Дәстүрді сақтап, салттан аттамаған қазақ халқы ислам дінін берік ұстанған. Харамнан тыйылып, адал ас ішіп, жақсылықты жанына серік еткен. Десек те, бүгінгі таңда бұл дәстүр жүйелі жалғасын таппай отыр. Алла Тағала харам еткен ащы су дастарханымыздың сәніне айналғандай.

Арақ Құранда «жасырып тұру» мағынасын білдіретін «хамр» деген сөзбен аталған.Бұл арақтың адам ақылын жасыратындығымен, улайтындығымен байланысты. Әйелдердің жүзін жасырып тұратын орамал да араб тілінде осымен түбірлес «химар» деген сөзбен аталады. Яғни «хамр» ақылды жасырып тұрса, «химар» әйелдердің жүзін жауып тұрады. Сондай-ақ, қамыр ашытатын ашытқының да «хамира» деп аталуы тегін емес. Демек, арақтың ең әуелгі кесірі адам ақылын алжастырып, істен шығаратындығында. Адамның бойындағы ең құнды нығметтердің бірі – ақыл десек, арақ ішуші өз қолымен өз ақылын, тек ақылын ғана емес, санасын да барынша улайды. Араққұмардың небір жамандыққа ұрынуы, дінге тіл тигізуі, күнә артынан күнә жасай беруі сананың улануынан туындайтын арсыз әрекеттерге жатады.

Қазіргі таңда бұл улы суды кейде кәрілер де, жастар да, еркектер де, әйелдер де ұрттап қойып жүргеніне куәміз. Тіпті кейбір жанұяларда бала-шағасы әкелерінің бір күн арақ ішпей, сау келуін армандайтын жағдайға жеткені шындық. Әкелері көшеде құлап жатып, құрбы-құрдастарына күлкі етпесе, үйге келіп ұрыс-керіс шығарып, отбасының берекесін алмаса, бір күн болса да айқай-шусыз тыныш отырып тамақ ішсе, бейкүнә балалар үшін ең үлкен бақыт сол. Қаншама адамдар осы тентек судың салдарынан зардап шегуде. Арақты ішіуден туындайтын озбыр қылықтардың зияндығынан дініміз исламда бұл ішімдікке қатаң тыйым салынған.

Алла Тағала Құран Кәрімде: «Әй, мүміндер! Арақ, құмар, бұлттар, және бал ашатын оқтар лас, шайтанның істерінен. (Ақыретте ауыр азаптан) құтылу үшін одан сақтаныңдар (Ниса сүресі, 43)» деп ескертті.

Ал Әнас ибн Малик (р.а) жеткізген хадисте былай делінген: «Пайғамбарымыз (с.ғ.с) араққа қатысты он нәрсеге лағынет айтты: жасаушыға, жасатушыға, ішкенге, ішкізгенге, көтергенге, көтерткенге, сатушыға, сатып алушыға, сыйға тартушыға, арақты сатып, ақшасын пайдаланғанға».

Мінеки, бұлардың бәрі де лағнеттелген істер. Ал Пайғамбарымыздың лағынеті екі дүниеде де бақытсыздыққа апарары сөзсіз.

Тәбиғин ғалымы Ияс ибн Мұғауияһтан бір парсы диқаны сұраған екен:

– Осы адамды мас қылатын ішімдіктер жайында не айтасың? Оның харам қылынуы неде? Ол тек қана отқа қайнатылған, ашы-тылған жеміс пен су ғана емес пе? Ондағы су да, жеміс те мұбах (рұқсат етілген) қой.

– Айтып болдың ба, диқаншы, әлде тағы да айтар сөзің бар ма?

– Жоқ.

– Онда жақсылап тыңда. Алақаныма су толтырып алып ұрсам, саған зақым келтіре ме?

– Жоқ.

– Бір уыс топырақпен ұрсам, бір жеріңді ауырта ма?

– Жоқ.

– Бір уыс сабан алып ұрсам ше?

– Жоқ.

– Топырақ, сабан және суды араластырып, жақсылап илеп, кейін күнге кептіріп, қатқан кезде ұрсам, зақым келтіре ме?

– Иә, тіптен өлтіріп қоюың мүмкін.

– Арақ та сондай. Құрамына жеткілікті нәрселерді жинап, ашытсаң, харам болады.

Жаза берсек, шайтанның суының зиянын айғақтайтын басқада ғибратты оқиғалар көп-ақ. Қорыта айтқанда, ақыл-естен айыратын ішімдік Құран аяттары мен Пайғамбар хадистерінде анық тыйым салынғаны түсінікті.  Қала берді, бұл араққа құмарлық халқымыздың дәстүріне де жат қылық. Өкінішке қарай, соңғы жүз жылдан бері біздің өмір сүріп отырған қоғамда өте көп көрініс беретін болды. Ақиқатында арақ адамға абырой әпермейді, керісінше ардан айырады.

Сапархан ТӨРЕҚҰЛОВ,

ауданның бас имамы

Алматы облысының 26 жасар тұрғыны Нұрас Тәлім гидропоника көмегімен жасыл жемшөп өсіре бастады. Гидропоника – топырақты пайдаланбай, құрама жемге балама бола алатын экологиялық таза өсімдікті өсіру тәсілі.
Нұрас кәсібін мемлекеттік бағдарламаға қатысудың арқасында бастап отыр. «Атамекен» кәсіпкерлер палатасының мамандары жас кәсіпкерге идеясын іске асыру үшін «Бастау Бизнес» кәсіпкерлік негіздері жобасы бойынша оқытудан өтіп, кейін мемлекеттік грант байқауына және жеңілдетілген несиелендіру бағдарламасына қатысу мүмкіндігін ұсынды.
Кәсіпкер Талғар ауданының Қарабұлақ ауылында тұрады. Негізгі мамандығы – инженер-техник және автоэлектрик. Алайда, мамандығы бойынша ұзақ жұмыс істемеді. Себебі кәсібін ашып, өзіне жұмыс істеуге және қаржылай тәуелсіз болуға ұмтылды.
«Кәсіпкер болу мақсатым болды. Қоғамға бір пайдамды тигізіп, алға қойған армандарды орындағым келеді. «Бастау Бизнес» жобасына келіп, өзімнің арманыма бір қадам жасадым деп есептеймін. Міне, сондықтан да қиындығы мен қуанышы қатар кәсіпкерлік жолды таңдадым. Ұзақ уақыт бойы айналысатын бизнестің түрін зерттеп, гидропоника сияқты инновациялық бағытты таңдадым. Бұл сала біздің елімізде енді ғана дами бастады, әлеуеті жоғары», – дейді кәсіпкер.
Өткен жылы Нұрас «Бизнестің жол картасы – 2025» бағдарламасы бойынша гранттар байқауына қатысты. Оның өсіп келе жатқан дәнді пайдаланып, гидропоникалық жасыл жемшөп өсіруді ұйымдастыру және оны түйіршіктеу жобасы инновациялық деп танылып, 2,5 млн теңге көлемінде грант бөлінді.

Кәсіпкердің айтуынша, қаражатқа шағын жылыжай салып, гидропоникалық қондырғы, жабдықтар, дәндер сатып алынды. Қазір жылыжайда арпа, бидай және жүгерінің бірнеше түрі өсіріледі, сонымен қатар бидай өскіндерінен дәрумендер шырыны алынады. Шағын жылыжайдың айына бір тоннаға дейін жемшөп өсіруге қауқары бар. Шөп топырақсыз өсірілетіндіктен, қосымша салымды қажет етпейді. Тек жылыжайда әрқашан ерекше микроклимат сақталуы керек.
«Инновациялық жобамызға бірнеше ай ғана болды. 2020 жылдың соңынан бастап жұмыс істей бастадық. Қазір серіктестермен әріптестікті жолға қойып жатырмыз, бірқатар мүдделі сатып алушыларымыз бар. Жалпы, жасыл жемшөп – малдың негізгі тамақтануына арналған жем қоспасы. Гидропоникада өсірілген жасыл жемде малға қажетті барлық қажетті қоректік заттар бар екендігі дәлелденген. Сондықтан пайдалы, әрі сіңімді ас болады. Ең бастысы, құрама жемге балама бола алатын экологиялық таза өнім», – деп атап өтті жас кәсіпкер.
Енді кәсіпкер өңірдегі ірі мал шаруашылығы кешендерімен ынтымақтастықты дамытпақшы. Сондай-ақ келесі жылы малға арналған түйіршіктелген жасыл жемшөп өндірісін ашуды жоспарлап отыр.

Сәбиді балабақшаға бермей, отбасында тәрбиелеу ата-анаға үлкен жауапкершілік жүктейтіні сөзсіз. «Отбасылық тәрбие» әртүрлі педагогикалық қағидаларға бейімделмей, өзіңіздің ыңғайыңызға қарай тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Баланы үйде тәрбиелеудің қандай жолдары бар?

Дос табу оңай ма?

Өз қатарластарымен тез тіл табысып, достаса білу, олармен асыр салып ойнау бала үшін аса маңызды. Мұндай қызығушылық бүлдіршіндер бойында 3 жасқа таяған кезде тез дамиды екен. Балаңыз ең алдымен өзіңіздің араласып жүрген достарыңыздың балаларымен бірге ойнап, жақын араласа бастайды, бір-бірінен көп нәрсені үйренуге тырысады. Бұл жерде жас айырмашылығы маңызды емес.  Екіншіден, бір-бірімен жақын қарым-қатынас орнатып, тіл табысатын орта – балалар алаңы. Бұл жерде әртүрлі жастағы көрші-қолаңның балалары жиі кездесіп, бірге ойнауға таптырмайтын мүмкіндік туады. Үйдің маңындағы алаңда ойнаған балалар өзара орын алатын жанжалды, кейбір келеңсіздіктерді болдырмай, оны өз беттерінше шешуге дағдыланады. Құмнан әртүрлі ойыншықтар жасап, өзін және өзінен кіші балаларды қорғауды да дәл осы жерде үйренеді.  Үшінші ортаға әртүрлі үйірмелер мен балалардың ой-өрісін дамыту орталықтарын жатқызуға болады. Бұл жерде бала кіммен ойнап, кіммен бір партада отыру қажетін, сабақтан кейін кіммен бірге жүру керегін өзі ойлап, дұрыс таңдау жасай біледі. Балабақшада немесе осындай үйірмелерде бір топта болып, бір-бірін жақсы танитын балалар мектеп табалдырығын аттаған сәтте де бір-бірімен тез тіл табысып, араласып кетеді.

Осы тұрғыдан алып қарағанда, отбасында тәрбиеленген бүлдіршіндер мектепке жаңа келгенде өзін ыңғайсыз сезінуі мүмкін. Мұндай қолайсыздықтың алдын алу үшін ата-ана баласын мектепалды даярлық тобына беруіне болады. Сол жерде ол өзінің болашақ сыныптастарымен алдын ала танысып, бір-біріне бой үйретуіне мүмкіндік туады. Мұндай тәжірибенің мектепке алғаш барған баланың өзін еркін сезініп, өзін өзгелермен бірдей ұстауына тигізер пайдасы зор.

Өзіңізге қалай уақыт табуға болады?

Ата-ана кей уақытта тыныштықты, жайлылықты қалайды. Ал керісінше, балалар өздеріне уақыт бөлінгенін қалап, бірге ойнағысы келеді немесе әңгімелесуге құлшынып тұрады. Күні бойы балабақшада болып, қатарластарымен ойнап келген балалардың өзі кешкілік ата-анасымен сөйлесіп, тағы да ойнағысы келетіні сөзсіз, ал үйде тәрбиеленетін балаға тәулік бойы көңіл бөлу аса қажет. Мұндай жағдайда артынан опық жеп жүрмес үшін баланы тәрбиелеп отырған ата-ана, ата-әжесі немесе тәрбиеші екі жаққа да тиімді әдіс-тәсілдерді қолдана білгені жөн.

Бірлесіп әрекет ету аса маңызды. Ыдыс-аяқтарды жуып тазалағанша кішкентай нәрестеңіздің қолына пластик ыдыстарды беріп қойыңыз. Ал 3-4 жастағы баланың сізге көмек көрсетіп, демеу бола алатыны сөзсіз. Өзіңіз бір жұмысты тындырып жатқан кезде балаңыз сізге қолқабыс етсе, жұмыстың тез аяқталатынын, одан кейін барып бірге кітап оқып, қуыршақ ойнауға болатынын айтып түсіндіріңіз. Ал егер газет-журнал оқып,  жай ғана дем алып жатқыңыз келсе, ортақ келісімге келуге болады. Балаңыздың қолына қағаз, қарындаштар беріп, сурет салуын тапсырыңыз. Ол сурет салып болғанша сіздің де 15-20 минут дем алуыңызға мүмкіндік туады. Бір ескеретін жайт, қайшы, пышақ сынды өткір, кескіш заттарды балаңыздың көзінен таса жерге алып қойғаныңыз жөн.

Ал телефон арқылы сөйлесу мүлдем бөлек әңгіме. Телефон тұтқасын алып, біреуге қоңырау шалған уақытта балаңыздың жылап, мазалана бастайтыны белгілі ғой. Мұндай кезде кішкентайыңыздың бойында бір жағынан қызғаныш сезімі туындаса, екінші жағынан әуесқойлық пайда болады. Сол себепті, телефон тұтқасын балаңызға беріп, аздап сөйлестірген абзал. 1-2 минут сөйлескеннен кейін баланың қызығушылығы төмендеп, әуестігі басқа нәрсеге ауады. Сізде де бос уақыт пайда болады. 

Баланы дамыту

Бала өсіп, ой-өрісі дамыған сайын «Жас ерекшелігіне сай білім бере алып жатырмын ма?», «Тәрбие бағыты дұрыс па?» деген сұрақтар ата-ананы жиі мазалайды. Мұндай жағдайда кітапта жазылған қағидалар немесе құрбыларыңыздың айтқан кеңесі бойынша емес, балаңыздың талап-тілектеріне және мүмкіндігіне сүйенген жөн. Мұндай кезде сүйікті ананың қатал, талапшыл мұғалімге айналып кетпеуі аса маңызды. Сондықтан «Оп-оңай нәрсені қалай білмейсің? Мен қалай айттым, солай орында» деген сияқты сөзден сақтанып, арадағы шиеленісті болдырмау үшін балаңызға дұрыс бағыт беріп, арнайы бағдарламаларға сүйене отырып оқытатын мамандардың көмегіне жүгінген дұрыс болар еді.

Отбасында тәрбиеленген ұл-қыздар ерке болып өседі, көп нәрсеге икемдері бола бермейді деген – бос сөз. Ол баланың балабақшаға барған-бармағанына байланысты емес, тәрбиешілеріне байланысты. Егер сіз болмашы жараға, сызатқа көңіл бөлмей, өзге балалармен арадағы қарым-қатынасына килікпей, барлық өтінішін орындай бермесеңіз еркелік, шолжаңдық, төзімсіздік сияқты қасиеттер бала бойына жоламайды.

Тәртіпке қатысты бірер сөз

Уақытты үнемдеп, барлығын дұрыс ұйымдастыра білсеңіз тілазар баланың өзін икемге келтіруге болады. Балаңызды үйде тәрбиелеп отырсаңыз, алдын-ала жасалған кесте бойынша жүріп-тұрған ыңғайлы. Ең бастысы, сол кестедегі талаптардың барлығының дер уағында орындалуын қадағалау қажет.

Құралай МҰРАТҚЫЗЫ

ҚР БҒМ Ұлттық тестілеу орталығының директоры Дидар Смағұлов ҰБТ-дан кейінгі аппеляция талаптарын түсіндірді.

«Тестілеу аяқталғаннан кейін, талапкер апелляцияға өтініш бере алады. Егер сұрақтардың құрамына немесе техникалық себептерге байланысты апелляцияға беретін болса, оның 30 минут уақыты болады. Отырған орнындағы компьютерден апелляцияға бере алады. Апелляция 30 күннің ішінде қарастырылады және оның нәтижесі талапкердің жеке кабинетінде көрсетіледі», - деді Д.Смағұлов Орталық коммуникациялар қызметінде.

Биылдан бастап ҰБТ электронды форматта тапсырылады және нәтиже тестілеу аяқталғаннан кейін бірден шығады. Тағы бір ерекшелік Ұлттық бірыңғай тестілеуді екі мәрте тапсыруға болады.

Тестілеуге 4 сағат (240 минут) беріледі. ҰБТ нәтижесі бойынша талапкер ең жоғары 140 балл жинай алады.

Әрине, қазіргі эпидемиологиялық жағдайға байланысты ҰБТ барысында барлық санитарлық-эпидемиологиялық талап қатаң сақталады. ҚР БҒМ жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаментінің директоры Әділет Тойбаев: «Ғимаратқа кіргізу маскалық режимді сақтай отырып, кемінде 2 метр арақашықтық арқылы іске асырылады. Әрбір талапкер дизинфекциядан өтеді және әрқайсысының оргәйнекпен қоршағалған өзінің орны болады», - деді.

Тестілеуге кіргізу кезінде қатысушылардың аяқ киімдері мен қолдары арнайы құралдарымен өңделеді. Бет маскасының дұрыс тағылуын қадағалау мен температураны өлшеу арнайы Face ID планшетінің көмегімен жүзеге асырылады.

Тест тапсырушыларды кіргізу және аудиторияда отырғызу кезінде әлеуметтік қашықтық сақталады. Аудиториялар желдетіліп, дезинфекциялық құралдармен өңделеді. Санитарлық нормаларға сәйкес ата-аналар мен мұғалімдерге ҰБТ өткізу пунктінің аумағында болуға тыйым салынады. Олар үшін аудиториядан бейнетрансляция қамтамасыз етіледі.

mezet