындық мектеп. Бұдан бөлек бейімделген мектептердің орнына жаңа 12 мектептің құрылысына жобалық құжаттарын әзірлеуге өтінім берілді.
Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес, аудандағы 84 мектептің 25 мектебіне күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізу қажет. Бүгінгі күні Есік қаласы, Жаңашар, Ащыбұлақ ауылдарындағы 3 мектептің жобалық құжаттары даярлануда.
2022 жылға Есік қаласындағы Абылай хан атындағы орта мектепті, Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті, Ащысай ауылындағы Уәлиханов атындағы орта мектепті және 7 мектепке күрделі жөндеу жүргізуге жобалық құжаттар даярлауға қаражат бөлуге облыстық басқармаларға сұраныс-өтінімдер берілді.
Денсаулық сақтау
Ұлт денсаулығы – ел болашағының негізі. Сондықтан да тұрғындардың денсаулығын жақсартуға, қолжетімді медициналық көмекке көп көңіл бөлу қажеттігі туындайды. Ауданда 77 денсаулық мекемесі жұмыс атқарады. Оның ішінде: 3 аурухана, 38 ауылдық дәрігерлік амбулатория, ФАП, МП -28 фельдшерлік-акушерлік пункт пен медициналық пункт. Дәрігерлер саны – 464, орта медқызметкерлер –1719, 635 төсек орын бар. 77 денсаулық сақтау мекеменің 39-ы типтік ғимаратта, 25-і бейімделген, 13 елді мекенде жалданбалы ғимараттарда орналасқан. Бұл мәселелерді шешуге мемлекетпен қатар кәсіпкерлер де атсалысуда. Жеке кәсіпкер Тавабир Чикаев денсаулық сақтау мекемелерінің күй-жағдайына бей-жай қарамай,Төле би ауылында өз қаражатына аусымына 50 адам қабылдайтын ауылдық дәрігерлік амбулатория салып берді.
Ауданда ескірген және бейімделген ғимараттардың орнына жаңа 34 денсаулық сақтау объектілерінің құрылысы және 20 нысанды күрделі жөндеуден өткізуге облыстық денсаулық басқармасына ұсыныс-өтінімдер берілді. Сонымен қатар медициналық пункттері жоқ 13 ауылдың тізімі облыстық басқармаларға жіберіліп, құрылысқа қаражат бөлуге өтінім берілді.
Қызылжар және Қайназар ауылдарындағы ауылдық дәрігерлік амбулаториялардың күрделі жөндеуіне жобалық құжаттар мемлекеттік сараптамадан өтуде.
Мәдениет және спорт
Ауданда 38 мәдениет нысаны бар. Оның ішінде14 мәдениет үйі, 4 ауылдық клуб, 16 кітапхана, 3 музей, 1 архив және 1 спорт сарайы, 1 спорттық кешен жұмыс істейді.
Еліміздегі эпидемиологиялық жағдайға байланысты мәдениет мекемелерінде 1100 іс-шаралар онлайн форматта ұйымдастырылды. Қызылшарық, Бәйтерек, Қайыпов ауылдарында мәдениет үйлерін салуға, сонымен қатар Қаражота және Бөлек ауылдық мәдениет үйлерін күрделі жөндеуге жобалық-сметалық құжаттамалар әзірленуде.
Ауданда әртүрлі спорт түрінен 883 секция жұмыс істеуде.2021 жылы жүйелі түрде спортпен шұғылданушылар саны 98 157 адамға жетті, яғни 32,6%. Балалар мен жасөспірімдер спорт мектептерінде 1856 бала оқиды.
Өткен жылы саламатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында 140-қа жуық спорттық-бұқаралық іс-шаралар өткізілді.
Ащысай ауылындағы дене шынықтыру кешенінің құрылысына жобалық-сметалық құжаттамалар әзірленуде. Шелек ауылында спорттық-сауықтыру кешенінің құрылысына қаржы бөлінді (жоба құны – 1 млрд. 838 мың теңге). Есік қаласындағы орталық стадионды абатандыруға 128 млн. теңге бөлініп, жұмыстар жүгізілуде.
Сонымен қатар бүгінгі күнде 19 ауылда «Стрит Ворк Аут» спорт алаңдарының құрылысы және 15 елді мекенде спорт алаңдарының құрылысы аяқталды.
Есік қаласында «Алтын Бөбек» серік-тестігі жоба құны 1,4 млрд. теңгеге 25 метрлік жабық бассейні бар сауықтыру кешенінің құрылысы жүргізуде.
Қылмыс
2021 жылдың қорытындысы бойынша қылмыс деңгейі 17 % -ға төмендегені байқалады. Оның ішінде ауыр қылмыс 16,2 %-ға азайған, алайда 17 өте ауыр қылмыс тіркелген. Бұл былтырғы жылмен салыстырғанда 3 жағдайға артқан. Осыған орай, қылмыстың себептерін және оған мүмкіндік тудыратын жағдайларды анықтау жұмыстары қолға алынып, нәтижесінде былтырғы жылмен салыстырғанда :
– адам өлтіру 8,3%-ға (12-ден 11-ге) төмендеген;
– зорлау 45,5%-ға (11-ден 6-ға) төмендеген;
– қарақшылық 66,7 %-ға (3-тен 1-ге) төмендеген;
– тонау 29,4 %-ға (17-ден 12-ге) төмендеген,
– бұзақылық 63%-ға (41-ден 15-ке)азайды.
Былтырғы жылмен салыстырғанда жалпы қылмыстылықты ашу пайызы – 53,6 пайыздан 66,7 пайызға артты.
Аудан бойынша қазіргі күнге жазасын өтеп шыққан 75 азаматтың 9-ы квота бойынша жұмысқа орналасты. Сонымен қатар пробация есебінде тұрғандар 335 азаматтың 36-сы жұмысқа орналасу мақсатында жұмыспен қамту орталығына жүгінді. 10 азамат квота бойынша, 9 адам ақылы қоғамдық жұмысқа, 17 азамат тұрақты жұмысқа орналастырылды.
