- +77277540900
- +77002724204
- enkaz.kz@gmail.com
- 040400, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қаласы, Алматы көшесі, № 112.
На крыльях золотых коней...
В 2020 году в календаре культурной и общественной жизни района сразу три «круглых» даты: 50-летие открытия некрополя «Алтын Адам», 10-летие музея-заповедника на сакских курганах «Есік» и 85-летие со дня рождения ныне покойного археолога-популяризатора и исследователя древней истории Казахстана, подвижника казахстанской исторической науки Бекена ага Нурмуханбетова, участника раскопок Есикского могильника в 1970 году.
Есикский некрополь – убедительное свидетельство тому, что в VI-IV веках до н.э. сакские племена создали свое первое государство, центр которого находился в Семиречье. Захоронение сакского правителя в костюме из чистого золота – шедевр ювелирного искусства древних мастеров Великой Степи. Изучение Есикского могильника подтвердило, что саки не только создали прикладное искусство мирового уровня, но также имели свою письменность. На дне обнаруженной в Есикском кургане серебряной чаши высечена надпись из 26 знаков. В научном мире существует аргументированная точка зрения, согласно которой сакские племена говорили на прототюркских языках и были предками казахских племен. В любом случае, именно в этот период начинается формирование облика и языка современных казахов, их культуры, быта, народных обычаев.
Человек-легенда, который выдвинул идею создания музея на Есикских курганах и более сорока лет посвятил ее осуществлению - старший научный сотрудник Института археологии им. А.Х. Маргулана, исследователь археологических памятников Кок-Мардана, Отырара, Баянжурека – Бекмуханбет Нурмуханбетов.
В 1969-1970 годах он был непосредственным участником раскопок на кургане Есик, в ходе которых был обнаружен «Золотой человек». Именно с тех пор Бекен ага продвигал идею о консервации земель Есикского могильника и открытия на его базе музея под открытым небом. В 1992 году он устроил первую экспозицию древностей в помещении аптеки напротив есикского почтамта, привез для демонстрации есикчанам реконструкцию Золотого Человека. Его поддержала наша скромная районка «Еңбекшіқазақ». Из номера в номер она публиковала хронику небывалой выставки. При содействии главного редактора газеты «Еңбекшіқазақ» Х.Ахметжанова в Есик с визитом прибыл сам Первый Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев. Именно после встречи Первого Президента РК и аксакала-археолога крылатые кони – элемент костюма Золотого Человека, украсили герб молодого суверенного государства.
газета "Еңбек жалыны" ("Еңбекшіқазақ") 1992 г
Итогом долгой беседы Елбасы с Бекеном ага было еще одно решение: музею быть! Но прошло еще немало лет, прежде чем состоялось его открытие. Между тем Бекен ага из года в год устраивал самостоятельные экспедиции, с помощью добровольцев вел раскопки и добился, чтобы курганы, уже «обраставшие» дачами, крестьянскими хозяйствами, были спасены от уничтожения и вошли в госпрограмму «Возрождение историко – культурного наследия». Тогда же на основе его рекомендаций был разработан проект «Музей под открытым небом «Есикские курганы (Есикский могильник и городище Рахат)». В 2010 году, в год своего 75-летия и 40-летия обнаружения некрополя «Алтын Адам», аксакал увидел исполнение своей мечты – на курганах начал работу музей-заповедник «Есік», в котором он до самых последних дней был главным консультантом.
В 2010 году по инициативе Первого Президента РК страны Н.Назарбаева, в рамках общенациональной программы «Культурное наследие» свершилось долгожданное событие – был создан государственный музей-заповедник «Есік», в охранную зону которого ныне входят Есикские курганы, городища Тальхир (Талгар), Рахат, Орикты.
Раскопки вблизи села Рахат
Визит-центр музея в стиле восточного дворца расположен на северо-западной окраине г.Есика. Значительная часть представленных экспонатов – археологические находки из сакских поселений и могильников в Алматинской, Южно-Казахстанской и Восточно-Казахстанской областях, а также подлинные предметы из захоронения «Алтын Адам». Самый большой интерес посетителей вызывает реставрация Золотого Человека. Реставратор В.Садомсков в 1970-73 годах воссоздал одежду, головной убор, обувь и оружие сакского правителя. В 1995 году художник-реставратор А.Танабаев изготовил другой вариант одеяния Золотого Человека. А в 1997 г. реставратор Крым Алтынбеков произвел третью, новейшую реконструкцию, которая теперь экспонируется в визит-центре музея «Есік».
Музей-заповедник «Есік» выступает в роли базы научных исследований казахстанских и зарубежных ученых. На могильниках и городищах совместно с казахстанскими археологами приезжают работать коллеги из Китая и Кореи: ведь тюркский мир средневековья охватывал огромную территорию от Японии до Адриатики. Именно в районе сакских курганов берет начало история всего Центральноазиатского региона. Здесь истоки современного Казахстана как наследника древних государств саков, тюрков и Золотой Орды. В 2020 году собственными силами музея продолжаются исследования городища Рахат, где обнаружен средневековый некрополь. В местах поселений, насчитывающих до десяти культурных слоев, найдены осколки керамики и фрагменты металлических изделий. Курирует раскопки директор музея, кандидат исторических наук Гульмира Мухтарова, под руководством которой коллектив молодых сотрудников продолжает дело Бекена ага, восстанавливая историческую память о значении Великой Степи в мировой истории.
И.ТУРАНИН
Өркениеттің өр кезеңі – Алтын ғасыр
Қазақ елінің мемлекеттігі болған жоқ деп көкіді Алматының мөлдір суынішіп, қып-қызыл апорт алмасын, Қазақ Республикасының миллиард пұттап алған әлемде теңдесі жоқ астығының нанын жеп өскен Жириновский. Қазақстан тұрған жерде мемлекет болмаған деп, тіпті Ресейдің басшысы да жаңсақ «жаңалық» ашты. Ал тарихи шындық саяси астарлы жалған сөздерді жоққа шығарды.
Сауаттылығы Ресей тұрмақ, Еуропа, Америка құрлықтарының саясаткерлерінен артық болмаса, кем емес алаш ардақтылары текті де терең білімді азаматтарымыз ақпан және қазан революцияларының нәтижесінде құрылған федерацияның құрамына 1918 жылы Қазақ автономиясын кіргізуге қол жеткізгені – тарихи шындық. Бұдан кейін 1936 жылы Қазақ елі сол Ресеймен, Белорусь, Украинамен тағы басқа, жалпы, он бес республикамен тең құқылы Республика болып кірді Одаққа. Әрине, Ресейді метрополия демесек те, қалғандары колония деп аталмағанымен, соған жақын күй кешкеніміз де ақиқат.
Ал мемлекет қазақта болмаған деп шатаса бергендерге Керей, Жәнібек хандар осыдан 550 жыл бұрын іргесін қалаған Қазақ хандығы мемлекет емей, тайпа, не ру ғана деп кім айта алады?!
Түбіміз бірге түркілерден де әрі тереңдесек, осыдан мыңдаған жыл бұрынғы сақ бабаларымыздың іздері тек қана тасқа қашалған петроглифтерде ғана емес, тағы жылқыны көлік қып мініп, етін азық, сүтін сусын қылып пайдаланғын Ботай қазбалары дәлелдеп берді.
Ал біздің өзімізді де, бабаларымызды да өркениеттен ада, тек көшпелі малшылар ғана болған деген «болжамды» Жетісу өлкесіндегі көне сақ обаларынан табылған құнды өнер туындылары, металл бұйымдар-ақ жоққа шығарды ғой.
Есік қаласының іргесіндегі ежелгі сақ қорғандарының бірінен археологтарымыз КемалАқышев, Бекмұханбет Нұрмұханбетов бастаған ғалымдардың тапқан алтынға, «оранған ханзада» «Алтын адам» деген атпен әлемді дүр сілкіндіріп, нағыз сенсация жасаған еді ғой. Осыдан екі жарым мың жыл бұрын ғұмыр кешкен сол бабалардың өткен жолын, құрған мемлекеттері мен салған қалаларын тарихшыларымыз әлі де ашып, зерттеп-зерделеп үлгере алмай жатқаны да – бүгінгі күннің шындығы.
Мыңдаған жылдар бұрын тағы жылқыны әскери көлік, жауынгер аты қылып үйретіп, үстіне ер, сарбазға ат үстінен шіреніп тұрып садақ атуға болаттан үзеңгі, қолына акинак қанжар, кеудесіне кіреуке сауыт кигізу үшін сол 25 ғасыр бұрынғы ұстахана шеберлері металлургияны қай деңгейде меңгергенін көрсетіп тұрған жоқ па?! Аң стиліндегі өнер туындыларын, сол Алтын ханзаданың алтын бешпеті мен бас киіміндегі төрт мыңнан аса алтын детальдарын айтпағанда.
Бүгін мен неге жоғары пафоспен қазақтың, бабаларымыздың ұлан-ғасыр даланы қорғап, меңгеріп қана қоймай, айшықты іздерін бай тарихи деректерін қалдырғанын. Біріншіден, сол Есіктің Алматы қаласы жағынан кіре берісіндегі обадан табылған Алтын Ханзадамыздың әлемге айғақталғанына елу жыл толып отыр. Сол сенсация авторының бірі Бекмұханбет Нұрмұханбетұлы тірі болғанда сексен беске толып отырған кезінде өткен ғасырдың тоқсан екінші жылы «Еңбекшіқазақ» газетінің ақпараттық та, тікелей де қолдауымен ұйымдастырған Алтын адам көрмесіне Нью-Йорктен келген іскер қонағына бірінші Президентіміз Н.Назарбаевтың өз айтуынша экзотикалық бір жәдігерін көрсеткен эпизодты еске алып отырар ма еді?!
Сондағы Бекен ағамыз көрме қонақтарының, Елбасының Алтын адамның алтын бас киіміндегі мифтік қанатты аттар қандай мағына береді деген сұрағына: «Сақ бабаларымыздың алға, болашаққа ұмтылуының символы деп жауап берген еді. Сонымен қоса Бекен аға музей туралы да сұрағын қойған-ды. Алғашқы музей сол кездесуден кейін құрылды. Ал екіншісі – Есік қорық мұражайының эксклюзивті жобамен салынып, қызмет атқарып жатқанына да он жыл болыпты. Бұлнысан да Елбасының тікелей тапсыруымен тікелей бақылауымен салынған.
Өтпелі тоқсаныншы жылдар ұлы бастамалар, ұлы істер жылдары десек, Ұлы бабаларымыздың басқан іздерін жаңғырту жылдары деп те айтуға тұрады.
Бір классик өз кейіпкерінің аузына: «Ашкөзіңді, принц, алғақара – сізді ұлы істер күтіп тұр» деген мағынадағы сөздерді салған екен. Бұл сөздерді бүгінгі ұрпаққа қарата айтсақ: тарихымызды таразылап ұлыларымыздың ұлы істерін алға бастырайық.
Хайролла Ахметжанов,
Қазақстанның құрметті журналисі
Алматы облысы бойынша сегіз жүзден астам тұрғын үйлерінен мемлекеттік қызметті алды
Мемлекеттік қызметтерді үйде отырып І және ІІ топтағы мүгедектер, 70 жастан асқан қарттар, Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектігі бар балалар ала алады. Ол үшін олардың өздері немесе қамқоршылары 1414 қысқа нөміріне қоңырау шалып, өтініш қалдыруы керек. Бұдан кейін «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының мамандары оларға хабарласып, үйлеріне барып мемлекеттік қызметті көрсету күні мен уақытын белгілейді.
Биылғы жылдың 5 айында Азаматтарға арналған үкіметтің филиалдары тұрғындардың үйіне барып, 800 астам мемлекеттік қызмет көрсетті.
«Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының Алматы облысы бойынша филиал директоры Ермек Бекжунусовтың айтуынша, үй-үйге барып мемлекеттік қызмет көрсету – корпорация құрылған сәттен бастап пайда болған қызмет және осы күнге дейін ол өзектілігін жоғалтқан емес. «Азаматтардың үйлеріне барып көрсетілетін ең танымал қызметтер – паспорттар мен жеке куәліктерді беру, мүгедектерді сурдо-тифлотехникалық және міндетті гигиена құралдарымен қамтамасыз ету, мүгедектерді протездік-ортопедиялық көмекпен қамтамасыз ету үшін құжаттарын рәсімдеу», – деді Бекжунусов.
Мемлекеттік корпорация қызметкерлері коронавирус пандемиясын ескере отырып, қызмет көрсету барысында барлық қауіпсіздік шараларын сақтайды. Барлық маман маскалармен және антисептиктермен жабдықталған. Қызмет алушылармен байланысты азайту үшін ХҚО мамандары дәлізден ары өтпей, әлеуметтік қашықтықты сақтайды.
Айта кету керек, «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы мүгедектерге мемлекеттік қызмет көрсету жұмысына көп көңіл бөледі. Азаматтардың үйлеріне барып мемлекеттік қызмет көрсетумен қатар, ХҚО мамандары есту және сөйлеу қабілеті нашар адамдарға мемлекеттік қызметтерді көрсету үшін ым-ишара тілін меңгерген.
Сондай-ақ, мүгедектігі бар 68 азамат Алматы облысы бойынша филиалында түрлі лауазымдарда жұмыс істейді.
Больше 800 госуслуг получили жители Алматинской области на дому
Услуги на дому могут получить инвалиды 1 и 2 групп, пожилые люди старше 70 лет, участники ВОВ и дети с ограниченными возможностями. Для этого, им или их опекунам необходимо позвонить на короткий номер 1414 и оставить заявку. После чего с ними свяжутся специалисты госкорпорации «Правительство для граждан» и назначат дату и время оказания госуслуг на дому.
Всего за 5 месяцев текущего года филиал по Алматинской области оказал больше 8 сот госуслуг с выездом на дом.
По словам директора филиала Ермека Бекжунусова оказание госуслуг на дому действует с момента создания корпорации и не теряет своей актуальности. «Самыми востребованными услугами на дому остаются выдача паспортов и удостоверений личности, обеспечение инвалидов сурдо-тифлотехническими и обязательными гигиеническими средствами, оформление документов на инвалидов для предоставления им протезно-ортопедической помощи и т.д.», - отметил Бекжунусов .
В условиях пандемии коронавируса сотрудники госкорпорации оказывают услуги с соблюдением всех мер безопасности. Все специалисты снабжены масками и антисептиками. Для минимизации контакта с услугополучателями специалисты ЦОН не проходят дальше холла и соблюдают социальную дистанцию.
Стоит отметить, что госкорпорация «Правительство для граждан» уделяет большое внимание оказанию госуслуг лицам с ограниченными возможностями. Помимо оказания госуслуг на дому, специалисты ЦОНов обучены языку жестовой речи для оказания госуслуг людям с нарушениями слуха и речи.
Также на различных позициях в филиале работают 68 лиц с ограниченными возможностями.
Единство основано на государственном языке
Зоя МАГОМАДОВА, заместитель председателя чечено-ингушского этнокультурного центра:
В интервью газете «Ана тiлi» Глава государства назвал четыре шага по повышению статуса государственного языка в Казахстане: во-первых, казахский язык должен стать престижным, востребованным в нашем обществе, предпочтение надо отдавать тем, кто наряду с профессиональными качествами хорошо владеет казахским языком; во-вторых, следует поддерживать и поощрять представителей других этносов, хорошо владеющих казахским языком; в-третьих, проявлять толерантность и понимание к тем нашим соотечественникам, которые допускают фонетические и орфографические ошибки при использовании казахского языка; в-четвертых, работать над улучшением содержания телевизионных и радиопередач.
В данном интервью Президент РК Касым-Жомарт Токаев логически продолжил тему своего Послания, в котором говорит, что «необходимо проанализировать политические процессы и принять конкретные меры для укрепления нашего единства», подчеркивает государствообразующую роль казахского народа, а главным инструментом объединения называет государственный язык, отводя ему значение средства межнационального общения.
«Наша позиция: «Единство нации – в ее многообразии»!», – сказал в Послании Президент. Но верно и другое – многообразие должно иметь единую основу, в качестве которой и выступает казахский язык. Знание казахского будет и необходимым «социальным лифтом» для перспективной, одаренной молодежи всех национальностей, желающей поступить на госслужбу, принимать активное участие в общественной жизни и культуре страны.
Как преподаватель, я считаю, что год 175-летия со дня рождения великого Абая Кунанбайулы дает возможность и учащимся, и учителям уделить основное внимание казахской культуре, основанной на государственном языке, и следовательно, принять меры к его усиленному изучению. Пропаганда и повсеместное использование казахского языка – это и условие развития языков и культуры всех этносов. Вокруг данного принципа должна строиться национальная идея развития Казахстана, укрепление межэтнического согласия и межрелигиозного взаимопонимания.
****
Ангелина ВОЦКЕ, Бәйтерек орта мектебінің педагог-психологі:
Мемлекеттік тілді білу – міндет
«...Біз қазақ тілін жақсы білетін өзге ұлт өкілдерін қолдауымыз керек. Оларды Парламентке, өкілетті органдарға сайлап, мемлекеттік қызмет жүйесіндегі жоғары лауазымдарға тағайындап, мемлекеттік наградалармен марапаттап отырғанымыз дұрыс. Мұндай азаматтар қазақ тілінің деңгейін ұлтаралық қолданыс дәрежесіне көтеруге көмектеседі» – деген еді Қасым-Жомарт Кемелұлы «Ана тілі» газетінде жарияланған «Қазақ халқының тағдыры тарих таразысында тұр» атты сұхбатында. Рас, мемлекеттік тіл саясат жүзеге асыруда тілді жақсы меңгерген өзге ұлт өкілдері басқаларға шабыт сыйлауы әбден мүмкін.
Мемлекеттік тілді білу – сол елде тұратын барша азаматтардың міндеті. Мейлі ол қазақ, орыс, кәріс немесе басқа ұлт өкілі болсын. Біз Қазақ елінде тұрып, осы жердің суын ішіп, осында еңбек етіп, өмір сүріп жатқан соң, заңмен айшықталған мемлекеттік тілді де білуіміз керек. Айталық, Францияда тұратын ұлттардың барлығы француз, Жапониядағылар жапон, Қытайдағылар қытай тілінде сөйлеп, сол тілде қарым-қатынас жасайды (халықаралық қатынас тілі саналатын ағылшын тілін қоспағанда). Біз де осындай дамыған мемлекеттерден үлгі алып, солай қарай ұмтылуымыз керек. Ол үшін Мемлекет басшысы айтпақшы, бос ұран мен қу шөппен ауыз сүртудің қажеті шамалы. Нақты еңбек етіп, іске кірісу керек. Бұл межеге орыс тілінің тынысын тарылтпай-ақ жетуге мүмкіндік зор. Қазақ тілін білмейтін қазақтандықтарға өзге ұлт өкілдері үлгі болуы тиіс. Мұндай азаматтар бүгінде ел алдында жүр. Енді ғана 30-дан асқан Геннадий Шиповских бүгінде Парламент Мәжілісінде депутат болып отыр. Ұлты орыс болса да, қазақ тілін жетік меңгерген мәжілісмен депутаттық сауалдардың барлығын мемлекеттік тілде қояды. Оксана Петерс, Ирина Тен, Майя Веронская, Ламбриан Топузидис сынды қазақ тілді тележурналистер көпке үлгі болған еді. Бүгінде Мемлекет басшысы осыған баса назар аударып, мемлекеттік тілге деген қызығушылықты өзге ұлт өкілдері арқылы оятуды қолға алуда.
Расында, тілді білген сайын сол ұлттың өзін де біліп, терең бойлай бастайсың. Мен де осы күнге дейін мемлекеттік тілді меңгеріп, қазақ тілінен өткен бірнеше байқауларға қатыстым. Күні кеше ғана қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаевтың 175 жылдығына орай ұйымдастырылған «Абай оқулары» облыстық байқауында жүлделі ІІІ орынды иелендім.
Дәрия ЖАЗЫЛБЕК, волонтер:
Ұлттық болмысқа сай бағдарламалар керек
Мемлекеттік тіл – жекелеген ұлттың ғана емес, елімізде тұратын әрбір қазақстандықтың мақтанышы. Сондықтан, оны құрметтеу, білу, біліп қана қоймай, күнделікті өмірде қолданып, дамуына үлес қосу баршамыздың азаматтық парызымыз.
Бұл турасында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев республикалық «Ана тілі» газетіне берген сұхбатында айтып өткен еді. Президент өз сөзінде өткен ғасырдың бас кезіндегі аз ғана халықтан Орта Азиядағы ең үлкен ұлтқа айналған өзбек халқын мысалға келтіріп өтті. Олар да қазақ халқы секілді Кеңес үкіметінің құрамында болып, 90 жылдары тәуелсіздікке қол жеткізген. Осы уақытқа дейін бос ұрандамай, тіл мәселесін шешіп алған. Олар өзбек тіліне басымдық беру арқылы, орыс тілін қолдана отырып-ақ, ана тілінің дәрежесін көтере білген. Біз де өзбек ағайындардың тәжірибесінен үлгі алуымыз керек.
Осы тұста бүгінгі тәрбие құралына айналған телевизиялық бағдарламалардың сапасына, ұлттық менталитетке сай келуіне аса мән беріп, отандық бағдарламалар жасау керектігін өте ұтымды көтерді Мемлекет басшысы. Қазіргі уақытта еңбектеген баладан еңкейген қарттарға дейін үйдегі «көк сандықты» ашады. Қарап отырсаң барлығы шетелдік, әсіресе, көрші Ресейдің бағдарламаларын айна-қатесіз көшіріп алған. Бұл біздің болмысымызға сай емес. Арзан ойын-күлкіні мақсат еткен жобалардан гөрі, ұлттық идеяға қызмет ететін дүниелерді шығарған жөн. Бұл да мемлекеттік тіл мәртебесінің артуына септігін тигізері анық.
Елдігіміздің іргесін нығайтайық
Қазақстан Республикасы Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Ана тілі» газетіне берген сұхбатында мемлекеттік қызметкерлердің мемлекеттік тілде еркін сөйлейтін болуы керек. Әсіресе, халықпен тығыз жұмыс істейтін лауазым иелеріне бұл тұрғыда қатаң талап қойылуы керек деген сөздері көңілге қонымды.
Сондықтан еліміздің бүгінгі басшысы айтқандай көп сөзбұйдаға, саясаттандыруға салмай нақты іске көшу керек. Ал нақты іс жайында айтар болсақ, бүкіл ел болып мемлекеттік қазақ тіліне күнделікті өмірде мән бере жүруіміз қажет. «Өз ағам» деген өзбек көршіміз ұрандатпай-ақ тіл мәселесін толық шешіп алғаны да мысалға келтірілген сұхбатта. Ал өз басымнан өткен мынадай оқиғаны айтпай кете алмадым. Ташкенттің орталық базарының алдында тағам саудалап тұрған өзбек азаматынан орысша оқыған туысқаным орысшалап кәуәп сұрап еді, мойнын да бұрмады-ау акамыз. Мәселенің мәнін түсініп кәуәпшіге қазақша сәлемдесіп, өтінішімізді де өз тілімде жеткізіп едім, өзбек өз ағам «жайылып жастық, иіліп төсек» дегендей жік-жапар болып қызметін көрсетті. Міне өз тілін төмендетіп, анасының тілін меңгере алмай жүрген қандастарымызға қандай сабақ беріп еді сонда.
Ал биік лауазымды мемлекеттік қызметкер қағазға қазақша жазып берген мәтінді акцентпен, яғни шетелдік азаматша сөйлеп міңгірлеп тұрғанда намысымыз келетіні де шындық.
Сондықтан сөзді қойып, іске көшейік – ел болып бай да көркем ана тілімізді игеріп, елдігіміздің іргесін нығайтаық.
Хайролла АХМЕТЖАНОВ,
бас редкатор,
Қазақстанның құрметті журналисі
Есеп қанағаттанарлық
«Дипломмен ауылға» бағдарламасы қабылданған 11 жыл ішінде ауданымызда 287 маман пайызсыз бюджеттік несие алып, тұрғын үйге қол жеткізді. Биылдың өзінде 48 маманға тұрғын үй сатып алуға 200 млн теңге, 60 маманға көтерме жәрдемақы төлеуге бюджеттен 16,7 млн теңге бөлінген. Бұл туралы аудандық мәслихат жанындағы тұрақты комиссиялардың біріккен отырысында аудандық экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімінің басшысы Бағлан Мушаева мәлімдеді.
Сонымен отырыс күн тәртібінде үш мәселе көтерілді. Алғашқысы, жоғарыда атағанымдай, «Дипломмен ауылға» бағдарламасының жүзеге асырылуы және осы бағытта бөлінген қаражаттың нысаналы игерілу дәрежесі», екінші – ауданда жаппай кәсіпкерлікті дамыту бойынша атқарылған жұмыстар, үшінші – «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында ауданда тұрғын үйге мұқтаж азаматтарға тұрғын үй салу бойынша атқарылған жұмыстар. Әр мәселе бойынша жауапты бөлім басшылары есеп берді халық қалаулылары алдында.
Алғаш мінберге көтерілген Бағлан Сатбайқызы: «Дипломмен ауылға» жобасы жүзеге асырылғаннан бастап ауылдық елді мекендерге келген мамандар саны артты. Олардың 79%-ы әйелдер, 21%-ы ерлер, ал 63%-ға жуығы 30 жасқа дейінгі жастарды құрап отыр. Ауданымыз бойынша 2009-2020 жылдар аралығында 587 маман (оның ішінде 449 – мұғалімдер, 119 – денсаулық сақтау саласының қызмет-керлері, 14 – ветеринария мамандары және 5 – мәдениет саласындағы мамандар) бір реттік көтерме жәрдемақы алса, 287 маман (оның ішінде 216 – мұғалімдер, 58 – денсаулық сақтау саласының қызметкерлері, 9 – ветеринария мамандары және 3 – мәдениет саласының мамандары) пайызсыз бюджеттік несие алып тұрғын үйге қол жеткізді. Осындай жолмен кадр тапшылығы мәселесі де өз шешімін тауып жатыр.
Жоба жүзеге асырылғаннан бастап республикалық және жергілікті бюджеттен 961,8 млн. теңге бөлінді, оның ішінде: 86,5 млн. теңге - көтерме жәрдемақыларын төлеуге және 875,3 млн. теңге тұрғын үй алуға арналған бюджеттік несиелер. 2020 жылға 48 маманға тұрғын үй сатып алуға 200 млн. теңге және 60 маманға көтерме жәрдемақы төлеуге бюджеттен 16,7 млн. теңге қаражат бөлінді. Қаражат жылдың соңына дейін 100%-ы игерілетін болады» – деді.
Ал кәсіпкерлікті дамыту бойынша елімізде орын алған төтенше жағдай кедергі болған. Нақтыласақ, аудандық кәсіпкерлікті дамыту бөлімінің басшысы Нұрболат Серғалидің мәліметінше, 362 тұрмыстық және сервистік қызмет, 175 қоғамдық тамақтандыру орындары онлайн жеткізу мақсатына көшсе, 411 азық-түлік емес сауда орындары, 12 сауда базарлары оның ішінде 2088 сауда орындары жұмыс орындарын сақтай отырып, уақытша тоқтатқан. Сәйкесінше, инвестиция тарту көлемінде де құлдырау бар. Бұл турасында:
– Инвестиция тартуда 2020 жылдың 1 маусымына ауданға 5 млрд. 700 млн. теңгенің инвестициясы тартылды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 4 млрд. теңгеге кем орындалды
Себебі, ауданда биылғы жылы құрылыс жұмыстары жоспарланған ірі инвестициялық жобалар «Энергия Семиречья»ЖШС-нің «Шелек дәлізінде қуаттылығы 60 МВт болатын жел электр станциясын салу» және «Жетiсу Вольфрамы» ЖШС-нің «Сөгеті ауылдық округінің Бұғұты массивінде вольфрам кенін өңдеу мен байыту» инвестициялық жобаларына аталған кәсіпорындар Қытайдан жабдықтар алуды жоспарлаған. Алайда, карантин кезінде екі ел арасындағы шекараның уақытша жабылуына байланысты Қытайдан жабдықтарды жылдың соңында жеткізуді жоспарлап отыр, – дейді Н.Серғали.
«Нұрлы жер» бағдар-ламасы аясында биыл ауданымызда ауқымды істер атқарылуда. Бұл турасында аудандық құрылыс бөлімінің басшысы Әділжан Смағұлов мәлімдеді: – Есік қаласында 60 пәтерлі жалға берілетін тұрғын үйдің құрылыс-монтаж жұмыстары тәмамдалды. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және тұрғын үй инспекциясы бөліміне тапсырылды. Сол секілді Есік қаласында 30 пәтерлі тұрғын үйдің құрылыс-монтаж жұмыстары жүргізілуде, осы айдың соңына дейін аяқталады деген болжам бар.
Тағы бір жаңалық, Есік қаласында 30 пәтерлі тұрғын үйдің абаттандыру жұмыстары мен инженерлік-коммуника-циялық инфра-құры-лымдар құрылысы жүргізіліп жатыр. Осы жылдың 30 шілдесінде аяқталуы тиіс, – дейді бөлім басшысы.
Бұдан бөлек бірнеше ауылдарда арнайы жерлер бөлініп, инфрақұрылым жүргізу жұмыстары қолға алынған.
Отырыс барысында депутаттар тарапынан сұрақтар қойылып, жұмыс барысындағы олқы тұстар сараланды.
Қайнар ЖҰМАҒОЖА,
аудандық мәслихат
депутаты
Приток воды в озеро Есик снизился из-за медленного таяния горных ледников
Аким района Бинали Ыскак в ходе рабочей поездки ознакомился с состоянием озёр в горах Заилийского Алатау. Силами ГУ «Казселезащита» проведено авиационное обследование горных ледников.
Из-за сокращения притока воды с горных ледников наблюдается снижение объема воды в озере Есик, а также временное отсутствие воды в реке Есик.
Приток в озеро Есик напрямую зависит от таяния ледников Заилийского Алатау. Причиной снижения воды в озере Есик является низкое количество осадков в зимний период 2019-2020 года, что отрицательно сказалось на формировании горных ледников, а также недостаточно высокая температура для обильного таяния ледникового массива.
В данное время приток воды в озеро Есик составляет 4 кубометра в секунду, из которых на полив направляется 3,6 кубометра в секунду, тогда как потребность составляет 7-8 кубометров в секунду. Недостающий объем воды, предназначенной для полива, составляет 3,5 - 4 куб.м.\сек. Существует угроза сокращения подачи поливной воды на орошаемые поля сельхозпредприятий.
В связи со снижением притока и нехваткой поливной воды проводится разъяснительная работа среди населения, установлен график полива сельхозугодий. Для увеличения объема поливной воды приостановлена деятельность четырех гидроэлектростанций, расположенных в русле реки Есик. На озере также убран самодельный пирс и запрещено катание на катерах.
Пресс-служба акима
Енбекшиказахского района
Глава государства провел совещание по мерам противодействия распространению коронавирусной инфекции
На совещание по мерам противодействия распространению коронавирусной инфекции Президент Касым-Жомарт Токаев сказал:
Мемлекет басшысы коронавирус індетінің таралуына қарсы күрес шаралары жөнінде кеңес өткізді
Бейне байланыс режимі арқылы өткізілген жиынға Үкімет мүшелері, бірқатар мемлекеттік органдардың басшылары, қалалар мен облыстардың әкімдері қатысты.
Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде дер кезінде жарияланған қатаң карантин шаралары уақыттан ұтып, эпидемияның қатты өршіп кетпеуіне мүмкіндік бергенін атап өтті. Өкінішке қарай, Төтенше жағдай режимі тоқтатылғаннан кейін барлық карантин шаралары босаңсып кетті.
– Биылғы 11 мамырда шектеулер алынғаннан кейін вирустың таралуы 7 есе өсті. Бұл көп жағдайда бірқатар мемлекеттік органдардың жұмысындағы кемшіліктерге байланысты болып отыр. Мемлекеттік басқару жүйесінің орталық және жергілікті органдары Төтенше жағдай режимі тоқтағаннан кейінгі кезеңде тиімді жұмыс істеуге дайын болмағанын атап өту қажет. Ведомствоаралық комиссия өзіне жүктелген міндетті атқаруға шамасы жетпеді. Мұны ашық мойындау керек. Денсаулық сақтау министрлігі орталық және жергілікті билік органдарының жұмысын үйлестіре алмады, – деді Мемлекет басшысы.
Президенттің айтуынша, жергілікті жерлерде тиісті жұмыстар дер кезінде атқарылмай, тиімділігі аз шаралардың қабылдануы салдарынан еңбек ұжымдарында, ірі өндіріс орындарында жаппай вирус жұқтыру ошақтары пайда болды. Атырау облысындағы Теңіз кен орны індет жұқтырудың орталығына айналды. Онда дертке шалдыққан 1222 адам тіркелді. Алматы қаласында тұрғындардың ғана емес, медицина қызметкерлерінің арасында да науқастанғандар өте көп. Елордадағы көптеген мекемелер карантин жағдайының өзінде санитарлық талаптарды сақтамаған. Өңірлердегі ауруханаларда науқастар жататын орынға, медицина кадрларына, дәрі-дәрмекке, медициналық құрал-жабдықтарға тапшылық қатты байқалады.
– Жұмысына салғырт қарағаны үшін Нұр-Сұлтан қаласының әкімі А.Көлгіновке, Алматы қаласының әкімі Б.Сағынтаевқа ескерту жасаймын. Шымкент қаласының әкімі М.Әйтеновке, Ақтөбе облысының әкімі О.Оразалинге, Павлодар облысының әкімі Ә.Сқақовқа және Ведомствоаралық комиссияның төрағасы Е.Тоғжановқа сөгіс жариялаймын. Атырау, Қостанай, Батыс Қазақстан облыстарының әкімдеріне өңірлердегі ахуалды реттеу қажеттігін ескертемін. Аталған мәселе барлық облыстың басшыларына да қатысты. Тиімді ақпараттық жұмыстың өз деңгейінде жүргізілмеуі де жағдайды ушықтыра түсуде. Біздің халықпен арадағы диалогымыз өз деңгейінде нәтиже бермеді. Ақпараттар легі теріс пікірлердің ықпалында кетіп, дәрігерлердің ерлікке пара-пар еңбектері көрінбей қалды, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Сонымен қатар Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Асқар Жұмағалиевке цифрландыру саласындағы жұмыстарға салғырт қарағаны үшін ескерту берілді.
Мемлекет басшысы Ведомствоаралық комиссияның шұғыл әрі қатаң үйлестіру жұмыстарын қамтамасыз етуге, оның орындалуына мониторинг жүргізуге және бақылауға қауқарсыз болып отырғанын айтты.
– Пандемиямен күрес жөніндегі барлық шешімдерді, оның әлеуметтік және экономикалық теріс әсерлерін жоюды Премьер-Министр басшылық ететін тиісті Мемлекеттік комиссия аясында пысықтауды тапсырамын. Мемлекеттік комиссия ең маңызды деген ресурстардың таралуын бір орталықтан бақылауды қамтамасыз етуі тиіс. Қазіргі эпидемиологиялық ахуалды тұрақтандыру үшін шұғыл шаралар қабылдау мақсатында Мемлекеттік комиссияға екі күннің ішінде биылғы наурыз-мамыр айларындағыдай қатаң карантин режимін енгізу мәселесі бойынша маған ұсыныс әзірлеп, енгізуді тапсырамын, – деді Қазақстан Президенті.
Сонымен қатар Қасым-Жомарт Тоқаев лабораториялық зерттеулердің тиімділігін арттыруды, реагенттер мен жұмсалатын материалдардың үздіксіз жеткізілуін шешуді, ПТР-лабораториялардың саны мен қуаттылығын арттыруды тапсырды.
– Тұрғындардың лабораториялар маңындағы кезектің көптігіне, санитарлық нормалардың сақталмауына қатысты шағымдануы әділетті. Мұның бәрі тікелей ауру жұқтыру қаупін күшейтеді. Сондықтан вирус жұқтырудың алдын алу және бір орталықтан таратуды қамтамасыз ету, сондай-ақ, есепке қою мақсатында ПТР сынамаларын тапсыруды онлайн жазылу немесе Call орталық арқылы жүргізу қажет. Індет ошақтарындағы жұмыстар үшін, әсіресе ауылдық жерлерде мобильді лабораторияларды ұйымдастыру және мобильді қызметті одан әрі дамыту үшін қаржы бөлу аса маңызды, – деді Мемлекет басшысы.
Қасым-Жомарт Тоқаев азаматтарды қажетті дәрі-дәрмектермен қамтамасыз етіп, емдеудің маңыздылығын атап өтті. Осы ретте проблемаларды шешу үшін Үкімет пен өңірлердің әкімдеріне барлық қаржылық және инфрақұрылымдық ресурстарды жұмылдыру тапсырылды.
– Пандемияның екінші толқынын ескере отырып, шілденің соңына дейін жұқпалы дертке шалдыққандарға арналған төсек орындарын 50 пайызға арттыруды тапсырамын. Бұл үшін өңірлер барлық резервті, соның ішінде, жеке және ведомстволық медицина орталықтарын пайдалануы керек. Үкіметке дәрі-дәрмектермен қамтамасыз ету мәселесін бес күннің ішінде шешуді тапсырамын, – деді Президент.
Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік органдардың коронавирусқа қарсы күрес жөніндегі жүргізіп жатқан ақпараттық жұмыстарының маңыздылығын айрықша атап өтті. Оның айтуынша, бұл жұмыс бастапқы кезеңде жақсы ұйымдастырылды. Бірақ мемлекеттік органдар соңғы кезде бұл істі босаңсытып жібергендей әсер қалдырады.
– Әкімдер мен министрлер қарапайым халықпен байланыс орнатуды қойды. Олардың арыз-шағымдарына дер кезінде жауап бермейді. Сондықтан тұрғындардың көпшілігі қайда барарын білмей, торығуда. Өкілетті қызмет орындарынан дұрыс жауап ала алмаған тұрғындардан шағымдар көп түсіп жатыр. www.coronavirus2020.kz сайтына қырық мыңға жуық сұрақ келіп түсті. Қазіргі таңда оның үштен біріне ғана жауап берілді. Мұндай қарым-қатынастың нәтижесінде теріс әрі жалған ақпараттар өршіп тұр. Бұл біздің жұмысымызды одан сайын қиындатуда, – деді Мемлекет басшысы.
Қазақстан Президенті ақпараттық жұмыстарға қатысты тәсілді түбегейлі өзгерту қажет екенін айтты. Жауапты тұлғалар өткізетін тұрақты брифингтерді жолға қойып, індет жұқтырған кездегі іс-әрекеттердің алгоритмі жөнінде халықты нақты әрі сапалы ақпаратпен қамтамасыз ету жөнінде тапсырма берді.
– Телеарналарда тікелей эфир арқылы дәрігерлерден кеңес алып, тұрғындардың сұрақтарына нақты жауап беретін бағдарламалар ұйымдастыруға не кедергі? Азаматтарға емделудің протоколы мен алгоритмін жеткізу керек. Дәрі-дәрмектер мен оны пайдалану жөнінде түсіндіру қажет, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Әкімдер мен министрлерге бюджетті қайта қарау және конференция, дөңгелек үстел, салтанатты шаралар, консалтингтік және PR-қызмет секілді қажетсіз шығындардан бас тарту жөнінде тапсырма берілді. Бұл қаржының барлығы эпидемиямен нақты күреске бағытталуы керек. Сонымен қатар Мемлекет басшысы бағаны тұрақтандыруға, азаматтарды қажетті азық-түлікпен, жұмыспен қамтамасыз етуге, экономикалық белсенділікті арттыруға және цифрлық технологияны дамытуға қолдау көрсету қажеттігін атап өтті. Экономикалық өсімді қайта қалпына келтіру жөніндегі кешенді жоспар жүйелі әрі толыққанды орындалуы тиіс. Бұл мәселе әрбір әкімнің ерекше бақылауында болуы қажет.
Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметті шұғыл шаралар қабылдаумен қатар, коронавирус пандемиясының ұзаққа созылуына дайын болуға шақырды. Осыған байланысты орта мерзімді перспективаға арналған Қазақстандықтардың өмірі мен денсаулығын сақтау жөніндегі ұлттық жоспарын әзірлеуді тапсырды.
– Иә, бұл – қауіпті ауру. Оны емдейтін вакцина әлі жасалған жоқ. Бірақ оны қауіпті екен деп байбалам салып, үрейге бой алдырмау керек. Сондай-ақ жөнсіз әрекетке барып, дәрігерлерге тіл тигізіп, санитарлық режимді бұзуға жол берілмейді. Ал науқастанып қалғандар сарыуайымға, пессимизмге салынбағаны жөн. Ем алумен қатар, ағзаның күші, адамның көңіл-күйі оның құлантаза айығып кетуіне ықпал етеді. Денсаулық сақтау министрлігі және санитарлық дәрігерлердің ұсынымдары мен талаптарын естен шығармауды сұраймын. Мұның бәрі мемлекеттің ең басты игілігі – сіздердің, Қазақстан Республикасы азаматтарының өмірі мен денсаулығын қорғауға арналған, – деді Мемлекет басшысы.
Кеңес барысында Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой, Нұр-Сұлтан қаласының әкімі Алтай Көлгінов, Алматы қаласының әкімі Бақытжан Сағынтаев, Шымкент қаласының әкімі Мұрат Әйтенов, Шығыс Қазақстан облысының әкімі Даниал Ахметов сөз сөйледі.
Дереккөз: akorda.kz
Толығырақ ...
Жаңа мүмкіндіктерге жол ашылады
Əлемдік пандемия COVID-19 қоғамның барлық саласына өз əсерін тигізді. Карантин кезеңі азаматтардың жүріс-тұрыстарын шектегенімен жаңа мүмкіндіктерге жол ашты. Елімізде індеттің таралу қауіпі əлі де сақталып отырғандығына байланысты қоғамдық жəне жеке ұйымдар жұмыс тəсілдерін өзгертті. Халыққа қызмет көрсету орталықтарының жұмыс тəртібі де жаңа форматқа көшті. Енді азаматтар фронт-офистерде тек қағаз жүзінде көрсетілетін 100-ге жуық қызметтер мен egov.kz арқылы рəсімделген өтініштердің нəтижесін ала алады.
Бүгінгі таңда электронды үкімет порталында барлық мемлекеттік қызметтің 80%-дан астамын қазақстандықтар өз үйінен немесе жұмыс орнында отырып-ақ алуына болады. Ол үшін электронды цифрлық қолтаңбасы (ЭЦҚ) болса болғаны. Қазіргі уақытта ЭЦҚ-ны да egov.kz порталында алу мүмкіндігі бар. Сондай-ақ кейбір қызметтер мен сервистерді ЭЦҚ-сыз, бір реттік құпиясөздің көмегімен алуға болады. Ол үшін мобильді азаматтар базасында тіркелу қажет. Электронды түрде қолжетімді қызметтерді азаматтар өздігінен egov.kz порталында, eGov mobile, EgovKzBot2.0 мобильді қосымшаларының, Facebook жəне Вконтакте əлеуметтік желілері чат-боттар арқылы да ала алады.
Осы жерде айта кеткен жөн, жоғарыда айтылған жаңашылдықтар тек қалалық халыққа қызмет көрсету орталықтарының жұмысына ғана қатысты. Ал аудандық маңызы бар қалаларда, сондай-ақ аудан орталықтарында орналасқан бөлімдерде қалаға қарағанда келушілер санының айтарлықтай аз болуына байланысты өзгеріссіз, бұрынғыдай жұмыс жасап жатыр.
Сондай-ақ, үш санаттағы азаматтар, яғни зейнеткерлер, көп балалы отбасылар жəне мүгедектігі бар азаматтар электрондық қызметтерді ХҚО-дан ала алады. Ол үшін əр фронт-офисте жеңілдік терезелері ұйымдастырылған.
Əлемдік сарапшылардың айтуынша, пандемиядан кейін əлем бұрынғыдай болмайды, жаңа ережелердің пайда болуы заңды құбылыс. Төтенше жағдай енгізілген соң «Азаматтарға арналған үкімет» өз қызметін тоқтатпай, қашықтан жұмыс істеді. Қазірдің өзінде республика бойынша 2000-ға жуық маман қоңырау арқылы азаматтарға консультациялық көмек көрсетіп, қызметтерді онлайн рəсімдеу бойынша ақпараттық сүйемелдеу жасауда. Алматы облысындағы 1414 call-орталықта арнайы оқудан өткен 100-ге жуық қызметкер телефон арқылы кеңес беруде. Бұдан бөлек, филиалдың 50 қызметкері бейнеқоңырау арқылы қызмет алушыларды мобильді азаматтар базасына тіркейді, тағы 20 қызметкер бейнеқоңырау арқылы көрсетілетін қызметті алушыларды бейнеидентификациялау үшін тартылған.
Байланыс орталықтары дүйсенбіден сенбіге дейін таңғы 9.00-ден кешкі 20.00-ге дейін жұмыс істейді. Қоңырау шалу тегін.
Сондай-ақ, енді «Азаматтарға арналған үкімет» операторлары қазақстандықтарға egov. kz порталындағы бейне қоңырау арқылы тікелей кеңес бере алады. Ол үшін парақшаның оң жақ төменгі бұрышындағы «Виртуалды ассистент» батырмасын басу қажет. Карантин жағдайында филиал қызметкерлері бірыңғай байланыс арқылы қоңырау шалған аймақ тұрғындарына 62 мыңға жуық кеңес берді. Үйден жұмыс жасаған қызметкерлеріміз ұялы телефон арқылы 72 мыңнан аса кеңес берді жəне 120 мыңға жуық бейнеқоңырауға жауап берді.
Айта кетейік, соңғы екі айда 12 мынға жуық дайын құжаттар берілді жəне мандандырылған ХҚО арқылы онлайн режимінде азаматтарға 300 жуық жүргізуші куəлігі берілді жəне автокөлікті қайта тіркеу бойынша 150 астам қызмет көрсетілді Сондай-ақ, карантин уақытында egov.kz электронды үкімет порталы, Telegram боттағы eGovKzBot2.0, eGovMobile мобильдік қосымшалары арқылы қызмет алуға өтініш берушілер саны артқанын байқадық.
Сондай-ақ, бүгінде аймақтағы ХҚО бөлімдері барлық санитарлық-эпидемиологиялық стандарттарға сəйкес жұмыс жасап жатыр. Атап айтқанда, орталықтардың ғимараттарында бетперде киіп жүру режимі сақталған. Ғимараттарда санитарлық тазартқыштар орналастырылып, антисептиктермен қамтамасыз етілген. Вирус жұқтыру қаупін болдырмау мақсатында кезекте тұрған азаматтар үшін ғимараттардың ішінде де, сыртында да 1,5-2 метр қашықтықта таңбалар қойылған. Бүгінде кең таралған мемлекеттік қызметтер электронды түрге өтті. Осы орайда қызмет алушыларға қажетті құжаттарын онлайн рəсімдеуге кеңес беремін. Өздеріңізге жəне жақындарыңызға қамқор болыңыздар. Амандықта болайық!
Ермек БЕКЖҮНІСОВ,
Азаматтарға арналған үкімет мемлекеттік корпорациясының
Алматы облысы бойынша директоры
Карантин кезінде Талдықорғанда 10 000 маска әлеуметтік кәсіпорында тігілді
2020 жылдың көктемі бәріміз үшін оңай болған жоқ. Көптеген адамдар үшін нағыз сынақ болды, әсіресе, шағын кәсіпорындарға әсер етті. Бірақ «толқынға ілесіп», ағымдағы жағдайға тез бейімделе алатын адам ғана аман қалатынын уақыт көрсетті.
«Жігер» мүмкіндігі шектеулі азаматтарды құқықтық және әлеуметтік қорғау жөніндегі Алматы облыстық қоғамдық бірлестігі 2011 жылдан бері жұмыс істеп келеді. Оның басты бағыты - жұмыссыз әйелдерді жұмысқа орналастыру. Бірлестік базасында тоқыма қайта өңдеу бойынша тігін цехы жұмыс істейді. 2019 жылы қоғамдық бірлестік әлеуметтік кәсіпкерлік жолымен жүруді шешті, «Ескі заттардың жаңа өмірі» жобасын әзірледі және «Әрекет» жобасы аясында «Samruk-Kazyna Trust» Әлеуметтік жобаларды дамыту қорынан грант ұтып алды.
Грант қаражатына өнеркәсіптік тігін жабдығы сатып алынды, ол жұмыс орындарының санын кеңейтуге мүмкіндік берді. Халықтың әлеуметтік осал топтарынан 12 әйел жұмысқа орналастырылды. Кәсіпорын төсек-орын және үй тоқымасын шығаруды, сондай-ақ балалар киімін тігуді жолға қойды. Алайда пандемия өз әсерін тигізбей қоймады. «Жігер» командасы бірден жауап берді: өндіріс тоқтаған жоқ, бірақ қайта жанданды. Енді көп реттік қорғаныш маскаларын шығару керек деп шешілді.
«Қатаң карантиндік шаралар қабылданғанға дейін біз цехта жұмыс істедік. Сапалы материалдарды пайдаланып, маскалар тігілді. Біз бірден өнімнің бір бөлігін қайырымдылыққа – көп балалы және аз қамтылған отбасыларға, зейнеткерлерге табыстаймыз деп шештік», - дейді «Жігер» ҚБ жетекшісі Ажар Қыдыралина.
Карантин кезінде 10 000 маска тігіліп, 4 000 маска қайырымдылыққа берілді, қалғандары сатылды. Табыс материал сатып алуға және цех қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеуге жұмсалды.
«Төтенше жағдай режимі жарияланғаннан соң біз қызметкерлерді үйден жұмыс істеуге жіберіп, оларға тігін машинкаларын таратып бердік. Біз үшін карантин лайықты түрде жеңіп шыққан сынақ болды. Біздің қызметкерлеріміздің ешқайсысы жұмыстан айырылып, жұмыссыз қалған жоқ», - дейді Ажар Қыдыралина.
Қазір маскалар шығару тоқтатылды, ал тігін цехының қызметкерлері декор элементтерін дайындаумен айналысуда: олар өз қолдарымен бойлық және үстелдік шамдар, себеттер жасайды, сондай-ақ ескі заттарды қайта өңдейді және қалпына келтіреді. Өндірілетін өнім жергілікті тұрғындар арасында сатылады, өнімнің құны 8 000-нан 20 000 теңгеге дейін, олардың барлығы - эксклюзивті.
«Әсіресе өңірлерде жұмыссыздық мәселесі өзекті болып қалуда және бұл мәселені елемеу дұрыс емес болар еді. «Ескі заттардың жаңа өмірі» жобасы адамдарды жұмыспен қамтамасыз етуге бағытталған және мұнда халықтың әлеуметтік жағынан осал топтарынан шыққан әйелдерге ерекше көңіл бөлінеді. Жалақы оларға сатылатын өнім есебінен беріледі. Әлеуметтік кәсіпкерлік осылай жұмыс істейді», - дейді «Samruk-Kazyna Trust» Қорының ресми өкілі Мирас Іргебаев.
«Жігер» ҚБ-нің жоспары - Талдықорған қаласының жұмыссыз азаматтарына жұмыс орындарын ұсынып, өз өндірісін кеңейте отырып, әрі қарай өсе беру.
«ӘREKET» жобасы туралы анықтама
«ӘREKET» Гранттар байқауы 2019 жылдың маусымында басталды. Жобаның бастамашысы – «Samruk-Kazyna Тrust» Әлеуметтік жобаларды дамыту қоры. Бірінші кезең өтінім беруден тұрды. Байқауға барлығы 290 өтініш келіп түсті, оның ішінде бірінші кезеңде, байқау комиссиясының мұқият бақылауынан кейін 67 өтініш іріктелді.
Екінші кезеңнің шарты іріктелген коммерциялық емес ұйымдардың толық өтінімдер беруі болды. 1 тамызда Комиссия 51 финалисті анықтады, олар Нұр-Сұлтанға оқуға келді (101 адам, әр КЕҰ-дан 2 өкілден).
Олардың барлығы қаржы, әлеуметтік кәсіпкерлік, PR және маркетинг саласының жетекші халықаралық сарапшыларынан үш күндік оқудан өтті. 2019 жылдың 13-15 тамызы аралығында КЕҰ өкілдері әлеуметтік кәсіпкерліктің заңдық және салықтық аспектілерін, бизнес-модельдерді құруды, маркетинг-жоспар құруды және т.б. зерттеді.
Оқудан кейін барлық КЕҰ өз жобаларын қазылар алқасының қарауына ұсынды. Нәтижесінде 25 қазақстандық КЕҰ 3 млн теңгеге дейінгі грантқа ие болды, оның ішінде Алматы облысынан 5 КЕҰ және Алматы қаласынан 3 КЕҰ. Жеңімпаздардың арасында «Жігер» ҚБ гранттың арқасында «Ескі заттардың жаңа өмірі» жобасын жүзеге асыра алды.
Қазір барлық жеңген жобалар іске асырылуда. Тоғыз ай ішінде қатысушылар өз өңірлерінде жобаларды дамытады. Осы уақыт ішінде Қордың менеджерлері грант алушыларға түрлі мәселелер бойынша кеңестер берді, онлайн оқыту вебинарлары арқылы қолдау көрсетіп, жобаның тиімділігіне және қаражатты тиімді бөлуге мониторинг жүргізуде.
Айта кету керек, Гранттар байқауында жеңіске жеткен жобалар – «Samruk-Kazyna Тrust» Қорымен шарт жасалғаннан кейін де өз жұмысын жалғастырады. Гранттар байқауы олар үшін әлеуметтік кәсіпкерлік әлеміндегі «трамплин» алаңына айналды. Жобаның негізгі міндеті қоғамға нақты пайда әкелетін және КЕҰ-ға әлеуметтік кәсіпкерлік жүргізуге үйрететін аса маңызды жобаларды анықтау болды.
Жобаның басты мақсаты - Қазақстанның коммерциялық емес ұйымдары арасында әлеуметтік кәсіпкерлік мәдениетін дамыту, оларды бизнесті жүргізу дағдыларына үйрету және кәсіпкерлік тәсіл арқылы әлеуметтік проблемаларды шешу.
«ӘREKET» жобасын «Самұрық-Қазына» АҚ барлық компаниялар тобының атынан «Samruk-Kazyna Trust» Әлеуметтік жобаларды дамыту қоры жүзеге асырады.
Бекен ата
Есік мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінің ұжымы атақты археолог Бекмұханбет Нұрмұханбетов жайлы төмендегідей шағын естелігімен бөліскен екен.
Көре отырыңыз, оқырман.
"Бекзат болмыс, бала мінез Бекен атамызды "археология абызы" десек, артық айтқанымыз бола қоймас. Бар ғұмырын археологияға арнаған ақсақал ақтық демі таусылғанша өз ісіне адал болып өтті. Назарларыңызға абыз атамыздың сәулелі ғұмырынан бір үзік сыр ұсынамыз. Қабыл алыңыздар!"
Қасым-Жомарт Тоқаев, Қазақстан Республикасының Президенті: ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ТАҒДЫРЫ ТАРИХ ТАРАЗЫСЫНДА ТҰР
– Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы, бүгінде бүкіл әлемді алаңдатып отырған індет, өкінішке қарай, біздің елімізге де оңай тиген жоқ. Пандемия алғаш басталғаннан-ақ, Өзіңіздің басшылығыңызбен мемлекет көптеген әлеуметтік-экономикалық іс-шараларды қолға алды. Одан жалпы жұрт хабардар. Елімізде жарияланған төтенше жағдай екі айға жуық мерзімге созылды. Карантин шаралары әлі де жалғасып келеді.
Жалпы соңғы кезде карантин шараларына қарамастан елімізде індет тез таралуда. Қазірдің өзінде дерт жұқтырғандар саны 20 мыңға жуықтады. Жүзден аса адам осы науқастан қайтыс болды. Жұрт кәдімгідей үрей құшағында қалды. Бұл індет түрлі деңгейдегі билік өкілдерін де айналып өткен жоқ. Ел арасында «Үкімет індеттің таралуын бақылаудан шығарып алды, сондықтан ауруханаларда орын жетіспейді» деген секілді әңгімелер де аз емес. Дүрліккен жұртқа қандай басу айтасыз? Расында да, осы індеттің таралуына қарсы күресте жеңіліп жатқан жоқпыз ба?
– Шынында да, бұл індет біздің ғана емес, жалпы әлемдегі адамзаттың бет-бейнесін, тұрмыс-тіршілігін өзгертті. Ауыр дерттің алдында дамыған мемлекеттердің өздері дәрменсіз болып отыр. Оған бәріміз куәміз. Озық деп жүрген Еуропа елдері, азуын айға білеген АҚШ, Азия алыптары – Қытай, Жапония, Оңтүстік Корея, тағы басқа да елдер тығырыққа тірелгендей.
Ал қазір, «біз осы індетпен күресте жеңіліп жатырмыз немесе Үкімет ахуалды бақылаудан шығарып алды» деуге болмайды. Өздеріңізге мәлім, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларында жұқпалы ауруларға арналған үш аурухана жедел салынды. Басқа өңірлердегі ауруханалар керек-жарақпен жабдықталды. Науқастарды емдеуге дәрігерлеріміздің біліктілігі жетеді. Қазір, ақ халатты абзал жандар күндіз-түні осы індетпен күрестің алдыңғы шебінде жүр. Мемлекет тарапынан қажетті қаражат бөлінді.
Бір нәрсені айта кетейін, биліктегілер де – өздеріңіз секілді ет пен сүйектен жаралған адамдар. Лауазымды қызметкерлер жұмыс бабына байланысты бірқатар азаматтармен кездесуі керек, сондықтан ел ішіндегі іссапарларға шығады. Сондай жағдайда кеселді жұқтырып алуы мүмкін. Иә, олар да ауырады, науқасынан емделеді. Билікте жүргендердің арасынан 15 шақты адам осы дертке шалдықты. Ал қазіргі статистика бойынша, вирус жұқтырғандар саны 20 мыңға жуықтады. Яғни олардың көпшілігі – қарапайым халық. Бұл жердегі мәселе кімнің қалай жұқтырып алғанында емес. Сол азаматтарымыздың ауруын асқындырып алмай, тезірек жазылып шығуына жағдай жасау қажет. Ауруға шалдыққандарды шенеунік немесе қарапайым жұрт деп бөліп қарауға болмайды. Қазақ «Кемедегінің жаны бір» дейді. Біз бір елде тұрып, бір ауаны жұтып, бір қоғамда өмір сүріп жатқаннан кейін ешкім де бұл аурудан өзін толықтай қорғай алмайды. Бір планетаны мекен еткен соң өзге елдегі дерт бізге келмейді деп бейқам отыра алмаймыз. Пандемия шекараға қарамайды. Сақтансақ қана өзімізді, жақындарымызды аурудан аулақтата аламыз. Сондықтан ел азаматтарын карантин режимін қатаң сақтап, тазалыққа мұқият болуға шақырамын. Бұл – өтпелі қиындық, уақытша сынақ. Біз осы індеттен және экономикалық дағдарыстан кейін қалай дамимыз, не істеуіміз керек деген мәселеге баса мән бергеніміз жөн.
– Иә, қоғам орнында тұрмайды, дамуы керек. Орайы келгенде қордаланып қалған, келешекте қалай болады деп халық жауабын күтіп жүрген бірқатар қадау-қадау мәселелер жайлы сөз қозғасақ. Қазақстан халқына арнаған алғашқы Жолдауыңызда қазақ тілінің қолданыс ауқымын кеңейту мәселесіне ерекше тоқталған едіңіз. Өзіңіз білесіз, биыл жарық көргеніне 30 жыл толған «Ана тілі» ұлт басылымы да тұңғыш санынан бастап туған тілдің бары мен жоғын түгендеп келеді. Мемлекеттік тіліміз ұлтаралық қатынас тіліне айналуы үшін қандай қадамдар жасалуы керек деп есептейсіз?
– «Ана тілі» газеті – қазақ тілінің қоғамдағы мән-маңызын арттыру, оның көкжиегін кеңейту мәселесін ұдайы қозғап жүр. Бұл басылым әрдайым ұлттық мүддеге берік болып, тілімізге жанашырлық танытып келеді. Осындай елеулі еңбектеріңіз үшін басылымда жұмыс істейтін журналистерге, үнемі ой-талқыға атсалысып жүрген жазушылар мен ғалымдарға шынайы ризашылығымды білдіремін.
Осы отыз жыл ішінде қазақ тілін дамытуға қатысты ештеңе істелген жоқ деуге болмайды. Туған тіліміздің қолдану аясын кеңейту үшін көп жұмыс атқарылды. Оған дау жоқ. Мұны сырт көз сыншылар да айтып жүр. Бірақ олардың кейбірі мұндай үрдіске аса қуана қоймайды. Өйткені енді қазақ тілінің дамуын тежеп, ел ішінде кең өріс алуын тоқтату мүмкін емес екенін сезеді.
Қазақ тілінің жағдайы туралы айтқанда, мемлекетіміздің негізін қалаған, Тұңғыш Президент – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың айырықша еңбегін атап өтуге тиіспіз. Ол елімізде мемлекет құраушы ұлттың саны едәуір аз болғанына қарамастан Қазақстанның Тәуелсіздігін жариялады. Сондай аумалы-төкпелі кезеңнің өзінде Нұрсұлтан Әбішұлының тікелей ықпал етуімен Парламент қазақ тілін мемлекеттік тіл деп жариялады.
Шындығында, тілдік проблеманың үлкен саяси мәні мен маңызы бар. Тіл мәселесіне бей-жай қарап, немқұрайдылық танытатын болсақ, мемлекеттігіміз бен ұлттық қауіпсіздігімізге қатер төндіріп алуымыз мүмкін. Бұған Украинаны мысалға келтірсек те жеткілікті деп ойлаймын. Мемлекеттік тілді дамыту ісінде қызбалыққа салынып, оның қолдану аясын күшпен кеңейтуге ұмтылудың кері әсері болары анық. Өйткені оның соңы ұлтаралық араздыққа дейін жетуі мүмкін. Сонымен қатар бұл тұрғыда геосаяси жағдайды да назардан тыс қалдырмауымыз керек. Әсіресе Ресеймен арадағы шекарамыздың әлемдегі ең ұзын шекара екенін де әсте естен шығармаған жөн. География – геосаясаттың маңызды факторының бірі.
Бірақ бұл мемлекеттік тілге қатысты жұмыстарды тоқтатып қою керек дегенді білдірмейді. Қайта оны ың-шыңсыз, айғайламай, қызбалыққа салынбай, бірақ табанды түрде жалғастыра беру қажет. Бұл орайда Өзбекстанның тәжірибесін мысалға келтіруге болады. Олар өздеріне тән жайлы мінезіне салып, ұрандатып-шулатпай-ақ, қажет кезінде орыс тіліне де жүгіне отырып, тіл мәселесін толық шешіп алды. Менің таңғалатыным, Өзбекстанның мемлекеттік органдарында әлі күнге дейін орыс тілі қолданылады. Тіпті олардың тұтас тарихында да осылай болған. Өзбектер қоғамдық қатынастарды саясиландырмай, еңбек пен саудаға басымдық беріп, ХХ ғасырдың бас кезіндегі аз ғана халықтан қазір Орталық Азиядағы ең үлкен ұлтқа айналды. Сондықтан ұлы Абайдың өзбек халқына қатысты айтқан парасатты ой-пікірі қазіргі технология ғасырында да өзінің өзектілігін жоғалтпағанын байқаймыз. Өзбектер саясатқа құмар емес, олар еңбек еткенді құптайды. Бұл ел көшеде ұрандатып шеруге шығып жүрген жоқ. Қайта жасампаздыққа жетелейтін еңбекпен айналысып жатыр.
Тарихтан сабақ ала отырып, біз технология мен роботтар басты рөл атқаратын жаңа дәуірдегі қазақ халқының игілікті өмірі жайында ойлануымыз керек. Әлем түпкілікті өзгерістердің алдында тұр. Сол себепті есте жоқ ескі заманды аңсамай, лингвистикалық мәдениеттің айналасын шиырлай бермей, тарихымызды да дәріптеп, салт-дәстүрімізді сақтай отырып, алға ұмтылуымыз қажет. Біздің мемлекеттік тілдің жағдайын қайта-қайта көтеріп, оның мүшкіл халі туралы айта бергенімізге өзге елдер, әсіресе Орталық Азиядағы мемлекеттер түсінбей, таңданыспен қарайды. Қазір – нағыз аз сөйлеп, көп іс тындыратын шақ. Олай болмаған жағдайда біз өзімізді халықаралық қоғамдастықтың алдында кемшін ұлт ретінде көрсетеміз. Ал енді не істеу керек?
Біріншіден, қазақ тілінде сөйлеу мақтаныш болуы үшін қоғамда оған деген қажеттілікті арттырған жөн. Мемлекеттік қызметке, оның ішінде, халықпен тығыз жұмыс істейтін лауазымға тағайындау кезінде кәсіби біліктілігіне қоса, қазақ тілін жақсы білетін азаматтарға басымдық беру керек. Парламентте немесе баспасөз мәслихаттарында мемлекеттік тілде сөйлеп, пікір алмаса алмайтын мемлекеттік қызметкер ұғымы, ең алдымен, қазақ азаматтарының арасында – анахронизмге айналуға тиіс.
Екіншіден, біз қазақ тілін жақсы білетін өзге ұлт өкілдерін қолдауымыз керек. Оларды Парламентке, өкілетті органдарға сайлап, мемлекеттік қызмет жүйесіндегі жоғары лауазымдарға тағайындап, мемлекеттік наградалармен марапаттап отырғанымыз дұрыс. Мұндай азаматтар қазақ тілінің деңгейін ұлтаралық қолданыс дәрежесіне көтеруге көмектеседі.
Үшіншіден, қазақ тілін қолдану барысында фонетикалық және орфографиялық қателер жіберіп алатын отандастарымызға түсіністікпен қарап, толеранттылық танытуымыз керек. Мұндай азаматтар жастарымыздың арасында да аз емес. Олардың талпынысын мазақ етпей, қайта қолдай түскеніміз жөн.
Төртіншіден, телевизиялық және радио хабарларының сапасын арттыру қажет. Бұл ақпарат өнімдері Ресей бағдарламаларының көшірмесіне емес, қайта қоғамдық ойдың қайнар көзіне айналуға тиіс. Арзан ойын-күлкіден гөрі, ұлттық идеяға қызмет ететін топырағымыздан тамыр алған төл бағдарламаларды молайту қажет.
Меніңше, Орталық Азиядағы көршілеріміздің тәжірибесі бізге пайдалы әрі үлгі боларлықтай. Қазақ тілінің мәртебесін арттыру жолында кинематографияның да алар орны ерекше. Бізге тарихи оқиғаларды дәріптейтін, қазіргі қоғамды да бейнелейтін сапалы дүниелер керек. Қырғыз киногерлері «Құрманжан датқа» деген мәнді, мағыналы, көз қуантып, көңіл толатын фильм түсірді. Соған бар-жоғы 1,5 миллион доллар жұмсаған. Ал біздің кинематографистер бұдан әлдеқайда көп сұрайды. Ал түсірген дүниелерінің сапасы әрдайым көңілден шыға бермейді. Өкінішке қарай, бүгінде біздің киногерлер де ауызбіршілік таныта алмай отыр. Бұл – шығармашылықты тұралататын жағдай.
Әрине, ауызды қу шөппен сүрте беруге болмайды. Мені еліміздегі блогосфераның қазақ тіліне қарай ыңғайланып келе жатқаны қуантады. Дей тұрғанмен, біз әсіреұлтшылдық пен радикализмге бой алдырмауыз қажет. Сондай-ақ қазақ тілін дамытамыз деп орыс тілінің мәртебесін шектемеуіміз керек. Жоғарыда айтқанымдай, тіл мәселесінің астарында үлкен саясат бар. Сондықтан бұл тұрғыда асығыстық пен жалаң ұрандату мемлекеттігімізге кесірін тигізуі мүмкін. Жалпы алғанда, жоғары оқу орындарында нақты ғылымдарды орыс тілінде оқыта берген жөн. Осы ретте бізге Малайзияның тәжірибесі үлгі бола алады. Бұл ел алғашқыда ағылшын тілінен бас тартып, кейіннен ойлана келе, оны жоғары оқу орындарында және дипломатиялық қарым-қатынастың құралы ретінде қалдырды. Біздің өскелең ұрпақ қазақ тілімен қатар, орыс тілін де еркін меңгеруі керек.
Бұл – уақыт талабы. Мектептердің бастауыш сыныптарында қазақ тіліне басымдық берілгені дұрыс. Орыс тілін де оқыту керек. Ал ағылшын тілін 5-6 сыныптардан бастап мектеп бағдарламасына енгізген абзал.
Қазір демографиялық ахуалдың өзі қазақ тілінің ұпайын түгендеу бағытына қарай дамып келеді. Яғни біз алға қойған мақсатымызға міндетті түрде жетеміз. Мұндай астары қалың, ел тағдырын шешетін іргелі істе асығыстыққа жол бермеу керек. Қайта әрбір әрекетімізді ақылға салып, мойнымыздағы тарихи жауапкершілікті барынша сезіне отырып жұмыс істегеніміз дұрыс. Осындай өркениетті қадамдардың нәтижесінде ғана қазақ тілі ғылым тіліне айналады.
Бәрімізді, әсіресе жастарды «Ары қарай қалай өмір сүреміз?» деген сауал мазалайды. Осындай сәтте біздің көзқарасымыз, болмысымыз, осы біз өмір сүріп жатқан жаңа заманның талабына сай болуы керек. Яғни тарихи тұрғыдан жаңартылған құндылықтарға бет бұруға тиіспіз. Бізге қазіргі заманның сын-қатерлеріне төтеп беретін ақыл-ой тұжырымы қажет. Жоғары заманауи технология, роботтар, жасанды интеллект дәуірінде ақыл-кеңес түсінігі ерекше маңызды болмақ.
Жаңа заманда ар, намыс, ұят сияқты адами қасиеттерге қажеттілік бола ма? Менің ойымша, бұл – зиялы қауым өкілдері талқылайтын ауқымды философиялық мәселе. Үлгі-өнеге, ұлттық құндылықтар болмаса, машиналар мен роботтар әлемінде жұтылып кететініміз сөзсіз. Біздің ұлы ақын-жазушыларымыздың шығармалары да маңызын жоғалтады.
Әрине, мұндай жағдайдың мүлде болмағаны жақсы. Сондықтан зиялы қауым өкілдері болашақ өмір туралы мәселені қазірден ой таразысына сала беруге тиіс.
– «Еңбекпен тапқан нан тәтті» дейтін ата-бабамыздан келе жатқан тәмсіл бар. Күні кешегі үлкендердің әңгімесінен де еңбекке, еңбек адамына деген ерекше құрметті байқайтынбыз. Қазір елдің еңбекке етене араласуы үшін Сіздің тапсырмаңызбен Үкімет бірқатар бағдарламаларды қолға алып, лайықты деңгейде жүзеге асырып отыр. Ел мен жерді еңбекпен көркейту үшін қандай жаңа қадамдар мен жобалар жасалуы керек?
– Әлем жұртшылығы қазақ халқын көңілі дарқан, ғаламдық құбылыстарды өзінің қалыптасқан философиялық көзқарасы арқылы қабылдай алатын ұлт ретінде танып, біледі. Шыдамдылық пен жанашырлық – қанымызда бар қасиет. Осынау Ұлы далаға ең алғаш табаны тиген саяхатшылар алдымен біздің осы ерекшеліктерімізді баса айтқан. Сонымен қатар біз Абайдың өшпес туындысы – «Қара сөздерде» айтылған өз кемшіліктерімізді де жақсы білеміз. Айтпақшы, осы арада Мұрат Әуезовтің «Қара сөздерге» «Ғақлият» деген екінші атау берейік деген ұсынысын қолдайтынымды айта кетейін.
Өкінішке қарай, кейбір жағдайда біздің еңбекке байланысты қарым-қатынасымызға сыни көзқараспен қарайтындар аз емес. Бұл жағдай менің көңіліме қаяу салады. Біз қоғамның еңбеккерлерге деген көзқарасын түпкілікті өзгертуіміз керек. Әрбір еңбек құрметке лайық болуы қажет. Сондықтан мен «Халық алғысы» деген мемлекеттік награда тағайындадым. Ал еңбектегі табысы үшін берілетін «Еңбек Даңқы» орденінің мәртебесін көтеру жөнінде шешім қабылдадым.
Былтыр Ақордаға мекемелер мен ауылдардағы қарапайым жұмысшыларды арнайы шақырып, марапаттадық.
Біз осындай еңбек адамдарына деген құрметті арттырып, ел сүйсініп қарайтындай жағдай жасауымыз қажет. Сол арқылы өскелең ұрпақ қоғамның құрметіне бөлену үшін жоғары мемлекеттік лауазымдарды иеленбей-ақ, өз ісін тыңғылықты, мұқият атқарса жеткілікті екенін түсінуге тиіс. Үкімет менің тапсырмам бойынша Жұмыспен қамтудың жол картасын әзірледі. Оны іске асыру үшін шамамен 1 триллион теңгеге дейін қаржы жұмсалады. Жақында мен Үкіметтің уақытша жұмыс орындарын ашуға ғана әуес болып, тұрақты жұмыс орындарын көптеп ашуды назардан шығарып алғанын сынға алдым. Бүгінде біздің елде 2 миллионға жуық адам өзін-өзі жұмыспен қамтып отыр. Жұмыссыздар саны да көп.
Бұл – өте күрделі әлеуметтік мәселе. Оны шұғыл шешпесе болмайды. Еңбекке баулу идеологиясы атақты ақын-жазушыларымыздың шығармашылығында барынша көрініс тауып, алдыңғы қатарда насихатталуы керек деп санаймын. Қазір «Тойың тойға ұлассын» деп әндетіп, той тойлап жүретін уақыт емес. Бүгінгідей технологияның заманында той-томалақтың әңгімесін айтып, бір-бірін асыра мақтап, ас ішіп, аяқ босатқанға риза кейіпте жүру әдетінен арылу керек. Тіпті осындай қауіпті пандемия кезінде кейбір азаматтарымыз маған хат жазып, той өткізуге мүмкіндік беру керек деп талап қояды. Мемлекеттің өзі өлермендікпен өмір сүретін кезге келдік. Сондықтан еңбек ету – өмір сүру салтына айналып, басты міндет саналуға тиіс. Той қуалайтын емес, ой қуалайтын кезеңмен бетпе-бет келдік. Бұл дәуір – ақыл-ойдың, ғылым мен білімнің, еңбектің дәуірі!
Шын мәнінде, озық ойлы зиялы қауымның пікірі әлеуметтік шиеленіс кезінде маңызды рөл атқарады. Адамдар ақыл-парасаты арқылы ішкі түйсігіне құлақ асып, өзіне қажетті қорытынды жасап, өткен істен сабақ алады. Әсіресе бұл ежелден келе жатқан дәстүрі бар біздің қоғам үшін өте өзекті. Пандемия кезінде мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға қосқан елеулі үлесі үшін барша зиялы қауым өкілдеріне, оның ішінде академик Төрегелді Шармановқа шынайы ризашылығымды білдіремін. Сондай-ақ біздің белгілі ақын-жазушыларымыз соңғы кездегі оқиғаларға белсендірек араласып, жастарға өмірлік тәжірибесін үйретіп, темірқазық секілді жол көрсете алады деп ойлаймын.
– Қазір әлем өзгерген. Қалай болғанда да жаһанданудың көшінен қалып, есік-тереземізді қымтап жауып тастап отыра алмаймыз. Есік-тереземізді тас бүркеп, шекарамызды шегендеп, қақпамызға сом темір іліп қоятын тас дәуірі емес. Бармасақ, келмесек – ел жарылады, алмасақ, бермесек – дем тарылады.
Мемлекетаралық жағдайды жақсы білетін маман ретінде әлемдік ұлттар мозаикасына өз реңімізбен, қазақы болмыс-табиғатымызбен қосылу үшін қандай қадамдар жасау керектігін нақтылап түсіндіріп берсеңіз…
– Шынында да, әлем өзгерді. Мызғымастай көрінген жаһандану үрдісі пандемияның әсерінен кідірістеп қалды. Мемлекеттер өзін-өзі оқшаулауға, «әркім өз күнін өзі көрсін» қағидатына баса мән бере бастады. Халықаралық қатынастарда ұлтшылдыққа бет бұру үрдісі артып келе жатқаны байқалады. Мен мұны 2008 жылы ертерек болжап айттым. Бірақ ол кезде менің тұжырымымды саясаткерлер мен ғалымдар қолдамады. Тіпті коронавирусқа қарсы вакцина әзірлеу ісі де халықаралық ынтымақтастықтан тыс, «әркім өзі үшін» қағидаты бойынша жүзеге асырылуда.
Әлемде өзге баламасы жоқ Біріккен Ұлттар Ұйымы өзінің атына заты сай бірегей халықаралық ұйым ретінде пандемия кезінде аса белсенділік таныта қоймады. Ірі державалар арасында текетірес күшейіп келеді. Аймақтардағы қақтығыстар шиеленісе түсті. Бұл – өңірлік мемлекет ретіндегі Қазақстан үшін қолайсыз үрдіс.
Біздің экономикамыз санкциялық соғыстар мен саяси текетірестерден шығынға ұшырауда. Еліміз өзінің бейбітсүйгіштігі мен өңірлік қауіпсіздікке сындарлы үлес қосуға әзірлігін тұрақты түрде көрсетіп келеді. Елбасымыз ядролық қаруға қарсы қозғалыстың көшбасшысы әрі жаппай қарусыздану саясатының нағыз жақтаушысы ретінде бүкіл әлемге танылды.
Тәуелсіздік жылдары бұл бағытты нығайту үшін көп жұмыс атқарылды. Ең бастысы – мемлекеттік шекарамыздың беріктігі! Қазақстанның Ресеймен, Қытаймен және Орталық Азия мемлекеттерімен арадағы шекарасының заңды түрде рәсімделіп, белгіленуінің, шын мәнінде, тарихи да, саяси да мәні зор. Шекара мәселесінде құжатты түрде екіжақты келісімнің болмауы қандай ауыр әрі ауқымды зардаптар мен қайшылықтарға әкелетінін көзіміз көріп отыр. Алыстан да, жақыннан да мысалдар аз емес.
Қазақстанның халықаралық дипломатияда бейбіт әлем туралы әрдайым өзіндік түсінігі, өзіне тән ерекшелігі болды. Тұңғыш Президентіміз Н.Назарбаев көпвекторлы, теңгерімді сыртқы саясатта Ресеймен стратегиялық серіктестікті, ынтымақтастықты нығайтуға және өңірлік интеграцияға баса мән берді. Бұл – дұрыс таңдау болды. Дегенмен, әлемдегі ахуал бір орнында тұрмайды, алпауыт мемлекеттердің геосаяси мақсаты өзгеруде. Осындай жағдайда Қазақстан бірінші кезекте өзінің ұлттық мүддесін қорғауға міндетті. Сондықтан мен Еуразиялық экономикалық одақтың биылғы 19 мамырда өткен саммитінде интеграцияны Қазақстанның егемендігіне нұқсан келмейтін жағдайда ғана қолдайтынымызды ашық айттым.
Қазір «Тойың тойға ұлассын» деп әндетіп, той тойлап жүретін уақыт емес. Бүгінгідей технологияның заманында той-томалақтың әңгімесін айтып, бір-бірін асыра мақтап, ас ішіп, аяқ босатқанға риза кейіпте жүру әдетінен арылу керек. Тіпті осындай қауіпті пандемия кезінде кейбір азаматтарымыз маған хат жазып, той өткізуге мүмкіндік беру керек деп талап қояды. Мемлекеттің өзі өлермендікпен өмір сүретін кезге келдік. Сондықтан еңбек ету – өмір сүру салтына айналып, басты міндет саналуға тиіс. Той қуалайтын емес, ой қуалайтын кезеңмен бетпе-бет келдік. Бұл дәуір – ақыл-ойдың, ғылым мен білімнің, еңбектің дәуірі!
– Қоғамдық тәртіп мәселесі туралы сауалды да айналып өте алмаймыз. «Жұдырық бетке тигенге дейін» демократия сақталатыны белгілі. Бейбіт шерулерге шығатын азаматтардың жеке бас қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті сақтауы қалай реттеледі?
– Бейбіт жиындар мен митингтерге қатысу – Қазақстан азаматтарының конституциялық құқығы. Ата заңымыздың кепілі ретінде азаматтардың құқығын толық қамтамасыз ету – менің міндетім. Бұл жөнінде былтырғы Жолдауымда айттым.
Парламент «Бейбіт жиындар туралы» жаңа заң қабылдады. Қоғамдық сараптамадан өткен аталған заң – менің ойымша, еліміздегі демократияны ілгерілету үшін жасалған маңызды қадам. Енді бейбіт жиындарды өткізу үшін рұқсат сұрамай-ақ, бес күн бұрын жергілікті билікке ескертсе жеткілікті. Осындай жиындарды өткізу үшін бірқатар арнайы орындар бөлінді. Митинг ұйымдастырушылардан қоғамдық тәртіп пен азаматтардың тыныштығын бұзбау талап етіледі. Сондай-ақ олар Конституцияға қайшы келетін үндеулермен шықпауы, ұлтаралық және әлеуметтік алауыздық туғызбауы қажет. Бұл – қалыпты жағдай. Әсіресе АҚШ-та және басқа да дамыған елдерде болған соңғы оқиғаларды ескеру керек.
Халықаралық құқық қорғау ұйымдарынан грант алатын кейбір азаматтарымыз қабылданған заңды негізсіз сынайды. Олардың пікірінше, Қазақстанда «Митингке қашан шығамын? Кіммен шығамын және қай жерде өткіземін? Яғни өзім білем» деген жүгенсіздік қағидаты болуы керек екен. Әсіресе солардың митингіге шетел азаматтары мен кәмелетке толмаған балалардың қатысуын талап етуін шектен шыққандық деп санаймын. Олардың ойы белгілі. Ондай адамдарға тыныштық пен тұрақтылық қажет емес. Ал біз қарқынды дамыған, татулығы жарасқан Тәуелсіз Қазақстанды сақтауымыз керек. Халық ең алдымен ел іргесінің беріктігін терең жауапкершілікпен сезінуі керек. Сонымен қатар мемлекет өз азаматтарының заңды талаптарына құлақ асуға, қаржылық және құқықтық мүмкіндіктер аясында оларға жәрдем беруге міндетті.
Жастар үшін әлеуметтік лифт орнықтыру керек. Мемлекеттік басқару ісіндегі және идеология саласындағы қателіктерді дер кезінде түзеткен жөн. Егер жұмыс осылай жүретін болса, сөзсіз әділдік орнайды. Мен мұны сайлау алдындағы бағдарламамда айтқан болатынмын. Сонда митингтің де қажеті болмай қалады.
Соңғы кездері елімізде «митингшілдік» белең алуда. Көбінесе азаматтарымыз сырттағы біреулердің арандатушылық ұрандарына еріп жүр. Бұл – аймақтық бәсекелестік күшейіп келе жатқан халықаралық аренада Қазақстанды ыңғайсыз жағдайға қалдырып отыр.
Қазақстан мен Өзбекстан – Орталық Азиядағы ең ірі мемлекеттер. Екі ел арасында кең ауқымды ынтымақтастық артып келеді. Бұл жерде экономикалық бәсекелестіктің де болатынын жоққа шығармаймыз. Осы жағдайларды әрқашан есте ұстау керек. Қазақстан өзінің көшбасшылық позициясын сақтап қалуға міндетті. Ол үшін елімізде тұрақтылық болуға тиіс. Егер ішкі мәдениетімізге салсақ, ол тұрақтылықты күштік құрылымдар емес, бірінші кезекте халықтың өзі қамтамасыз етуі қажет.
Бірақ бұл мемлекеттік тілге қатысты жұмыстарды тоқтатып қою керек дегенді білдірмейді. Қайта оны ың-шыңсыз, айғайламай, қызбалыққа салынбай, бірақ табанды түрде жалғастыра беру қажет. Бұл орайда Өзбекстанның тәжірибесін мысалға келтіруге болады. Олар өздеріне тән жайлы мінезіне салып, ұрандатып-шулатпай-ақ, қажет кезінде орыс тіліне де жүгіне отырып, тіл мәселесін толық шешіп алды. Менің таңғалатыным, Өзбекстанның мемлекеттік органдарында әлі күнге дейін орыс тілі қолданылады. Тіпті олардың тұтас тарихында да осылай болған. Өзбектер қоғамдық қатынастарды саясиландырмай, еңбек пен саудаға басымдық беріп, ХХ ғасырдың бас кезіндегі аз ғана халықтан қазір Орталық Азиядағы ең үлкен ұлтқа айналды. Сондықтан ұлы Абайдың өзбек халқына қатысты айтқан парасатты ой-пікірі қазіргі технология ғасырында да өзінің өзектілігін жоғалтпағанын байқаймыз. Өзбектер саясатқа құмар емес, олар еңбек еткенді құптайды. Бұл ел көшеде ұрандатып шеруге шығып жүрген жоқ. Қайта жасампаздыққа жетелейтін еңбекпен айналысып жатыр.
– Пандемия болсын, басқа да жағдайлар болсын, ел ең алдымен зиялының сөзіне құлақ асып, ойын білгісі келеді. Жалпы ұлт қиын-қыстау күндерде ғана емес, өзінің бүкіл жүріп өтетін жолында пассионар тұлғалардың соңынан ереді. Бұл орайда зиялы қауым қазір өз рөлін дұрыс атқарып отыр деп есептейсіз бе? Бүгінгі таңда олардың қоғамдағы міндетін қалай елеп, екшейміз?
– Шын мәнінде, озық ойлы зиялы қауымның пікірі әлеуметтік шиеленіс кезінде маңызды рөл атқарады. Адамдар ақыл-парасаты арқылы ішкі түйсігіне құлақ асып, өзіне қажетті қорытынды жасап, өткен істен сабақ алады. Әсіресе бұл ежелден келе жатқан дәстүрі бар біздің қоғам үшін өте өзекті. Пандемия кезінде мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға қосқан елеулі үлесі үшін барша зиялы қауым өкілдеріне, оның ішінде академик Төрегелді Шармановқа шынайы ризашылығымды білдіремін. Сондай-ақ біздің белгілі ақын-жазушыларымыз соңғы кездегі оқиғаларға белсендірек араласып, жастарға өмірлік тәжірибесін үйретіп, темірқазық секілді жол көрсете алады деп ойлаймын.
Қазір бүкіл дүниежүзі пандемия салдарымен күресіп жатыр. Әлемдік экономика көз алдымызда құлдырап, жұрттың өмір сүру салты өзгерді және осы үрдістер күн тәртібіндегі өзекті мәселелерге айналды. Міне, осындай кезде жас ұрпаққа беделді ақыл-ой иелерінің парасатты пікірі ауадай қажет.
Бәрімізді, әсіресе жастарды «Ары қарай қалай өмір сүреміз?» деген сауал мазалайды. Осындай сәтте біздің көзқарасымыз, болмысымыз, осы біз өмір сүріп жатқан жаңа заманның талабына сай болуы керек. Яғни тарихи тұрғыдан жаңартылған құндылықтарға бет бұруға тиіспіз. Бізге қазіргі заманның сын-қатерлеріне төтеп беретін ақыл-ой тұжырымы қажет. Жоғары заманауи технология, роботтар, жасанды интеллект дәуірінде ақыл-кеңес түсінігі ерекше маңызды болмақ.
Жаңа заманда ар, намыс, ұят сияқты адами қасиеттерге қажеттілік бола ма? Менің ойымша, бұл – зиялы қауым өкілдері талқылайтын ауқымды философиялық мәселе. Үлгі-өнеге, ұлттық құндылықтар болмаса, машиналар мен роботтар әлемінде жұтылып кететініміз сөзсіз. Біздің ұлы ақын-жазушыларымыздың шығармалары да маңызын жоғалтады.
Әрине, мұндай жағдайдың мүлде болмағаны жақсы. Сондықтан зиялы қауым өкілдері болашақ өмір туралы мәселені қазірден ой таразысына сала беруге тиіс.
– Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы! Ел басқару аса зор жауапкершілік жүктейді. Бір жыл – көп уақыт емес. Десек те, осы кезеңге саяси сараптама жасаған белгілі саясаттанушы Нұрлан Сейдін мырза Сіз басқарған мерзім жөнінде «Сенім мен сынаққа толы жыл болды» деп тұжырымдапты. Осы орайда көш бастаған тұлға ретінде елдің болашаққа деген сенім-жігеріне қандай баға берер едіңіз?
– Баршаңызға мәлім, Қазақстан Президенті қызметін атқарған бір жыл оңай болған жоқ. Аталған мерзімді аса күрделі сынақтарды еңсерген жыл деп айтуға болады. Дегенмен, мен халықтың қолдауын әрдайым сезіндім. Бұл маған күш-жігер беріп, мемлекет басқару ісін табысты жүргізуіме ықпал етті. Жыл бойы саяси және экономикалық салалар бойынша көптеген реформалар жүзеге асырылды. Бұл саясат алдағы кезеңдерде де жалғаса береді. Елімізді одан әрі жаңғыртуға, дамытуға қатысты идеяларым бар, ол идеяларды халық іс жүзінде сезінгенін қалаймын.
Біз мемлекет ретінде де, ұлт ретінде де бір орында тоқтап қалмауымыз керек. Ондай жағдайда ел тоқырауға ұшырайды. Оның зардабы мемлекеттігімізге тиеді. Ауыр тиеді. Ащы да болса айтайын, біз – қазақтар, осынау алмағайып күрделі әлемде, түптеп келгенде, ешкімге соншалықты қажет емеспіз. Өз мемлекетімізге ғана қажетпіз. Осы бір қарапайым қағиданы ешқашан естен шығармауымыз қажет. Әлемдегі Қазақстанның жетістігін көре алмайтын, «мысықтілеу» саясаткерлер, тіпті мемлекеттер де бізден алыстап кеткен жоқ, маңайымыздан ұзамай, әр қадамымызды бағып отыр. Сондықтан елімізді өркендету, көркейту – тек қана өз қолымызда. Біздің осындай сындарлы сәтте қателесуге еш қақымыз да, құқымыз да жоқ. Және мемлекет құрушы ұлт ретінде бұл мәселені бірінші кезекте өзіміз терең сезінуіміз қажет. Өйткені қазақ халқының тағдыры тарих таразысында тұр…
– Құрметті Президент мырза! Қоғамдағы түрлі саяси-әлеуметтік, мәдени-рухани маңызы бар мәселелерге байланысты арнайы уақытыңызды бөліп, Ұлт басылымына сұхбат бергеніңіз үшін айрықша алғыс сезімімізді білдіреміз. Тәуелсіз Қазақстанның әлемдік геосаяси кеңістіктегі көші көлікті болғай! Еліміздің іші даудан, сырты жаудан аман болсын!
Сұхбаттасқан
Жанарбек ӘШІМЖАН
Соңғы жаңалықтар
Көрікті көлге көңіл бөлінді
Еңбегіңді арнай білсең ел үшін, Сол…
Танк жүргізуші ТЕМІРҚҰЛОВ
«АЙБЫН» ордені БАТЫРЛАР есімімен…
«АЙБЫН» ордені БАТЫРЛАР есімімен…
ЖИЗНЬ, ПОСВЯЩЕННАЯ РОДИНЕ
Әскерилер қаржылық сауаттылығын…
Тұрғындар өтініші ескерусіз қалмайды
Бір шаңырақ астында
