Тәуелсіздікке  тәу етіп, қазақ даласының қасиетін сезген әрбір алаш баласы кешегі ел қорғаған ер  баһадүрлердің  рухына тағзым ететіні ақиқат. Өйткені олар – ерлікке толы көшпенділер тарихының ескерткіші.

Қызылжар  ауылында Асыл-Кеней батырдың мемориалдық кешені ашылды. Шараға Асыл Кеней батырдың ұрпақтары мен зиялы қауым өкілдері және ауыл ақсақалдары қатысты. Ең алдымен ауыл ақсақалдары мемориалдық кешеннің лентасын қиып, ақ жаулықты аналар шашу шашты. Одан кейін Асыл-Кеней батырдың тікелей ұрпағы генерал-майор, Қазақстан Республикасы Генаралдар одағының төрағасы Сағынжан Байболұлы батырдың Маңғыстаудағы Қожа Есмамбет қорындағы зират топырағын мемориалдық кешенге жерледі. Соңында батыр рухына құран бағышталды.

Жазушы, журналист Асқанбай Ерғожаевтың сөзінше, Асыл-Кеней батыр 1570 жылы Жамбыл тауының оңтүстігінде дүниеге келген. Ол қаршадайынан ағаларынан қару өнерін үйренген. Жастайынан Алатау мен Тарбағатай өңіріндегі қалмақтарға  қарсы ірі шайқастарға қатысып, ерлігімен көзге түсіп, даңқты батыр атанған. Асқанбай Ерғожаев: «Тарихи деректерде 1627 жылы батыстағы қалмақтар елге күн көрсетпей жатыр деген хабар Жетісу жеріне жетеді. Сол кезде батыстағы елді қорғау үшін Үйсін тайпасынан аттанған қолбасылардың арасында Шапырашты Асыл-Кеней батыр да бар еді. Сол жолы Хазар (Каспий) теңізінің шығыс-солтүстік жағаларында Маңғыстау өңірінде үш ай кескілескен ұрыс болады. Сондағы қанды шайқастардағы жекпе-жектерде Асыл-Кеней батыр жау батырларын жайратып, ерен ерлігімен көзге түседі. Асыл-Кеней батыр бір ұрыста жараланып, 1629 жылы сол жерде шейіт болады. Өзімен бірге барған жасақтар батырдың есімін болашаққа мәңгі қалдыру үшін Маңғыстау өңіріне мазар салып жерлейді», – дейді.

Бүгінде Асыл-Кеней батыр-дың ұрпақтары жетісу жерінде өсіп-өніп еліне елеулі қызмет етуде. Ел қорғаны болған ерлердің есімдері мәңгі ұлықтала бергей!

Ерзат АСЫЛ

Балаңызды немен тамақтандыру керектігі туралы ойландыңыз ба? Қандай тамақ дәмді болып қоймай, барлық қажетті сіңімді заттарды құрайды? Біздің кеңестерімізді оқыңыз!

Енді, Сіздің балаңыз қатты тамақ жей бастағанда, Сіз оған пайдалы өнімдерден дайындалған теңгерімді мәзірді қалай таңдауға болатынын шешуіңіз тиіс. Мәселенің басын ашып алайық. 

Кішкентай балаларға күніне бес немесе алты рет тамақ жеу қажет. Сондықтан, үлестері өте кішкентай болу керек. Жейтіндері кішкентай болса, дайындау оңайырақ деп көрінуі мүмкін. Дегенмен, бірнеше нәрсені ескерген жөн. 

Сақтану керек өнімдер

Бала қатты тамақты жей бастағанмен, кейбір өнімдерді жеу ол үшін бұрынғыша тыйым салынғанын есте сақтаңыз. Олар: 

• Сосискалар 
• Жүзімнің бүтін жидегі және черри қызанақтары
• Карамель мен драже кәмпиттер 
• Жаңғақтар 
• Попкорн
• Шикі сәбіз, балдыркөк, көк бұршақ пен басқа да қатты өсімдіктер 
• Тұқымдар (мысалы, асқабақ немесе күнбағыс тұқымдары)
• Тамақтың ет және картоп сияқты кез келген үлкен кесектері

Шырын қауіпті ме?
Шырынды аздап беруге болады, бірақ шамадан тыс бермеңіз. Әдеттегідей, онда қант көп. Одан басқа, ол баланың тәбетін түсіріп, пайдалы өнімдердің орнын алып қоюы мүмкін. Міндетті түрде қаптамада көрсетілген құрамын зерттеп шығыңыз, ал ең дұрысы сатып алынатын шырынды, қолдан сығылған жеміс шырынына алмастырған жөн. 

Жасына қарай мәзір дайындаймыз
1 жастағы сәбиге: 

• Жұмыртқа теңгерімді тамақтанудың жақсы көзі болып табылады, бірақ ол баланың аллергиясын шығармайтынына көз жеткізіңіз. 
• Жас жемістер – құтыдағы шырынның тамаша алмастырғышы. Балаңызға жас шабдалының немесе жұмсақ бананның аздаған бөлігін беріп, оның қалай рахаттанып жейтінін көріңіз. Алма езбесі де бала үшін өте жақсы тағам болады. 
• Кальций көзі ретінде ірімшіктің тілімдері немесе сүзбе. 
• Пісірілген көкөністер – сәбіздің, бұршақтың және картоптың кесектерін араластырып беріңіз. 

18 айлық сәбиге: 
Негізгі тағамдарымен бірге мыналарды беруге болады. 

• Тұздалмаған крекерлер 
• Піскен банан тіліктері 
• Жержаңғақ майы немесе сарымай жұқалап жағылған қақталған нан 
• Ірімшіктің тілімі 
• Тұздалмаған күріш нан

2 жастағы бөбекке:
Баланың дәрумендер мен сіңімді заттарды жеткілікті түрде қабылдауын қадағалаңыз:

• Жұмыртқа темірдің және ақуыздың қайнар көзі. 
• Ірімшіктің тіліктері кальций мен ақуыздың қайнар көзі. 
• Картоп езбесі бар балық – кальций мен пайдалы көмірсулардың керемет үйлесімі. 
• Тұздалмаған қытырлақ нан. Дәнді дақылдардан жасалаған кез келген өнімдер – В тобы дәрумендерінің көзі.
• Жас жемістердің тілімдері. 
• Брокколи мен гүлді қырыққабат. Оларды білдірмей езбеге қосып жіберуге болады. 
• Қақталған жеміс-жидектер. 

3 жастағы сәбиге: 
3 жаста сәби өте белсенді болып, орнын толтыруды қажет ететін көп қуат жұмсайды. Әрине, оның мәзірі қатты өзгермейді. Бірақ тағы бірнеше кеңеске құлақ түріңіз: 

• Жеміс коктейльдері – бұл тек дәмді ғана емес, стақанға түтікше салып қойсақ, өте көңілді де болмақ. 
• Бутербродтар жасауға арналған тунец және арқан балықтан жасалған паста. 
• Печенье: күріштен және сұлыдан жасалған печеньені таңдаңыз. 

Мектеп жасына дейінгі баланы тамақтандыру: 
Құрамында күрделі көмірсутегі көп болатын нан, кекс, крекер, паста және салат секілді өнімдерді таңдаңыз. Тамақ одан да сіңімді болу үшін ақуыз бен майды ұмытпаңыз. Сүт өнімдері бала рационында маңызды орын алуы тиіс, бірақ тым асырып жібермеңіз. 

Әйел адам жүктілік кезінде белгілі бір диета ұстануы керек. Соның бірі – сусын түрлері. Жүкті кезде шай, кофе ішуге бола ма?

Кофе

Жүкті болсаңыз, кофеден бас тартуыңызға тура келеді. Кофеин жүйке жүйесінің мықты стимуляторы болғандықтан, ағзадағы кальций метаболизміне әсер етуі мүмкін. Ал бұл өз кезегінде балаға әсерін тигізеді. Себебі кофеин қан тамырларын тарылтып, баланың тамақтануына бөгет болады.

Кофеиннің тек кофе емес, газды сусын, шоколад, кейбір дәрі-дәрмектердің құрамында да бар екенін ұмытпаңыз. Сатып алатын тағам, дәрінің құрамын оқуға ерінбеңіз.

Көк шай

Көк шай – денсаулығымызға пайдасы мол сусын. Оның құрамында антиоксиданттар мол болғандықтан, жасушалардың тозуына жол бермейді. Сонымен қатар ол магний, мырыш, кальций мен селенаға бай.

Бұл сусын жүрек тамырлары қызметін жақсартып, иммунитетті нығайтып, тіс эмалін қатайтады. Жүктілік кезінде көк шай диабеттің алдын алып, ағзадағы қан деңгейі мен холестеринді қалып ұстауға көмектеседі.

Сонда да болашақ анаға көк шайды көп ішуге болмайды. Себебі оның құрамында кофеин бар және ол өте баяу қорытылады. Көк шай ағзадағы фоль қышқылын азайтып, темірдің толықтай сіңуіне бөгет етеді.

Көк шай мен кофені күніне тек 1-2 стақаннан ішіп отыруға болады. Одан артық ішпегеніңіз абзал. Шайды тамақпен бірге және тамақтанып болған соң бірден ішуге болмайды. Бір сағат өткен соң ғана ішкен жөн.

Қара шай

Қара шай теобромин, теофиллин, С, К, РР, В дәрумендері мен пантотен қышқылына бай. Сонымен қатар оның құрамында фосфор, калий, кальций мен фтор бар. Қара шай жүйке жүйесі, жүрек пен тамыр жолдарының қызметін жақсартады. Сондай-ақ ол бауыр мен ішек трактына пайдалы.

Өкінішке орай қара шай құрамында кофеин тым көп. Оны жиі ішетін болсаңыз ағзаңызға темір мен магний жетіспеуі мүмкін.

Егер қара шайдан бас тарта алмасаңыз, қайнаған бойда күніне 1-2 кесе ішіп тұруға болады.

Шөп шайлары

Қара шай мен кофенің орнын шөп шайлары баса алады. Шөп шайының дәмі де тәтті, иісі де жағымды. Оның ағзаға, балаға еш зияны жоқ. Қандай шөпті шай ішуге болады?

Түймедақ – ас қорытуға көмектеседі;
Бақбақ (одуванчик) – ісінуді басып, асқазан қызметі бұзылғанда көмектеседі;
Жанжабіл түбірі – жүрек айнуын басып, мұрын бітуін емдейді;
Қалақай жапырағы – темір, кальций мен түрлі дәрумен мен минералдарға бай;
Ащы жалбыз – іштің кебуін басып, қыжылды емдейді;
Таңқурай – жүрек айнуын басып, гормондарды қалыпқа келтіреді.

Кейбір шөптер жүктілік кезінде қауіпті болады. Олардың біріне саз жалбызы (болотная), мыңжапырақ, жай жусан, майтамыр, арша, түймешетен жатады. Шөпті шай алудан бұрын өз дәрігеріңізбен кеңесіңіз.

Дереккөз: vk.com

Жиі әрі ұзақ ауыратын балалар тобына өмірінің алғашқы жылында 4 және одан да көп, 2 және 3 жасында – 6 рет және одан да көп, 4 жасында – 5 рет және одан да көп, 5 және 6 жасында – 4 рет және одан көп, 7 жасында 3 рет және одан көп рет жіті аурулармен ауырған және созылмалы сырқаттары асқынған сәбилер жатады. 

Бала ауруларының құрылымында тыныс алу ағзаларының сырқаттары басым. Және жиі әрі ұзақ ауыратын балалар арасында бұлар 80-85%. Сондықтан аталған топтағы балаларды сауықтыру кезінде мұрын-жұткыншақтағы жұқпа ошақтарын тазалауға, респираторлык жұқпалардың алдын алуға көп көңіл бөлінеді. Біз жиі және ұзақ ауыратын балаларды қалпына келтіруге арналған 3 кезеңнен тұратын төмендегідей шараларды ұсынамыз: 

Бірінші кезең – сырқаттың жіті көріністері жойылғанға дейін учаскелік дәрігердің 3-5 күн ішінде ем жүргізуі; 
Екінші кезең – қалпына келтіру бөлімінде 14-21 күн бойы емдеу; 
Үшінші кезең – 1,5-3 ай бойы емдеу. 

Ең тиімді ем мектепке дейінгі балалар мекемесінде жеке сауықтыру және жүйелі түрде отбасында сауықтыруды үйлестіру болып табылады. 

Сауықтыру жолдары: 
Ең алдымен баланың күн тәртібін және тамақтану мәзірін реттеу керек. Қалпына келтіру тобындағы сәбилердің күндізгі ұйқы уақыты ұзартылып, балабақшада болу уақыты қысқартылады. Тағамға қосымша шырындар мен сүт өнімдері (айран, кілегей, сүзбе) енгізіледі. Сондай-ақ тағам С дәруменімен байытылады. Балалар бөлмесінің температурасы 18°С-ден аспауы тиіс. 

Сылап-сипау және емдік жаттығулармен бірге шынықтыруға көп көңіл бөлінеді. Шынықтыру кезінде контрастылы аяқ бұлаулары, құрғақ және ылғал орамалмен ысу, су құйыну, тамақты суық сумен шаю жиі қолданылады. Шынықтыру шараларының негізгі принципі – оны баланың сау кезінде бастау, шынықтыру әсерін біртіндеп ұлғайту, оларды жүйелі түрде және бірінен кейін бірін жасау. Әрине, баланың жасы, жеке ерекшеліктері, оның әсері де ескеріледі. 

Қарапайым және тиімді шынықтыру шарасы - температура тәртібін өзгертіп отыру. Яғни бала ұйықтаған кезде терезені ашып, оның бөлмесіндегі температураны 15-16 градусқа төмендетеді. Ал ойын бөлмесіндегі температураны жылытқыштың көмегімен 23-24 градусқа дейін жылытады. Осыдан соң екі бөлмеде кезек-кезек жаттығу жасатқызады. Емшараның ұзактығы – 10-12 минут. 

Сауықтырудың физиотерапиялық әдістері: жалпы ультракүлгін сәулелендіру, тамақтың тубус-кварцы, бадамша безге УДЗ. Көптеген авторлар қалпына келтіру курсына тамақты дәрілік өсімдік тұнбаларымен шаю, оттегі шөп коктейльдерін қосады. Бұл шаралар кешенді дәрілік еммен толықтырылса, тиімділігі  арта түседі.

Дереккөз: vk.com