Мемлекеттік рәміздер – еліміздің дербестігі мен тәуелсіздігін күллі әлемге жария етуші әрі мемлекетіміздің өткені, бүгіні және болашағы арасындағы сабақтастықтың жарқын бейнесі. Ол – халқымыздың рухын, ұлттық салт-санасын, қаһармандығы мен даналығын, болашаққа үмітін, арман-тілегін жеткізетін ерекше құнды белгілер болып табылады. Яғни қазіргі таңда ұлттар мен ұлттық мемлекеттердің нағыз өзекті мәселелері экономика, саясат, қорғаныс саласымен емес, керісінше, ұлттың басты құндылығы болып табылатын ұлттық нышандармен де тығыз байланысты.
Мемлекеттік рәміздер ұлттық бірегейліктің қалыптасу тірегі және әрбір мемлекет дамуының ажырамас бір бөлігі болып табылады. Рәміздер тарихы алғашқы қоғамдағы тотемге табынудан бастап, кейін түркілер дәуіріндегі көк бөріге табыну, Орта ғасырдағы хандықтар мен патшалықтардың елтаңбалары мен жалаулары және теңгелеріндегі айшықты белгілерімен сабақ-тасады. Қазіргі кезде еліміздің мемлекеттік рәміздері халқымыздың бетке ұстар құжаты сияқты бірегей негіздері мен салт-дәстүрін айқындап көрсетуде. Мемлекеттік рәміздер мәдениетіміз, тарихымыз бен менталитетіміздің көркем туындысы. Еліміздің азаматтарының рәміздерге деген қарым-қатынасы, олардың қаншалықты деңгейде өздерін осы елдің азаматы санайтындықтарының және болашаққа сенімінің, отансүйгіштіктің көрсеткіші іспеттес.
Жоғарыда айтылғандай, мемлекеттік рәміз бойынша елімізді тануға және оны бүкіл әлемге танытуға болады, өйткені онда халқымыздың бүкіл бас-тан кешкен тарихы, бүтіндей мәдениеті жатыр. Сондықтан ол отансүйгіштік сезімнің бастау көзі бола алады.
1992 жылдың 4 маусымы Қазақстан Республикасының рәміздері бекітілген күн болып тарихта қалды. 2007 жылғы 4 маусымда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың қол қойып бекіткен «Қазақстан Республикасының мемлекет-тік рәміздері туралы» Консти-туциялық Заңы мемлекеттік рәміздерімізді пайдалану тәртібін нақты белгілеп берді. Мемлекетік Елтаңба, шын мәнінде, «таңба», «белгі», тіпті «мұра» деген мағына береді. Бұл термин ежелгі түркі қағанаты кезінен бастап қолданыла бастаған.
Қазақ халқы ежелден көк аспанға құрметпен қараған. Аспан асты, жер үстін мекен еткен адамзат баласының еркесі атанған түркілердің аспандай кең көңілінен хабар беретін көк туымыздың түсінің өзінде үлкен философия жатыр. Аспан – кең де құдіретті, шетсіз де шексіздігімен қатар көк тәңірінің де символы. Күннің де білдіретін мағынасы да өте кең. Күн – тіршіліктің тынысы, әлемнің шырағы. Сонымен бірге жапондар айтқандай «жақсыларды білмейтін, жамандарды танымайтын, біреуді жылытам деп әуреленбейтін» барлығына ортақ дарқандықтың белгісі. Ал көк аспан мен күлімдеген күннің астында ешкімге жалтақтамайтын, ешкімнен қорынбайтын еркін де маңғаз қырандай болу адам баласының өмірлік миссиясы. Сондықтан адамзат қоғамы еркіндік пен үміттің бірлігінен құрылған. Осындай қат-қабат мәндер мен мазмұндарды біріктірген көк туымыз көк аспанымызда тәуелсіздікпен бірге желбіреуде.
Елтаңбамыздың да өн бойы ерекше астарларға толып тұр. Шаңырақ қаншама ұлт пен ұлыстың басын қосқан ортақ отан екенімізді білдіретін дара ұғым. Қазақ қанша қауіп пен қатер төнсе де шаңырағын аман сақтаған. Өйткені шаңырақ қазақ үшін ғаламның микрокөшірмесі іспеттес. Ал тұлпар скифтерден бізге дейінгі тарихты жасаған қасиетті жануар. Ол қазақ халқының мінсе көлігі, жесе тамағы, кисе киімі, ішсе сусыны. Қазақ пен жылқы егіз өрілген қос өрім секілді. Сонымен бірге, Елтаңбадағы тұлпарда жеті буынды мүйіз бар. Бұл скиф жылқысының жығасы ғана емес, қасиетті жеті санының да маңыздылығын көрсеткен. Бидай молшылық пен берекенің, ал жұлдыз болашақ пен бірліктің белгісі.
Аспанында алтын күні бар, қамбасы астыққа толы, береке мен бірлікте думанды өмір сүріп жатқан халқымыздың бар қасиетін бейнелеген Әнұранымыздың да орны бөлек. Кезінде Қызыл империяның десі жүріп тұрған кезде де халқымызға рух беріп, болашаққа сеніммен қарауына түрткі болған бұл әннің тарихи маңызы да өте зор.
Қазақстандық рәміз-дердің мақсаты – бір жағынан мемлекеттілік идея-лардың негізгі басымды-лықтарын нығайту әрі тұтастық, тәуелсіздік, ел азаматтарының санасындағы бірліктің ұйтқысы болу. Екінші жағынан – бейбітшіл көршіліктің жақтаушысы сияқты халықаралық деңгейде Қазақстан бе-делін қалыптастыру. Мемле-кеттік рәміздерде қазақ философиясының негізгі ерекшеліктері болатын күрделі, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар бейнеленген. Ұлттық мемле-кеттілік идеологияның сыртқы нысандары мемлекеттік рәміздер болып табылады.
Тек терең білім және мемлекеттік атрибутиканың мазмұнын түсіну, олардың мәніне ену және ұғыну, құрметтеу, біздің мемлекеттегі өмірдің маңызды элементтеріне деген абыройы мен қызығушылықты көтереді. Себебі соқыр сенім, механикалық табынушылық және азаматтардың саналы әрекеті арасында үлкен айырмашылық жатыр.
Әртүрлі елдердің тұрғындары өздерінің мемлекеттік рәміздері-мен заң бойынша мақтанады. Бірақ өзінің туған елінің Елтаңбасы, Туы мен Гимнінің қандай екенін ғана біліп қоймай, олардың маңызын түсіну керек. Ал ол үшін олардың тарихы туралы, мемлекеттік рәміздер қалай пайда болғаны жайлы және ғасырлар бойы қандай жолдан өткенін білу аса маңызды.
Билік символы және мемлекеттік атрибутика ретінде тудың пайда болуы бұрынғы тарихқа ие. Өткен заманда оның пайда болуына екі жағдай көмектесті деп болжап айтуға болады. Біріншіден, бұл адамдардың жүрегі мен санасына жақын зат символын анықтауға талпынысы және бейбітшілік уақытында оған әрдайым жүгінуі сенімділік пен тыныштықты берді, соғыс уақытында рухты көтерді және оның иелерін ерлікке шақырды.
Археологиялық деректер және тарихи дереккөздер негізінде ежелгі мысырлықтар үшін құдай перғауындардың символдары болғаны белгілі. Ассириялықтар үшін мықты енеке бейнесі, гректер үшін Пегас, минотавр бейнелері символ болды. Әртүрлі халық әртүрлі уақыттарда осы мақсаттар үшін бұқа, тасбақа, үкі, бүркіт, жылан, айдаһар және т.б. бейнелерін пайдаланды. Орта ғасырларда граф, герцог және корольдар жайлы айтпағанда, әрбір ер адамның жеке жалауы болды. Жалаудың түсі әртүрлі болған.
Екіншіден, символдар тайпа, халықтың шабыт дереккөзі мен олардың абыройынан басқа, сыртқы функцияны орындау керек еді. Бөтен адамдар оны көргенде, осы халықтың ерекшеліктері туралы, жауынгерлігі мен бейбітшілдігі туралы, шаруашылық пен тұрмыс жайлы пікір айтып, оның қуаты мен айбынын анықтай алатындай жалаушылар құрылған. Мысалы, ежелгі көшпелі тайпаларда, скифтердегі алғашқы жалауларда үрлемелі тудың формасы болды. Бұл өзінің формасымен айдаһардың аузы, аяғы мен құйрығын еске түсіретін ұзын қап болды. Желде ол қампайып қарсыластарына қорқынышты көрінетін.
Егемен ел атанып, мемлекеттік тәуелсіздік мәрте-бесін төрткүл дүниеге танытудың адамзат өркениеті мойындаған бірнеше алғышарты бар. Солардың бірі – тәуелсіз елдің төл рәміздерінің болуы. Бұл – аса маңызды нышандық фактор. Сайып келгенде, астарында «өз тағдыры үшін жауапкершілікті өз қолына алған елміз» деген сертті сыр түйген саяси айырым белгісі, мемлекеттік тәуелсіздіктің рухани болмысының аса жарқын көрінісі іспеттес.
Н.Тілеуқабыл
