- +77277540900
- +77002724204
- enkaz.kz@gmail.com
- 040400, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қаласы, Алматы көшесі, № 112.
Сапалы жұмыс – өркендеу кепілі
Бүгінгі таңда мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың тапсырмасы аясында ауданымызда тұрғындарды осынау қиын-қыстау кезеңде жұмыспен қамту үшін аудан аумағында 106 нысан бағдарламаға қосылып, жол жөндеу, әлеуметтік маңызды объектілердің құрылысы, ағымдағы және күрделі жөндеу, су құбырларын, электр желілерін жаңғырту мен жарықтандыру сияқты бағыттарға 11,5 млрд теңге бөлініп отыр. Нәтижесінде, 2000-нан астам жұмыс орны ашылып, «Жұмыспен қамтудың жол картасы» арнайы бағдарламасы аясында аудандық жұмыспен қамту орталығы арқылы 1000-нан астам азаматты жұмыспен қамту жоспарланған.
Алматы облыстық қоғамдық кеңесінің ағымдағы жылдың 11 мамырдағы шешімімен «2020 жылға арналған жұмыспен қамтудың жол картасын» жүзеге асыру барысын қоғамдық бақылау бойынша Алматы облысының комиссиясы бекітілген еді. Оның негізінде Еңбекшіқазақ ауданының мәслихат депутаттары мен қоғамдық кеңес мүшелерінен тұратын 7 жұмыс тобы жақында 106 нысанның жұмысымен танысып, талдау жасады.
Есік қаласы бойынша мәдениет үйінің күрделі жөндеу, 1500 орындық жаңа мектеп құрылысы, Абай, М.Мәметова, Р.Тоқатаев және 15-тен астам көшелер күрделі, орташа және ағымдағы жөндеу жұмыстармен аудандық мәслихат хатшысы Бекет Ахметов, «Нұр Отан» партиясы аудандық филиал төрағасының бірінші орынбасары Қуат Байғоджаев бастаған топ танысып қайтты.
Сапар барысында Бекет Төлегенұлы анықталған кемшіліктерге тоқталып өтті. Атап айтсақ, жұмыспен қамту орталығы арқылы жолданған азаматтарға бақылау жасалынбаған. Аудандық мәдениет үйінің күрделі жөндеуіне жалпы жос-пар бойынша кезең-кезеңімен 85 адам жұмыспен қамтылу керек. Бірінші кезеңге мердігердің айтуынша, 14 адам алу қажет болған, бірақ бүгінгі таңда орталық арқылы тек 6 адам жолданған болса, оның 4-еуі жұмысқа шықпаған. Осыған ұқсас жағдайлар барлық нысандарда орын алып отыр. Жолданған азаматтардың бір бөлігі төленетін жалақының аздығынан жұмыстан бас тартса, кейбіреулері мүлдем жолдама алған күннен бастап жұмысқа келмеген. Бұл өз кезегінде жұмыс берушілердің бекітілген кесте бойынша жұмыс істеуіне кері әсер етуде.
Сонымен қатар, Есік қаласы бойынша жол жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқандығына қарамастан көлік қозғалысы көбейген. Әсіресе, ХҚКО ашылғалы бері Абай көшесінің бойында кептеліс қайта басталған. Ол жөндеу жұмыстарына кері әсер етіп отыр. Осыған орай орташа және күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан көшелерді жабу туралы ұсыныс енгізілді.
Алдағы уақытта Р.Тоқатаев көшесінде, Алтын адам аллеясында (жаяу жүргіншелер жолағы) басталатын орташа жөндеу жұмыстарының барлық техникалық талаптарға сәйкес жүзеге асырылуын, жұмысы аяқталып қалған М.Мәметова көшесінде барлық талаптардың сақталуын қамтамасыз ету қажеттігі туралы да бірқатар ескертулер жасалынды.
Жаңадан жасалған көшелерде бей-берекет қазу, өз бетінше кедергі жолақтарын (лежачие полицейские) салудың алдын алудың да маңыздылығын атап өтті. Аталаған көшелерді қазу жұмыстарын жүргізу, су құбырын өткізу немесе өзге де жол жабындысын бұзуға әкеп соғатын іс-әрекеттерді тек заң талаптарын сақтай отырып, тиісті әкім аппараты мен аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және тұрғын үй инспекциясы, жолаушы көлігі және автомобиль жолдары бөлімдерінің хабардар ете отырып, олардың рұқсатымен іске асыру керектігі, осы бағыттағы шараларды күшейтуді тапсырды.
Рейд соңында топ мүшелері Есік қаласында салынып жатқан 1500 балаға арналған жаңа мектептің құрылыс барысымен танысты. Туындап отырған мәселелер бойынша Бекет Ахметов пен құрылыс жұмыстарына жауапты мердігер «BI Group» компаниясының аталған аумаққа жауапты өкілі тұрғындармен түсіндіру жұмыстары жүргізіліп, олар-дың сауалдарына жауап берді. Тұрғындар негізінен көпжылдық ағаштардың кесілуі, жолдың қалыпқа келтірілуі, мектеп ғимарат мен көпқабатты үйлердің арасында сақталатын ара-қашықтықтың сақталуына байланысты шағымданды. Жобаға сәйкес, құрылыс жұмыстары аяқталысымен мектеп ғимаратының аумағы абаттандырылып, жаңа көпжылдық ағаштар отырғызылатын болады. Көлік құралдарының кедергісіз қозғалысын қамтамсыз ету мақсатында жаңадан асфальт төселеді.
Сардарбек НҰРАДИН
Рәміздер - елдігіміздің нышаны
Мемлекеттік рәміздер – еліміздің дербестігі мен тәуелсіздігін күллі әлемге жария етуші әрі мемлекетіміздің өткені, бүгіні және болашағы арасындағы сабақтастықтың жарқын бейнесі. Ол – халқымыздың рухын, ұлттық салт-санасын, қаһармандығы мен даналығын, болашаққа үмітін, арман-тілегін жеткізетін ерекше құнды белгілер болып табылады. Яғни қазіргі таңда ұлттар мен ұлттық мемлекеттердің нағыз өзекті мәселелері экономика, саясат, қорғаныс саласымен емес, керісінше, ұлттың басты құндылығы болып табылатын ұлттық нышандармен де тығыз байланысты.
Мемлекеттік рәміздер ұлттық бірегейліктің қалыптасу тірегі және әрбір мемлекет дамуының ажырамас бір бөлігі болып табылады. Рәміздер тарихы алғашқы қоғамдағы тотемге табынудан бастап, кейін түркілер дәуіріндегі көк бөріге табыну, Орта ғасырдағы хандықтар мен патшалықтардың елтаңбалары мен жалаулары және теңгелеріндегі айшықты белгілерімен сабақ-тасады. Қазіргі кезде еліміздің мемлекеттік рәміздері халқымыздың бетке ұстар құжаты сияқты бірегей негіздері мен салт-дәстүрін айқындап көрсетуде. Мемлекеттік рәміздер мәдениетіміз, тарихымыз бен менталитетіміздің көркем туындысы. Еліміздің азаматтарының рәміздерге деген қарым-қатынасы, олардың қаншалықты деңгейде өздерін осы елдің азаматы санайтындықтарының және болашаққа сенімінің, отансүйгіштіктің көрсеткіші іспеттес.
Жоғарыда айтылғандай, мемлекеттік рәміз бойынша елімізді тануға және оны бүкіл әлемге танытуға болады, өйткені онда халқымыздың бүкіл бас-тан кешкен тарихы, бүтіндей мәдениеті жатыр. Сондықтан ол отансүйгіштік сезімнің бастау көзі бола алады.
1992 жылдың 4 маусымы Қазақстан Республикасының рәміздері бекітілген күн болып тарихта қалды. 2007 жылғы 4 маусымда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың қол қойып бекіткен «Қазақстан Республикасының мемлекет-тік рәміздері туралы» Консти-туциялық Заңы мемлекеттік рәміздерімізді пайдалану тәртібін нақты белгілеп берді. Мемлекетік Елтаңба, шын мәнінде, «таңба», «белгі», тіпті «мұра» деген мағына береді. Бұл термин ежелгі түркі қағанаты кезінен бастап қолданыла бастаған.
Қазақ халқы ежелден көк аспанға құрметпен қараған. Аспан асты, жер үстін мекен еткен адамзат баласының еркесі атанған түркілердің аспандай кең көңілінен хабар беретін көк туымыздың түсінің өзінде үлкен философия жатыр. Аспан – кең де құдіретті, шетсіз де шексіздігімен қатар көк тәңірінің де символы. Күннің де білдіретін мағынасы да өте кең. Күн – тіршіліктің тынысы, әлемнің шырағы. Сонымен бірге жапондар айтқандай «жақсыларды білмейтін, жамандарды танымайтын, біреуді жылытам деп әуреленбейтін» барлығына ортақ дарқандықтың белгісі. Ал көк аспан мен күлімдеген күннің астында ешкімге жалтақтамайтын, ешкімнен қорынбайтын еркін де маңғаз қырандай болу адам баласының өмірлік миссиясы. Сондықтан адамзат қоғамы еркіндік пен үміттің бірлігінен құрылған. Осындай қат-қабат мәндер мен мазмұндарды біріктірген көк туымыз көк аспанымызда тәуелсіздікпен бірге желбіреуде.
Елтаңбамыздың да өн бойы ерекше астарларға толып тұр. Шаңырақ қаншама ұлт пен ұлыстың басын қосқан ортақ отан екенімізді білдіретін дара ұғым. Қазақ қанша қауіп пен қатер төнсе де шаңырағын аман сақтаған. Өйткені шаңырақ қазақ үшін ғаламның микрокөшірмесі іспеттес. Ал тұлпар скифтерден бізге дейінгі тарихты жасаған қасиетті жануар. Ол қазақ халқының мінсе көлігі, жесе тамағы, кисе киімі, ішсе сусыны. Қазақ пен жылқы егіз өрілген қос өрім секілді. Сонымен бірге, Елтаңбадағы тұлпарда жеті буынды мүйіз бар. Бұл скиф жылқысының жығасы ғана емес, қасиетті жеті санының да маңыздылығын көрсеткен. Бидай молшылық пен берекенің, ал жұлдыз болашақ пен бірліктің белгісі.
Аспанында алтын күні бар, қамбасы астыққа толы, береке мен бірлікте думанды өмір сүріп жатқан халқымыздың бар қасиетін бейнелеген Әнұранымыздың да орны бөлек. Кезінде Қызыл империяның десі жүріп тұрған кезде де халқымызға рух беріп, болашаққа сеніммен қарауына түрткі болған бұл әннің тарихи маңызы да өте зор.
Қазақстандық рәміз-дердің мақсаты – бір жағынан мемлекеттілік идея-лардың негізгі басымды-лықтарын нығайту әрі тұтастық, тәуелсіздік, ел азаматтарының санасындағы бірліктің ұйтқысы болу. Екінші жағынан – бейбітшіл көршіліктің жақтаушысы сияқты халықаралық деңгейде Қазақстан бе-делін қалыптастыру. Мемле-кеттік рәміздерде қазақ философиясының негізгі ерекшеліктері болатын күрделі, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар бейнеленген. Ұлттық мемле-кеттілік идеологияның сыртқы нысандары мемлекеттік рәміздер болып табылады.
Тек терең білім және мемлекеттік атрибутиканың мазмұнын түсіну, олардың мәніне ену және ұғыну, құрметтеу, біздің мемлекеттегі өмірдің маңызды элементтеріне деген абыройы мен қызығушылықты көтереді. Себебі соқыр сенім, механикалық табынушылық және азаматтардың саналы әрекеті арасында үлкен айырмашылық жатыр.
Әртүрлі елдердің тұрғындары өздерінің мемлекеттік рәміздері-мен заң бойынша мақтанады. Бірақ өзінің туған елінің Елтаңбасы, Туы мен Гимнінің қандай екенін ғана біліп қоймай, олардың маңызын түсіну керек. Ал ол үшін олардың тарихы туралы, мемлекеттік рәміздер қалай пайда болғаны жайлы және ғасырлар бойы қандай жолдан өткенін білу аса маңызды.
Билік символы және мемлекеттік атрибутика ретінде тудың пайда болуы бұрынғы тарихқа ие. Өткен заманда оның пайда болуына екі жағдай көмектесті деп болжап айтуға болады. Біріншіден, бұл адамдардың жүрегі мен санасына жақын зат символын анықтауға талпынысы және бейбітшілік уақытында оған әрдайым жүгінуі сенімділік пен тыныштықты берді, соғыс уақытында рухты көтерді және оның иелерін ерлікке шақырды.
Археологиялық деректер және тарихи дереккөздер негізінде ежелгі мысырлықтар үшін құдай перғауындардың символдары болғаны белгілі. Ассириялықтар үшін мықты енеке бейнесі, гректер үшін Пегас, минотавр бейнелері символ болды. Әртүрлі халық әртүрлі уақыттарда осы мақсаттар үшін бұқа, тасбақа, үкі, бүркіт, жылан, айдаһар және т.б. бейнелерін пайдаланды. Орта ғасырларда граф, герцог және корольдар жайлы айтпағанда, әрбір ер адамның жеке жалауы болды. Жалаудың түсі әртүрлі болған.
Екіншіден, символдар тайпа, халықтың шабыт дереккөзі мен олардың абыройынан басқа, сыртқы функцияны орындау керек еді. Бөтен адамдар оны көргенде, осы халықтың ерекшеліктері туралы, жауынгерлігі мен бейбітшілдігі туралы, шаруашылық пен тұрмыс жайлы пікір айтып, оның қуаты мен айбынын анықтай алатындай жалаушылар құрылған. Мысалы, ежелгі көшпелі тайпаларда, скифтердегі алғашқы жалауларда үрлемелі тудың формасы болды. Бұл өзінің формасымен айдаһардың аузы, аяғы мен құйрығын еске түсіретін ұзын қап болды. Желде ол қампайып қарсыластарына қорқынышты көрінетін.
Егемен ел атанып, мемлекеттік тәуелсіздік мәрте-бесін төрткүл дүниеге танытудың адамзат өркениеті мойындаған бірнеше алғышарты бар. Солардың бірі – тәуелсіз елдің төл рәміздерінің болуы. Бұл – аса маңызды нышандық фактор. Сайып келгенде, астарында «өз тағдыры үшін жауапкершілікті өз қолына алған елміз» деген сертті сыр түйген саяси айырым белгісі, мемлекеттік тәуелсіздіктің рухани болмысының аса жарқын көрінісі іспеттес.
Н.Тілеуқабыл
Уақытты ұтымды пайдалан
Ақпараттық-коммуникативтік технологиялардың дамуы азаматтардың кез келген керекті құжатты ұзын-сонар кезексіз, жылдам әрі үйден шықпай-ақ алуға мүмкіндік берді. Бүгінде барлығымыздың қолымызда ғаламтор желісіне қосылған смартфондар бар. Арнайы құрылған электронды үкіметті дәл осы смартфонға жүктеп, сұранысыңызды тез арада алу мүмкіндігіне жол ашылды. Осы орайда сұрақ туындауы заңды. "Электронды үкімет деген не? Ондағы оң өзгерістер мен жаңалықтар қандай? Төтенше жағдай кезеңіндегі орталықтың жұмыс тәртібі жайында аудандық Халыққа қызмет көрсету орталығының басшысы Мұрат Талдыбаевтан сұрап білген едік.
Мұрат Құдайбергенұлының айтуынша, бүгінгі күні мемлекеттік реестрде 694 мемлекеттік қызмет бар. Соның 642 қызметі мемлекеттік корпорация арқылы көрсетіледі және 608 қызмет электрондық үкімет порталы арқылы қолжетімді. 26 наурыздан бастап коронавирус инфекциясының таралуын болдырмау және оқшаулау шараларын күшейту мақсатында карантин барысында ХҚКО өз жұмысын бір сәтке де тоқтатқан жоқ. Аудан тұрғындарының мемлекеттік қызметтерді egov.kz электрондық үкімет порталында, ЕgovМоbile мобильді қосымшасы, eGovKzBot2.0 телеграмм-ботында, сондай-ақ Facebook және Vk әлеуметтік желілерінде онлайн алу мүмкіндігі болған.
Бүгінгі күні індеттің таралу қаупі мен аудан тұрғындарының өмірі мен денсаулығына алаңдаушылықтың сақталуына байланысты халыққа қызмет көрсету орталығының жұмыс тәртібін өзгерту туралы шешім қабылданған.
Өзгерістер ХҚКО-да көрсетілетін мемлекеттік қызмет түрлерін, оларды ұсыну форматын да қамтиды.
– Енді тұрғындар ХҚКО-да электронды форматта қолжетімсіз, тек «қағаз» жүзінде көрсетілетін қызметтер мен egov.kz арқылы рәсімделген өтініштердің нәтижесін ала алады. (Арнайы мемлекеттік жәрдемақылар тағайындау, азаматтарды тұрғылықты жері бойынша тіркеуден шығару, үйде күтім көрсету жағдайында арнаулы әлеуметтік қызмет көрсетуге құжаттар ресімдеу, мемлекеттік арнайы жәрдемақыларды тағайындау, жер учаскесіне актілерді дайындау және беру, алтын алқа», «Күміс алқа» алқаларымен наградталған немесе бұрын «Батыр ана» атағын алған, І және ІІ дәрежелі «Ана даңқы» ордендерімен наградталған көп балалы аналарға мемлекеттік жәрдемақыны тағайындау, мемлекеттік базалық зейнетақы төлемдерін тағайындау, жасына байланысты зейнетақы төлемдерін тағайындау т.б).
Сондай-ақ, аудан тұрғындары электронды форматқа аударылған және egov.kz порталында қолжетімді барлық мемлекеттік қызметтің 80%-дан астамын ХҚКО ғимараттарында ғана емес, әкімдіктер жанындағы кеңселерде, оқу орындарында, медициналық ұйымдарда және т.б. жерде орналастырылған өзіне-өзі қызмет көрсету секторларында ала алады. Бұл бұрындары аудан орталығына әлдебір құжаттар үшін алыс ауылдардан ат сабылтып жүрген тұрғындар үшін ыңғайлы. Себебі, бүгінде кез-келген ауылдық округ әкімдігінде электронды үкімет порталы арқылы өзіне-өзі қызмет көрсету секторлары бар. Олар ғаламтор желісіне қосылған. Сондай-ақ, онлайн қызметтерді жылдам әрі ыңғайлы алу үшін азаматтар 1414 нөміріне хабарласа алады, онда ХҚКО операторлары кеңес беретін болады.
«Сонымен қатар, төтенше жағдай кезеңінде мемлекеттік корпорацияның әлеуметтік қамсыздандыру бөлімінің қызметкерлері төтенше жағдай кезінде тәулігіне 14 сағаттан, кейде демалыссыз қызмет атқарған. Әріптестеріміздің арқасында зейнеткерлеріміз зейнетақы, жәрдемақыларын уақытында алды. Сонымен қатар 42500 теңге әлеуметтік төлемі уақытша табысы тоқтаған азаматтарға төленуін ХҚКО қызметкерлері жіті қадағалады дейді» – Мұрат Талдыбаев.
Сондай-ақ, жаңашылдықтарды сөз еткен басшы бүгінгі таңда мемлекеттік қызметтердің 80%-ы электрондық үкімет порталы арқылы қолжетімді дейді. Әрі қажетті анықтамаларды eGov Mobile мобильді қосымшасы және телеграмдағы egovkzbot2.0 боты Vk, Fb мэссенджерлері арқылы, сұранысқа ие анықтамалар алуға болатынын жеткізді.
Естеріңізде болса, 2019 жылдың аяғында Электрондық үкіметтің жаңартылған eGovmobile мобильдік қосымшасы іске қосылды. Жетілдірілген eGovmobile қолданыстағы электронды-цифрлық қолтаңбаны (ЭЦҚ) 4 таңбалы PIN-кодқа немесе биометрия құрылғыларына (Face ID, Touch ID) тіркеп қоюға мүмкіндік береді. Бұл жерде азаматтарға ЭЦҚ-ның қажеттілігі жоқ. Біз ұялы телефонымыздың бұғатын саусақ ізімен немесе Face ID-мен ашуды үйреніп алдық. Дәл осылай бұл қосымшада да ЭЦҚ-ңызды өзіңіздің биометрияңызға тіркеп алып, мемлекеттік қызмет алу барысында сұрауды өзіңіздің Touch ID немесе Face ID-іңізбен растауға болады. Айта кету керек, қазіргі уақытта қосымшада 58 қызметтер қолжетімді. Олар: базалық зейнетақы төлемін есептеу мөлшері туралы анықтама, бала тууына байланысты төлемдер және бір жасқа толғанға дейін төленетін жәрдемақы, соттылықтың болуы немесе болмауы туралы анықтама, жылжымайтын мүліктің жоғы (бары) туралы анықтама және т.б. Қосымшаны AppStore және PlayMarket қосымшаларынан жүктеп алуға болады.
Сонымен қатар әзірге ВКонтакте жүйесінде 19, Facebook арқылы 15 қызмет қолжетімді. Facebook ВКонтакте әлеуметтік желісіндегі сервисті қолдану үшін онда «Портал eGov.kz» аккаунтын тауып, хабарлама жазатын жерде диалог терезесін таңдаңыз, қажетті қызметтер мен сервистерді алу үшін Сізден ЖСН мен телефон нөмірі сұратылатын болады. Әлеуметтік желілердегі мемлекеттік қызмет боттарын смартфонмен де, ноутбукпен де бірдей пайдалануға болады!
Бір айта кетерлігі, аудандық Халыққа қызмет көрсету орталығында автоәуесқойлар үшін көлікті тіркеу және дайын жүргізуші кәлігін беру қызметтері бар болса, жүргізуші куәлігін алу үшін практикалық емтихан тапсыру қызметі жоқ. Мұнда тек дайын құжат беріледі – дейді Мұрат Талдыбаев. Ал жүргізуші куәлігін алу үшін емтихан тапсыруға автодром қажет. Бұл да аудандық ХҚКО-да жоқ. Аламын деушілер Қарасай ауданына немесе облыс орталығы Талдықорған қаласына барып арнайы емтихан тапсыруы тиіс. Ал, қалған қызметтердің барлығы бар.
Жалпы, Мұрат Талдыбаев бүгінде электронды үкіметтің халықтың да сұранысын қанағаттандыру әрі ХҚКО жұмысын да ыңғайлы ету мақсатында жетілдіру жұмыстары жүргізіліп жатқандығынан хабардар етті. Бұл бүгінде қағаз жүзінде берілетін құжаттарды электронды форматқа өткізу әрі мамандар біліктілігін арттыру. Сондай-ақ, қауіпті коронавирус індетінің таралуы түбегейлі көрсетілетін қызметтерді әлеуметтік желілер мен электронды үкімет порталы арқылы алуға меңзегендей.
Ә.МАНАСБЕК
Ер еңбегі – ел еңбегі...
Мемлекеттік архивтегі жеке қор құжаттарын жетілдіруді қамтитын тарихи зерттеулерге қажеттілік күшейіп, қоғамның тарихи тәжірибесін бейнелейтін архив құжаттарының құндылығы мен маңыздылығы арта түсті. Қоғам тарихында маңызды деректер қатарына жеке адамдардың құжаттары да енеді. Жеке қор құрамына қолжазбалар, хаттар, қор құрушының жеке және тұрмыстық құжаттары, ғылыми шығармашылық және қоғамдық қызметі барысында жинақталған құжаттық материалдары, мүліктік-тұрмыстық сипаттағы заттар, жинаған коллекциялары, туыстарының және өзінің рәсім суреттері кіреді. Мемлекеттік архивтің басты міндеттерінің бірі – архив қорын жеке адамдардың құжаттарымен толықтыру болып табылады.
Осы мақсатта Алматы облысының мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының «Мәдени даму» жобасы аясында тарихымыздың құнды деректерін жаңғырту мақсатында «Тарихи тұлғалар» жобасының негізінде «Алматы облысының мемлекеттік архиві» КММ-нің Еңбекшіқазақ филиалына 2019 жылдың 17 ақпанында қазақтың тума талант дарыны, қолөнер ісінің көркем шебері, зергер, ұста, марқұм атамыз, жерлесіміз Дәркембай Шоқпарұлының қолтаңбаларын, өз қолымен жазған өлеңдер жинағын, баспа беттеріне жарияланған мақалаларын, құттықтау қағаздарын, грамоталары мен дипломдарын, жеке фотосуреттерін, өмірбаянына қатысты құжаттарын, оқу-әдістемелік кітаптары, лекциялары, шәкірт тәрбиелеу жолындағы көптеген дипломдық жұмысқа жетекшілік еткендігін айқындайтын жұмыстары және жеке басына қатысты құжаттарын, әкесінің жолын қуып, халыққа ұлттық қолөнерді дәріптеп жүрген Дәркембай атамыздың ұлы Дәулет Шоқпаров біздің архивке сақтауға тапсырған болатын.
Содан бері Дәркембай атамыздың құжаттарының физикалық жай-күйі тексеріліп, ғылыми-техникалық өңдеу жұмыстары жүргізіліп, өңдеу нәтижесі бойынша 130 сақтау бірлігі анықталды. Жинақталған құжаттар 1976-2006 жылдар аралығын қамтиды.
Болашақта Дәркембай атамызға қатысты әлі талай құнды дүниенің жарыққа шығары сөзсіз. Құжаттарына қызығушылық танытып, зерттеу жұмыстарын жүргіземін деген азаматтар біздің архивімізге мына мекен-жай бойынша хабарласуына болады: Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Шелек ауылы, Х. Бижанов к-сі, 100.
Сонымен қатар, құжаттарын мемлекеттік сақтауға өткіземін деп елімізге, ауданымызға еңбегі сіңген белгілі азаматтарымызға архивіміздің есігі әрдайым ашық екенін хабарлаймыз.
А.МЕРГЕНБАЕВА,
АОМА Еңбекшіқазақ филиалының архивисі
Жаппай қыру мақсаты – ұлтты жою болған ба?
Тарихтың «ақтаңдақ беттерін» зерделей өшкенді жаңғырту, ұрпақ бойына отаншылдық сезімін ұялатуға мүмкіндік беретіні ақиқат. Сол ақтаңдақ қазақ халқының тарихи беттерінің бірі - саяси қуғын-сүргін. Көз жүгіртсек, ресейдегі азамат соғысы кесірінен шаруашылықтың күйзеліске ұрынуы және орын алған жұттың салдарынан Қазақстанда халық 30 пайызға азайып кетті.
И.Сталин 29.12.1929 жылы аграршылар конференциясында колхоздастыру науқанына кедергі келтірген бай-кулактарды тап ретінде жоюды күн тәртібіне қойды. 15.01.1930 жылы Орталық комитет В.Молотов басқарған арнайы комиссия құрды. Қазақстандағы “үштік” құрамына Ж.Құрамысов (төраға), А. Альшанский, А. Асылбеков енді.
23.01.1930 жылы 20 аудан белгіленіп, 20 мың бай мен кулактардың шаруашылықтарын тәркілеп, көшіріп, темір жолдан шалғай аудандарға қоныстандыру, ол жерлерге сырттан жер аударылып әкелінетін 30 мыңдай кулак отбасыларын орналастыру көзделді. Науқанды жүзеге асыру ОГПУ органдарына жүктелді. КСРО-ның Заң халық комиссары төрағасы Н. Янсеннің 3.01.1930 жылғы нұсқауында “кулактардың контрреволюцияшыл белсенді тобы” тез арада қамауға алынып, “қастандық актілерін ұйымдастырушы” ретінде ату жазасына кесілетін болады делінген. Қазақстанда 22 мың адам қамауға алынып, 1930 жылы 1 шілдеде 12 мыңы (кедей мен орташа) түрмеден босатылып, 4 мыңдайы жер аударылды. Қазақстанда 54 625 шаруашылық бай-кулакқа жатқызылып, тәркіленіп, 1931 жылы елден тыс жерлерге 5500 кулак жер аударылды.
ҚР мемлекеттік архивінде 1928 жыл қыркүйек 1929 жыл ақпан айы аралығында заттары тәркіленіп, жер аударылғандардың іс-қағаздары сақталған. Солардың ішінде №195 іс бойынша Алматы округі Еңбекшіқазақ ауданы №9 ауылдан Бейімбетов Шеру, оныншы бумада №259 іс бойынша Ахмет Дәулетбеков, №1 ауылдан №265 іс бойынша Дәркенбаев Дәулетханның, №303 іс бойынша Дәркембаев Дәулетбек және т.б. отбасылардың заттары, малдары, құрал-саймандарына дейін тізім жасалып тәркіленгені және жер аударылғандары туралы мәліметтер бар.
1928 жыл Алаш қайраткерлерін тұтқындаудан басталды. Оларға «буржуазияшыл-ұлтшыл», «басқаша, бөтен ойлайтындар» айыбы тағылып, түрмеге қамалды, ату жазасына кесілді, еріксіз жер аударылды.
1930-1933 жылғы Голощекиндік бастама бойынша ет, астық және т.б. 16 түрлі салық белгіленіп, жартылай көшпелі шаруаны күшпен отырықшыландыру науқаны басталады. Ауыл халқының ашаршылықтан келген шығыны 2 млн. 200 мың адамнан асып түскен.
«Нұрлы жол» кітабында Хұсайын Бижанов: 1932 жылы қыстың ортасынан аштықтан тұлыптай ісіп-кеуіп, тарамыстай тыртиып, әулеттер қырылып, үйлерден түтін шықпай қалғанын, жолшыбай бет-аузын ит-құс жеген адам денесін және Шелекте асхана жанында сүйек кеміріп жатқан адамды көргенін есіне алады. Асысаға ауылында аштық жылдарында ұйымдастырылған «ортақ қазан» күніне бір рет бір ожау қара көжемен тамақтандырған. Аштарға Б.Бошаев, Ә.Атамбеков бастаған мерген топ ұйымдастырып таудан аң атып әкеліп, Бектемісов Сары мен жұбайы Қатипа туған қойларды сауғызып сүтін аштарға таратып көмек көрсеткенін, халық ашаршылықтан қиналып отырғанда Балқаш ауданынан келген адамдарға да пана болғанын келтіреді. (196 бет).
Ахмет Байтұрсыновтың кіші інісінің баласы Самұрат Кәкішевтің естелігінде: «Көктем уақыты, ағайындар түрмеге жабылды. Халық тамақсыз, киімсіз үйлерін тастап тамақ іздеп қаңғырып кетті. Ауылда аштан өлген адамдар күн сайын көбейе берді. Әлсіреп жатқан кісілерге жабайыланған иттер бас салып, қасқырлар өлікке таласып, жолдың екі жағында шыбындай шалып, аштан өлген кісілер, әр өліктің үстінде бір-бір құс шоқып жеп жатыр. Итті ұстап алып, сойып жеп, қалғанын алып жолға шықтық. Сарышұнақтың ініне су құйып ұстап, пісіріп жеп отырған адамдар.. Бір жағы аштық қысса, екінші жағы аурудан шыбындай қырылып жатқан қазақтар”...(Ақаң туралы ақиқат кітабынан).
Одесса қалалық партия комитеті хатшысы Кириченко бір хуторға барғанда бір семьяда әйел стол үстінде өз баласының денесін пышақпен паршалап «вот Манечку мы съели, а теперь Ванечку засолим, и нам хватит на какое-то время» деген екен. Бұл Украинадағы да сол кездегі жағдайды нақты көрсетеді.
Ұлттық қауіпсіздік комитеті архивіндегі құжаттар бойынша Алматы округі Шелек селосынан № 11-27 тізім (3-6 бет) 1929 жылы 26 маусымда ОГПУ-дың айрықшы отырысында РСФСР Қылмыстық Кодексі 58 бабы 10 бөлімі ІІ тармақшасы бойынша 3 жылға сотталған, білімі жоқ, партияда жоқ, негізінен ауылшаруашылығы саласында жұмыс атқаратын Беспалов Арсентий Осипович 1880 жылы туған. Бортников Павел Гаврилович 1872 ж.т, Буханцов Дмитрий Васильевич 1898 ж.т, Москва, Ленинград басқа да қалаларда тұруға болмайды. Вихрев Егор Михайлович 1884 ж.т, Воронов Павел Иванович 1880 ж.т, Гвоздев Иван Григорьевич 1884 ж.т, Лапшин Глеб Николаевич 1883 ж.т, Локтев Василий Дмитриевич 1879 ж.т, Локтев Терентий Дмитриевич 1875 ж.т, Пожидаев Нефедий Дмитриевич 1887 ж.т, Ромохов Георгий Сысоевич 1886 ж.т, Четверкин Андрей Иванович 1879 ж.т, Черняков Дмитрий Василиевич 1889 ж.т. Бұл азаматтар «қылмыстық әрекеттері болмаған» деген негізбен ақталған.
Қаражота ауылында 1890 жылы туған Босымбеков Абай, Дмитров атындағы колхозды ұйымдастырушылардың бірі 1929 жылы 26 маусым айында ОГПУ-дың айрықшы отырысында РСФСР Қылмыстық Кодексі 58 бабы 10 бөлімі ІІ тармақшасы бойынша 10 жылға сотталып, Қарлаг түрмесінде (20.08.1935 ж. куәлік №109 749) мерзімін өтеп келіп, колхоз жұмысына араласып, 1944 жылы республикалық ауылшаруашылық саласының үздіктері кеңесіне қатысқан. 8.07.1947 жылы «Ерен еңбегі үшін медальмен» марапатталған.
Шелек ауданы Сартыау ауылында жылқышы Бегалы Жангелдіге үш баукеспе ұры келіп, «3 айғыр 2 күнге бере тұр, Қырғыз еліне кіріп біраз жылқы айдап келейік» деп қолқа салады. Бегалы беттерін қайтарады. Ауыл маңындағы арпаға ұрылар от салып, Бегалыға жала жауып, соттатып жіберіпті.
Қолшоқпар болған газеттер шешімдерді жарыса, «Халық дауысы» айдарымен жариялап, кез келген сын-пікір соңы қуғын-сүргінмен аяқталған.
Қазақстанда алғаш рет Қарағанды, Үржар мен Пресновта ашық сот процестері жүргізілген. Ақмола облысында қуғын үлесі 1930 жылдарда 3360 адам, 1940 жылдарда 160 мыңға жеткен. 22.05.1937 жылы НКВД Преснов ауданы басшылары үстінен қылмыстық іс қозғалып, 2 қазанда облыстық соттың арнайы коллегиясы істі қарап, ауданның бірінші хатшысы В.Конюховқа, атқару комитеті төрағасы К.Капаровқа, оқу бөлімінің меңгерушісі Н. Уразбаевқа, аудан прокуроры Қ.Фазыловқа, халық соты Ә.Майкотовқа ату жазасын кескен. Жер қатынастары бөлімінің бастығы С.Калугина, колхоз төрағалары А. Гоменюк пен И.Гребешканы әр түрлі жылға соттаған. Айып: контрреволюция және ұлттық фашистік әректер, Совет үкіметін құлату болса, 58-ші бап бойынша 5400 адам сотталып, 1600 адам атылған. (мем.архив Қ.954, б. 1, іс.52).
Жаппай қуғын-сүргін жүргізудің құқықтық базасы да жасалады. 1926 ж. РКФСР Қылмыстық кодексінде 17 контрреволюциялық қылмыстың 12-не өлім жазасы қарастырылды. 1932,34,36,37 жылдары«Социалистік меншікті нығайту», «Отанды сату», «Террористік актілер», «Зиянкестік пен диверсия туралы» заңдар шыққан. Колхоз егістігінен масақ жинаған 12 жас-тан асқан бала 10 жылға сотталады.Террористік актіні тергеу ісіне 10 күн мерзім белгіленді. Қамауға алынғандарға «физикалық əсер ету шараларын» қолдануға рұқсат берілді. Ерекше жиналыс, «Үштік», одан кейін «Екілік» деп аталатын соттан тыс орган құрылды. Партия ұйымдарына жіберген сақтық пен жауды тани алмауды жоюды талап еткен жабық хат бойынша Қазақстанда бір аптада 43 контрреволюция өкілдері табылып, жұмыстан шығарылған.
Бір-бірінің сыртынан арыз жазу, домалақ арыздар нақты дəлелдері болмаса да, негізгі құжат ретінде қарастырылды. Қазақстандағы репрессияны жүзеге асырған Мемлекеттік қауіпсіздік Комиссары С.Реденскінің «рұқсат бұй-рығына» сай 4 ай ішінде 268 950 адам қудаланып, бірден оның 75 950-і атылды. Жеке билік орнату барысында қарсыластарын ғана емес, бəсекелес, режимнің қарсыластарын да жоюға бағытталған саясат негізгі рөл, атқарады. И.Сталиннің кез-келген сөзі заңға айналды.
1937 жылы шілдеде республикалық, облыстық «Үштіктер» құрылады. Төраға ішкі істер халық комиссары, мүшелікке партия комитетінің бірінші хатшысы мен прокурорлар енгізілді. «Үштіктер» ату, жер аудару, 8-10 жыл мерзімге лагерге жіберу, түрмеге қамауға шешім қабылдап отырды. 30.07.1937 жылы ҚКП ОК хатшысы Л.И.Мирзоян И.В.Сталинге Қазақстанда «ұлттық фашистік ұйымдардың» қамауға алынған 14 лауазым иесінің тізімін, мекемелерде жұмыс істейтін 400-дей адам қамауға алынғандығын жеткізді.
Жалған жала жауып, халық алдында қаралау саясатын мерзімдік басылымдар ерекше қарқынмен жүргізіп, негізсіз мақалалар көбейді. 1937 жылы 22 қыркүйекте «Казахстанская правдада» К.Пуховтың «На поводу у буржуазных националистов» мақаласы репрессияның жаңа толқынын туғызды. Л.Мирзоян мен республика басшыларын «халық жауларын» қорғайды жəне бүркемелейді деп айыптады. Нағыз ұлтжанды азаматтарды «Отанды сатушы» және «зиянкестер»деп айыптады. 1938 жылы ақпан айының 13 наурызынан 10 күн ішінде Қазақстанның барлық басшылары ең жоғары жаза – ату жазасына кесіледі. Əскери Алқа арқылы 650 адам атылып, Халық Комиссарлары Кеңесі төрағасынан бастап, оның орынбасарлары, барлық облыстық жəне қалалық, аудандық партия комитеттері хатшылары атылды. Репрессияға ғалым, жазушы, ақын, мəдениет жəне өнер, білім қызметкерлері ілікті.
Шешімдерді жүзеге асыру, режимді нығайту үшін ГУЛаг, 23 жалпы жəне 11 ішкі түрмелер орналастырылды. Қамауға алынған, атылған «халық жауларының» əйелдері 5–8 жылдан кем емес мерзімге лагерлерге қамалды. Ал, балалары еңбекпен түзету лагерлері мен түрмелерге, балалар үйлеріне жіберілді.
Торғaй уeзі бaсшылары Ә.Жәнкелдин атынан қолы қойылып, мөрi бaсылғaн хатында Кeйкi батырдың бар «күнәсi» кешірілетіндігі және Торғайдан қызмет берілетіндігі жазылады. Н.Тoкарев пен С.Мaғзұтов Кeйкіні қaпыда қoлғa түсіріп, 1922 жылы 29 нaурызда eкі қoлы мeн бaсын кeсіп aлып, бaсын бiр aй бoйы Тoрғай қaласы oрталық aлаңына сырыққa шaншып қoйып, aйы-күнi жетiп отырғaн әйeлі Ақжaнның iшін жaрып, нәрeстесін eтік тaбанынa тaптап жәнe iнісі Түскeнді азaптап өлтiреді. Дәл осы әдіспен 1938 жылы 15 мамырда республика басшысы Л.Мирзоянға И.Сталиннен жеткен жеделхатта «жұмысты Скворцовқа тапсырып, жаңа қызметке тағайындалу үшін Кремльге келіңіз» делінеді. Мəскеуге бара жатқан жолында Л.Мирзоян Коломнада 23 мамырда қамауға алынып, 1939 жылы 26 ақпанда Лефортов түрмесінде атылады.
Бүгінде өңі сарғайған құжаттардан Қазақстан «алпауыт əлеуметтік эксперимент» полигоны болғанына куә боласың.
Нұрлан ЕРДӘУЛЕТҰЛЫ,
Журналистер Одағының мүшесі
БАЛА ҮРЕЙМЕН ӨСПЕСІН
Қорқыныш, үрей, уайым. Мұның бәрі ес кіріп, есейгенде пайда болады деген ойдамыз көпшілігіміз. Балалық шақ уайым-қайғысыз, кіршіксіз таза көрінеді. Бірақ бұлай ойласаңыз, қатты қателесесіз.
Кез келген психологтен сұрасаңыз, біздегі барлық қорқыныштың негізі, бастауы бала күнімізден бойымызға жиналатынын айтады. Біз бұл өмірге аппақ парақтай кіршіксіз таза күйде келеміз. Бірақ алғашқы қорқынышты кіндігімізді кескен кезде-ақ сезінеді екенбіз. Кішкентай сәби үшін сәл қатты шыққан дауыс былай тұрсын, оның киімін ауыстыру да шақалақты уайымға салып, үрейлендіретінін көрінеді. Ал одан кейін балалар жығылып-сүрінуден, қараңғыдан, жалғыз қалудан қорықса, алты-жеті жасқа жеткенде өлімнен қорқу сияқты уайым пайда болады екен.
Балалар қорқынышының психологиясы турасында сөз қозғағанда олардың биіктен, ыстықтан, суықтан, тереңнен, жануарлардан, қаннан қорқатынын айтамыз. Ал сіз балаңыздың «Сіздің көңіліңізден шықпай қаламын ба?», «Тапсырмаңызды орындай алмай қаламын ба?», «Мені тастап кетпей ме?», «Жақсы көрмей қалмай ма?» деп қорқатынын білесіз бе? Баланы басқа емес, дәл осындай ойлар көбірек уайымға салады екен. Сіз – балаңыз үшін ең сенімді адам, ең қауіпсіз орын, арқа сүйер қорғанысыз. Сондықтан да сіздің айғайлап, қол көтеруіңіз – балаңыз үшін ең үлкен соққы болмақ. Мұны ескере бермейміз. Барлығымыз: «Бала менікі. Қалай тәрбиелейтінімді өзім білемін», – деуден танбаймыз. «Бала – Алланың бізге берген аманаты» дегенді тағы ұмытамыз. Оған жақсы тәрбие беру, өсіріп-қанаттандыру – ата-ананың парызы. Бірақ бала – біздің меншігіміз емес. Сондықтан өзімбілемінге салмай, баланың болашағын ойласаңыз, оның бойына қорқыныштың қордалануына жол бермей, мейіріммен өсірудің маңызы молекенін де естен ұстағайсыз.
Құралай МҰРАТҚЫЗЫ
Індетпен күрес жалғасуда
Төтенше жағдай басталғалы бері көрмеген жақсы танысым кездесе кеткенде құшағын жая ұмтылып, төс қағысып қауышып жатыр. Төтенше жағдайды мемлекет басшылығы тоқтады деп жариялағанымен індеттің тоқтамағанын, карантиннің аяқталмағанын білетін мен танысымның құшағынан сытылып шығып, шегіншектей беріп едім, ол кеп кейісін патшағар: «Жел сөзге еріп достарыңнан жерінейін дедің бе? Төтеншеден өтенше болғалы он күн болды ғой. Неменеге бәлсініп қалғансың?!»
Түсіндіруге тырысып жатырмын танысыма: «Індетті жұқтырғандар саны көбеюде. Қолымызды кеудеге қойып сәлемдессек те сағынып көріскенімізді білдіре аламыз ғой».
Танысымның аптығы әрең басылды: «Е-е, қайдан білейін – Үкіметтің қаулысы шығысымен індет басыла қалады ғой десем».
– Сол аты жаман ауруды жұқтырғыш пәлелерің үкіметті тыңдамайды екен, – деп орынсыздау әзілмен аяқтадым ыңғайсыздықты.
Автокөліктің майын ауыстыруға техникалық жөндеу орталығына бардым. Ешкімде бетперде де жоқ. Залалдандыру сұйықтығы да, сақтық шаралары туралы жарнама, плакаттары да жоқ.
Төтенше жағдай мемлекеттік деңгейде неге тоқтатылғанын да түсіне білу керек қой. Кәсіпорындардың, қызмет көрсету орындарының бір күн болса да тоқтап тұрғаны қып-қызыл шығын, кәсіпкердің табыс көзінің жабылуы, бюджетке қаржының түспей қалуы.
Қарапайым ғана мысалдың өзі бүкіл еліміздің экономикасы, қаржылық-шаруашылық жағдайы сол еліміздің, халқымыздың денсаулығына байланысты. Халық денсаулығы әрқайсымыздың деніміздің саулығынан құралады. Олай болса қанша сағынып көріссең де достарыңмен, туыстарыңмен жүрек тұсына оң қолыңды қойып ыстық сөздермен дәстүрлі сәлеммен сәлемдескен абзал. Бертпердеңді, маскаңды көпшілік шоғырланған жерде тастамай жүр. Қолыңды жиі жуып жүр. Сақтықта қорлық жоқ! Ал жиындарға келсек, ресми жиналыстар онлайн режимге көшіп алған. Той-томалақ басқа да адами тіршіліктерді кейінге қалдыра тұрсақ, өзіңізге де, қоғамға да көп пайдасы бар. Денсаулық сақтау тұрғысынан індетті жұқтырмау жағынан! Оны таратпау талабынан.
Қ.Қасымұлы
ТОО «Жетісу Вольфрамы» – флагман промышленности района
Несмотря на спад предпринимательской деятельности из-за пандемии COVID-19, крупный бизнес не снижает обороты. По сообщениям пресс-службы областного акимата в Алматинской области сформирован инвестиционный портфель на сумму 4,9 трлн тенге.
Значимой составной в содержании инфестпортфеля является проект добычи и переработки вольфрамовой руды на месторождении Богуты в Шелекском регионе Енбекшиказахского района. Месторождение находится на восточном хребте Заилийского Алатау, в 50 км от с.Шелек. Общая стоимость инвестпроекта – 95 млрд тенге.
Право недропользования по контракту передано ТОО «Жетісу Вольфрамы». Это стопроцентно казахстанская горно-добывающая компания в сфере твердых полезных ископаемых. В 2018-2020 г.г. ТОО «Жетісу Вольфрамы» находится на стадии проектирования горно-добывающего комплекса и планирует завершить согласование проектных документов с РГП «Госэкспертиза» к середине сентября 2020 г. В четвертом квартале 2020 г. начнется строительство ГДК и ГОК, с проектной мощностью по добыче 3,3 млн тонн вольфрамовой руды в год.
Вице-президент корпорации «Jiaxin International Resources Investment Co. Ltd», исполнительный директор ТОО «Жетісу Вольфрамы» Назар ТЕРЛЫГА рассказал о главных моментах текущей работы:
– Реализация проекта республиканского значения по разработке вольфрамового месторождения Бугутинское включает в себя строительство горно-добывающего комплекса по добыче вольфрамовой руды и горно-обогатительного комбината по переработке руды и получения вольфрамового концентрата высокого качества с дальнейшим переделом по производству в паравольфрамат амония.
Выход на проектную мощность планируется в 2023 году. Предварительно велись детальное геологическое изучение и полномасштабная комплексная разведка месторождения Бугуты, разработка технологий промышленной добычи и переработки вольфрамовой руды.
Полный цикл производства, от добычи руды до выпуска конечной продукции, спланирован при минимальном воздействии на окружающую среду. Использование ядовитых реагентов исключено. Внедрение инновационных технологий для обогащения вольфрамовых руд ведется с участием Казахстанского проектного института «ВНИИцветмет» и всемирно известного проектного института ЭНФИ.
Важной составной проекта является не только экологическая безопасность, но и оптимальная эксплуатация природных ресурсов. Например вскрышные породы будут использованы при строительстве объектов предприятия.
К строительству ГДК и ГОКа будут привлечены жители из близлежащих сельских округов, в перспективе планируется создать до 300 постоянных рабочих мест. Это является дополнительным фактором экономической выгодности месторождения для местного населения. Чтобы обучить рабочих горным специальностям, ведем работу с районным центром занятости для направления будущих горняков в учебные учреждения Казахстана по горному производству. Дополнительно создаем условия безопасной работы, так как горнодобывающая промышленность связана с повышенным риском. Проект предусматривает обеспечение полной безопасности ведения горных и буровзрывных работ. Надежное оборудование и надлежащие меры техники безопасности позволят гарантировать защищенность работников горно-обогатительного комбината. Не забыта и социальная сфера – для наших специалистов будет строиться жилой поселок со всей необходимой инфраструктурой.
Хочется отметить беспрецедентное содействие реализации проекта со стороны акима Алматинской области Амандыка Баталова и акима Енбекшиказахского района Бинали Ыскака. Согласование всех рабочих вопросов идет без задержек. Вольфрам применяется в высокотехнологичных отраслях, без него невозможно представить современную металлургию, промышленная база Енбекшиказахского района включит в себя крупнейшее производство, которое даст стимул дальнейшему развитию структуры промышленных предприятий. Руководители области и района прекрасно понимают, насколько выпуск качественного вольфрамового продукта важен для демонстрации промышленных возможностей Казахстана, роста его экономического потенциала. В начале осени текущего года на месторождении Бугуты состоится торжественная закладка памятной капсулы в знак начала строительства ГДК и ГОКа.
Подготовил И.ТУРАНИН.
Аллаһты таныдым да, Абайды түсіндім
Абай Құнанбайұлы – қазақ халқының маңдайына біткен кемеңгер тұлға. Бұл түсінікті мектеп қабырғасынан санама берік сіңдірген еді. «Желсіз түнде жарық ай», «Көзімнің қарасы», «Айттым сәлем, Қаламқас» секілді әсерлі әндерін де әуелете шырқадық. Дегенмен, осы аталған әндерін айтып, өлеңдерін оқып, ұстаздардың ұстанымы бойынша кемеңгер тұлға деген ұғыммен ғана шектеліп жүрдік. Бұл үшін де мектеп ұстаздарын жазғырудың қажеті шамалы. Абайдай ғұламаны 11 жылда танып білу мүмкін емес.
Бүгін сіздерге Абайды қалай танып-білгенімді айтқалы отырмын. Әрмен қарай әңгіме желісі қызықты болмақ. Өмір соқпақтарымнан, көңіл толғаныстарымнан да сыр шертемін.
Мың тоғыз жүз сексен алтыншы жылы көп қазақтың бірі – мен де ауылда дүние жарығын көрдім, кіндік қаным тамды. Ауыл шіркіннің ауасы, тоғайы толы жуасы, көл жағалай қоғасы да Абай ғұламаға жақындаған сайын, алыстай бергенін қарашы. Дәл қазір әлдекім келіп, «Бүгінгі жеткен биіктеріңнен түсіп, сол балалық шағыңа қайтадан кетер ме едің?» десе, аз-кем ойланып барып, «Абайды ала кетейін» дер едім. Иә, Абай мен үшін қанат болды. Және қандай қанат десеңізші. Мұсылман екенімді, әуелден бес уақыт намаздың парыз етілгендігін, өмір және өлім жайлы ойларымның өрісін кеңейткен шырақ болды мен үшін.
Ауыл тұрғындары да Абайдың өлеңдерін айтып, өмірі жайлы әңгіме шертіп, алқа-қотан отырыстарда ой өрбітетін. Осы жиындарда жиі болып, Алладан берілген асыл қасиет, құйма құлақтықтың арқасы болар, Абай жайындағы шашыраңқы түсініктерімді қалыптастырған едім.
Кенеттен бір күні әкеміз келіп, қалаға көшетінімізді айтты. Төбеден жай түскендей күй кештік. Ауылымды қимай топырағына аунап, бүлдіргенін тоя жеп, үшқатын үш күн тергенімді де жасырмаймын. Қайта келмейтінімді сезсем керек. Сонымен, жаңбырлы күндердің бірінде аттың басын Алматыға бұрдық. «Қош, қош» – деп, жаңбырмен қосыла жаңбырлатқаным да есімде. Алғашқы сәбиі дүниеге келгенде тоғайдан тал шауып әкеліп өз қолымен иіп, бесік жасаған берекелі Дүйсенбай, Сайраш тәте, Бобан, Жасұлан тізе берсем, тізем дірілдеп осы қазір отыра қалып жылайтын да сияқтымын. «Қайран ауылым, қауымым» – деп. Қойшы, әйтеуір, түнделетіп, Алматыға да жеттік. Бұл жақтың да аспаны түнеріп, неге келдіңдер дегендей қатулы. Ерегісе жүріп, көштің жүгін көтеріп кіргізіп жатырмыз. Көше тым-тырыс, тар аула, сабалақ жүнді ит байлаулы тұр.
Әкемнің жұмысы жүріп, біз мектепке кірдік. Мен мектепке келгенде өзім үшін бір кереметті көрдім. Ол – Абай Құнанбайұлының суреті. Рас, ең алғаш алып денелі Абайды көрдім. Мен үшін Абай бұрын сауыт-сайманын киінген, қолында ұзын сапты найзасы, белінде қылышы бар батыр еді. Ал мынау тіптен басқа. Ойлы көзі, қолында кітабы. Зұлымдық пен жамандыққа жаны қас, мейірім мен даналыққа тұнып тұрған тұлға. Апам жарықтық «атыңнан аналайын, Абай» деп отырушы еді. Осындай әңгімелер Абайға деген ынтық сезімімді одан сайын қоздыра түседі. «Ол кім? Не жазды сонша?» дегендей толғаныспен бір күні Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» кітабын оқыдым. Түсінсем, бұйырмасын. Бұл – бірінші рет оқуым. Онда алтыншы сынып шығар. Кейіннен 11-ді бітіре тағы бір оқыдым. Онда да ойыма кіріп-шыққан ештеңе жоқ. Сөйтіп, оқуға түстім. Журналист болмақпын. Жазсам деген жалынымды өзге салаға өңгертіп жіберу ойымда да жоқ. Сөйтіп, студент кезімде Абай туралы көптеген мәліметтерге қаныға бердім.
Әскери борышымды Қызылжар қаласында өтегеннен кейін, оқуымды қайта жалғап, күзетке кіріп күнелтуге мәжбүр болдым. Бір күні әдеттегідей жұмысқа келдім. Бойымды мазасыздық басты. Кенеттен, әлдебір тылсымның күшімен «Я, Алла, Я, Алла» деп қайталай бердім. Қайталаған сайын денем жібіп, әлдебір дерттен арылғанымды сезіндім. Іштің күйігі басылды. Ертесі жұма-тұғын. Жуынып алып, жұртпен бірге жұма намазына кірдім. Намазды қалай оқу керектігін де білмеймін. Дегенмен, қасымда тұрған адамның қимылын бағып, жатса жатып, тұрса тұрдым. Сол күннен намазға бет бұрдым. Бұрын ашқанда оқи алмай тілім күрмеліп қала беретін Құран сүрелері, бұрыннан таныс әріптердей тез-ақ жатталды. Кеудемнен суда тұрғандай күй кешкенімді қосыңыз. Осындай ләззатқа баттым да қалдым.
Бір күні Абайдың кітабын көріп қалып, оқыған едім. Аллаға сансыз мақтау-мадақтар болсын, түгелдей сөздері де, ойы да, кемеңгерлігі де кең жайылып сала берді. Сол күні Абай атамның қара сөздеріне қанығып, өлеңдерін таң атқанша оқып шыққанымды мұғжиза дер едім. Сөйтіп, Құранды түсініп барып, Абайды түсінген едім. Негізінде, Абайды түсініп барып, Құранды ақтаруым керек пе еді. Бірақ, керісінше болды. Сөйтсем, бастапқыны бағамдап алмай, кейінгіні түсіну мүмкін емес екен. Алдымен Аллаһты танып, кейіннен айналаңдағы кереметті иман көзімен көресің де, Аллаһқа қайта келесің.
Аллаһ деген сөз жеңіл,
Аллаһқа ауыз жол емес.
Ынталы жүрек, шын көңіл,
Өзгесі Хаққа қол емес, – дейді Абай. Алып тұлға Абайдың алғашқы сауат ашуда да, кейінгі иман жолын ұстануда да жастар үшін бағдаршам боларын түсіндім. Өзге пиғылға ермей, ислам діні дейтін ғылымды, ол денеңе дарытатын алапат күшті алып жүрудің жолы – Абайдың жолы.
Әділет САРЫБАЙ
Назидания Абая и наука совести Шакарима
В настоящее время наша страна переживает один из непростых исторических периодов. И самая большая опасность, подстерегающая наше общество сегодня, - разрушение личности. Сейчас материальные ценности доминируют над духовными, поэтому у людей искажены представления ο доброте, милосердии, великодушии, справедливости, гражданственности и патриотизме. Каким образом каждый из нас может изменить эту ситуацию? Прежде всего, это переориентация от мирских ценностей на ценности духовные. Как учитель начальных классов считаю: решение этой проблемы возможно только путем формирования внутреннего мира человека в согласии с наукой совести.
Каждый человек рожден, чтобы сделать мир прекраснее, ярче и добрее. Способность радоваться жизни и умение мужественно переносить трудности закладываются в раннем детстве. Чтобы стать добрым к людям, надо научиться понимать других, проявлять сочувствие, честно признавать свои ошибки, быть трудолюбивым, удивляться красоте окружающей природы, бережно относиться к ней.
«Наука совести» - понятие, введенное великим казахским философом Шакаримом. Замечательный знаток творчества Абая, Шакарим глубоко проникается его концептуальными идеями, развивая их.
Замечательная книга, которую написал Гарифола Есимов «Наука совести», где собраны все 45 слов-назиданий Абая и раскрывается вся суть человеческой совести, философские рассуждения о совести, нравственности и духовности человеческой души.
В Послании нашего Елбасы в числе приоритетных задач – качественный рост человеческого капитала. «Патриотизм, нормы морали и нравственности, межнациональное согласие и толерантность, физическое и духовное развитие, законопослушание. Эти ценности должны прививаться во всех учебных заведениях, независимости от формы собственности», – призывает Н.А.Назарбаев нас, казахстанцев.
В современном обществе назрела насущная необходимость вернуть понятию «духовность» статус объективной реальности, не менее важной для человеческого развития, чем материальная обеспеченность.
А прививать духовные ценности учащимся должны мы, учителя!
«Учителю принадлежит самая главная роль в формировании будущего страны. Из всех профессий профессия учителя – самая благородная, самая трудная и самая важная», – слова педагога Ш. А. Амонашвили. «Уважайте чистое, ясное, непорочное святое детство!” (Януш Корчак). Иными словами, принимайте ребенка таким, каков он есть, помогайте ему совершенствовать его лучшие стороны! Человек должен постоянно духовно развиваться. А для этого нужны знания. Как знаниям проникнуть в человеческую душу,остаться там, дать ростки доброго, светлого, прекрасного? Помочь пробудить внутренний дух ребенка, реформировать духовный мир учителя сегодня возможно благодаря предмету “Самопознание». Программа нравственно-духовного образования «Самопознание» основана на целостном подходе к пониманию человека, как обладающего не только биологической и социальной, но и высшей духовной природой. Включение в нее трудов Абая и Шакарима должно помочь подрастающему поколению осознать своё высшее духовное начало. Как учитель начальных классов твердо убеждена, что прививать духовно-нравственные ценности необходимо, акивно включая в программы воспитания и образования лучшие образцы духовной культуры казахского народа и виднейших его мыслителей: Абая и Шакарима.
Анастасия ШЕЛЕПИНА,
учитель начальных класов
СШ имени Аль-Фараби, с.Байтерек
Толығырақ ...
ПРИОРИТЕТ у сельского хозяйства
Современная ситуация обвального падения цен на нефть в Казахстане как никогда выдвигает на первое место роль агропромышленного комплекса, призванного обеспечить не только продовольственную безопасность страны, но и экспорт продукции с казахстанским брэндом.
АПК в Енбекшиказахском районе традиционно является наиболее важным сектором экономики и аграрной базой Алматинской области, обеспечивающй «продуктовый пояс» южного мегаполиса, а также трудовой и поселенческий потенциал сельских территорий. В последнее десятилетие динамично расширяется производство таких перспективных культур как зерновая куккуруза, соя, усиливаются экспортные позиции мясо-молочного, плодоовощного и перерабатывающего секторов, растет конкурентоспособность как на внутреннем, так и внешнем рынках. В числе приоритетных направлений реализация проекта Елбасы «Ауыл – Ел бесігі». В рамках Программы развития агропромышленного комплекса РК на 2017-2021 годы и «Региональной программы развития АПК» руководство района отводит ключевое место развитию экспортного потенциала, внедрению современных агротехнологий и прогрессивного менеджмента, созданию агропромышленных кластеров, вовлечению в оборот орошаемых земель.
При этом система производства выстраивается в форме «якорной» кооперации, состоящей из фермерских хозяйств, промышленных откормочных площадок по выращиванию КРС, мясо- и молокоперерабатывающих комплексов.
Объем валовй продукции сельского хозяйства района увеличился с 50,7 млрд тенге в 2013 году более чем в два раза к 2020 году. К 2022 году намечено увеличение производительности труда и экспорта переработанной продукции АПК в 2,5 раза; рост валовой продукции и услуг до 122,7 млрд.тенге. Ключевыми задачами остаются: создание условий для повышения производительности труда в отраслях АПК; привлечение инвестиций в АПК; увеличение экспорта продукции.
В отрасли растениеводства будет продолжена работа по диверсификации сельскохозяйственных культур. В частности, будут замещены части площадей пшеницы под более востребованные культуры (масличные культуры, кукуруза на зерно, соя, кормовые). В связи с быстрым развитием животноводческой отрасли предпочтение отдается выращиванию кормовых и зерновых. Из 85,5 тыс. га посевных площадей зерновые культуры занимают 41% посевных площадей, кормовые 25,4%, масличные 15,7%, овощи 10,9%, картофель 6,8%. Быстрыми темпами растет производство кукурузы: она занимает 23,6 тыс. га и сои на площади 9800 га. ТОО «Жетысу соя» вложило 1 млрд. 487 млн.тенге в строительство завода по переработке сои в Кырбалтабайском округе, это дополнительный стимул для и выращивания кормов, и для животноводства.
Вопросам инвестиционно-инновационного развития растениеводческой отрасли АПК и кластерного объединения сельхозпроизводства, семеноводства и научно-исследовательских институтов уделяется максимум внимания. В научно-производственный кластер кукурузоводства и соеводства входят ТОО «Будан», ТОО «Тұқым», и АО АПК «Адал». Семеноводством занимается ЧАФ «Тургень» в Тургенском округе, здесь испытываются сорта озимой и яровой пшеницы, ячменя, сои и сафлора. В Байдибекбийском округе ТОО «ЭкоАгропродукт» выращивает элитные сорта винограда.
В последние годы, кроме кукурузы и сои, наши земледельцы активно занимаются закладкой интенсивных садов, строительством теплиц. В садоводство идут крупные инвесторы, в данной отрасли наиболее полно применяются новые агротехнологии. С 2016 по 2018 г.г. были заложены сады ТОО «AlmaGreenFields», ТОО «Alma Mater Fields», ТОО «АмалБио», ТОО «Арнау Агро» - 100 га, , ТОО «Apple World», ТОО «Юни Фрут», ТОО «Бакдала», ТОО «Жетысу Бактары». В 2019 году в Каратурукском округе ТОО «Alma Mater Fieldes» проинвестировано 2,9 млрд тенге на закладку 118 га интенсивного сада и строительство фруктохранилища на 3600 тонн; ТОО «Биовитамин» вложило 504,7 млн тенге в закладку 40 га интенсивного сада. В Тургенском округе ТОО «Адал Алма» инвестировало 329 млн тенге в интенсивный сад на 40 га.
В 2020 году с.Балтабай ТОО «Степной холм» заложит 100 га интенсивных садов, введет в строй два инновационных фруктохранилища на 4200 тонн, где плоды будут оставаться свежими в течение двух лет. ТОО «PhoenixFruits» в 2019-2020 г.г. закладывает 300 га интенсивных садов в Асинском округе. Всего площадь интенсивных садов с 700 га в 2017 г. вырастет до 2300 га в 2022 году, а в целом площади яблоневых садов увеличатся соответственно с 5373 га до 7200 га. Валовый сбор яблок в 2022 году должен составить 170 тысяч тонн, почти в четыре раза больше, чем в 2017 году.
Тепличные хозяйства также являются приоритетно отраслью. В 19 КХ построено 109 теплиц на площади 21,4 га. Действуют такие крупные тепличные комбинаты как ТОО «Степной холм» в Балтабайском округе мощностью 1400 тонн продукции, ТОО «Жами агро» в Рахатском округе, КХ «Агро Масак» в Масакском округе. Валовый сбор овощей на закрытом грунте составил свыше 12 тыс. тонн. К 2022 году площади тепличных хозяйств намечено довести до 39,4 га и производить 17,9 тонн овощей, к 2027 году соответственно 203 га и 35,3 тысячи тонн.
Наряду с развитием кормовой базы растет поголовье скота и производство молока и мяса. Молока в 2017 г. производилось 133,1 тыс.тонн, в 2027 г. его объем достигнет 172,6 тыс.тонн. Доля переработки: в 2020 году – составит 50%, в районе действуют 3 молокозавода мощностью 42500 тонн. Наращивание потенциала животноводства с перспективой расширения переработки и экспорта животноводческой продукции позволит значительно улучшить экономические показатели АПК. На 16 крупных фермах содержится свыше 3 тысяч дойных коров. В ближайшие годы дополнительно запланировано создание 10 крупных МТФ с поголовьем 6220 голов дойного стада. Из областного бюджета и АО «Аграрная кредитная корпорация финансируются проекты создания семейных МТФ на 50 голов. Предусматривается создание в каждом МТФ молокоприемного пункта. В 2019 году открыты две МТФ: в КХ «Марал» в Кырбалтабайском округе на 50 голов и СПК «Спатай групп» в Ассинском округе на 80 голов. В Саймасайском округе КХ «Айдарбаев» на сумму 1,2 млрд тенге ввело МТФ на 250 дойных коров и 300 голов молодняка. Израильская компания «VP Group» в Каражотинском округе ведет строительство мега-фермы на 5000 голов КРС.
Серьезные инвестиции идут в производство мяса. В 2018 году действовали 5 откормплощадок КРС: КХ «Agro-Mercur» на 800 голов, КХ «СВХ» на 400 голов, АО «АПК Адал» на 400 голов, КХ «Ынтымак» на 400 голов, ТОО «Агрофирма Темир» на 300 голов. В 2019 году построена откормплощадка на 1000 голов КРС ТОО «БестМит» в Кырбалтабайском округе. В 2020 году ТОО «Темирлан АКЖ Trading» в Каражотинском округе введет в эксплуатацию откормочную площадку на 3300 голов. «VP Group» в 2021-2022 г.г. в Тескенсуском и Каражотинском округах планирует ввести откормочную площадку на 10 000 голов. Крупными инвесторами к 2027 году планируется строительство 3 новых ОП на 14,3 тыс. гол, стоимостью 10 млрд. 350 млн.тенге. КХ «Ынтымак» в Асинском округе и ТОО «АгроМеркур» в Болекском округе планируют расширение действующих мощностей соответственно на 1500 и 3000 голов КРС. В племенном животноводстве племрепродуктор стоимостью 1,6 млрд тенге на 982 головы КРС породы ангус-абердин построило ТОО «Lake Farm» в с.Акши.
Также в Региональной программе серьезное место отведено птицеводству. Птицеводством сейчас занимаются две крупных компании «Аллель агро» на 1 млн голов в Аватском округе и «Нұрлы құс» на 90 тыс. голов в Масакском округе. в 2019-20 годах войдут в строй птицефабрики ТОО «Ассорти Ранчо» мощностью 450 тонн птичьего мяса в Саймасайском округе и ТОО «Байсерке агро» мощностью 560 тонн птичьего мяса и 3,5 млн яиц в год в Кырбалтабайском округе. Инвестиции составят 1 млрд 700 млн тенге. К 2027 году намечено создать 2 птицеводческих хозяйства на 295 тыс голов мясного направления.
Расширяется и отрасль переработки. До недавнего времени время переработкой занимались три крупные компании АО «ФудМастер», АО «Голд продукт», АО «АПК «Адал», составляя 57% агропромышленной отрасли района. К 2020 году В Шелекском округе построен мясной цех ТОО «Ақтай сауда», в Масакском округе завод по переработке мяса кур ТОО “Нұрлы құс ” мощностью 3800 тонн в год. ТОО «Феникс Фрутс» реализует масштабный проект строительства цехов переработки и хранения плодов на 7900 тонн. Общая стоимость проекта: 29 млрд.тенге.
Растет и экспортное содержание продукции. У завода по производству вин ТОО «Arba Wine» в Каракемерском округе доля экспорта в объеме производства: 4,8%; ТОО «Иссыкский плодоконсервный завод» на экспорт производит 80% всего объема продукции.
Немаловажными пунктами программы является увеличение площадей орошаемой пашни. По программам усовершенствования ирригационных и дренажных систем (ПУИД) будет улучшена водообеспеченность Балтабайского и Каратурукского массивов. В 2019-2020гг. совместно с израильской компанией «VP GROUP» и КазНАУ в Кокпекской долине будет реализован проект по обводнению пастбищ, реализуется проект прокладки ирригационных сетей на 10 тыс.га.
Подготовил И.ТУРАНИН
Қара жерді қалай пайдаланамыз?
Жаратқан Иеміз қазақ халқын жерден кенде қылған жоқ. Әрі жерінің асты мен үстін бірдей байлыққа толтырып, бір шетінен екінші шетіне ұшса құстың қанаты талатын ұлан-байтақ аумақты нәсіп етті. Жерінің талай пұшпағы өзгенің қанжығасында кетсе де әлем бойынша тоғызыншы орын алатын территорияға ие болғанымыз Тәңірдің ерекше сыйы. Бірақ осынша аумақты иелену бар да, оны игеру деген бар. Яғни, барын пайдаға жаратып, иелігіндегі жерден халықтың тиісті несібесін теріп жеуі өз алдына бір мәселе. Бұл мәселе тек біздің ғана емес, ежелгі заманнан бері бүкіл әлемді толғандырып келеді. Әсіресе, жермен байланысты егіншілік кәсібінің пайда болуы оның нарқын асыра түсті. Біздің қарастыратынымыз да осы егіншілікке байланысты болмақ.
Қазақ неге егін екпейді?
Біз алпауыт компаниялар мен жер иеленушілерді (миллиондаған гектар алқапты меншігіне алғандарды осылай демеске лаж жоқ) айтып отырған жоқпыз. Ауылдағы қарапайым халық неге егін екпейді? Соны сөз етпекпіз. Алысқа бармалық, Алматы маңындағы ауылдардың шетінде бос қалатын жерлер көп. Бәрінің иесі бар, әрине. Бірақ соны егінмен жайқалтатындар аз. Неге?
Біз ауыл тұрғындарынан арнайы сауалнама жүргізіп білгеніміз төмендегі бірнеше себеп.
Біріншіден, аз жерге еккен егін еңбекті ақтамайды. Жанармай қымбат, егін түрінің сапалы тұқымы тіптен қымбат, оған суды қосыңыз. Су демекші, біздегі су қоймалары жекешеленіп кеткен. Жаз бойы егіншілер суға кезекке тұрып, суғаруға қажетті судың әр кубын 28 тиыннан сатып алуға мәжбүр. Бұл баға әр жерде әр түрлі. Одан да қымбат болуы ықтимал жерлер көп. 28 тиыннан алдыңыз дегеннің өзінде бір гектарға жүгері ексеңіз, жаз бойы 15-20 мың теңгеңіз тек суға кетеді. Суды көп қажет ететін дақыл болса онда тіптен қиын.
Екіншіден, ауылдың көп тұрғыны жаз бойы егін егіп, машақаттанғанымен, күзде сата алмайды. Бізде егінді сату мәселесі өте күрделі процесс.Әсіресе, бірер гектар жерге егін еккендер үшін.
Үшіншіден, аз жерге еккен егін үшін субсидия алу да машақатты жұмыс. Шындығында, мемлекеттің берер субсидиясының түрі көп. Соны қалай алу керек? Ауыл тұғындарының басым бөлігі одан бейхабар. Машақатынан қашады. Керек десеңіз, мемлекетке сенбейді. Субсидияны тек әкімшілікте байланысы барлар алады деп ойлайды. Бізді құртып отырған осы бойкүйездік пен сенбестік.
Сосын... сосын баяғы жалқаулық. Иә, сіз ауылға барыңыз да, егіндік алқаптарын аралаңыз. Тусырап жатқан жерлер көп-ақ. Иесі бар, ол не өзі істетпейді, не істейін деген адамға бермейді.
Әлемде азық-түлік бағасы жыл сайын өсіп келеді. Біздегідей бір гектар жер түгіл, бір сотық жерге қол жеткізсе, өзін байлардың санатына қосатын елдер бар. Қытайда бір гектар жеріңіз болса, онда бір отбасы тірліктің ауыртпалығынан құтылады. Қалай? Оны тиімді пайдалану арқылы. Себебі, оларда егінге сұраныс жоғары. Не ексе де, тез сатылады. Біздің елде соңғы жылдары елге базарда сұраныс бар егін егуге ынталандырып келеді. Біз енді соны сөз етпекпіз.
Мемлекет не істеп жатыр?
Бүгінде мемлекет тарапынан егістік, шабындық, жайылым жерлерді цифрландыру қолға алынып отыр. Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә.Назабаев өзінің «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында: «...Біз егін егіп, дәнді дақылдарды өсіруді үйрендік. Оны мақтан тұтамыз. Алайда, қазір ол жеткіліксіз. ...Аграрлық ғылымды дамыту мәселесі басты назарда болуға тиіс. Ол ең алдымен жаңа технологияларды трансферттеумен және оларды отандық жағдайда бейімдеумен айналысуы қажет», – деген болатын. Осы Жолдаудан соң Қазақстан Республикасы ауылшаруашылығының бірінші вице-министрі А.К.Евниевтің 2018 жылдың 1 ақпанындағы №4-5/13 хаттамасы негізінде жеке жер иеліктерін «Электрондық карта» жүйесіне көшіре бастады.
Бұл бастаманың пайдасы мол.
Ең біріншіден, қағазбастылықтан арыласыз. Яғни, бұрынғыдай том-том қағаз жинап, папка тігіп әуреленбейсіз. Сонымен қоса құ-жаттарды жоғалту, бүлдіру секілді проблемалардан құтыласыз. Ең бастысы, жеріңіз туралы ақпаратты сенімді жерге сақтайсыз әрі әлемнің кез-келген түпкірінен бақылай аласыз. Тек интернет пен компьютеріңіз болса болғаны. Тіптен қолыңыздағы смартфоныңызды да пайдалануға болады.
Екіншіден, үйде отырып-ақ құжатта-рыңызды рәсімдей аласыз. Бұрынғыдай жол жүріп шаршамайсыз, кезек күтіп әуре болмайсыз. Жүйкеңізді жұқартып, ақшаңызды шығындамайсыз. Тек бір-екі кнопканы басып-ақ өзіңізге қажетті функцияны орындай аласыз.
Үшіншіден, уақытыңызды үнемдейсіз. Бұрынғыдай жеріңізге қатысты бір апта немесе одан да көп уақыт алатын шаруаларыңызды жылдам бітіре аласыз.
Төртіншіден, жемқорлыққа жол бермейсіз. Бұрынғыдай жұмыс бітіру үшін делдалдар мен қызметкерлерге пара беріп, артынан жүгірмейсіз. Бар жұмысты тікелей өзіңіз орындай аласыз.
Бұдан бөлек, егіншілерге мемлекет тарапынан берілетін субсидиялар бар.
Бүгінде ауыл шаруашылығы саласын дамыту үшін субсидия берудің елуден астам түрі қарастырылған. Оның ішіне өсімдік шаруашылығына байланысты берілетін субсидиялар да кіреді. Өсімдік шаруашылығын субсидиялау да бірнеше бағыт бойынша жүзеге асырылып жатыр. Олардың қатарында көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын жүргізуге қажетті жанар-жағармай және басқа да тауарлар мен материалдар бағасын арзандатуға, көп жылдық жеміс-жидек екпелері мен жүзімді отырғызуға және өсіруге кеткен шығындардың құнын ішінара өтеуге, шитті мақтаның сапасын және мақтаны қайта өңдейтін ұйымдар қабылдау кезінде шитті мақтаның сапасын сараптауға кеткен шығындарды мақта иелеріне толық өтеуге, тыңайтқыштардың бағасын (органикалықты қоспағанда) және ауылшаруашылығы дақылдарын отандық өндірушілер өндірген гербицидтермен өңдеуге жұмсалған шығындардың құнын арзандатуға және тұқым шаруашылығын дамытуға арналған субсидиялар бар.
Сіз енді ойлай беріңіз, мемлекет тарапынан жасалған жағдайды неге пайдаланбайсыз? Иә, мен егін ектім дегеннің бәріне ақша үлестірмейді. Нақты құжаттық, сараптамалық тексеруден өтесіз. Онсыз болмайды. Дегенмен, ел алғанды Сіз неге алмайсыз. Бір гектарға соя бұршағын егіп, оған кеткен жалпы шығынның кем дегенде 40 пайызын мемлекеттен қайтарып алуға мүмкіндігіңіз бар. Ол үшін қағазбастылықты сылтауратпай, құжат жасаудан ерінбеңіз. Елге ортақ игілікті тиімді пайдаланып үйрену керек.
Бұл туралы Еңбекшіқазақ ауданының ауыл шаруашылығы бөлімі бастығының орынбасары М.Тәшкенбай: «Егер жер өңдеп, егін салатын болсаңыз көктемгі және күзгі дала жұмыстары кезінде мемлекет сізді арзандатылған жанар-жағармаймен қамтамасыз етеді. Бұдан бөлек, тұқым сатып алу кезінде шығыныңыздың 30-70%-ын қайтарып ала аласыз. Яғни, сіз тұқымға 600 теңге жұмсасаңыз, мемлекет сізге оның 371 теңгесін қайтарып береді. Оның ішіне жеміс ағаштарының көшеттері де кіреді. Одан басқа өсімдік шаруашылығына басқа субсидия түрлері бар», – деген болатын.
Өз болашағын ойлаған диқандар еккен өнімдерін сақтандыру мүмкіндіктері де бар. Егер табиғи апаттар мен басқа да себептерден өнім ала алмай қалған жағдайда сақтандырған жерінің шығынын өндіріп алуына болады. Ол үшін сақтандыру компанияларымен шартқа отыру тиіс. Сақтандыру сомасы ретінде жүгерінің бір гектары 611 теңге болып белгіленген.
Қорыта келгенде, бүгінгі күні егін егуге ниеттенген кез келген азаматқа мемлекеттен көрсетілетін көмегі аз емес. Тек ерінбей еңбек етіп, қиындықтан қашпаған диқандар өз еңбегінің жемісін жеп, бейнетінің зейнетін көруге мүмкіндігі мол. Көрші мемлекеттерде импортталып келген сапасы күмәнді өнімдерді тұтынғаннан, өз қолыңмен өсірген өнімді пайдалану әлдеқайда артық. Есесіне өзің еккен өнімнің дәмі мен сапасы да олардан асып түсері айдан анық. Келешек ұрпағыңның дені сау болуы үшін де таза өнімнің маңызы зор. Демек егін шаруашылығын дамытпай басқа елдерден асып түсеміз дегеніміз ақымақтың ісі болмақ.
Нұрсерік ТІЛЕУҚАБЫЛ
Аудандық балалар мен жасөспірімдердің туристік және экскурсия орталығының директоры Мұрат АҚАЕВ: «Адамзаттың асыл қазынасы»
Табиғат – адамзаттың баға жетпес байлығы. Сылдырлап аққан мөлдір бұлақ, тасыған өзен, төбесі көк тіреген асқар таулар, оның баурайын мекен еткен аң-құстар. Барлығы бізге берген Тәңір сыйы. Оны күтіп-баптау, қорғап, қастерлеу – біздің міндетіміз. Осы байлықты бағалауға, экологиялық ағарту жұмыстарын жүргізуге, экологиялық білім мен тәрбие беру жолында еңбек етіп жүрген аудандық балалар мен жасөспірімдердің туристік және экскурсия орталығы балаларды табиғатты аялауға баулып, туған жердің табиғатын танытуда. Бұл туралы орталық директоры Мұрат Ақаев бізге берген сұхбатында айтып өткен болатын.
– Мұрат Тілепбердіұлы, өзіңіз басқарып отырған орталық экологиялық бағытта қандай жұмыстар жүргізеді?
– Орталық ұжымы ауданымыздың мектептерінде туристік-өлкетану және экологиялық жұмыстарды жүргізуді жүзеге асырады. Орталық жұмысының басты мақсаты – балалар мен жас жеткіншектерді қоршаған табиғатқа ұқыпты қарауға тәрбиелеу, экологиялық мәдениет дағдыларын қалыптастыру. Орталықта туризм, өлкетану, экологиялық бағыттар бойынша 11 түрлі үйірме сабақтары жүргізіледі. Оған 490 оқушы қамтылған. Соның бірі «Жас экологтар» үйірмесі. Құрамында 47 бала бар үйірменің жетекшісі А.Оразова.
Біздің жобамыз балалар мен жасөспірімдерді табиғатты қорғау ісіне тарту жолын қарастырады. Жоба мақсаты – табиғат экожүйелерін сақтауға бағытталған қоғамдық маңызы бар істерге балалар мен жасөспірімдерді тарту, халыққа экологиялық ағарту жұмыстарын жүргізу. Жүргізілген жұмыстар нәтижесінде қатысушылар мен үйірме жетекшілері арасында экологиялық басылымдарға деген сұраныс артады, ол өз кезегінде экологиялық мәдениетті қалыптастырады. Үйірме барысында экологиялық ойындар мен викториналар, флэш-моб және басқа да шаралар ұйымдастырады. Аталған шаралардың барлығы балалар мен жасөспірімдердің назарын аумақтарды көгалдандыру және абаттандыру мәселелеріне, тұрғылықты жері бойынша экологиялық қауіпсіздікті сақтауға аударады, қосымша білім беру үдерісіне ғылыми-зерттеу және практикалық жұмыстарды енгізу арқылы оқушылардың танымдық белсенділіктері артады.
– Аты айтып тұрғандай, «Табиғатпен біргеміз!» акциясы қоршаған ортаны аялап ұстауға үйрететін шара болар?
– Оныңыз рас, «Табиғатпен біргеміз» экологиялық соқпағы экскурсанттарды орталық аумағындағы табиғи, тарихи-мәдени нысандармен таныстырады, оқушыларға табиғи құбылыстар мен нысандар туралы білім беруге, экологиялық тәрбие мен табиғатты қорғау үшін алғышарттар жасауға мүмкіндік береді.
«Табиғатпен біргеміз!» экологиялық соқпағының оқу маршруты орталық аумағында өтеді. Маршруттың біраз бөлігінде антропогендік әрекеттің теріс көрінісі байқалады. Осының өзі табиғатқа ұқыпты қарау керектігін мысалдар келтіре отырып, оқушылармен экологиялық сабақ жүргізуге көмектеседі. Әр түрлі флора мен аз да болса кездесетін фауна әлемі мектеп бағдарламасындағы ботаника, зоология, жалпы биология және экологиядан тақырыптық экскурсиялар жүргізуге және көрнекі материал жинауға жәрдемдеседі.
Соқпақтың жалпы ұзындығы 800 метрді құрайды. Соқпақ арқылы ұйымдастырылатын экскурсияның жалпы ұзақтығы 25-30 минут. Мұндай экскурсиялар оқушылардың экологиялық жобалармен жұмыс жүргізуіне тиімді.
– Орталық аумағынан тыс жерлерге жорықтар ұйымдастырылады ма?
– Мұндай жорықтар бізде жиі болады. Негізінен оқушылармен жасалатын мұндай танымдық шаралар негізінен демалыс уақытына жүзеге асырылады. Жаз мезгілінде орталық жанынан «Алтын адам» туристік-экологиялық лагері ұйымдастырылады. Бағдарламаға сай экологиялық турнирлер, экологиялық-биологиялық мазмұндағы зияткерлік ойындар өткізіледі. Есік көлі, Түрген шатқалына экскурсия ұйымдастыру барысында Іле-Алатау мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің келісімімен экологиялық жұмыстар жүргізіледі. Сонымен қатар, флораны, фаунаны, өлкенің табиғи ерекшеліктерін, су айдындарының экологиялық жағдайын, олардың жағалауларын, жағалау өсімдіктерін зерттеу бойынша Казачка шатқалына экологиялық жорық ұйымдастырылады.
– Өзіңіз атап өткен жерлердің барлығы мемлекеттің қорғауындағы «Іле-Алатау» мемлекеттік ұлттық табиғи паркіне кіреді. Ал онда кіру ақылы. Оқушыларды жорыққа шығару үшін меморандум жасалған болар.
– Өкінішке қарай, осы күнге дейін ұлттық паркпен келісімге қол жеткізе алмай келеміз. Біздің негізгі бағытымыз – туризм мен экология болғандықтан, балалар мен жасөспрімдерді табиғатқа апарып, көрсетуіміз керек. Ал қорғалған аймаққа экологиялық бекеттен кіру үшін төленетін ақы бізде қарастырылмаған, ата-аналар қалтасынан шығарады. Орталығымызда «Жартасқа өрмелеу» бағыты бар. Ал оқушылармен практикалық сабақ өткізу үшін Түрген шатқалы мен Есік көліне баруымыз керек. Әр сабақ сайын жартасқа ақылы түрде өту ата-аналардың наразылығын тудырады. Мен бұл мәселені облыста да, жыл сайын өтетін білім беру қызметкерлерінің республикалық тамыз кеңесінде де көтердім. Алайда, нәтиже болмай тұр. Осы проблема оң шешімін тапса, оқушылар қоршаған ортаны тануда, туған өлкесін зерттеуде үлкен жетістіктерге жетер еді.
– Бұл туралы мектеп қабырғасында үйретеді емес пе? Өлкетану, экология тақырыбында қосымша сабақтар өткізіледі ғой.
– Елбасы Н.Назарбаевтың «Туған жер» бағдарламасында еліміздің әрбір азаматы өз туған жерінің тауы мен тасын, киелі жерлерін біліп, оны қастерлеу керектігін айтқан еді. Соңғы жылдары өлкетану бағытындағы жұмыстар Үкімет тарапынан, Білім және ғылым министрлігі тарапынан үлкен қолдау тауып, мектептерде үйірмелер жұмыс жасауда. Ауданымыздың табиғаты әсем, жан-жануарлар мен өсімдіктерге бай болғандықтан, оқу орындарындағы өлкетану мен туризмге арналған қосымша сабақтардың саны артса деген ұсыныс бар.
– Мектеп оқушыларымен тазалық акцияларын ұйымдастырасыздар ма?
– Әрине, қоршаған ортаны зерттеп, танып-біліп қана қоймай, жасаған жорықтарымыз барысында жүріп өткен жолымызды қоқыстан тазартып, балаларға табиғатты аялау керектігін бірінші кезекте айтып отырамыз. Оның сыртында, жоғарыда атағанымдай «Табиғатты қоқыстан тазартамыз!», «Таза жағалау» сынды тазалық жұмыстарын жүргіземіз.
Былтыр осы мақсатта Есік қаласы әкімдігімен екі жақты меморандум жасалып, орталықтағы Ұлы Отан соғысында қаза болған жауынгерлер мен ардагерлерге арналған саябақ маңы мен Есік өзенінің жағалауында «Таза жағалау» акциясын өткіздік. 100-ге жуық оқушы қатысқан шарада алдымен техникалық қауіпсіздік ережелерін таныстырдық. Балалар топқа бөлініп, жетекшілері тағайындалды. Әр топ өздеріне берілген аймақты күл-қоқыстан тазартты. Алдағы уақытта да осындай игі шаралар жалғасын таппақ.
– Уақыт бөліп, сұхбат бергеніңізге рахмет.
Әңгімелескен Сардарбек НҰРАДИН.
Комиссия назарында
Мемлекеттік бағдарламалардың негізі мақсаты – халықтың әл-ауқатын жақсартып, инфрақұрылымды дамыту. Осы орайда ел игілігіне жұмыс жасап жатқан бағдарламалардың бірі ретінде «Жұмыспен қамту жол картасы – 2020» жобасын атауға болады.
Бағдарлама аясында елдің түпкір-түпкірінде әлеуметтік нысандар бой көтеріп, жолдар төселіп жатыр. Халық ауызсумен қамтылып, өзге де инфрақұрылым қалыпқа келтірілуде. Мұндай жобалар, әрине, біздің ауданымызда да баршылық. Бағдарлама барысында қолға алынған нысандардағы құрылыс қарқынын көзімен көру үшін өткен аптада Алматы облыстық қоғамдық кеңестің төрағасы Әлихан Тойбаевтың өзі келді. Аудан әкімі Б.Ысқақ, орынбасарлары – А.Бидаев, Б.Бименов, «Nur Otan» партиясы аудандық филиалы төрағасының орынбасары Қ.Байғоджаев, аудандық қоғамдық кеңестің төрағасы Б.Жексембиев кірген комиссия құрамы құрылыстың мән-жайымен танысты.
Ауданымызда «Жұмыспен қамту жол картасы – 2020» бағдарламасымен биылдың өзінде салынатын және қайта жөндеу жұмыстары жүргізілетін нысандар саны – 106. Ал бұл дегеніміз, 106 нысанда жаңа жұмыс орындары ашылатынын білдіреді. Алдын ала болжам бойынша 3150-ден астам адам жұмыспен қамтылмақ. Құрылыс жұмыстарынан кейін 250 адам тұрақты жұмысқа орналасады. Екі қолға бір күрек таппай жүрген жандарға үлкен мүмкіндік. Жоғарыда айтқан 106 әлеуметтік жобаға бюджеттен бөлінген қаражат – 11 513 359.
Ал аталған нысандардың 46-сы білім саласына тиесілі. Оның 42-сі – мектептердегі дәретханалардың ағымдағы жөндеу жұмыстары. Сондай-ақ биылға жоспарланған ең үлкен жоба да білім саласында екен. Ол – «Денешынықтыру-сауықтыру» кешенінің маңынан салынып жатқан жаңа мектеп. Ә.Тойбаев бастаған комиссия құрамы алдымен осы нысанда болып, жұмыс барысымен танысты. Еліміздегі белді құрылыс компаниясы ВІ Urban Construction қолға алған нысанның құрылысына бөлінген қаражат – 4 млрд 500 мың теңге. 1500 орындық мектеп ауданымыздағы үлкен білім ошақтарының бірі болмақ. Жоспар бойынша нысан осы жылдың аяғына дейін қолданысқа берілуі тиіс.
Комиссия тексерген тағы бір нысан да білім саласына қарасты жоба. Ол – Қызылжар ауылындағы О.Жандосов атындағы орта мектеп. Іргетасы 1969 жылы қаланған білім ордасының шатырына күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Бөлінген қаражат – 61 409 мың теңге. Ал құрылыс жұмыстарын жүргізетін – «АС-САПА-Құрылыс» ЖШС.
Жалпы, биылғы жоспар бойынша мәдениет саласына тиесілі 2 нысанды күрделі жөндеуден өткізу көзделген. Оның бірі – Көлді ауылының мәдениет үйі болса, екіншісі – Есіктегі Т.Молдағалиев атындағы мәдениет үйі. Комиссия құрамы ат басын бұрған тағы бір нысан – Есік қаласындағы мәдениет үйі. Биыл мұнда «ПСК Градцентр» ЖШС күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізеді. Бөлінген қаражат – 549 680 мың теңге.
Мемлекеттік бағдарламамен салынып жатқан нысандардың барлығы да ел игілігі үшін жұмыс істеуі қажет. Ал оларға бөлінген қаржы ұстағанның қолында, тістегеннің ауызында кетпеуі керек. Қолға алынған жобалардың халыққа ойдағыдай жетуі үшін олардың құрылысын қадағалап, комиссияның жұмыс барысын назарда ұстауы да сондықтан.
Құралай МҰРАТҚЫЗЫ
Соңғы жаңалықтар
В Казахстане проживает 5 человек по…
Қазақстанда Атом есімді 5 адам тұрады
АЭС құрылысы: жаһандық прогресстің…
АЭС-ті тек бір мемлекет сала алмайды…
Жетісулықтар АЭС-тің ел дамуындағы…
АЭС тұрақты дамуға жол ашады
АЭС экономиканы дамытуға септігін…
Строительство АЭС: диалог между…
АЭС экономика инфрақұрылымын…
