«Әке – асқар тау, ана – бауырындағы бұлақ, бала – жағасындағы құрақ». Әулетіне  пана болған әке мен адалдық, мейірімділіктің символына айналған ананың отбасындағы рөлін осынау бір ауыз сөзге сыйғызған қазақ халқы ежелден шаңырақ пен оның құндылықтарын биік бағалаған. Отан отбасынан басталатындығын айтып, ұлт болашағы үшін де, мемлекеттің тұтастығы үшін де маңызы зор екендігін алға тартқан. Сондықтан да ұл-қыздарын тәрбиенің тал бесігінде тербетіп, иманды, адал, еңбекқор болуға баулыған. Осы орайда, қыркүйектің екінші жексенбісі отбасы күні болып белгіленіп, республикалық «Мерейлі отбасы» ауқымды жобасы қолға алынды. Мереке қарсаңында аталған жобаның қатысушылары Шоқпаровтар әулетінің отағасы, белгілі қолөнерші Дәулет Шоқпаровпен отбасы құндылығы мен құндылықтың негізі – бала тәрбиесі жайында аз-кем әңгімелескен едік.

– Дәулет Дәркембайұлы, сіздің ойыңызша, отбасындағы әкенің рөлі қандай болу керек?

– Қазақ халқының ұғымында әке – отбасының тірегі, балалардың ақылшы, үлгі тұтар азаматы. Сондықтан да біз әкемізді шыңына көз жетпейтін, пана болған асқар тауға теңейміз.

Тарихқа көз салсақ, отбасындағы бала тәрбиесімен, әсіресе, ұл өсіруде әке негізгі рөлді атқарған. Бала күнінен атқа мінуді үйретіп, ерлікке тәрбиелеген. Үлкен кісілерге сәлем беріп, ақ батасын алған баланың көсегесі көгеретіндігін баланың құлағына құйған. Әкесінен осындай тағылымды тәрбиені көріп өскен ұл – ешқашан біреудің ала жібін аттамаған. Ал қазіргі ақпараттық технология мен интеллектуалды білім салтанат құрған уақытта әкенің балаға берер тәрбиесі де заман ағымына қарай өзгеруі керек.

Америкалық жазушы Марк Твен: «Жасым он төртте болғанда әкем өте ақылсыз, ақымақ еді. Мен оны әзер түсінетінмін. Ал, менің жасым жиырма бірге келгенде, сол жеті жыл аралықта әкем өте ақылды, өзіме ақылшы-тіреу, одан артық адам жоқ болды» – деген. Расында, баланың өтпелі кезеңінде үлкендерді түсінуі қиындайды. Сондықтан онымен өз дәрежесінде сөйлесіп, сырласа білу керек.

– Сіз балаларыңызбен жиі сырласасыз ба?

– Әрине, балаларымның тәрбиесі, мен үшін, бірінші орында. Аллаға шүкір, бүгінде 3 ұл, 1 қыз тәрбиелеп отырмын. Үлкен екі ұлым Алматыдағы Т.Жүргенов атындағы өнер академиясының колледжінде оқиды. Үйден жырақта білім алып жүрсе де, оларға үнемі ақылымды айтып, қадағалап отырамын. Осы жылы көктемде коронавирус індетіне байланысты карантин басталып, демалысқа ерте шықты. Мәдениет саласына еңбек етіп жүрген соң мен де жұмысымды уақытша тоқтатып, үйде болдым. Осы уақыт аралығында отбасымызбен уақытымызды тиімді өткіздік. Ата жолын таңдап, сол бағыттағы білімін шыңдап жүрген қос ұлыма қолөнердің қыр-сырын үйреттім. Ер бала болған соң, олар да – болашақта бір отбасының тірегі. Сондықтан демалыста үйдегі құрылыс жұмыстарына да араласып, өздеріне бассейн жасап алды. Футбол алаңын жасақтап, дене шынықтыруға да уақыт бөлдік.

– Ал қызыңыздың тәрбиесі анасының мойнында ма?

– Иә, қыз баланың тәрбиесімен анасының айналысқаны жөн ғой. Анасының бойындағы адалдық, мейірімділік пен имандылықты сіңірген қыз болашақта жаман болмасы сөзсіз. Сол үшін де қазақ халқы әрқашан қыз баласына құрметпен қарап, төрден орын берген. Оған ұлтты тәрбиелейтін болашақ ана ретінде қараған. Біздің отбасымызда да қызымыздың орны бөлек. Мені де оның тәрбиесі бей-жай қалдырған емес. Қыз бала әкесіне жақын болып өседі емес пе? Үнемі менің жанымда жүріп, кішкентай болса да, маған алаңдаушылық білдіреді. Мәдениет қызметкері болған соң іс-сапармен алыс жолдарға шығамыз. Шыны керек, сыртта жүргенде қызым ғана телефон соғып, жағдайымды сұрап, уақытылы тамақтанғанымды қадағалап тұрады.

– «Әке көрген – оқ жонар». Әкеңіз Дәркембай Шоқпарұлы елімізге белгілі қолөнер ұстасы болған. Сіз де ата жолын қуып, ұлттық өнерді жаныңызға серік етіп келесіз. Бұған әке тәрбиесінің ықпалы бар ма?

– Хакім Абай: «Балаға үш мінезі алуан адамнан жұғады. Біріншісі ата-анадан, екіншісі ұстаздан, үшіншісі құрбыдан» – деген екен. Қай бала болса да, құрбысы мен ұстазынан гөрі отбасында көбірек болғандықтан, ата-анасының үйдегі өнегесі, мәдениеті мен ішкі жан дүниесі балаға айтарлықтай ықпал етеді. Маған да отбасымдағы тәрбие ықпал етсе керек, ата жолын таңдадым.

Мен кішкентай кезімнен Қазаткомдағы нағашы атам мен апамның қолында өстім. 7 жасқа толғанда әке-шешем өз қолдарына алып, Алматыдағы қазақ мектебіне оқуға берді. Алматыдағы үйіміздің жанында әкемнің шеберханасы болатын. Мектеп жасымнан-ақ сол жерде оған қолғабыс етіп, тапсырмаларын орындап жүрдім. Басқа балалар секілді менің көше қыдырып, ойнауға уақытым да болмайтын. Қолым босай қалса, шеберханаға барып, өзімше бір нәрсемен айналысатынмын. Әкем отбасында әзілқой, жұмсақ кісі болғанымен, жұмыста жауапкершілік пен еңбекқорлықты талап ететін. Сол себепті де бала күнімнен мамандығымның іргетасы қаланды. Мектеп бітірісімен қандай мамандыққа баратындығым айқын еді. Осылайша, Абай атындағы ҚазПИ-ге оқуға түсіп, атам мен әкем салған жолмен жүріп келемін.

– Балаларыңыздың осы өнер жолын таңдауына сіз себеп болдыңыз ба?

– Қолөнер шеберлігі – біздің отбасымызда қанға сіңген қасиет десем, артық айтқандық емес. Атам, әкем, мен, енді менің балаларым да ұлттық өнер жолын таңдады. Ұлдарым кішкентай күнінен жанымда жүріп, шеберханада өскендіктен, өздері де қолөнерге бейімделді. Өсе келе өз таңдауларымен ағаш ұстасы мамандығы бойынша оқуға түсіп, қазіргі таңда Т.Жүргенов атындағы өнер академиясында оқуларын жалғастыруда. Шынымды айтсам, олардың бұл таңдауларына іштей қатты қуанып, қолдау білдірдім.

– Өкінішке қарай, қазіргі қоғамда отбасы құндылықтары ескерусіз қалып, ата-ана мен бала арасы алшақтап бара жатқан секілді. Бұған не дейсіз?

– Оныңыз рас, отбасының қамы, бала-шағаның бір үзім наны үшін таңнан кешке дейін жұмыста жүретін кейбір ата-аналар балаларының бос уақытында немен айналысатындығын да білмейді. Баланың тәрбиесін мектепке сілтеп, бейқам жүретіндер де кездеседі. Меніңше, бұл дұрыс емес. «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі» деген екен әл-Фараби. Әлемнің екінші ұстазы айтқан тәрбиені бала отбасынан алуы керек. Себебі бір әкенің тәрбиесін жүз мектеп те бере алмайды.

Күні бойы күйбең тіршіліктің соңынан жүрген азаматтардың балалары не істейді? Әй дейтін әже, қой дейтін қожа жоқ, уақытын бос өткізеді. Жаман әдеттерге еліктеп, бұзақылыққа баруы мүмкін. Сондықтан бір сәт болсын, баланың тәртібіне, тәрбиесіне, сабағына көңіл бөліп, онымен сырласу керек.

– Жастар арасында ажырасу қалыпты дүниеге айналып бара жатқандай...

– Бұл да – бүгінгі қоғамның келеңсіз көрінісі, жағымсыз жағы. Әсіресе, жаңадан отау тіккен жас отбасылардың көп ұзамай, шаңырағы шайқалып, екі бөлініп жатқандығын естисің. Бұның барлығы, меніңше, сананы тұрмыс билегендіктен орын алып жатыр. Көбіне қаражаттың жетіспеушілігі, баспананың болмауы, басқа да тұрмыстық мәселелер жас отбасының бұзылуына әкеп соғады. Үйленуді жоспарлаған кезде оларға барлығы дайын болып тұратындай көрінеді. Кейде болмайтын бір дүние үшін ажырасып жатқандарды естіп, жағамызды ұстаймыз. Оларға тұрмыс тауқыметін тартса да, қаншама баланы осы күнге жетелеп жеткізген ата-апаларымыздың өмірінен үлгі алу керек.

Біз отбасымызбен Алматыдан Ақшиге 90-жылдардың ортасында, өтпелі заманда көшіп келдік. Ондағы әкемнің мақсаты – ауылда музей ашу еді. Алматыдағы барлық жағдайы жасалған баспанадан, ауылдағы ескі үйге келгеніне анам ешқашан кейіген емес. Әкемнің шешімін қолдап, оған сенім артты. Көшіп келгеннен кейін де, елде қиын жағдай орнап, тіпті, жеуге нан таппай қалатын күндер болған. Әкеміз ұстахананың жұмысын жүргізіп, анам, інім, қарындасым мен мені бағып-қақты. Бұл жағдай сол кездегі барлық отбасының басынан өтті. Ешкім мойыған жоқ, болмашыға ажырасып, балалар жетім қалмады. Қолда бардың қадірін білуді үлкендерден үйренген жөн секілді.

– Сұхбатыңызға рақмет.

Тілдескен

Сардарбек НҰРАДИН

Бұл сөзді зерттеп-зерделеп жатудың өзі артық. Себебі, тазалық – саулық негізі. Аурудың алдын алып, түрлі індеттің ілмегінен сақтайтын екі жол болса, бірі және бірегейі  – тағы да тазалық. Ғалымдар әлемді әбігерге салған COVID-19 вирусына тосқауыл қоюдың алғы шарттарының бірі осынау тазалықты сақтау екендігін алға тартады. Демек, қолымыз таза, жолымыз жинақы, ауылымыз ажарлы болса, өміріміз игілікпен өрнектелмек. Аудан басшысы Қ.Қашқымбаевтың да қатаң талабы осы.

Табиғаты сырға, тарихы терең жырға толы, ежелгі өркениеттің бесігі – «Алтын адамның» атамекені болған Есік қаласында тазалықты сақтау мәселесі күн тәртібінен түскен емес. Биылдың өзіне қала тазалығын қамтамасыз етуге жергілікті бюджеттен 42 миллион теңгеден астам қаржы қарастырылған. Қала әкімі міндетін атқарушы Айдар Бошқұловтың айтуынша, «Сымбат» ЖК, «Бақыт» ЖШС және «DСУ-13» компаниясы – аудан орталығындағы тазалық сақшылары. Аталған кәсіпорындар қала тұрғындарымен және өзге де мекемелермен келісім-шарт жасасқан.

Аталған мекемелер 45-тен астам тұрғынды тұрақты жұмыспен қамтыған. Әлбетте, тазалықпен қатар Алтын адам атамекенін абаттандыру да аталған кәсіпорындар құзырында. Қолдағы мәлімет бойынша 50 мыңға жуық тұрғындардан шыққан қалдықтарды аптасына бір рет жауапты мекемелер жинайды. Сөйтіп, қоқыс алаңына жеткізеді. Олардың айтуынша, бір жетіде шамамен 200 тоннадай қоқыс шығарылады екен.

Бұл ретте «Бақыт» ЖШС директоры Бүркіт Бақытұлы: «Бүгінде Есік қаласында жер үйде тұратын 2280, ал ықшам  аудандарда тұратын 2170 отбасы бізбен келісімшарт жасасқан. Ықшам аудандар тұрғындарының 95 пайызының келісімшарты бар. Алайда, жер үйде тұратын 2 мыңнан астам отбасы әлі келсімшарт жасаған жоқ. Олар көбінде келсімшарты бар көршілердің жинап қойған тұрмыстық қалдықтарына өз қоқыстарын қосып жібереді. Соның салдарынан, біз нормадан артық қоқыс шығаруға мәжбүр боламыз. Бізде баға арзан, соған қарамастан қаладағы көп санды базарлар мен дүкендер келісімшарт жасаспай отыр. Олар көбінде қоқысты жол жиегі мен өзен аңғарына төгеді. Кейде сол бей-берекет төгілген қоқыстарды да тазалап тұрамыз. Тіпті, қоқыс тау болып үйіліп жатқанымен, оны тазаламайтын отбасылар да кездеседі.Қаланың әрбір тұрғыны таза ортада, жасыл аумақта жүргісі келеді.Оны жасау – бәріміздің ортақ ісіміз»,– дейді.

Рас, әлеуметтік мәселенің қордалануына әркімнің өз жауапкершілігіне салғырт қарағаны себеп. Дей тұрғамен, көше тазалығының көңіл көншітпеуіне әкеп соққан көп түйткілдің жауабын да, жалпы жұрттың кейде жай тұрмыстық  қағидалар мен қоғамға ортақ  ережелерге көлеңке түсіре қарауынан іздеген жөн болар. Қарапайым қала тұрғыны Айнұр Бекенқызы кей адамдардың әлеуметтік тазалықты сақтауға мүлдем құлықсыз екендігін айтады. Оның сөзінше, көшедегі жүргізушілердің бір парасы кез келген жерге қоқыс тастайды немесе әлеуметтік орындарда қақырып-түкіреді. Тіпті, ескертуге құлақ аспайтындар да табылады. Қала тұрғыны тазалықты сақтауды әр адам өзінен бастауы, оны өмірдің ажырамас бөлігі ретінде қарау керек деп біледі.

Қала әкімі аппаратының мәліметінше, былтырдан  бері қала маңындағы үш қоқыс полигоны заласыздандырылған. Қазір Есікте коқыс полигондарына қатысты қандай да бір түйткіл жоқ екенін айтады. Елдегі пандемия жағдайына байланысты, қала көшелерін дезинфекциялау жұмыстары дер кезінде қолға алынып келеді.

Айдар Бошқұлов қала тазалығын сақтау үшін абаттандыру мен жөндеу жұмысының маңызы зор екендігін айтады. Қазір қаланың екі ықшам  ауданында жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Айталық, қаладағы Абай атындағы, Р.Тоқатаев атындағы, М.Мәметова атындағы, Қ.Орынбетов атындағы, Кешубаев атындағы көшелер мен Алтын адам аллеясы жөндеуден өткен. Онымен қоса, қала орталығындағы даңғылдар кеңейтіліп, жаяу жүргіншілер жолы салынуда. Осы жұмыстар қазан айында тәмамдалса, қаланың келбеті одан әрі ажарлана түспек.

Есік қаласы тарихтың таңғажайып құпиясын жасырған құтты мекен. Ол – біздің ортақ отбасымыз. Оның табалдырығының таза, шаңырағының  шаңнан ада болуына да әрбіріміздің жауапкершілігіміз бар. Біз бәрімізге ортақ артылған жүктің салмағын сезініп, санамыз сауалдарға лайықты жа-уап тапқанда ғана, туған жеріміздің келбеті жарқын, келешегі нұрлы болмақ.

Қорыта айтқанда, тазалықты сақтау тәрбие ретінде тал бесіктен сіңірілуі керек. Ғалымдар әлеуметтік тазалық пен экологиялық ортаны қорғау танымы қаршадайынан адам санасына сіңіріліп, ол тұрмыстық әдет ретінде қалыптасу керек екендігін айтады. Себебі, өркениетті елдерде әлеуметтік тазалықты сақтау мен экологиялық ортаны қорғау арнайы тәлім-тәрбиенің өзекті бір түйіні ретінде қаралады. Енді бізге де ұлттық дүниетанымды өзек,әлемдік озық тәжіри-бені үлгі ететін, тазалықты сақтау мен ортаны қорғауды үйрететін жаңа «әліппе» керек сияқты.

Рухани құндылықты бүгінгі замананың іргетасы деп білген Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев үстіміздегі жылы шілде айында Үкіметтің кеңейтілген отырысында орта білім бағдарламасына өскелең ұрпаққа экологиялық білім беретін жаңа пән енгізуді тапсырды. Қазір, Білім және ғылым министрлігі Президент тапсырмасына сай жаңа бағдарлама әзірлеп жатыр. Аталған бағдарлама жүзеге асса, орта мектеп оқушыларына «Экология» пәні енгізілетін болады. Біз үшін туған даламыздың жарық нұрға, қаламыздың жасыл нуға оранғаны қымбат.

Ерзат АСЫЛ

Осы жылдың 4 тамызынан бастап Алматы мен Есік арасына қоғамдық көлік қатынады. Бұл игі іске қуанып,бөркін аспанға атқандар қаншама. Біз де редакция атынан жұрт асыға күткен сапарға ақжолтай тілеген едік.Әрине, жанға жайлы автобуспен арзан ақы төлеп, Алматыға баруға кім асықпасын. Ел елеңдеген игі істің аяқ алысы мен алдағы бағыт-бағдарын жауапты мекемеден, автобус жүргізушілерінен анықтаған  болатынбыз.

Алып шаһар Алматы мен Алтын адамның ата қонысы арасын қоғамдық көлік жалғағанына да айға жуықтапты. Содан бері халық ірі мегаполисқа өз қажетімен барып-келіп жүр. Екі арадағы транспортқа жауапты «BAS Trade»ЖШС-ның директоры Махумджан Срайловтың айтуынша, бүгінде Алматы мен Есік арасында 15 автобус әр күні таңғы сағат 5.30-дан бастап араға 12  минут салып кезігімен қатынайды. Қазір күніне 5 мыңға жуық жолаушы тасымалдануда. Алда бұл сан үздікісіз артуы мүмкін.Көліктердің барлығы  жаңа, онда 25 орындықпен қатар мүмкіндігі шектеулі жандарға да жағдай жасалған. Әрі қазіргі пандемия жағдайына байланысты автобустар күніне екі рет дезинфекцияланып тұрады. Қоғамдық көлікке мінген  әр жолаушы  «Оңай» картасымен 80, ал қолма-қол 150 теңге жол ақысын төлейді екен. Сонымен қоса, зейнеткерлерге, оқушылар мен студенттерге түрлі жеңілдіктер де қарастырылған. Бұл ретте: «Қоғамдық көліктің қатынауын жұрт қуана қабылдады.Бірақ автобустар жүргеннен кейін біз кейбір қиындықтарға тап болдық. Ең бастысы, аялдамалар мәселесі. Бізде бұрынғы аялдамалардың барлығы жеке меншікке сатылып, өзге нысанға айналған. Оны қайта жаңарту керек. Енді бірі халық қоғамдық көлікпен жүрудің жаңа тәртібіне бейімделе алмай жатыр. Әсіресе, жол ақысын төлеуде қиындықтар туындауда. Тіпті, қасақана төлемейтіндер де бар. Қоғамдық көлікте тазалық сақтамайтын, тәртіп бұзатындыр да жиі кездеседі. Жоғарыдағы мәселелердің шешілуін талап етіп, қалалық әкім аппаратына өтініш білдірдік. Қала әкімі тисті тапсырмалардың беріліп, бізді алаңдатқан проблемалардың оң шешім табатындығын айтты», – дейді М.Срайлов.

«Алысты жортқан, ащыны татқан білер», дегендей мекеме басшылығының қоламтасын қоздатып отырған мәселенің сырын білмекке қоғамдық көлікке міндік. Көлік іші тап-таза, кірген жерден жанға жайлылық танытады. Қоғамдық көлікте біреулер әңгіменің сары қымызын сапырса, тағы біреулер шытырман ойға батыпты. Тәтті ұйқының құшағында шырын түс көріп жатқандар да бар сияқты. Жол бойы жүргіншілерді сөзге тарттық. Олар қоғамдық көліктің жүргеніне дән риза. Қазір уақыты да, қаражаты да үнемделетіндігін айтты. Бұрын көлік күтіп көп сарылса, енді діттеген жеріне  деркезінде жетіп баратындығын айтып ағынан жарылды.

Қала ішінде жасыл автобус жай қозғалып келді. Қоғамдық көлікке жол бермейтіндер көп екен. Әсіресе, аялдамаларға келсін-келмесін қөлігін қаңтарып кететіндер жүргізушіні қатты қинайтын тәрізді. Екі-үш аялдамаға әзер тоқтадық. Сонан кейін, қоғамдық көліктің қызығы мен шыжығын тең көретін жүргізушіні сөзге тарттық. Көлік тізгіндеуші Абдырасул жолаушылардың шашауын шығармай қалаға жеткізудің қиындығын айтты. Оның сөзінше, адамдардың бір парасы автобуста тазалыққа көңіл бөлмейді. Қоғамдық көлікте үлкендер насыбай атып, қақырып-түкірсе, жастар қоқыс тастайды. Ескертсең ерегесетіндер де жолығады. Әрине, алуан-алуан адам бар. Мекеме басшысы айтқандай, жол ақысын төлемейтіндер де жоқ емес. Қазір жол бойында бақылау жоқ болғандықтан, бәз-біреулер тегін жүргісі келетін сияқты. Жүргізуші Абдырасул Хожанбердиев: «Көп санды адамдар «Оңай» картасы жоқ болғандықтан жол ақысын төлеуге қиналамыз дейді. Бізде қазір «Оңай» картасы қоғамдық көлікте сатылады. Автобусқа мінген кез келген жолаушы оны сатып ала алады.Біз жолаушылардың кейбірі тазалықты сақтамағандықтан, қоғамдық көлікті  өзіміз тазалауға мәжбүр  боламыз. Уақыт тығыз, жолда кептеліс тағы бар. Сонықтан кейде қара су ұрттауға да мұрша болмайды. Жүргіншілер бізге де түсінікпен қараса екен», – деп ағынан жарылды.

Қоғамдық көлік жүргізушілерінің сөзінше, автобус  белгілі уақыт кестесімен қатынайды. Алайда, межелі уақытта жетуге кедергі келтіретіндер, жолда шу шығаратындар бар. Жүргізушілердің басым бөлігі аялдама мәселесі арқаға аяздай бататындығын айтады. Себебі, аялдама  жоқ  болғандықтан, халық шоғырланып тұрмай, жолдың әр тұсынан қол көтереді екен. Оның үстіне қауіпсіздігі қадағаланбаған кез келген жерге тоқтаудың өзі қауіпті.

Екінші мәселе – жоғарыда атағандай қоғамдық көлік мәдениетін сақтауға дағдылану. Сондай-ақ, жол ақысын төлеме-гендерге тиісті жауапкершілік қарастыруы қажет секілді.

Жүргізушілердің шағымын шамамызша шанағымызға тоқуға тырыстық. Әп-сәтте көлікке орта жастан асқан кісі кіріп келді. Мен амандасып, орын бердім. «Алматыға автобус жүріп жатыр деп естігенмін. Енді, міне, сәтін салып мініп жатырмын, бұл да қызық. Ертеде үлкендер өмір есігін ашқан әр пенде баласы жолаушы деуші еді. Біз бәріміз – жолаушымыз. Көздеген жерге аман жетсек болғаны», демесі бар ма. Сол айтқандай, жолаушы ғұмырда сыйластыққа не жетсін. Біз де жолортада сапарға сәттілік тілеп, аяңдап қалдық.           

Ерзат АСЫЛ

Қансонарда бүркітші шығады аңға,

Тастан түлкі табылар аңдығанға.

Жақсы ат пен тату жолдас – бір ғанибет,

Ыңғайлы ықшам киім аңшы адамға, − деп ұлы Абай өлеңіне қосып, көз алдыңызға әдемі картинаны салып берген «аңшылық һәм саятшылық өнері» жайлы сөз етпекпіз. Аталған өнердің біздің әрбіріміздің тамырымызда тулап ағып жатқан қанға сіңген ежелгі, төл дәстүр екендігін тәптіштеп жатудың қажеті де жоқ. Тарихқа бойласақ, бұл кәсіп қазақ өмірінің бір қызығы болған. Қызығы деп жай айта салу болмас, «құндылығы» деген сипатқа көбірек үйлеседі. Мұны біз саятшы Көбеков Мұратпен аз-кем әңгіме кезінде түсіндік.

– Мұрат Жамбылұлы, ата кәсіпке қалай келдіңіз?

– Байжүніс дейтін үлкен атам да қазақтың осы өнерін жанына серік етіпті. Өзім қазір бүркіт ұстаймын, тазы жүгіртемін. Қаршыға, ителгі, сұңқар құстарын баптаймын. Ағайынды үш-төрт үйміз. Оның қай-қайсының шаңырағынан бүркітті көре аласыз. Інілерім Алмас пен Аянның жеткен жетістіктерімен мақтана аламын. Ауыз толтырып айтуға тұрарлық «Чемпион» атақтары бар. Ұлттық спорттан жаттықтырушы есебінде, жастардың бойына салтымызды жақсылап дарытуға тырысып жүрмін. Жасым 33-те. Ес кіргелі осы кәсіпті үйренумен келемін. Алдыңғы буын мені осыған тәрбиеледі. Бала күнімде үлкендер «Құсқа жем бер» деген сияқты жеңіл жұмыстарын тапсырып жүрді. Оның үстіне саятшыға керек құс, тазының бәрі алыста емес, дәл үйімізде болған соң, бәрібір саятшылықтан ұзай алмадым. Көзбен көріп өскенім өмірімнің ажырамас бөлшегіне айналды. Қазақ «Жар таңдау мен мамандық таңдаудан қателеспеу керек» дейді. Мен кәсібімді жаңылмай, көп іздеп сабылмай таптым.

– Әр құстың күтімі бір-біріне ұқсамайтын, ерекше болады деп жатады. Сол рас па?

– Бүркіт қоянға, түлкіге түседі. Бұл құсты саятшылыққа арнап өсіру өте үлкен еңбекті талап етеді. Семіртіп күніге ет беруге болмайды. Әр ас-ауқатының өз мөлшері, уақыты бар. Осы секілді, ескеруі керек ұсақ-түйектер баршылық. Негізі, бүркіт қасқырды да алады деп жатады. Бірақ, оны өз тәжірибемде байқап көрмеппін. Тек, аталарымнан естігенім бар. «Қасқырға да бүркіттің бүркіті, ең мықтысының ғана шамасы келеді», − деп айтып отыратын. Ал, қаршығаға келсек, ол қоян, қырғауыл ұстайды. Қаршығаның өзіне де ерекше күтім керек. Адам жатырқағыш келеді. Сондықтан ең әуелгі міндет – өзіңе үйрету, былайша айтқанда, бауыр бастыру.

– Өсіріп отырған ұл-қызыңыз да осы өнерге әуес дейді. Қызығушылық қалай басталды? Оған сіздің көзқарасыңыз қалай?

– 3 сыныпта оқитын ұлым бар. Оны саятшылыққа үйретіп жүрмін. Әлі қатайған жоқ. Дегенмен, негізгі білімді алды деп ойлаймын. Құстарға қатысты әңгіме бастасаңыз, іліп алып кетіп отырады. Бұл бойына сіңіре алғандығының белгісі шығар.

– Барлығы бірдей аң аулап, құс баптаған отбасында дүниеге келе бермейді ғой. Өзге жастардың осы дәстүрімізге қызығушылығы бар ма?

– Жастардың қызығушылығы жоқ деп айта алмаймын. Түрлі сауалдармен алдыма келеді. Шын ықылас танытып, саятшылыққа қызығушылығы салмақты болса, ары қарай да ақыл-кеңесімді аямаймын. Мектептерден де ұсыныс келіп жатады. «Экскурсия ретінде, оқушыларды алып барсақ, осы тарихымызды танытсақ» деген тілектер түседі. Мен одан бас тартпаймын. Қуана-қуана келісіп жатамын. Себебі, келер ұрпақ бабалар жүріп өткен жолды білуі, тануы тиіс. Қазір құс,тазыларды тойларға алып шығатын тәсіл де пайда болды. Ондай да ұсыныстар келіп жатады. Жалпы, өзім қазақылықтың иісі аңқитын, төл өнер түрлерінің жан-жақты таныла түсуін құптаймын.

– Аңға шыққанда олжалы болу үшін қандай кеңес бересіз?

– Ауылдан 20-30 шақырым қашықтағы маңға аңға шығамын. Таңға жуық шыққан дұрыс. Күн көтерілгеннен кейін аулайтын аң кезіктіру қиынға соғады. Ол уақытта інінде жатады. Аң аулау өте кірпияз дәстүр. Қағидаттарын білмесең, олжалы оралуың қиын. Мәселен, ауа райына да мән беруге тура келеді. Қатты желді күндері қанжығам майланады деп ойламай-ақ қойыңыз. Қыркүйек пен наурыз айларының аралығында аңға шығу өте қолайлы.

– Әңгімеңізге рақмет!

 Сұхбаттасқан Ілия СҰЛТАН