Жамбыл – ғасырлық ғұмырымызда арыны басылмаған алып жыршы,  өлмес өлеңімен  өшпес мұра қалдырған дүлдүл ақын. Жамбыл Жабаев өзінің ғасырға жуық ғұмырында тау мен даланы жырлады. Поэзия əлеміндегі туған халқының мақтанышы, əлемдік деңгейдегі жыр алыбына айналды. Оның ақыл-ойға, парасатқа, терең тарихқа, мөлдір сырға, нəзік сезімге, бай образға толы поэзиясы өлеңге құштар, өнерсүйер əрбір жанды сүйсінтті. Биыл  алып та биік, айдынды да айбынды жыр жампозының дүниеге  келгеніне 175 жыл толды.

Жастайынан ақындық өнерге құмартқан Жамбыл 14 жасында айтыстың аламан жүйірігі  Сүйінбай ақыннан бата алып, сөз өнерінің даңғыл жолына түседі. Сүйінбай Аронұлы – шашасына шаң жұқпаған айтыс ақыны, от тілді, орақ ауызды шешен, қазақ шежіресінің сұңғыла білгірі болған деседі. Жамбыл өзінің ұлы ұстазынан осы қасиеттердің бəрін алды.Қазақ халқының ұлы ақындары Сүйінбай мен Жамбыл – егіз құбылыс. Екеуін бірінен-бірін бөліп қарауға болмайды. Алып бəйтерек тамырдан өседі десек, Жамбылға нəр берген тамыр – Сүйінбай.

Содан да болар  Жамбыл:

Менің пірім – Сүйінбай,

Сөз сөйлемен сыйынбай.

Сырлы, сұлу сөздері,

Маған тартқан сыйындай.

Сүйінбай деп сөйлесем,

Сөз келеді бұрқырап,

Қара дауыл құйындай! – деп ақынды өмір бойы аузынан тастамай кеткен. Деректерде Жамбыл 35 жасында, яғни 1881 жылдың күзінде, Іле бойында өткен бір үлкен жəрмеңкеде сол кезде орта жастардағы ақын Құлмамбетпен (Құлманбетпен) айтысып, жеңіске жетеді делінген. Содан бастап Жетісудың ең үздік ақынына айналады.

Жамбыл шығармашылығы қазақ айтыс өнерінің үздік үлгісін көрсетумен бірге дәуір келбетін кескіндеп, замана шындығын жырлайды. Тарихтан мəлім, 1914 жылғы Бірінші дүниежүзілік соғыс басталып, ұзаққа созылған соғыс зардабынан патшалық Ресей империясы құрамындағы халықтар қатты күйзеліске түсті. 1916 жылы қазақ халқынан Ресей императоры он тоғыз бен отыз бір жас аралығындағы тепсе, темір үзетін атпал азаматтарды соғыстың қара жұмысына алу туралы Жарлық шығарды. Бұл жастағы жітіттер аграрлы қазақ қауымында негізгі асыраушы күш болғандықтан, еркек кіндік атаулыны жаппай майданға əкету қазақ ұлтының əлеуметтік-демографиялық күй-реуіне əкеліп соғар еді. Осыны түсінген халық Қазақстанның түпкір-түпкірінде патша өкіметіне қарсы көтеріліске шықты. Көтерілістің негізгі үлкен-үлкен ошақтары Торғайдағы Амангелді Иманов, Жетісудағы Бекболат Əшекеев бастаған ереуілшілер болды. Осы Жетісудағы көтеріліс кезеңінде жетпіс жастағы Жамбыл Жабаев «Патша əмірі таралды» атты өленіңде:

...Патша əмірі таралды,

Оған қылар бар ма ылаж?

Ішке толған зарымды,

Кімге айтармын қылып наз!

Көген көзді қосақтап,

Қалай қиып берерміз?!

Көздің жасы моншақтап,

Көңіл шер боп өлерміз.

Көк жайлауды қалдырып,

Қайда көшіп кетерміз?!

Көкіректі зар қылып,

Қорлықпен қайтып өтерміз?! – деп халық көтерілісінің түпкі мəнін ашып көрсетіп, көтерілістің басты ұраншысына айналады. Жамбыл патша жандармы бұйрығымен тұтқындалып, жетпіске қараған шағында түрмеге отырғызылады. Халқының ақынына деген сүйіспеншілігінің арқасында ақын абақтыдан босап, бостандыққа шығады. Кеңестік дəуір кезеңі ақын шығармашылығының жаңа бір дəуірде өзгеше түрленуі болып көрінеді. 1916 жылғы дүрбелеңдер 1917 жылғы атақты революцияға ұласып, бұл тарихи оқиғалардың соңы əлем картасында КСРО атты жаңа алып мемлекеттің  пайда болуымен аяқталды. Ұлттық құндылықтармен қаруланған Жамбыл рухы бұл кезеңде де жыр жорғасынан жаңылған жоқ.Ақын жаңа қоғамды үкімет оң қабақ танытпай тұрып-ақ, өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдарында жырға қосты. Жырау 1924 жылы өзінің «Қазақстан тойына» атты жырында:

Халықтың енді, міне, жетілгені,

Құрыштың білінбейді кетілгені.

Аталып Қазақстан ел боп туып,

Үй тігіп, ірге қалап бекінгені.

Елімді сансыз жылдар қоршап тұман

Өмірінде азап шегіп өкінгені.

Елімнің үкіметі көп жасасын!

Намысты жауымызға кетірмеді.

Болайық үкіметке кедей ұйтқы,

Секілді, темір тіреу көпірдегі.

Жарқырап тұла бойды шаттық кернеп,

Ажарым шырайланды бетімдегі.

Ағытқан бар арынын арғымақтай,

Қиырдан қия шауып лепіргені.

Сенімен, туған елім, біте қайнап,

Жан емен əңгіменің шетіндегі.

Сондықтан бабаң Жамбыл

əнге шырқап

Қырандай қос қанаттың серпілгені,  – деп толғынысқа түседі. Қорғасындай құйылған осы жыр жолдарының бүгінгі тəуелсіздікке қол жеткізіп отырған заманмен ғажап үндестігін көреміз. Сонау өткен ғасыр басында Жамбыл ақын Қазақстаннның тəуелсіз ел болып түлейтінін, үй болып ірге қалайтынын болжай білген тәрізді.Ақынның өмірі мен шығармашылығы оның ғасыр жасаған, ерлікке толы поэзиясының біздер үшін мəн-мағынасын ешқашан жоймайтыны шындық.Ұрпақтары барда ұлы ақын жыры ғасырдан ғасырға жасай береді.

Дайындаған Е.АСЫЛ