Қазақстан Республикасы Президенті Қ.Тоқаев 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында:  «Халқымыз үшін зиялы қауымның орны қашанда ерекше. Ұлт тағдыры сынға түскен сәтте көзі ашық азаматтар әрдайым көш бастаған. Ел ағалары бір ауыз сөзбен тентегін тыйып, тектісін төрге оздырған. Қазір – ғаламтор дәуірі. Ондағы бей-берекет ақпарат тасқыны ұрпақтың санасын улап жатыр. Дәл осы кезеңде ұлт зиялыларының ұстанымы және белсенділігі айрықша маңызды. Сондықтан, зиялы қауымды ел болашағына әсер ететін әрбір мәселеден шет қалмауға шақырамын» – деген сөздері қолға қалам алуға және де Президентіміздің ел басқару ісін, идеология саласын қайта құру қажеттігі туралы  ұсыныстары түрткі болды.

Қоғам мен мемлекет өмірінің күрделі кезеңдерінде түрлі тарихи процестер мен себептер нәтижесінде ұлттың өзін-өзі құтқару функциясы іске қосылып  тарихи, тұлғалар пайда болады. Ата-баба ұстанған үрдісі «Малым – жанымның садағасы, жаным – арымның садағасы» қағидалары негізге алынып, қайраткерлік пен зиялылықтың эталоны ретінде болған. 

Тарихымызда  қазақтың зиялы қауым өкілдері қоғамды алға қарай жетелеуде, жаңа мақсаттарға жұмылдыруда шешуші рөл атқарып,  моральдық құндылықтарды қалыптастырып, оның рухани дамуына ұйытқы болып, істері, еңбегі, тұшымды сөзімен  жастарға бағыт-бағдар беріп, келелі мәселелерді көтеріп, өзекті сұрақтарға жауап іздеп, пікірталас тудырып, ой салып қызмет атқарғаны белгілі.

20 ғасырда зиялы қатарына қазақ елі тұтастығын сақтап қалған Ж.Ташеновты, ұлт мақтанышы Б.Момышұлын, Шелек өңірінде  30 жылдарда ортақ қазан ұйымдастырып ауылдастарын аштықтан қорғап қалған асысағалық Х.Бектемісованы,  екінші дүниежүзілік соғыс жылдары  бір үйде балаларды бақтырып, аналарын колхоз жұмысына қатыстырған К.Мақатаеваны,  ру  ынтымақта болуын көздеген Сабаншы биді, саламаттық өмірді уағыздаушы  А.Рахимовты атауға болады.

Баспасөзде: «Бүгінгі зиялылардың басым көпшілігі қара басының ғана қамын ойлаудан әрі аса алмайды. Олардың  бойынан жасықтық, солқылдақтық, ымырашылдық жиі байқалады. Билік пен халық арасындағы мәселелерді реттеуде әлсіздік танытқан  жалтақ адамдар. Ой еркіндігі отбасылық немесе асханалық батырлықпен шектеледі» – деп  кінә тағуда. 

Бүгінде  әр азамат ел тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін алдындағы үлкен борышты жете сезініп, ерінбей еңбек ету, істі кәсіби дағды жауапкершілікпен  жүзеге асыру, тәртіп,  терең білім және ұлтжанды болу міндеті тұр.

Халық мұқтаждығын билікке жеткізу – зиялы қауымның басты міндеті. Қазіргі таңда жемқорлықтың алдын алуға айрықша басымдық берілген уақыт. Бүгінгі  құндылықтардың шешуші «элементінің бірі – тізім». Тізімдер кабинетте құралады. Ол тізімге ілігудің жолы – коррупция. Арабтар елде билеуші көп болса, ол ел құлдырайды деген екен. Бізде билік «команда» дегенді тауып, биліктегілердің руы, туыстарына бағдаршамның жасыл көзі ашы-лып, жемқорлыққа жол ашылды. Партияға бөлініп, «сайлауда біз жеңдік деп уралау» жол алды. Олай бөліну – саяси қателік. Бүгінде сайлауға тізімдегілердің қанша  пайызы  қатысатыны белгілі.  Кім кімнен жеңілді түсініксіз. 

Қазақтың әлеуметтік-психологиялық жағдайының нашарлығы, ана тілінің жай-күйіне, денсаулық сақтау, білім беру деңгейіне көңілі толмауы, азып-тозуын түрлі саяси күштердің өз пайдаларына жаратуы елге қатер төндіреді.

Қазақтың маңдайына көп этникалық елде өмір сүруді тағдыр жазған. Елде ұлт өкілдері арасында ынтымақ және айрықша бір менталитет  бұрыннан қалыптасқан. Біртұтас қоғамдастықты сақтап, бекіте түсу, мемлекет құру жолындағы  қиындықтар халықты бір-біріне жақындастырды. Тәуелсіздігіміздің баянды болуына  қазақ жауапты. Қазаққа қазақтың ғана жаны  ашиды. Себебі, бұл – ата-бабамыз аманаттаған туған жеріміз, ал көптеген этностардың тарихи Отаны бар. Қазақ пен басқа этнос өкілдері арасында қақтығыстардың шығу тегі негізінен қазақ шенеуніктері қызмет бабын пайдаланып  этнос өкіліне «көмектесіп» отыру салдарынан олар шенеуніктерді арқа тұтып жергілікті қарапайым адамды менсінбей, дандайсып кердең кеткеніне бірнеше рет куә де болдық. Елдімекенде этнос өкілдері мен қазақ  арасында кейде бой алатын келіспеушіліктер, немесе, жол бойында болған автоқақтығыстары, мәдени қызметкерлер өмірі ешкімді қызықтырмайды. БАҚ үлгілі істерді, еңбек өнімділігін арттыру жолдарын, жоғары адамгершілікті,  ұлттар достығын паш ететін жаңалықтарды  бергені пайдалы.  

Қазақстанның барша азаматтарының қазақ тілін білуі – елдің тұрақтылығы мен гүлденуінің кепілі, барлық этносты өзара жақындастырады. Қоғамда  қазақ тілі тұрмыс саласын ғана  иемденуі қынжылтпай қоймайды. Елдегі ұжым, кәсіпорын, мекемеде, қызмет көрсету орын-дарында мемлекеттік тілді қолдануды талап ету, оны қолдану – қажеттілік. Туған тіл мен мәдениетті сақтау, билікке араласу сияқты маңызды мәселелер көбіне жергілікті биліктің ерік жігері мен қалауына тәуелді болып қалды. Кәдімгі үй ішінен үй тұрғызғанмен бірдей  ассамблея  идеясы әр этностың этникалық тұрғыдан оқшаулануына әкеліп соғуы қазақ тілінің қоғамдағы ролін төмендетіп жіберді. Мемлекеттік тілді үйрену балабақша, мектептен бастайық деген жоспар да іске толық аспауда. Білім ошақтарында 47 пайыз орыс тілінде сабақ жүргізіледі.  Жоғарғы оқу орны, балабақшада да бұл көрсеткіш мәз емес. 3 миллион оқушыға 9 тілде оқулық шығаруға мемлекет қаражат жұмсап, ұлттық экономиканың дамуына кері әсерін тигізіп келеді. 1923 жылы Түркия Президенті Мұстафа Кемал Ататүрк елде тұратын 78 ұлт өкілдеріне бір тілде сөйлеуге шақырған ұсынысын  Қазақстанда да қолданып, мектеп оқулықтарын бір тілде шығаруға 2040 жылға дейін бағдарлама қабылдауды батыл ойластыру керек. Орыс тілді тұрғын жоқ елдімекенде 1 сыныпқа оқушы орыс бөліміне қабылдауды тоқтату сол мектепте оқу сапасын көтеруге жол  ашады.

Зиялы қауымның негізгі ерекшелігі – ой еңбегі. Өзі өмір сүретін кезеңнің ауыртпалығын молынан көрген соған жауап іздейтін  зиялы қауым. Әрі билікке сырттан қарайды. Өз дәйегін келтіреді. Маңызды мәселелерге үн қатып,  халық атынан сөйлеп, оған өз айтқанын жеткізетін адам.

Билік еркін зиялы қауымның ашық пікірсайыс алаңын қалыптастыруға мүдделі емес. Сондықтан да әкімдердің жылда халық алдында беретін есебі тоқтады. Ашық пікір сайыс алаңы тұрақтылыққа кедергі келтіреді. Ел тыныш болсын деген ойды ұстанады. Тұрақтылық жағдайында қоғам өз жеткен құндылығын сақтап қалуға тырысады және оған арқа сүйейді. Ал тұралау – тоталитарлық қоғамға тән құбылыс. Тұралауды тұрақтылық деп түсінетін, ұлтшылдықты фашизмге теңестірген қоғамда зиялы қауымның үні керек. Ол үн халықтың саяси мәдениетін қалыптастыруда, өркениетті елдер қатарына қосылуына қажет. Зиялылық ұғымы ұлтқа деген көзқарасына орай бағалануы тиіс. Пиғылы оң – зиялы, абырой әкеледі, пиғылы теріс – зиянды. «Ұлы адам өз ескерткішінің тұғырын орнатады, мүсінін болашақ соғады» деген В.Гюго.

Ел басшысы Жолдауында зиялы қауымға жастарды тәрбиелеуде алдыңғы қатарда болуды сұрады. Ақсақалдар алқасында, қоғамдастық  жұмысына белсене  араласатын  үлкендерді  бөліп-жарып атау дұрыс болмас. Олардың көбі жоғары білімді, түрлі салада еңбек еткен, ұтқыр ойды тәрбиеге ұластыра алған, өзіндік ойы, пікірі бар адамар. Ауыл тіршілігінде  көше тазалығынан бастап, маусымдық шаруашылық жұмыстарды  реттеп, түрлі іс-шараларды өткізуге мұрындық болып, тәрбие жұмысында ақыл-кеңес беріп, тәртіпке шақырып отырады. Кейінгі кезде жиындарға қатыспай жүргенінің себебі неде? Жиындарда көтерілген мәселелердің шешілуіне байланысты. Қоғамдастықтың қоғамдық ұйым дейтін статусы да, дербестігі де жоқ. Өз қалауымен  жиын өткізуге, мәселеге қатысты адамдарды жинауға құқығы жоқ, белгілі бір мерзімге өз басшысын сайлай алмайды. Тұрғындардың маңызды шешімдерді қабылдауға белсенді түрде қатысуы, басым міндеттерді айқындау, шешімдер қабылдау, олардың орындалуы, жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлауға, ұйымдық, экономикалық және қаржы мәселесін шешуде нақты құқығы туралы, ауыл әкімінің тұрғындарға есептілігін реттейтін  нормативтік бір құжат жоқ.

Әр ауылда тұрғындар жиынында ауылдық кеңес құрып, басқару органы сайланса, зиялылардың, белсендінің белсенділігін арттыруға жол ашылады. Халық сайлаған өзін-өзі басқару органы қоғамдастықтың өз ауылының көшесіне атау беріп, оны облыс бекітуі, оған сенімнің  болмағаны ма?

Ауылға еркіндік бермеу – бұрынғы стереотип. Ауылда ардагерлердің мемлекеттік басқару жүйесіне араласуын ұйымдастыру – халық пен билік арасындағы алтын көпірді орнатумен тең. Жергілікті тұрғындардың ауыл экономикасы дамуына, тәртіп, жастарды тәрбиелеуде, күнделікті ауыл тіршілігі проблемаларын шешуге араласуы ауыл әкімі жұмысына да үлкен көмек болатынын ескеру керек.

Меніңше, халықты жақсыға үндеу, тәуелсіздікті береке бірлік, тұрақтылық арқылы сақтау, оған қызмет жасау жастарымыздың алған тағылымына, ұстанған адамгершілік бағытына, халқымызға тән тәлім-тәрбиелік қасиеттерді бойларына сіңіруіне байланысты. Оның аясына ұлттық мүдде, рухани жаңғыру, тілге, ділге адалдық, отансүйгіштік, елдік патриотизм кіреді. Халықтық құндылықтарымызды сақтап дамытудың басты қайнар көзінің бірі – тәрбие. Сайып келгенде, тәрбие жұмыстарына зиялы қауымның потенциалын пайдалануға күш салу керек. Бүгінде ішкі саясат, мәдени қызметкерлерден асаба, әншілер әлдеқайда жастарды ұйытып көңілдерін көтеруде. Ауыл  белсенділеріне  қосылып, тәрбиелік жұмыстарды ұйымдастырып, халықпен етене араласу  билікке  көзқарасты  өзгертеді, нәтижесі де оң болмақ.

Мемлекет басшысы идеологиялық қызметкерлерге білім, тәжірибе, ой ұшқырлығы, инициатива жетіспейтінін айтып, ел болашағына әсер ететін әрбір мәселеден шет қалмауға шақырды емес пе?

Сондықтан өткізілуге жоспарлаған әрбір іс-шараны науқаншылыққа,шоуға айналдырмай, мағыналы, тәрбиелік мәні қатысушыға бір ой салатындай деңгейде ұйымдастырса, оған бөлінген қомақты бюджет қаржысы құмға құйған судай  болмайды, нәтижесін береді.

Аудандық ақсақалдар кеңесі өңір әкімі аппаратының бөлімдерімен бірігіп, құқық қорғау орган қызметкерлерін араластырып, қоғамдастық, ақсақалдар алқасы жұмыстарын жақсарту үшін аудан көлемінде Кеңес құрып, ауылдық ақсақалдар алқасының төрағаларымен ақылдасып, тәжірибе алмасып, жұмысты жандандырып отыруды қолға алу керек. Дәстүрлі сабақтастық жағдайында, ұрпақтар арасындағы рухани байланыстар негізінде жүріп жатса, оның ықпалы үлкен, әсері арта түседі Біріншіден, белсенділер басы қосылып, алдағы жұмыстарына бағыт-бағдар алады, тәжірибе алмасады, үйренеді. Екіншіден, жастар шыңдалып үлгі алады,  алдағы уақытта ағалар ісін жалғастыруға дайын болады. Аудан көлемінде жағдай қалай болып жатқанынан хабардар болып отырады. Осындай іс-шаралар өткізу барысында зиялы қауым өзін-өзі танытады.

  Нұрлан ЕРДӘУЛЕТҰЛЫ, зейнеткер, Шелек ауылы.

Қазақтың ұлы Абайы:

«Туғанда дүние есігін ашады өлең,

Өлеңмен жер қойнына кірер денең...» – деп өлеңнің адам өміріндегі, қазақ тұрмыс салтындағы орнын екі-ақ жолға сыйғызып берді.

Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы,

Қиыннан қиыстырар ер данасы.

Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,

Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы – деп өлеңнің сөз өнеріндегі орнын сол өлеңнің төрт жолымен айқындады.

Өнерге, оның ішінде өлеңге қазақтың қаншалықты жақын болғанын, бүгінгі күні  сүйінсе де, күйінсе де өлеңге жүгінетінін халқымыздың «әу» деп, «мәу» деп өлең айтпағаны жоқ» деген мәтелі де айтып тұр.

Бірақ дана Абайымыз:

Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы,

Сонда да солардың бар таңдамасы.

Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын,

Қазақтың келістірер қай баласы?

...Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,

Ол – ақынның білімсіз бишарасы – деп қатаң талап қойды сөз өнерінің асылы – өлеңге, осы өнерге бет қойған «ер данасына», «өлеңге әркімнің-ақ бар таласы» деген әр қазақ баласына.

Халық әні деп аталып кеткен «Елім-айдың» сөздеріне үңіліп көрейікші:

«Қаратаудың басынан көш келеді,

Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді».

Жоңғар шапқыншылығы кезіндегі ұлт басына үйірілген қара бұлтты трагедияны екі жол өлең жолдарымен жеткізген сол Абай айтқан «ер данасы» қазақтың аты ұмытылған қара баласы. Өлең ән болып, авторы халық болып еліміздің жадында қалды.

Ол заманнан бергі Мағжан Жұмабаевтың, одан да бергі кеше ғана тоқсанын ел болып атап өткен замандасымыз Мұқағали Мақатаев өлеңдерінің әр сөзі ел жадында жатталып қалған жоқ па? Жақсы сөз, жүректен шыққан сөз жүрекке жетеді деген тәмсіл бар. Белгілі ақын дәрежесіне жеткен жолдасым: «Алдымен ойыма толғандырар тақырып келеді. Сонан кейін айлар бойы сөз таңдап, сараптап, қағаз бетіне түсірем. Ол түскен жолдарды өңдеп, үш-төрт рет түзеп-күзеп, редакциялап, машинкаға басамын. Әлбетте әр ақынның өз жұмыс стилі, өз әдістері бар емес пе? Суырыпсалма ақындар да болған, қазір де бар. Көп жылдар бойы араласып, шығармашылығын дәріптеп, білдірмей көз қиығымен ғана қарап, ренжітпей ақындық жұмысын бақылап ой түйген Тұмаш аға – Тұманбай Молдағалиевтің әңгімелесіп отырып, ойланып қалатынын, сол ой үстінде жыр жолдарын жадына сақтап, ертесіне ел шырт ұйқыда жатқанда қағазға түсіріп, әр сөзіне, үтір нүктесіне дейін түзеп барып, баспаға беретінін білетін едім.

Ал осы Тұманбай ақын әр кезде: «...Менің балаң-жырларыма алғаш батасын берген осы Еркеш болатын» – деп, «Асыл аға, ақын бауыр, дос Ереке» деп аузынан тастамай айтып жүретін көкшелік ақын Еркеш Ибраһимнің Мәскеуден келген майдангер орыс ақынның өтінішімен менің әкем Қасымның шаңырағында дәмдес болып отырып, қазақтың ұлттық сусыны қымыздың бірінші рет дәмін татып, қатты ұнатып қалғанын айтып Еркеш Ибрагимнен үш-төрт жол қымыз туралы өлең жазып беруін өтініп еді. Еркеш аға қымыз туралы өлеңді сол жерде, дастархан басында отырып-ақ жазып қана қойған жоқ, әр жолын орысшаға аударып (подстрочник дейді ол тәржіманы), Сергей Никитинге ұсынды. Ол Сергей аз ғана уақыт мұрсат сұрап, айналасы 20-30 минут ішінде 4-5 шумақ қымыз туралы өлеңді оқып та берді. Есімде қалғаны:

«...Непорочная брага степей

Белопенный кумыс...» деген жолдары ғана. Ішімдік жайлаған көрші Ресей елінде қанттан, қызылшадан «брага» деген ішімдік ашытады да, одан «самогон» деген пәлені өндіреді. Міне, «непорочная брага степей» дегені Еркеш ақынның күнәдан пәк, қазірше айтсақ, халал, адал ас-сусынды талантты орыс ақыны екі-ақ жолмен суреттегені есімде. (Толық мәтінін өкінішке қарай таппадым, одан бері 55 жыл өтіпті.)

«Өлеңге әкімнің-ақ бар таласы» деп Абай жай ғана айта салған жоқ. Шүкіршілік екі өңір қосылып, Еңбекшіқазақ деген үлкен аумақты құрап отырған ауданымызда бастауыш сынып оқушыларынан бастап алпыс-жетпістен асқан қарияларға дейін қалам ұстап, компьютерге үңіліп, ырғақтың ығында, ұйқастың уысында отырып өлеңге қол сермейтін авторларымыз аз емес. Аудан тұрғыны, сол авторлардың бірі С.Е. атты азаматтың әкеліп тапсырған өлеңдерін өңдеу қиынға түсті. Кәсіби ақынның алдынан өтті ол өлеңдер. «Түзеуге, өңдеуге келмейді» деді ақын. Газеттің редакторы ретінде, шығармашылықты қолдайтын басшы ретінде ол кісінің туған еліне, өсіп-жетілген ауылына деген сезімін бағалай отырып, алдымен туған өлкені, замандастарыңызды қара сөзбен-ақ әсерлеп суреттеп беріңізші деп өтіндім. Бірақ көне қоятын автор болмаған соң, осы әдебиет бетіне еш өңдеусіз қаз-қалпында беруге шешім қабылдадым. Бағасын білікті, көзі қарақты оқырман бере жатар. Егер қажет деп тапса... 

Х.ҚАСЫМҰЛЫ.

Бір аптада (13.10 – 19.10.2021 аралығында) Еңбекшіқазақ ауданында ПТР сынама арқылы 100 адамнан коронавирус анықталды. Олар:

Есік қаласы – 29

Байсейіт – 12

Шелек – 11

Қаражота – 7

Достық – 5

Жаңашар – 4

Бәйтерек – 4

Ақши – 4

Ташкенсаз – 3

Қызылжыр – 3

Ащысай – 2

Өрікті – 2

Масақ – 2

Май – 1

Бижанов – 1

Бірлік – 1

Малыбай – 1

Қырбалтабай – 1

Бөлек – 1

Әймен – 1

Ақбастау – 1

Ават – 1

Көктөбе – 1

Түрген – 1.

Тіркелген науқастардың әлеуметтік-кәсіби мәртебесі төмендегідей:

32 науқас – жұмыссыз

20 науқас – зейнеткер

13 науқас – мектеп оқушысы

11 науқас – жеке кәсіпорындарда жұмыс істейді

9 науқас – ұйымдаспаған бала

10 науқас – студент

5 науқас – мұғалім.

Мәлімет Еңбекшіқазақ аудандық санитарлық-эпидемиологиялық

бақылау басқармасынан алынды.

Соңғы тәулікте өңірде Covid-19-дың оң нәтижесін көрсеткен 158 жағдай тіркелді. Өсім қарқыны - 0,3% құрады. Оқушылар арасында 18 жағдай, студенттер арасында 6 жағдай және мұғалімдер арасында 5 жағдай анықталды.
Ауданда КВИ аурушаңдығы: Алакөл-14, Балқаш– 2, Еңбекшіқазақ-15, Ескелді-9, Жамбыл-5, Іле-3, Қарасай-13, Қаратал-11, Кеген-2, Кербұлақ-1, Көксу - 5, Панфилов-27, Сарқан-3, Талғар–10, Ұйғыр–8, Талдықорған-20, Текелі-7, Қапшағай қаласы-3.
21 қазандағы жағдай бойынша облыста барлығы 54 297 зертханалық расталған КВИ жағдайы тіркелген, оның ішінде 40 202 белгілері бар.