Қызыл бұрыштың адам ағзасына берері мол. Мысалы, қызыл бұрыштың ауруды және қабынуды тоқтататын әсерімен қоса рак клеткаларының да жойылуына көмегі өте зор. Сонымен қатар:

- холестерин түсіруші;

- асқазан қышқылдарын реттеуші;

- микроп өлтіруші әсерлері бар;

- жүрек, қантамыр дертінің алдын алады;

- ас қорыту жүйесінің досы, асқазан жалқаулығын жояды;

- тәбет ашады;

- құсудың алдын алады;

- іш өтуін тоқтатады;

- асқазан жолдарында газ жиналуының алдын алады;

-несеп айдағыш әсері бар;

- антибактериалдық әсерімен аурулардың алдын алады;

- тұмау, суық тию сияқты сырқаттардың еміне көмекші болады;

- шаштың өсуіне көмектеседі.

100 гр кепкен қызыл бұрыш денеге 318 калори береді. Оған қоса құрамында 148 мл кальций, 76 мл С витамині (жас бұрышта 340 мл), 2014 мл калий, 41 610 МЕ  А витамині, 12 гр протеин, 293 мл фосфор, 15 мл В3 витамині, 17,3 гр май, 152 мл магний, 2 мл В2 витамині, 56,6 гр көмірсутек, 30 мл натрий, 1 мл В1 витамині, 24,9 гр өсімдік талшығы, 8 мл ферум бар.

Қызғану сезімі барлық адамның жаратылысында бар, одан ешкім толығымен бас тарта алмайды. Бұл сезімнің адам өміріне қосар үлесі көп. Дегенмен де, қызғаныш шектен тыс болған жағдайда өмірді қиындатып жібереді. Ал, егер қызғанушы кішкентай бала болса, өмір одан ары қиындай түседі… Балаларда қызғану сезімі, шамамен, 2 жасында басталады.

Негізінде, ата-ананың ұстанымдары мен баланың сыртта көрген көріністері баланы қызғанышқа итермелейді. Яғни, баланың өз бауырын қызғануына үлкендер өзіміз себеп болып жатамыз. Қазір сол себептерді тізбектеп, санап көрсек:  

1. Әке-шешенің балалары арасында теңдік орнатуға тырысуы бауырлар арасында қызғаныштың басталуына себеп болады. Негізінде, әке-шеше балалар арасында теңдік орнатуға емес, әділдік орнатуға тырысуы қажет. Өйткені, әрбір баланың жаратылысы әртүрлі болуымен қатар, дүниеге келу уақыты да әртүрлі. Осы өзгешеліктерге мән бермей, екеуіне де тең қарау, екеуінің біреуіне әділетсіздік жасау болып табылады.

2. Әке-шешесінің өзіне әділетсіз әрекет еткенін сезген бала оларға деген сенімін жоғалтса, бұл сенімсіздігі оның қызғанышына себеп болады.

3. Тұңғыш балаға бұрыннан бері ие болған мәртебесін жоғалтпағанын көрсету керек. Әйтпесе, кішкентай бауыры дүниеге келген кезде тұңғышы алаңдайды және «анасы кішкентай бауырына көбірек көңіл бөліп, өзін бұрынғыдан аз жақсы көре бастады» деп қайғырады. Бұл жағдай баланың қызғанышын туындатып, бауырына күш қолдануға дейін апаруы мүмкін.

4. Балалар арасындағы жас айырмашылығы да қызғанышқа себеп болуы мүмкін. Жас айырымы аз болған балаларда қызғаныш сезімі жиірек кездеседі. 2 жасар баланың бауыры дүниеге келгенде қызғаныштың туындауы табиғи. Өйткені, 2 жасар баланың «мен» сезімі басым болады, бөлісуді жақтырмайды. Әке-шешесінің көңілі басқаларына ауғанын ұнатпайды. Мамандар балалар арасы жас айырмашылығы 3-4 жас болғаны жөн деп ойлайды. Құрандағы емізу жасы 2 жас екенін ескерсек, мамандардың ойымен еріксіз келісуге тура келеді.

5. Балалардың біреуі отбасы мүшелерінің біреуіне көбірек ұқсатылуы және оның ашық түрде сөз болуы екінші баланың өзін «керексіз» сезінуіне себепкер болуы мүмкін. Бұл сезім де қызғаныш туындатады.

6. Әке-шешесінің табиғи емес әрекеттері де қызғаныш сезімін оятуы мүмкін. Мысалы, бауыры дүниеге келген баланың анасы перзентханадан келе жатқанда баласына сыйлық алып: «мына сыйлықты саған бауырың әкелді» десе, үлкен бала да кішкентай нәрестенің сыйлық әкеле алмайтынын білетін жаста болса, бұл жағдай оны таң қалдырады және анасының сөзіне сенімі азаяды.

7. Нәрестенің жынысы да қызғаныш сезімін оятуы мүмкін. Атап айтар болсақ, қыз баланың інісі дүниеге келген кезде «әке-шешем менің жынысымды ұнатпады» деп ойлауы мүмкін. Әсіресе, отбасында баланың жынысына ерекше көңіл бөлініп, бұл жағдай жиі тілге тиек етілетін болса, бауырлар арасындағы қызғаныштың туындауын күтуге болады.

8. Үйге келген қонақтардың немесе туысқандардың қызық үшін айтқан сөздері қызғаныш сезімін оятуы мүмкін. Мысалы, кішкентай баладан «сенің шаштарың неге әпкеңдікі сияқты бұйра емес (ұзын емес)» , «ойбу, ініңнің бойы сенікіне жетейін деп қалыпты ғой, жақында сені озып кетпесін» секілді орынсыз сұрақтар мен сөздер бауырлар арасында керексіз сезімдердің туындауына себепкер болады. Балалар арасында бақталастық оятып, бір-біріне деген ашуларын тудырады
 

Дереккөз: mail.kz

Балаларды емшектен ерте шығарған дұрыс па? Жалпы, баланы қанша уақыт емізу керек? Ұзақ емізудің артықшылықтары мен кемшіліктері қандай? Ел арасында бұл сұрақтардың сан түрлі жауабын естуге болады. Кейде тәжірибелі мамандар мен жылдар бойы жан-жақты зерттеу жүргізген ғалымдардың да ойлары бір жерден шықпай жатады.

Десе де, көпшілік ұзақ уақыт емген сәбилердің денсаулықтары мықты болатынын тілге тиек етеді. Сондай-ақ ана сүтіне тойып өскен балалардың ақыл-ойы жақсы дамиды екен. Ата-бабамыз әлсіз, әлжуаз балаларды «уызға жарымаған» деп жатуы да бекер емес. «Емшектен ерте шығару дұрыс па? Ұзақ уақыт емізудің бала мен ана денсаулығына қандай әсері бар?» деген сұрақтар төңірегінде әлемнің түкпір-түкпірінде түрлі зерттеу жұмыстары жылдап жүргізіліп келеді. Емшектегі балаларды 0-6 ай, 6-12 ай, 12-18 ай және 18-24+ ай деп емген уақытына қарай топ-топқа бөле отырып, олардың жалпы дамуын: ақыл-ойы, дене бітімі, денсаулығы, сана-сезімі, жүйке жүйесін бақылағанда ең жақсы көрсеткіштерді ұзақ уақыт емгендері көрсеткен екен. Олардың IQ деңгейі де жоғары болған. Тиісінше, аз емген балалар әлсіз, түрлі ауруларға бейім болып шыққан. Зерттеу бойынша бұл балалар асқазан-ішек аурулары, тыныс жолдары аурулары, ұмытшақтық, диабет, жүрек аурулары, ас қорыту, несеп жолдары аурулары және тағы басқа ауруларға бейім келетін көрінеді.

Бала емізуге байланысты ел арасында тараған жалған сөздер көпшілік. Соларға тоқталып өтсек:

«Сүттің құнары болмайды». Бала бір жастан асқаннан кейін ана сүтінің құнары болмай қалады деу – нағыз жалған сөз. Шын мәнінде, сүттің құрамы еш өзгермейді. Ондағы май, ақуыз, ферменттер сәбиіңіз үшін бұрынғысынша дәрумендер мен микроэлементтердің негізгі көзі болып қала бермек. Және уақыт өткен сайын олардың қуаты одан ары артып, балаңыздың түрлі аллергиялық ауруларды жұқтыру қаупін бәсеңдетеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДСҰ) баланы 1,5-2 жасқа дейін емшектен шығармау керектігін, мүмкін болса, одан да ұзақ емізу керектігін айтып келеді. Баланы бір жасқа дейін емізу – лактация кезеңінің физиологиялық аяқталуы дегенді білдірмейді. Сондықтан сәбиіңізді омыраудан ерте шығара отырып, өзіңіздің де, балаңыздың да денсаулығына кері әсерін тигізесіз.

«Баланың тамаққа тәбеті болмайды». Бір жасқа толған баланы емізіп жүрсеңіз, «Омыраудағы баланың тамаққа тәбеті болмайды. Балаң содан болып азып кеткен» деген пікірлерді естіген шығарсыз. Ендеше, мамандар бұл сөздің де жалған екенін ескертеді. Бастапқы жылдары тамақты аз ішетін балалар да болады ғой. Осыны ескермей, кейбір жас аналар сәбиін омыраудан шығаруын шығарып алып, оған не тамақ жегізе алмай әуреге түсіп жүреді. Сондықтан баланың тамаққа тәбетін оятуын ойлап, қандай тағамдарды жақсы жейтінін байқап көріңіз. Ал балаңыз омырау еміп, аз тамақтанса да көңіл күйі көтеріңкі, денсаулығы жақсы, салмағы мен бойы бір-біріне сай болса, онда алаңдаудың қажеті жоқ.

«Тіс жегісінің пайда болу қаупі жоғарлайды». «Ұзақ уақыт, әсіресе, түнгі уақытта емшек ему тіс жегісінің пайда болуына әкеледі» деу де негізсіз. Бала емгенде емшектің ұшы таңдай шымылдығы (жұмсақ таңдай) тұсында болады және оны сорғанда сүт бірден тамаққа өтеді. Яғни сүтті ауыз қуысында көп ұстап тұрмайды. Табиғатта тек ананың сүтiнде ғана кездесетін лактоферрин мен иммуноглобулиндер, керісінше, кариестің алдын алуға сеп болмақ. Сондай-ақ баланы емшектен шығарып, ана сүтінің орнына беретін түрлі сусындар, тәттілер қосылған жеміс шырындары тіске мол зиянын тигізеді. Мұны қалай ұмытып кетпекпіз?!

«Емшекке үйренген бала енжар болып өседі». Бұл – Зигмунд Фрейд жұмыстары кезіндегі жалған болжам. Оның ойынша, емшекке үйренген бала өздігімен қимыл-қозғалысқа келмей, анасына тәуелді болып қалады. Ал бүгінгі психологтар, керісінше, ұзақ уақыт ему бала мен ана арасындағы байланысты арттырып, оларды барынша жақындата түсетінін айтады. Сондай-ақ ананың құшағындағы бала эмоцияларын анық білдіруді үйренеді, белсенділігі артады, мейірімге, ана махаббатына бөленіп, оның көңіл күйі де көтеріңкі болады.

«Ана денсаулығы мен мүсініне кері әсерін тигізеді». Мұны да жалған сөздердің қатарына кіргізуге әбден болады. Біріншіден, бала туғаннан кейін емізуді ерте бастау жатырдың тартылуына ықпал ете отырып, босанғаннан кейінгі қан кетуді азайтады, сол арқылы ана өлімін төмендетеді, гемоглобин қорын сақтайды. Балаға қосымша тамақ берілгенге дейін, яғни тек емшек емген 6 айға дейінгі кезде жүктіліктен сақтайды. Климактериялық кезең алдында кеуде және аналық бездер обыры қаупін азайтады.

          Ал мүсінге келер болсақ, ел арасында тараған «Ұзақ уақыт емізгеннен омырауың салбырап, құр сүлдері қалады» деу де дұрыс емес. Омыраудың пішіні емізгеннен емес, одан бұрын, жүкті болған уақытыңызда-ақ өзгереді. Америкалық ғалымдар балалы болған әйелдер арасында зерттеу жұмыстарын жүргізген. Оның қорытындысы баласы емшектегі әйелдер мен мүлде емізбеген әйелдердің де омырауларының пішіні бірдей өзгергенін көрсетіп отыр. Ендеше, мүсініңіздің бұзылуын балаңыздан көрудің еш қисыны жоқ. Одан да төсіңіз ойыңыздағыдай болуы үшін түрлі жаттығулар жасағаныңыз жөн.

Ана сүтінің құрамы

Ана сүті – өмірге жаңа келген сәби үшін бірден-бір таптырмайтын қорек. Оны ешбір сүт қоспасы алмастыра алмайды. Мамандардың айтуынша, сүт қоспаларында кездеспейтін 400 түрлі қоректік зат ана сүтінде ғана кездеседі.  Ана сүтінің құрамына балаға ең керекті А, Е, Д дәрумендері көп. Сондай-ақ  белок, май, гормондар, темір, көмірсутектер, климатқа қарамастан үнемі жеткілікті су, минералды тұздар, кальций, фосфат, өмірге керекті микроэлементтер (селен, мыс, мырыш, молибден, магний, марганец), сүттің негізгі ингредиенттерін ыдырататын липаза, лактаза секілді т.б. арнайы ферменттер, патогенді бактерияларды жоятын, ішектің қалыпты микрофлорын дамытатын әрі өсіретін бифидус заттары, ауру тудыратын микрофлораларды көбейтпейтін әрі керекті темірді сүттен бала қанына тасымалдайтын лактоферрин белогы, ми ұлпалары мен көз жасушаларының түзілуінде аса керекті таурин заттары; өсу үстіндегі ағзаның ұлпалары мен жасушаларындағы май метаболизмін жандандыратын карнитин заттары, бактерияларды өлтіретін қандағы тірі жасушалар (нейтрофил, моноцит, лимфоциттер), көп тараған жұқпалы ауруларға қарсы иммуноглобулиндер және т.б. бар.

Омырау емудің бала үшін артықшылықтары:

• бала мен ана арасындағы қарым-қатынас жақсарады. Құшағына алып, мейірлене иіскей отрып емізген ана баласын тыныштандырып қана қоймай, оның эмоционалдық, әлеуметтік және физикалық дамуын арттырады;
• организмге толыққанды нәрлі заттардың, микроэлементтердің, дәрумендердің,
• ферменттердің түсуін қамтамасыз етеді;
• асқазан-ішек жолының қызметін реттейді (диспепсиялық аурулардың жиілігі мен ұзақтығын азайтады);
• иммунологиялық қорғаныс туғызады (емшек еміп жүрген балалар жасанды тамақтанатын
• балаларға қарағанда 2,5 есе аз ауырады және олардың ішінде 6 айлық балалардың диареядан өлу ықтималдығы 25 есе аз болады, респираторлық инфекциялардан қорғауды
• қамтамасыз етеді, құлақтың қабынуы және оның қайталану жиілігі азаяды);
• нәрестелерді некротиялық энтероколиттен, бактериемиядан, менингиттен, ботулизмнен
• және несеп шығару жолдарының инфекциясынан қорғауы мүмкін;
• IQ шкаласы бойынша ақыл-ой дамуының көрсеткіштері жоғарылайды;

Бала ойыншықпен өседі. Сондықтан балаларымыздың қандай ойыншықпен, нендей ойын ойнап жүргеніне мән бергеніміз жөн. Жан-жағындағыны енді ғана көріп-біліп жатқан баланың психикасына, ойлау қабілетіне ең алдымен әсер ететіні – қолындағы ойыншығы. Бүгінгі нарықта ойыншықтың түрі көп, кез келгенін табасыз. Түрі, түсі, көлемі, бағасы да әрқалай. Балаңыз үшін осылардың ішінен пайдалысын, сапалы әрі қалтаңызды қақпайтын арзандауын қалай таңдауға болады? 3-5 жас аралығындағы балалар үшін пайдалы ойыншықтардың ондығымен таныс болыңыздар.

Құрастырмақтар

Егер балаңыз 3-5 жас аралығында болса, онда бұл ойыншықтың сізге керек түрін дұрыс таңдаңыз. Тым ұсақтары қажет емес: біріншіден, балаңыз оны аузына салып, жұтып қоюы мүмкін; екіншіден өте кішкентай бөлшектерді құрастыруға баланың қабілеті жете қоймайды, әрі олар тез жалықтырып жібереді. Сондықтан құрстырмақтардың құлақ, мұрын қуысына сыймайтындай үлкенірек және баланы қызықтыратын түрлі-түсті болғаны абзал. Құрастырмақтар баланың ақыл-ойын дамытуға өте қажет. Түрлі фигуралармен кез келген форманы құрастыру кішкентайыңыздың ой-өрісін, есте сақтау қабілетін арттырып, саусақтарын дұрыс жұмыс істеуге икемдейді. Бір ғана құрастырмақ ойыншығынан балаңыз бірде зәулім сарай жасап ойнаса, енді бірде көлік, құс-жануарлар, т.б. құрастыратын болады. Бағалары шамамен 800-ден басталып, 10 000 теңгеге дейін барады. Бұл ойыншық қорабындағы құрастырмақтардың санына және ондағы бөлшектердің әртүрлігіне байланысты.

Пазлдар

Бұлар да құрастырмақтардың бір түрі деуге болады. Баланың ойлау қабілетін, есте сақтауын арттырады. Тек пазлдар алдын ала дайындалған бір ғана жүйе бойынша, яғни бір сурет, жануар-құстың бейнесі, т.б. құрастырылады. Мұнда да баланың жасына қарай таңдау керек екенін ұмытпаңыз. Тым ұсақ пазлдар балаңызды тез жалықтырады. Бағалары 200-2000 теңге аралығында.

Ақыл-ойды дамытушы ойыншықтар

Олардың түрі көп: санамақтар, ойыншық жұмсақ-кітаптар, түрлі пішіндер, тағысын тағы. Түстер мен пішіндерді ажыратуға, санауды, әріптерді үйренуге, белгілі бір тапсырмаларды орындауға құрылған мұндай ойыншықтар балалардың ақыл-ойын дамытып, есте сақтау қабілетін арттырады. Ойын барысында әр кезеңнен өте отырып, кішкентайлар жеңіске, алға ұмтылатын болады. Мұндай ойыншықтардың бағасы ондағы тапсырмалардың әртүрлігіне байланысты. Шамамен 800-ден 10 000 теңге көлемінде.

Белгілі бір кәсіпке байланысты ойыншықтар

Ғалымдардың зерттеуінше, біздің не нәрсеге икемді боларымыз кішкентайымызда ойнаған ойыншықтарымызға да байланысты көрінеді. Ендеше, баламыздың болашақта кім боларын ойнайтын ойыншықтарына қарап, болжап көруімізге болады. Дәрігердің аспаптарын, бағбанның, құрылысшының, ұстаның құрал-саймандарын, аспаздың ыдыс-аяғын және т.б. алып беріңіз. Бұл ойыншықтармен балаңызды ойнатып қана қоймай, еңбекке де баулисыз. Бағасы 2 000-15 000 теңге аралығында.

Құмда ойнайтын ойыншықтар

Яғни кішкентай шелек, күрек, тырма, сүзгі сияқты түрлі саймандар мен құм таситын көліктер. Күн жылыда балаңыз бұл ойыншықтармен есік алдындағы құмда ойнаса, қыстыкүні қар күреп, сізге «қолғабыс» жасамақ. Бұл да – еркеңізді еңбекке баулитын ойыншықтың бірі. Бағасы 500-2500 теңге аралығында.

Ойыншық көліктер мен қуыршақтар

Қыздар үшін қуыршақтар мен ұл балалардың сүйікті ойыншығы – көліктер әркез бірінші орында. Алайда кейбір ата-аналар қызына тек қуыршақ, ұлына тек көлік алып беру керек деп ойлайды. Бұл – үлкен қателік. Бірыңғай ойыншықтан бала тез жалығады. Сондықтан қазақша сөйлейтін, ән, ертегі айтатын қуыршақтардың (қуыршақтан бөлек, сөйлейтін мысықтар) көп шығып жатқанын ескеріп, балаңызға сондай түрлерін алып беріңіз. Мұндай ойыншықпен ойнаған еркеңіздің тілі тез шығып, ән айтып, билеп өспек. Бағалары 2500-8000 теңге аралығында.

Дыбыс шығаратын ойыншықтар

Сөйлейтін, әуені бар, қандай да бір дыбыс шығаратын ойыншықтар балалардың көңілін бірден аулайды. Ал егер олар қандай да бір аң-құстың дыбысын шығарса, тіпті жақсы. Мысалы, сиыр мөңірейді немесе бұлбұл сайрайды. Мұндай ойыншықтармен балалар ненің нендей дыбыс шығаратынын және аң-құстың түр-түсін да ажыратуды үйренеді. Бағалары 500-5000 тыңге аралығында.

Жануарлар, құстар

Ненің не екенін танып білуде мұндай ойыншықтардың маңызы зор. Жан-жануар, аң-құс, төрт түлік, төлдерімен болса, тіпті жақсы. Бағалары 100-5000 теңге аралығында.

Түрлі-түсті доптар

Балаңыздың қауіпсіздігі үшін доптардың өте ұсақтарын алмағаныңыз жөн. Түрлі-түсті доптармен балаларға түстерді ажыратуды үйретіңіз. Белгілі бір шеңберге лақтыртып, тепкізіп, доптармен түрлі ойындар ұйымдастыруға болады. Бағалары әрқалай.

Жұмсақ ойыншықтар

Бұлардың түрі көп. Әсіресе, қыздар жақсы көретін бұл жұмсақ ойыншықтар балалар үшін, ең алдымен, қауіпсіз болып саналады. Қуыршақтардікіндей қол-аяғы бөлек алынып қалмайды, кір болса, жуа саласыз. Бағалары әрқалай.