- +77277540900
- +77002724204
- enkaz.kz@gmail.com
- 040400, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қаласы, Алматы көшесі, № 112.
Вода есть. Нужно лишь довести ее до потребителей
Вечно актуальная тема, кроме ремонта дорог, – питьевое водоснабжение. Особенно летом. Сколько бы реконструкций водопроводных сетей не делали, сколько бы миллионов в землю не зарывали, у кого-нибудь в кранах обязательно «не течет». Наверное, это хроническое «коммунальное заболевание», которое не лечится, только меняет формы. Если десять лет тому назад в Есике как правило «виноваты» были старые, то и дело протекающие трубы и водоводы с низкой пропускной способностью, то теперь, водный дефицит создает жилой сектор с земельными участками. При полном отсутствии арыков, застроенных или зарытых, приусадебные участки есикчанам теперь приходится поливать из шлангов водопроводной водой. В свое время городские власти упустили этот вопрос, считая его второстепенным. И средств не было, и других коммунальных болячек, связанных с уборкой мусора, содержанием свалок, организацией и работой городского комхоза, хватало. Как результат – летом Есик и пригороды от водного голодания спасает лишь то, что вода на водозабор подается из открытых источников, идет по трубам самотеком и обходится сравнительно дешево. Но «древняя» фильтровальная станция явно не в состоянии обеспечить потребности Есика в питьевом водоснабжении по санитарно-гигиеническим стандартам, и выход только в строительстве новой, а также в постоянной и более масштабной модернизации всей водопроводной сети населенных пунктов, которые обслуживает Есикский групповой водопровод ГКП «Есік су».
Станет ли в обозримом будущем проблема питьевого водоснабжения такой же «малозаметной», как подача электричества, которое теперь если и отключают, то лишь в редких аварийных ситуациях? Мы попросили на этот вопрос ответить руководителя группового водопровода ГКП «Есік су» Ернара АРЫСТАНБЕКОВА. Инженер с большим опытом работы на руководящих должностях в системе водоснабжения южного мегаполиса, он около года возглавляет данное предприятие.
– Ернар Маликович, какие подразделения входят в Есикский групповой водопровод?
– По району открыты 32 продразде-ления, включая Шелекский регион, в том числе ГКП «Шелек су». Всего у нас работают 128 человек. Отмечу, что ГКП «Есік су», как социально значимая структура является государственным казенным предприятием. Прибыли оно не приносит, так как поступления платы за воду съедают текущие расходы на зарплату, аморитзацию, электроэнергию. Кроме того, у абонентов имеются задолженности перед ГКП «Есік су» в размере 15 млн тенге.
– Почему на воду, что идет самотеком, расценки в разных населенных пунктах разные?
– Это «больной» вопрос… К примеру, у водоснабжения в с.Тургень нет единого хозяина. Воду, идущую с водозабора, приходится покупать у Нуринского группового водопровода и фактически перепродавать абонентам, что существенно влияет на расценки. Кроме того, больше половины половина водопроводных сетей (24 км) принадлежит местному ТОО «Бастау», мы обслуживаем только 21 км сетей.
– Главный объект у вас г.Есик. Почему, несмотря на проведенную десять лет тому назад реконструкцию водопроводных сетей в летнее время воды по-прежнему всем не хватает?
– Да, такая проблема есть. Во-первых, нужна реконструкция еще половины городских сетей. Во-вторых, из-за слабой пропускной способности старой фильтровальной станции мы вынуждены даже в летнее время ограничивать забор воды, подключать воду из озера Есик только зимой. С мая по октябрь вода на водозабор, а затем на фильтровальную станцию, идет только из ущелья Тойсай. И этот ограниченный объем питьевой воды есикчане из-за отсутствия арыков летом используют для полива приусадебных участков. Так что дефицит воды возникает больше по вине самих потребителей, поливающих питьевой водой сады и огороды. Мы обращаемся к нашим абонентам с просьбой проявлять сознательность, ограничивать время полива с 11 вечера до 6 утра, чтобы не страдали их же соседи.
– Положительно или отрицательно на объем поставки воды влияет каскад мини-ГЭС в Есикском ущелье?
– Только положительно. Ведь по проекту, вода, поступающая на гидроэлек-тростанции из озера Есик, пройдя механическую очистку на их водозаборах, в итоге поступает по трубам на водозабор ГКП «Еcік cу». Повторяю, вся проблема только в пропускной способности старой фильтровальной станции. Когда будет построена новая фильтровальная станция, весной и летом групповой водопровод сможет летом добавочно использовать воду, идущую с водозаборов ГЭС-1 и ГЭС-2 из озера Есик. Тогда дефицита воды в Есике не будет. Заказчиком строительства фильтровальной станции является районный отдел ЖКХ, строительство планируется завершить в 2022 году.
– От кого в текущем году поступали жалобы на нехватку воды?
– Жалобы поступают от жителей микрорайона «Байтерек». Там надо улучшить распределение воды, заменить место врезки от магистральной трубы в районе бывшего ПМК-704. Но на все нужны средства, которых не хватает. Мы подали заявку на выделение средств районному отделу ЖКХ . Кроме того, предприятию необходимо обновить технику, приобрести каналопромоечную машину, автокран, аварийку. Тогда сможем улучшить обслуживание.
– В летнее время из года в год зачастую воды нет в селах Болекского округа, несмотря на то, что он подключен к Есикскому водопроводу.
– В с. Болек, и в с.Аймен вода поступает из одной магистральной трубы, на оба села ее недостаточно, нередко идет «война» за задвижку. Для нормального водоснабжения Болекского округа, дачных массивов надо дополнительно провести реконструкцию магистрального водопровода. Водоснабжение в с.Болек удалось улучшить, мы пустили воду по внутрипоселковым сетям, построенным ТОО «Сапа құрылыс» протяженностью 3 км, которые бездействовали.
– Имеете ли вы право выполнять частные заказы? Ведь раньше предприятие отвечало только за магистральные сети, а частники, собственностью которых считается труба, идущая от колодца, вынуждены были решать проблемы с порывами и заменой трубы сами, искать технику, специалистов…
– Сейчас ГКП «Есік су» берет во внимание такие заявления. Если вызов поступил, ремонтная бригада приедет. Но иногда не получается оперативно по техническим причинам выехать на место аварии. Просим отнестись к нашим возможностям с пониманием.
– Старожилы Есика помнят «холодное лето 2003-го», когда на Есик сошел селевой паводок. Тогда был полностью разрушен водовод, идущий в город от водозабора по Есикскому ущелью. Несколько дней город оставался без питьевого водоснабжения. Аварийные артезианские скважины невозможно было подключить к водопроводу, так как насосы оказались в нерабочем состоянии. Приняты ли меры, чтобы та катастрофическая ситуация не повторилась?
– В данное время рабочее состояние артезианских скважин восстанавливается. В случае необходимости они будут обеспечивать аварийное водоснабжение Есика.
– Будет ли создана такая единая структура, как Енбенкшиказахский районный групповой водопровод?
– Такое проект разработан ТОО «Сапа құрылыс». Но его реализация в первую очередь зависит от бюджетного финансирования.
Записал
И.ТУРАНИН
Жалғыз ағаш. Әңгіме
Ауылдың айналасына көрік беріп жайқалып тұрған ағаштарды осы жердің тұрғылықты адамдары аз уақыттың ішінде түгел отап бітірген. Ағаштардың осыншама азайып құрып кетуі Тұрсын деген тынымсыз шалдың кесірінен болды.
Бірде ол ауыл адамдарын ертіп, ағаштарды кесіп әдемілеп күзейміз деп әкімшілікке барған. Ондағылар сол кезде-ақ «олай еткендеріңіз бола қоймас» деп рұқсаттарын бермеген. Бұлар өлердегі сөздерін айтып жүріп, ақыр соңында көндірген-ді. Содан кейін-ақ ауыл тұрғын-дары «рұқсат қағазымыз бар» деп, кез келген өсіп тұрған ағашты кесе беретін болды. Келе-келе түп-тамырымен бір-ақ кесіп алатынды шығарды. Маңайы бес-алты жылдың ішінде ауылдың айналасы құйрық-жалын күзеген тайдай шұнтиып шыға келді.
Бұл күндері ауыл маңында құстар ұшып-қонып ұя салатын, боран-желде ық болатын бірде-бір ағаш қалмаған. Ауылдың төменгі жағында жалғыз бір үлкен ағаш қана қалған. Бірақ ол ағаштың қасына ешкімнің батылы жетіп бара алмайтын. Бұтағын отынға пайдаланып, төңірегін ластаған тұрғындардың талайы осы ағашты отаймын деп келіп, белгісіз жағдайда о дүниелік болған.
Ауылда осындай болып жатқан жаңалықтардан Райхан кемпірдің жалғыз баласы Есен ғана хабарсыз еді. Бүгін ерте тұрған ол қолына ара-балтасын алып, отын әкелуге аттанды. Көзіне жалғыз ағаштан басқа ештеңе көрінер емес. Ағашты асығыс балталай бастағаны сол еді, арқасына бір нәрсе сарт ете қалды. Жалт бұрылып жан-жағына қарады. Ешкім жоқ. Жұмысын қайта жалғастыра бергенде, арқасына екінші мәрте тиген қатты соққыдан ұзынынан сұлап түсті. Қолындағы балтасы өзіне тиіп, үсті-басын тіліп, қан-жоса қылды.
Кенет жоғарыдан шыққан әлдебір дауыс.
– Сені мұнда кім жіберді? – деді.
– Анам, – деп дірілдеді Есен есін жыя алмай.
– Әкең қайда?
– Бір жыл бұрын қайтыс болған.
– Көрдің бе, балам, сендерді қарғыс атқан. Жыл сайын көптеген ағаштар кесіліп, оталып жатыр. Қанша ағаш кесілсе, сонша ағаш-тың көз жасы бар. Ағаштарды осылай жыл сайын көптеп кесе беретін болсаңдар, көп ұзамай бүкіл ауыл қырылады. Менің осы айтқан-дарымды ауылдағы жан біткеннің бәріне бұлжытпай жеткіз. Ұқтың ба, балам?
– Иә, ұқтым ата. – Есен көзіне көрінбеген дауыс иесін қалай «ата» деп атағанын өзі де білмей бұғып отырған күйі әзер тілге келді.
– Онда бұл арадан тез табаныңды жалтырат! Әйтпесе, мерт боласың! Мерт боласың! Мерт боласың!
Жаңғырып шыққан дауыстан Есен қолындағы ара-балтасын тастай салып, ауылға қарай тұра қашты. Келе салып ауылдағыларға болған жайды жіпке тізіп айтып еді, ел дүрлігіп жағаларын ұстады.
Осы оқиғадан кейін ауылдан ұзап ешкім алысқа шықпады. Елдің бәрі оған құдайдай сенгенімен, күнде арақ ішіп мас болып жүретін Серікжан арақкеш қана нана қоймады. Иланбағаны былай тұрсын, бүкіл ауылды мазақ қылып күлді.
– Ха-ха-ха... Жалғыз ағашқа тіл бітті екен деп, қатып өліңдер. Ал менің қақаған қыста қатып өлер жайым жоқ, – деп, есік алдындағы соңғы ағаштарын кесіп жатқан көрші Нұрбол мен Асқардың қолындағы ара-балтасын тартып алып, ол аздай есек арбасын жегіп, солай қарай жүріп кетті.
Жиырма жыл түрмеде отырып қайтқан қандықолды ешкім тоқтата алмады. Ол кетісімен-ақ жойқын боран басталды. Жалғыз ағашқа лезде жетіп барған ол ерніндегі насыбайын шырт түкіріп, ағашты шаба бастады.
Желдің қатты соққанынан ба, әлде пенденің еліре екіленген сиқынан сескенді ме, жалғыз ағаш жерге гүрс етіп құлап, айналаны тіптен күңірентіп жіберді.
Ауыл адамдары жиналып барғанда, ағаш астынан ыңырси естілген дауыс сап тыйылды. Оның жаны шыққанын күтіп тұрғандай, боран да басылды...
Жеңісбек КӨКЕНОВ.
COVID-19: Аудандағы ахуал
Бір аптада (24.08 – 30.08.2021 аралығында) Еңбекшіқазақ ауданында ПТР сынама арқылы 204 адамнан коронавирус анықталды. Олар:
Есік – 33
Бижанов – 11
Шелек – 10
Масақ – 9
Қызылжар – 8
Ащысай – 7
Бәйтерек – 7
Ават – 7
Қайназар – 7
Саймасай – 6
Қайрат – 6
Көктөбе – 6
Қорам – 6
Байсейіт – 5
Космос – 5
Түрген 5
Бәйдібек би – 5
Төле би – 5
Сазы – 5
Малыбай – 4
Жаңашар – 4
Қайрат – 4
Ақбастау – 4
Қызылшарық – 4
Тескенсу – 3
Нұра – 3
Қойшыбек – 3
Ащыбұлақ – 2
Өрікті – 2
Әймен – 2
Ақши – 2
Баяндай – 2
Қазақстан – 2
Достық – 1
Бірлік – 1
Бөлек – 1
Рахат – 1
Балтабай – 1
Амангелді – 1
Ташкенсаз – 1
Ақтоғай – 1
Қаратұрық – 1
Тауқаратұрық – 1.
Тіркелген науқастардың әлеуметтік-кәсіби мәртебесі төмендегідей:
64 науқас – жұмыссыз
54 науқас – зейнеткер
22 науқас – жеке кәсіпорындарда жұмыс істейді
35 науқас – ұйымдаспаған бала
23 науқас – мектеп оқушысы
2 науқас – мұғалім
2 науқас – балабақша қызметкері
2 науқас – медицина қызметкері.
Мәлімет Еңбекшіқазақ аудандық санитарлық-эпидемиологиялық бақылау басқармасынан алынды.
Ұлттық кодымыздың қазақшасы қалай?
2017 жыл еліміз үшін өз болмысымызға қайта оралуға бағыт-бағдар сілтеп, сара жол салып берген сауғасы мол салиқалы жыл ретінде әрбір қазақстандықтың есінде қалар сүбелі жыл болды. Өйткені бұл жылы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» мақаласын жариялады. Содан бері еліміз ішкі және сыртқы саяси, экономикалық мәселелерде ауқымды жетістіктерге қол жеткізді. Бұл жетістіктердің атын атап, түсін түстемесек те баршамызға белгілі.
Қазақстан өз тізгінін өз қолына алғаннан бері сан ғасырлық тарихы бар ұлтымыздың болмысына қайта оралу мәселесін оншалықты ескеріп кете алмады. Оған кедергілер де көп болды. Сыртқы күш, ішімізде әлі күнге ғасырлық бодандықтың бұғауынан идеологияда бұрылыс болмады. 1991 жылы аяғын апыл-тапыл басқан, санасы уланбаған бір буын бүгінде өсіп, өркендеп, елдің әртүрлі мәселелеріне дендеп араласа бастады. Сондықтан да Қазақстанның бүгіні кештеу болса да «Рухани жаңғыру» сынды жаңа бастаманы керек етті. Қоғамның сұранысын түсіне білген Елбасы халықтың көңіліндегі түйткілді тамыршыдай дөп басты. Мақалада: «Ұлттық салт-дәстүрлеріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз, жоралғыларымыз, бір сөзбен айтқанда, ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуы тиіс» деп бір ұлтты өзге ұлттан парықтандырып тұратын тіл мәселесін де тілге тиек етті.
Елбасының бұл бағдарламасы тек үкімет қызметкерлерінің мойнындағы мәселе деп қарауға болмайды. Мұны бойында қазақтың қаны бар әрбір қазақ азаматы кейінгі ұрпақ үшін арқалаған ауыр жүгім деп білуі тиіс. Осы орайда ерекше ескерілетін бір жайт – ауызымыздан шыққан әрбір сөзден ұлттық рух білініп тұруы шарт. «Рухани жаңғыру» мақаласы жарияланғаннан бастап Қазақстандағы ақпарат көздерінің барлығы қиқуға қиқу қосып, әлдерінің жетісінше ұлттық түлеуге тілекші бола білді. Телеарналар еліміздегі сөзі өтімді адамдарды түрлі бағдарламаларға шақырып, «Қайткенде ұлттық тұрғыдан жаңғырамыз, оның кілтін қалай табамыз?» деп маңдай терлерін ағыза отырып талқыға салды. Пікір талқысына келген адамдардың бәрі де – сауатты кісілер. Олардың көтерген мәселелері толығымен болмаса да жартылай жөнге келсе, біз нағыз жаңғыруға дайын екеніміз айдан анық. Бірақ сол бағдарламалардағы кісілердің ауызынан шығатын «Код» сөзі естір құлаққа анайы тиеді. Біз ұлттық жаңғыруды дәл осы код сөзін қазақшалаудан бастауымыз керек. Қазақ тіліндегі бірі қатаң, бірі ұяң болса да, бір-бірінің сыңары болып келетін «Т» әрпі мен «Д» әрпі бар. Кейде «код» сөзі құлаққа «кот» болып естіліп кетеді. Қазақ қоғамдық ортада барынша сөз сөйлеуге сауысқандай сақ қараған, қауым жиналған жерде жаман сөз емес, сол жаман сөзге үндесіңкіреп кететін сөзді де тісінен шығармаған. Сондықтан да біз код сөзінің қазақша баламасын табуымыз керек. Эфирлерден естілетін код сөзінің «көзін құртуымыз» керек.ХХ ғасырдағы қазақтың сөз зергері Ғабит Мүсірепов «Авгейдің ат қорасынан бастайық» деген мақаласында: «Термин комитетіне де айтатын өтінішім бар. Бізде толып жатқан сөздердің орыс тіліндегі түсінігі бар да, қазақ тілінде аталуы жоқ. Мысалы: тактичность, вежливость, учтивость, деликатность, обходительность, укоризна, укор, упрек, гордость, благородство, достоинство деген сөздерге атаулар табу өте қажет» – деп өтіне отырып жазған. Жазушының өтінішін біз де код сөзіне келгенде еске алуға тиістіміз. Тарихтан бері қазақ топтық ортада өзгеден ұтылса да сөзден ұтылмаған. Тіпті өзі күнделікті тұрмыста қолданатын заттардың да атын ұқсата отырып дәл тауып қоя білген. Құстың он екі жасына дейін он екі түрлі атаумен, малдың жасы түгілі денесіндегі иненің жасуындай белгілеріне қарап, түрліше атаған. Табиғаттың әр мезгіліне дейін қадағалап, өзге ұлттың ауызындағы сілекейге шөл қандырмай, өзіне атау таба білген. Аспан денелерінің де атаулары естір құлаққа жағып, жан сүйіндіреді. Егер бүгінгі қазақ сол қазақтарша жаңғырамыз десе, код сөзінің қазақша атауын тауып, эфирге келетін әрбір жанға сол баламаны ескерте отырып, рухани жаңғыруды жүзеге асырулары тиіс.
Екінші бір мәселе, қазақта «Алла асыраған тоқты аш қалмайды» деген әдемі мақал бар. Осы сөз кейде қазақтың өз тағдырымен тіке тамырлас сияқты болып сезіледі. Бір кездері аяғы жеткен жерді аяғымен, аяғы жетпеген жерді атағымен тітіреткен көшпелілердің ұрпағы қазақ ХІХ-ХХ ғасырда орыстың шеңберіне сыйып, бодандалды. Тілі, діні, ділі жағынан күзелді. Бұны ешкімде тарих бетінен сызып тастай алмайды. Бірақ ХХ ғасырдың соңы бізге өз еркіндігімізді қайта ұстатты. Сол үшін де құдайға күніне тәубе деуге міндеттіміз. Көк төсіне құлашын жая көтерілген көк Тудың жолында өліп кетуге әрбір қазақ дайын. Ширек ғасыр тәуелсіздік деп тойладық. Сондықтан да мен жоғарыдағы мәтелді қазақтың тағдырымен байланысты деп айтып отырмын. Бізді рухани жаңғыртып отырған да осы – тәуелсіздігіміз. Бір жағынан алып қарасаң, рухани жаңғыру деген сөз жаңа ұрпақты тәрбиелеу дегенді білдіреді. Сол үшін біз енді екі сөздің бірінде айтылатын тәуелсіздік деген сөзді айтпауымыз керек. Керісінше Қазақстан мемлекеті, Қазақстан Республикасы деп айтуымыз тиіс. Бір кездері тәуелді болғанымызды қайта-қайта жас буынның есіне сала беру қажетсіз. Олардың санасы да, құлағы да, ойлау жүйесі де шыт жаңа қалпында ержетулері тиіс. Олар бодан болғанымызды білмей өсуі керек. Сонда біз нағыз рухы жаңғырған ел боламыз. Елінің біреуге тәуелді болғанын біліп өскен ұрпақ, ертеңгі күні де сол тәуелділікке оңай мойынсұнады. Ендігі жерде тәуелсіз Қазақстан, тәуелсіздікке тағзым деген сөздерді әр қазақ айтпауға құқылы.
Көрші ел Қытайдың жаңа ұрпақты тәрбиелеудегі мына бір жағдайы бізді де күтіп тұрғандай. Осыдан он-он бес жыл бұрын қытайдың телеарналары Жапон мен Қытай арасындағы соғысты бейнелейтін киноларында, нағыз шындықты артқы көрініс ете отырып түсірілген киноларды эфирден көрсететін. ХХ ғасырдың алғашқы жартысында Жапония Қытайды бір мезет шеңгелінде ұстады. Хилұңжияң өлкесі дерлігімен Жапонияның еркіне бағынды. Бүгінде қытай төбесіне тік көтеретін ұлы жазушысы Лу Шүн әуелде дәрігер болған. Жапон-Қытай соғысы кезінде қытайлардың мешеулігін көріп, ұлтымның тәнін емес, жанын емдеуім керек екен деп әдебиет майданына келген. Лу Шүн шерленсе шерленетіндей жағдайы бар еді. Осы соғысты көрініс еткен киноларда қытайлар осал, оңай жеңіліп қалатын. Тіпті қолдарында озық қару да жоқ еді. Жеке басының қамы үшін ұлтын, тіпті мемлекетін де сатып кете беретіндей аярлыққа толы болатын. Қыз-келіншектері мейілінше аяқасты етілген. Тарих қалай болса, кинода дәл солай болатын. Соңғы жылдары ұрпағын жаңа санамен тәрбиелеуді көздеген қытай телеарналарын сол кинолардан тазалап, оның орнына Жапон-Қытай соғысының басқа көрінісін көрсете бастады. Ендігі жерде Қытай ырықты орынға шықты. Жапондар аңқау, қорқақ, тоғышар ретінде, ал қытайлар баһадүр болып шыға келді. Тіпті еркектерін қойып, әйелдеріне дейін жапондардың бас сүйегіне сусын құйып ішетін батыр ретінде көзге көрінді. Әрбір қытай азаматы жапонды жеңе біледі. Ұлтты тәрбиелеу үшін түсірілген киноларды көрген бір бауырым еріксіз күлкіңді келтіретін және күле отырып ойға қалдыратын сөз айтып еді. Бірде Жапон мен Қытай соғысын көріп отырып: «Осы жапондар не деген ақымақ деп ойлаймын», – дейді. Осыдан-ақ Қытай елі жаңа буынды қалай тәрбиелеп ержеткізгенін бағамдай беріңіз. Жаңа киноларын көріп өскен әрбір қытай азаматы ендігі жерде жапондардың табанында қалай езілгендерін ешқашан да мойындамайды. Қайта жапондардың өздеріне кеуде керіп, біз мынадай болатынбыз деп айта алады. Адам идеологиясын бұруға ерекше тәжірибелі Қытай Жапонмен болған соғысын жаңалап қана қойған жоқ, тарихи киноларын да қайталай өңдеп шықты. Өкіметтің езгісінен бас көтерген қарапайым бұқараның тағдырын көрініс еткен, батырлықтың шырқау шыңы ретінде көрінетін «Су бойында» деген тарихи фильміне кеткен қаржыны елемей отырып қайта түсірді. Бүгіндері сол «Су бойынданың» ескі түсірілімін армандайтын адамдары көп. Бірақ керісінше жас буын ол ескісін білмей өседі. Телеарнаны жаңалаудың пайдасын көріп отыр деген сөз. Ал қазанның 1-күні Қытайдың мемлекеттік мерекесі жоғары дәрежеде аталып өтіледі. Басында еліміздің азат болған күні деп түсіндіретін. Азат болдық деп Жапонның Қытайдан түгелімен шығып кетуіне байланысты айтқаны. Соңғы кездері «азат болдық» деген сөзді айтатын адам жоқ. Керісінше мемлекетіміздің мерекесі деп тойлайды. Бізде 16 желтоқсанды Тәуелсіздік күніміз деп емес, мемлекеттік мерекеміз деп тойлауымыз керек. Тәуелсіз деген сөзді енді айтуымыздың түк керегі жоқ.
Кеңес одағының құрамынан шыққан тек қана Қазақстан емес. Бүгінгі күні өз алдына тірлік кешіп жатқан бірнеше мемлекет бар. Неге біз Тәуелсіз Өзбекстан, Тәуелсіз Қырғызстан, Тәуелсіз Тәжікстен, Тәуелсіз Белоруссия дегенді ести бермейміз. Осы жерде «Егер біз тәуелсіз деген сөзді ұрпақтар есіне салып тұрмасақ, тәуелсіздіктің қадірін кейінгі ұрпақ білмейді» деген қоғамдық пікір де тууы мүмкін. Меніңше, бұл жағдайға алаңдаудың қажеті жоқ. Тәуелдіктің не екенін білмеген ұрпақ тәуелділікті біліп өскен ұрпақтан саналы келеді. Асыранды қаз алысқа ұшпайды, қазақтың құсбегілері құстың төресі – бүркітті балапанынан асырамаса, қанаты қатайып алғанда қолға көнбейді деп жатады. Қазақтың осы тәжірибесін жадымызда ұстай отырып, нағыз қыранша көк жүзінде самғайтын рухы жаңғырған ұрпақ жетілдіруіміз шарт. Сонда ғана Ту бетіндегі қыран еркін самғай алады. Елбасы айтқан рухани жаңғырудың да алғы шарты осы.
Қуанәлі АЛМАСБЕКҰЛЫ,
Шелек тарихи-өлкетану музейінің қор сақтаушысы.
Жастарды біріктіретін жоба
«...Бұл жай ғана экологиялық шара емес, терең өмірлік мәні мен маңызы бар дүние. «Жасыл ел» дегеніміз – Мәңгілік ел. Біз елімізді жапырағы қурамайтын, тамыры суалмайтын, көрген жан тамсанбай тұра алмайтын мәңгілік жасыл елге айналдыруымыз керек. Кейінгі ұрпаққа желден ық, суықтан пана, ыстықтан сая болатын мәңгілік бәйтерек тұрпатты жасыл елді табыстауымыз керек» – деген еді Елбасы Н.Назарбаев «Жасыл – Ел» бағдарламасы жайында.
Аталған бағдарлама аясында еліміз жасыл желекке айналып, елді мекендер абаттандырылуда. Жасылелдіктер елдің тек қана көгалдануы мен тазалығын сақтауға ғана емес, оған қоса біздің ортақ шаңырағымыз – Қазақстанның өркендеуіне жауапты жаңа буынын тәрбиелеп, жастарды жұмыспен қамтуға, студенттердің патриоттық рухын көтеруге үлкен үлес қосып келеді. Бұл бағдарлама еліміздің түпкір-түпкірінде қолдауға ие болып, жүйелі түрде іске асуда және оған еліміздің жастары үлкен қолдау білдіруде.
Бартоғай ауылдық округінде де жасақ мүшелері ауылдың тазалығын сақтауға, абаттандыруға мол еңбек сіңіруде. Нәтижесінде жұмыссыз жастарымыз уақытын бос өткізбей, өз ауылының санитарлық тазалығын сақтауға үлес қосып, елді мекендерді гүлдендіру жолында еңбек етуде.
Жастарға экологиялық білім беріп, оларды еңбексүйгіштікке, патриоттыққа, жинақылық пен тазалыққа тәрбиелейтін «Жасыл ел» бағдарламасының өскелең ұрпақ үшін маңызы зор болып қалмақ.
Ф.АСАНОВА,
Бартоғай ауылдық округінің
жастар ісі жөніндегі әдскер-нұсқаушысы.
Ана тілдің мәртебесі Ата Заңда айқындалған
Атақты философ Конфуцийдың «Егер де маған ел басқару мүмкіндігі туса, ең алдымен сол елдің тіл мәселесін қолға алар едім» дегені бар. Себебі тіл бірлігі болмаса, пікір бірлігі болмайды және идеология дұрыс жүргізілмейді. Идеология дұрыс жүргізілмей, ортақ түсіністік таппаған елде бірлік болмайды. Сондықтан бәрінен де бұрын адамдар арасындағы бірлікті ұстап тұрған тіл мәселесі маңызды екені баршаға аян.
1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы тәуелсіз, егемен мемлекеттің конституциялық дамуының жаңа кезеңіне жол ашқан акт болып табылады. Ал, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, қабылданған «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы тілдердің Республикада қызметінің құқықтық негіздерін, мемлекеттің оларды зерделеу мен дамытуға жағдай туғызудағы міндеттерін белгіледі. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тiл – қазақ тiлi. (Қазақстан Республикасы Конституциясының 7 бабының 1-тармағы, Қазақстан Республикасының Тіл туралы Заңының 4-бабы). Мемлекеттік тіл болып табы-латын қазақ тілі – мемлекеттің барлық аумағында қоғамдық қатынастардың барлық салаларында қолданылатын мемлекеттік басқару, заң-шығару, сот ісін жүргізу және іс жүргізу тілі. Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру – Қазақстан Республикасының әр азаматының парызы. Қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде Конституциялық жолмен баянды етілуінен келіп шығатыны, қазақ тілі Қазақстан мемлекеттілігін айқындайтын факторлардың бірі болып табылады, оның егемендігін рәміздейді және Қазақстан халқының бірлігін білдіретін Республиканың конституциялық-құқықтық мәртебесінің элементі ретінде қаралады.
Мемлекеттік тілдің жоғары саяси-құқықтық мәртебесі оның жария-құқық саласында қызмет етуінің басымдылығы Конституцияда баян етіліп, заңдарда белгіленуі мүмкіндігімен расталады: Республика Президенті мен Парламент палата төрағаларының мемлекеттік тілді міндетті түрде еркін меңгеруі; мемлекеттік рәміздерде тек қана қазақ тілінің пайдаланылуы; мемлекеттік органдардың мөрлері мен мөртаңбаларындағы атауларының, мемлекеттің егемендігің айқындайтын мемлекеттік белгілердің (шекара бағандарында, кеден атрибуттарында және т.б.) қазақ тілінде жазылуы; мемлекеттік ұйымдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құқықтық актілері мен өзге де ресми құжаттарының мәтіндерін қағазда және өзге де тасымалдауыштарда орналастырғанда, мемлекеттік ұйымдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ресми тұлғалары көпшілік алдында сөз сөйлегенде; мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ресми бланкілері мен басылымдарында; ұлттық валютада және өзге де мемлекеттік бағалы қағаз-дарда; Республика азаматының жеке басын куәландыратын құжаттарда, мемлекет атынан берілетін өзге де құжаттарда, сондай-ақ мемлекеттік ұйымдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметімен байланысты өзге де салаларда қазақ тіліне басымдылық беріледі. Мемлекет мемлекеттік тілге, оның дамуына, мемлекеттік-құқықтық реттеу саласын ғана емес, қоғамдық қатынастардың басқа да барлық салаларын қамтып, қолданылуына қамқорлық жасауға тиіс. Конституцияның 7-бабының 3-тармағын негізге ала отырып, заңнамада қазақ тілінің дамуына жағдай жасалуы керек.
Бұл қаулыдан көріп отырғанымыздай мемлекеттік тіл – қазақ тілі, ал қазақ тілімен тең қолданылатын орыс тілінің мемлекеттік тіл мәртебесі жоқ. Бірақ бұл норма іс жүзінде қолданылмайды. Мемлекеттік тілге қатысты менсінбеушілік халық ара-сында көптеп кездеседі. Мемлекеттік тілді қорлап сөйлейтін адамдар көп және олар ешқандай жазаға тартылып жатқан жоқ. «Қазақ тілі маған керек емес, қазақ тілсіз өмір сүре аламын» деген менсінбеушілік жағдайлар жиі кездеседі. Сондықтан мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру үшін, құқықтық реттеу үшін заңнамаға өзгеріс енгізу керек дейтіндер бар. Мәселен, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қыл-мыстар тарауының 64-1-бабында Мемлекеттік тілді қорлауға бағытталған қасақана іс-әрекеттер, егер осы әрекеттер көпшілік алдында немесе бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып жасалса, мың айлық есептік көрсеткіштен бес мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салынады не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына жіберіледі.
Қазіргі таңда адамдар жетістікке жету үшін кемінде үш тіл білуі керек. Ең бірінші кезекте адам толықтай өзінің ана сүтімен берілген ана тілін жеткілікті білуге міндетті. Екіншіден, өзінің тұрып жатқан елінің мемлекеттік тілін, үшіншіден, егер де тұлға адамзат дамуынан артта қалғысы келмесе халықаралық қарым-қатынас тілін білуге ұмтылуы керек.
Дайындаған Ерзат АСЫЛ
Балалар қауіпсіздігі – басты назарда
Биылғы оқу жылы оффлайн форматта басталады. Яғни, коронавирус індетінің таралуына байланысты осы уақытқа дейін үйде отырып сабақ оқыған балалар мектеп қабырғасында білім алады. Сондықтан жаңа оқу жылында балалардың көшедегі қауіпсіздігін қамтамасыз ету аса маңызды.
Осы орайда, аудан көлемінде оқушылардың кедергісіз сапалы білім алуына, жолдағы қауіпсіздігіне баса назар аударылуда. Былтырғы жылы оқу орындарының жанындағы жаяу жүргінші жолдарына оқушылардың макеттері қойылып, Есік қаласындағы саяжай маңынандағы тас жолға жерүсті өткелі салынды.
Биылғы жылы да бұл игі істер жалғасын табуда. Аудан орталығындағы мектептер маңындағы жаяу жүргіншілер жолы жаңартылып, шулы жолақтар салынды. Бұл жолақтар көлік жүргізушілеріне жаяу жүргіншілер жолына жақындағанын ескертеді.
Балалардың қауіпсіздігін қаматамасыз етуді тапсырған аудан әкімі Әлібек Жақанбаев мектептер мен балабақшалар алдындағы шулы жолақтар жұмысын білім күніне дейін аяқтау керектігін ескертті.
С.НҰРАДИН
Қасірет қайталанбасын
Қазақ даласына үлкен қасірет әкелген – Семей полигонының жабылғанына 30 жыл толды. Сынақтар тоқтаса да, зардабын адамзат осы уақытқа дейін тартып келеді. Кейбір дереккөздерге сенсек, ядролық сынақ аумағында тұрған 1,5 млн азамат полигонның қасіретін көрген. Ауаға тараған радиоактивті жауын 304 мың шаршы шақырымға жайылған. Ал, Семей экологиялық апат аймағына айналды.
Тәуелсіздікке қол жеткізген тұста елдің бірінші мақсаты – ядролық қарудан бас тарту болды. Алайда, ол шешім оңайға соққан жоқ. Кеңес одағының басшылығы АҚШ атом бомбасын пайдалану арқылы соғысқа дайындалып жатыр деген күдікпен, 1947 жылы Қорғаныс министрлігі №2 оқу полигонын құру туралы құпия қаулыға қол қойды. Оның мақсаты ядролық қаруды сынақтан өткізу еді. Қауіпті аймақ Ертіс өзенінің сол жағалауында, Семей қаласынан 130 шақырым жерге салынды. Тек 1949-1963 жылдары жалғыз Семей полигонында сынақтан өткізілген жарылыстардың күші Хиросимаға тасталған ядролық бомбадан 2500 есе жоғары болған екен.
Кеңес заманында барлық жарылыстар аса құпия ұсталды. Десе де, ашық дереккөздердің мәліметінше, Семей полигоны аймағында 40 жыл ішінде 460 ірілі-ұсақты сынақтар өткізілген. Ядролық қарудың зардабын білген сол кездегі Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей бастамасымен полигон есігіне құлып салынды. Бұл жайында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Қазақстан ширек ғасырдан бері тұтас жер беті бейбітшілікке бөлену үшін бар күш-жігерін салып келеді. Біз қуаты жөнінен әлемде төртінші орынға ие ядролық қарудан өз еркімізбен бас тартқан елміз. Әлемдік қауіпсіздікті нығайту жолында көптеген тың бастамалар көтердік. Бұл – Қазақстанның бейбіт бастамалары жер бетіндегі барша елдің мүдделеріне сай келетінін және олардың қолдайтынын көрсетті» – деген еді.
Талай жанға қасірет әкелген Семей полигонындағы соңғы сынақ 1989 жылдың қазанында болған. Бірақ, арада 30 жылдан астам уақыт өтсе де радиацияның уыты әлі күнге дейін шашылып келеді. Аймақта радиация қаупі жоғары. Ал, жыл сайын алғаш ядролық сынақ өткізілген 29 тамыз күні «Халықаралық ядролық қарудан бас тарту күні» болып атап өтіліп келеді.
Полигонда еңбек еткен құрылысшылар, әскери мамандар мен ғалымдардың уақытша тұрағында сол уақыттың бірде-бір картасында көрсетілмеген кішігірім қала бой көтерді. Қазір бұл жерде Қазақстанның Ұлттық Ядролық орталығы орналасқан. Мекеме мамандары қаңырап бос қалған полигоннан топырақ сынамаларын алып, улы заттардың мөлшерін, таралуын тексереді.
Осы жарылысты көзімен көрген жандардың ішінде біздің ауданымыздың тұрғындары да бар. Сол полигон зардабын жоюға қатысқан Камунар Сайдинов жайында аз-кем әңгіме қозғамақпыз. Камунар Музаперұлы 1977 жылы 29 қарашада Семей полигонына Отан алдындағы борышын атқаруға барған. Сол жерден оны Курчатов қаласына жібереді. Курчатовта екі жыл бойы жарылғыш заттарға орын даярлау және радициядан қалған қалдықтарды тазалаумен айналысқан. Тұрғындардың басқа жерге қоныс аударуларына қолұшын созып, қолдау көрсеткен. «Зиянды апаттың елімізге үлкен қайғы-қасірет әкелгендігін енді сезінгендейміз», – дейді зұлмат күндерді есіне алып. Ендігі болашақтағы біздің тілеуіміз ондай апаттың елімізде болмауын қалаймыз. Еліміз тыныш, жұртымыз аман, көк Туымыз биікте желбіресін деген тілегін білдіреді.
Күллі адамзат қоғамына кесапат әкелер ядролық сынақтар енді орын алмаса екен, еліміз де, жеріміз де аман, жұртымыз тыныш болын. Дүниеде табиғат тепе-теңдігін сақтағанға, тыныштыққа, бейбітшілікке жетер не бар десеңізші?!
Нұргүл САБАҚАНОВА
О ком звонит «атомный колокол»?
Бескрайние ковыльные степи Сары-Арки были местом рождения и жизни творческого гения казахского народа – Абая Кунанбайулы. В Семипалатинске правительство Алаш-Орды планировало основать столицу независимого Казахстана ХХ века. Но в мировую историю Золотая Сары-Арка вошла как место расположения Семипалатинского испытательного ядерного полигона (СИЯП). Это событие, наряду с голодомором 30-х, испытаниями Великой Отечественной войны, вошло в ряд самых трагических фактов истории Казахстана советского периода. А, возможно, явилось самым трагическим: голод в Казахской степи, забравший три миллиона жизней, длился два-три года. Война, уничтожившая на фронтах, в голодном военном тылу более миллиона человек, шла четыре года. СИЯП действовал в течение 42-х из 74-х лет советской истории. Всего 1,3 миллиона казахстанцев признаны пострадавшими в результате ядерных испытаний. Но точное число жителей Казахстана, ставших жертвами «атомного противостояния» СССР и США: погибших, инвалидов, молодого поколения ХХI века с пораженной радиацией наследственностью и связанными с этим заболеваниями и дальнейшими мутациями, подсчитать не удастся никогда.
Общая мощность зарядов, взорванных на Семипалатинском ядерном полигоне только с 1949 по 1963 год, в том числе в наземном и воздушном пространстве, была в 2,5 тысячи раз больше, чем мощность атомной бомбы, скинутой США в 1945 году на Хиросиму. Последний взрыв на полигоне был осуществлён 19 октября 1989 года.
За 40 лет активной эксплуатации СИЯП на нем произведено более 450 испытаний, в ходе которых взорвано около 600 как ядерных, так и термоядерных устройств. Из них 30 наземных и 85 воздушных, сопровождавшихся огромными выбросами радиоактивной пыли и радиоактивного излучения.
Строительство секретного объекта под названием «Учебный полигон № 2 МВС СССР (в/ч 52605)» общей площадью 18,5 тысяч квадратных километров началось 21 августа 1947 года,. А через два года, на полигоне с «жалящей» аббревиатурой СИЯП, всего лишь в 130 км от многолюдного Семипалатинска, взорвали ядерную бомбу РДС-1 мощностью 22 килотонны. В атмосферу поднялся первый, несущий гибель и страдания сотням тысяч жителей Казах-стана, ядерный гриб…
12 августа 1953 года над древней Великой Степью полыхнул еще более страшный атомный монстр – термоядерный заряд РДС-6 мощностью 400 килотонн, а 22 ноября 1955 года было проведено испытание термоядерной бомбы РДС-37, сброшенной с самолета на высоте около 2 км. Образовался ядерный гриб диаметром до 30 км и высотой 13-14 км, который видно было в радиусе сотен километров от центра взрыва, сотни людей получили травмы, были погибшие из-за разрушения построек… Всего на Семипалатинском полигоне было произведено семь термоядерных взрывов, последним из которых стал взрыв 22 августа 1957 г.
До вступления в силу Договора о запрещении испытаний в трех средах, практически все испытания на Семипалатинском полигоне происходили в атмосфере. Последний воздушный взрыв был произведен 1 декабря 1962г., последний наземный взрыв – 24 декабря 1962г. Всего за 1949-1963 г.г. на полигоне было произведено 116 воздушных и наземных взрывов. В результате 55 наземных и воздушных взрывов за пределы полигона вышли радиоактивные облака, накрывшие весь восточный Казахстан.
Только международный договор о запрете ядерных испытаний в водном, воздушном и космическом пространствах, подписанный в 1963 году, позволил избежать колоссальных жертв от радиоактивного облучения. Но массовые выбросы радиоактивного газа продолжались и при дальнейших подземных испытаниях, поражая радиацией прилегающие к полигону города, аулы и села.
Семипалатинский ядерный полигон использовался для испытаний и в промышленных целях. Ядерные заряды применялись для создания подземных пустот в нефтегазодобывающей промышленности...
29 августа 1991 года Президентом тогда еще Казахской ССР Н.Назарбаевым был под-писан Указ № 409 "О закрытии Семипалатинского испытательного ядерного полигона".
После декабрьских событий 1986-го это был второй смелый шаг, продемонстрировавший во-лю народа Казахстана, казах-ского народа самостоятельно распоряжаться своей исторической судьбой. Через 3 года с территории уже суверенной Рес-публики Казахстан был вывезен весь ядерный арсенал.
Отметим, что Елбасы Нурсултан Назарбаев еще в 1989 году, занимая должность Премьер-министра КазССР, создал республиканскую комиссию по наблюдению за состоянием экологической обстановки в Семипалатинской области, озвучил проблемы Семипалатинска с трибуны съезда народных депутатов СССР.
Немалую роль в прекращении ядерных испытаний сыграло антиядерное движение «Невада-Семей». В феврале 1989 года радиоактивное облако вырвалось в атмосферу и накрыло ряд близлежащих посёлков. После чрезвычайного происшествия в Казахстане возникло антиядерное движение "Невада – Семей", которое возглавил писатель Олжас Сулейменов. 28 февраля 1989г. в Алма-Ате состоялся митинг в поддержку движения против радиоактивного геноцида. В июне 1989 г. Олжас Сулейменов выступил на I съезде народных депутатов СССР с сообщением о ситуации на Семипалатинском ядерном полигоне, а также о целях и требованиях «Невада-Семей». Было принято воззвание анти-ядерного движения «Невада – Семей» к народам Земли, утверждена его символика и гимн «Заманай». Движение принимало участие в маршах мира в Казахстане, России, Америке и Японии. Деятельность движения привела к сокращению количества взрывов на Семипалатинском полигоне, последний состоялся 19 октября 1989 года. Усилиями движения «Невада-Семей» было про-ведено несколько конгрессов Глобального Антиядерного Альянса.
…Казахстанцы, как никто в мире, пострадали от масштабных и самый настоящих ядерных бомбардировок. Наша страна на своем опыте испытала и испытывает последствия радиоактивного заражения, не уступающего, а, возможно, превосходящего последствия бомбардировки Хиросимы и Нагасаки, аварии на Чернобыльской АЭС в ХХ веке, аварии на АЭС Фукусима в ХХІ веке. К примеру, в нашем Енбекшиказахском районе 18 из 19 получающих пособия жертв испытаний на СИЯП – инвалиды.
На сотни лет вперед отрав-лены миллионы гектаров почвы Сары-Арки, ее недра, водные источники. Вспомним, что не так уж далеко от границ Казахстана шли такие же испытания на китайском полигоне Лоб-Нор.
О ком по сей день звонит «атомный колокол»? О каждом из нас, ныне живущих. И, возможно, о тех, которые только будут жить…
Цифры и факты
Место для размещения полигона было на стыке трех областей – Семипалатинской, Павлодарской и Карагандинской. Жилой городок полигона, получивший впоследствии название Семипалатинск-21, был построен на берегу реки Иртыш.
До 1957г. за пределами поли-гона были проведены только три испытания – в ходе учения на Тоцком полигоне (14 сентября 1954 г.), подводный взрыв на Новой Земле (21 сентября 1955 г.) и ядерный взрыв в районе Аральска (2 февраля 1956 г.). В этот период на Семипалатинском полигоне была отработана доставка ядерного заряда с помощью авиации, а также были испытаны первые термоядерные заряды.
В 1957 г. испытания мощных термоядерных устройств были перенесены на специально созданную площадку на полигоне на Новой Земле. До этого момента на Семипалатинском полигоне было произведено семь термоядерных взрывов. Взрыв первого советского двух-стадийного термоядерного заря-да РДС-37 стал самым мощным взрывом, произведенным на Семипалатинском полигоне.
До вступления в силу Договора о запрещении испытаний в трех средах почти все испытания на Семипалатинском полигоне были воздушными. Подавляющее большинство атмосферных взрывов представляли собой испытания с целью создания и совершенствования ядерного оружия. К этой категории относятся 100 из 116 испытаний. Программа подземных ядерных взрывов была начата на Семипалатинском полигоне в 1961 г. До прекращения атмосферных ядерных испытаний на Семипалатинском полигоне был произведен еще один подземный взрыв (2 февраля 1962 г.), целью которого было изучение поражающих факторов ядерного взрыва.
Подземные ядерные испытания проводились на трех площадках – Дегелен, Балапан и Сары-Узень. 80 Большинство подземных испытаний проводились в штольнях на площадке Дегелен. Всего в ходе 209 подземных испытаний, прове-денных на площадке Дегелен, было произведено 295 взрывов отдельных устройств. Последнее испытание на этой площадке состоялось 4 октября 1989 г.
На долю Балапана приходится 168 взрывов, произведенных в ходе 106 испытаний. Основная часть испытаний на площадке Балапан приходилась на работы с целью создания ядерного оружия (96 испытаний, 150 детонаций). На площадке Сары-Узень в общей сложности было проведено 22 испытания (23 детонации) также в рамках программы создания ядерного оружия. Испытания в Сары-Узене были закончены 4 апреля 1980 г. Завершающий взрыв на Балапане состоялся 19 октября 1989 г. и стал последним, произведенным на Семипалатинском полигоне.
И.ТУРАНИН.
Информационное досье
За 45 лет, начиная с середины ХХ века, суммарная мощность ядерных испытаний в мире превысила 42 тысячи Хиросим, в целом на планете было произведено 1055 ядерных взрывов.
Казахстан является первой страной мира, добровольно отказавшейся от ядерного оружия. По примеру Казахстана в результате международного моратория остановлены испытания на остальных полигонах: Новая Земля (Россия), Невада (США), атолл Муруроа (Франция), Лоб-Нор (Китай).
29 августа 1991 года, ровно через 42 года после проведения первого ядерного взрыва в СССР, Указом Президента Казахской ССР Нурсултана Назарбаева Семипалатинский испытательный ядерный полигон был закрыт навсегда.
1992 год – Казахстан подписал Лиссабонский протокол к Договору СНВ-1 о нераспространении ядерного оружия. 18 декабря 1992 года был принят Закон Республики Казахстан «О социальной защите граждан, пострадавших вследствие ядерных испытаний на Семипалатинском испытательном ядерном полигоне».
1994 год – ядерными державами мира был подписан Меморандум о гарантиях безопасности для нашей страны, в том же году был завершен вывод с территории РК всего ядерного арсенала.
1995 год – уничтожен последний ядерный заряд на бывшем Семипалатинском полигоне.
1996 год – Казахстан стал участником Договора о всеобъемлющем запрещении ядерных испытаний.
1997 год – Генеральная Ассамблея ООН приняла резолюцию об оказании помощи регионам Казахстана, пострадавшим от ядерных испытаний.
2000 год – на Семипалатинском полигоне уничтожена последняя штольня для ядерных зарядов.
Дүниедегі шын бақыт – өзгеге қуаныш сыйлау
Жақсылық жасап жарысқан
Жақынды, досты аяла,
Қанатың сонда талмайды.
Барыңды жұрттан аяма,
«Жақсылық жерде қалмайды» демекші, балалардың жанашыр қамқоршысы болып, аялы алақанын тосып, жүрек жылуын ұсыну, сауабы мол іске атсалысу – әрбір адамның азаматтық парызы. Жомарттық – жанның байлығы. Мұндай қасиетке ие болған кісі жақсылық жасауды көңілі қалап, көпшілікке қолұшын беруге дайын тұрады.
Қазіргі қоғамдағы қайырымды жандардың істері көмек-ке мұқтаж жүректерге үміт отын ұялатады. Осындай қайырымды істерімен оқуға құштар балаларға қол ұшын созған ҚР ІІМ көліктегі полиция департаменті Алматы қаласы әуежайындағы желілік полиция бөлімі және ҚР ІІМ Алматы қаласы ПД екінші арнайы бөлім басшысының міндетін атқарушы полиция подполковнигі Нұрлан Жексенов «Мектепке жол» акциясында белсенділік танытып, көпшіліктің алғысын арқалады. Акция барысында «Ы.Алтынсарин атындағы орта мектеп-мектеп жанындағы интернатымен және Қызылқазақ бастауыш мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесіндегі 15 оқушыны мектепке қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етті. Ұстаздар мен ата-аналар қауымы жомарт жанға алғысын білдірді.
Н.КИСТАУОВА,
математика пәнінің мұғалімі.
*** *** ***
«NurOtan» партиясының «30 игі іс» жобасы және республикалық «Мектепке жол» акциясы аясында аудандық мәслихат депутаттары мектеп оқушыларына сыйлық жасап, жаңа оқу жылында сәттілік тіледі.
Аудандық мәслихат депутаты Мира Қонысбае-ваның ұйымдастыруымен ұстаздар қауымы және кәсіпкерлердің демеушілігімен Саймасай ауылын-дағы аз қамтылған және көпбалалы отбасынан шыққан 32 оқушыға мектеп формалары мен қажетті құрал-жабдықтар табысталды.
Аудандық мәслихат депутаты Бекболат Алтаевтың ұйымдастыруымен Шелек орман шаруашылығының ұжымы Шелек ауылындағы Ы.Алтынсарин атындағы орта мектептің оқушысын киім-кешекпен, оқу құралдарымен толық қамта-масыз етті.
«Nur Otan» партиясы аудандық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Қуат Байғоджаев аталған қайырымдылық акциялары алдағы уақытта да жалғасын табатынын айтты.
С.НҰРАДИН.
*** *** ***
Жаңа оқу жылы қарсаңында аз қамтылған отбасыларды қолдау әрқашан басты назарда.
Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығы және Конституция күніне орай «Мектепке жол» акциясы аясында Қырбалтабай ауылдық округі әкімі аппаратының ұйымдастыруымен «Агро Балтабай» ЖШС-нің өкілдері демеушілік жасап, 20 оқушыға мектеп сөмкелері мен оқу құралдарын тапсырды.
Қырбалтабай ауылы жанындағы мал шаруа-шылығын дамыту бағытында жұмыс бастап отыр-ған мекенің ұжымына ата-аналар, оқушылар алғыс білдірді.
Д.ЕЛІКБАЕВА,
жастар ісі жөніндегіәдіскер-нұсқаушы.
Толығырақ ...
Музей – халық қазынасы
Шелек тарихи өлкетану музейінде ықылым заманнан бері бүгінгі күнге мұра болып жеткен көне жәдігерлерді көріп, тарихи кезеңдерді кезіп, оқиғаларға ой жүгіртіп, белгілі дәуірдегі тұрмыс-салтпен танысып, тағылым алуға болады. Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігінің арнайы қаулысымен, Қазақстан Республикасының мемлекеттік мұражайының филиалы болып, Шелек тарихи-өлкетану мұражайы 1981 жылы мамыр айының 5-жұлдызы ашылған еді.
Шелек ауылының Жібек жолы көшесінің №119 ғимаратында орналасқан Шелек тарихи-өлкетану мұражайы ғимаратының тағаны 1902 жылы салынған жекеменшік үй болатын. Кейіннен ғимарат 1935-1965 жылдары Абай атындағы орта мектеп, 1965-1972 жылдары интернат, 1972-1979 жылдары аудандық оқу бөлімі болып, қоғамдағы түрлі қажеттілікке қарай пайдаланылған. 1979-1981 жылдары ғимаратқа жөндеу жұмыстары жүргізіліп, музей ашылған. Қазіргі күнде Ердос Дәркембаев музей меңгерушісі қызметін атқаруда. Жалпы музейде 11 қызметкер жұмыс жасайды, 2 қызметкер Сөгеті ауылындағы музей филиалында болса, қалғаны осы ғимаратта еңбек етеді. Екі ғасырдың оқиғаларын басынан өткізген музейге қазіргі күні 40 жыл толып отыр.
– «Шелек музейі тарихи-өлкетану музейі» деген ресми мәртебені иеленгеннен кейінгі жылдардағы музей жұмысына шолу жасар болсақ, алғашқы жылдардағы Жібек жолы бойындағы өңірдің арғы тарихының өзі сан тарау. Одан бергі өмірінің өзі таусылмайтын әңгімелерге толы. 1916 жылғы ұлт-азаттық күрестің бір ізі осы өңірден бастау алатынын біреу білсе, біреу білмейді. Сонымен қатар, бұл аймақ азамат соғысын да, колхоздастыру дәуірін де, кемелденген социализм кезеңдерін де бастан кешірді. Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан боздақтарды да шығарып салған, тірі қалғандарын жанарынан жас тамшылай отырып, қарсы алған жер. Бесжылдықтардың қызыл туын да желбіретті. Тәуелсіздіктің көк байрағын көтеріп, екі қоғамның формацияның ауысқан шақтарын да көрді. Соның бәрі музейге жәдігер болып топтасып, үнсіз сөйлеп тұр. Осыдан-ақ оның қоғам өмірінде қандай рөл атқаратынын байқауға болады. Қазір Шелек музейі «М.Тыныш-баев атындағы облыстық тарихи-өлкетану музейінің» филиалы. Музей 40 жыл бұрын небәрі 150 жәдігермен есігін ашқан болса, бүгінгі таңда экспонаттардың саны 2303-ке жеткен. Олардың лайықты сақталуы қамтамасыз етілді. Музей көпшілікпен бірге жас ұрпақтың да қызыға бас сұғатын сүйікті орнына айналды. Себебі, кітаптан оқыған жайларға қатысты деректерді мұнда көзімен көреді, қолымен ұстайды. Әсерге бөленеді. Егер музей өз міндетін атқарып, жас өркеннің ғибрат алатын орнына айналса, ойымыздың орындалғаны. Сондықтан Тәуелсіздіктің қыры мен сырын жәдігерлер арқылы баяндауға барынша күш саламыз. Жастарды Рухани жаңғыруға бейімдеу біздің де басты міндетіміз болып саналады. Мұнда аға ұрпақ өкілдерімен қызықты кездесулер ұйымдастырып тұрамыз. 2009 жылы мемлекеттік бағдарлама бойынша музейге күрделі жөндеу жасалды. Реставрация жүргізілді. Соның нәтижесінде бөлімдердің ауқымы бұрынғыдан да кеңейіп, мазмұны айқындала түсті. Залдар жаңаша жасақталды. Олар – «Тәуелсіз Қазақстан», «Археологиялық деректер», «Өлке табиғаты», «Этнография», «Ер есімі – ел есінде» және «Еңбек ардагерлері мен ел ағалары» деп аталады. Шелек өңірінен қайраткерлер аз шыққан жоқ. Әрқайсысы өзінше дара, ел мақтанышына айналған тұлғалар. Олар қалдырған үлгі мен өнеге бүгінгі ұлттық тәрбиенің алтын арқауына айналуға тиісті. Келушілер осындай ардақты азаматтар жайында мол мәліметтер алады», – дейді өз сөзінде Елдос Қалибекұлы.
Сонымен бірге музейде Еңбекшіқазақ ауданының құрметті азаматтары мен әйгілі Желтоқсан көтерілісіне қатысқан ерлердің де тарихы мен фотосуреттері ілінген. Шелек тарихи-өлкетану музейінің ең басты міндеті – келуші көрермен қауымға Шелек өңірінің өткен тарихын, мәдени және рухани құндылықтарын мүмкіндігінше бейнелі түрде көрсетумен қатар, көркем жеріміздің әсем табиғаты мен қоршаған ортасының сұлулығын сезіндіру. Қазақ хандығы кезіндегі етігімен су кешкен батыр бабаларымыздың бір шымшым топырақ үшін қасық қаны қалғанша майдан өтінде болған ерліктерін, Екінші дүниежүзілік соғыстың қанды ортасында байтақ өлкеміздің шетін жау баспасын деп өз өмірінен Отан амандығын биік қойған батырлардың ерліктерін жастарға үлгі етіп, осы арқылы жас буынды отансүйгіштікке баулу. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» бағдарламасы және Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2021 жылғы 5 қаңтарда жарияланған «Тәуелсіздік – бәрінен қымбат» мақаласы аясында музей ісі тіпті де жанданып, көркейіп келеді. Музей ашылғанда 150 жәдігер есебінде болса, ұлтының келешегіне жанашырлықпен қарайтын жандардың арқасында музейге көптеген заттар келіп түскен. Бұл үрдіс алдағы уақытта да жалғаса беретіндігі даусыз. Музейдегі әрбір жәдігердің маңызы өте жоғары. Олардың өз сыры, өз тарихы бар. Шетін қозғасаң, жазулы шежіредей сөйлеп кететін жәдігерлер – ұлтымыздың мақтанышы, халқымыздың тарихы екені даусыз. Шелек тарихи-өлкетану мұражайының ашылғанына 40 жыл толуына орай 18 мамыр халықаралық музейлер күнінде, «М.Тынышпаев атындағы Алматы облыстық тарихи-өлкетану музейінің», Еңбекшіқазақ ауданының мәдениет бөлімінің және Шелек ауылдық әкімдігінің қолдауымен «Асыл мұра» атты Шелек тарихи-өлкетану музейінің 40 жылдығына орай мерекелік шара өтті. Санитарлық нормаларды сақтай отырып өткен бұл мәдени кешке Еңбекшіқазақ ауданының мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің басшысы Салтанат Беспаева, Шелек ауылының әкімі Сәкен Абдихалиев, бұрынғы жылдары музейде қызмет атқарған азаматтар және Еңбекшіқазақ ауданының құрметті азаматтары, ауыл тұрғындары мен мектеп оқушылары қатысқан.
2020 жылғы әлемдік індеттің салдарынан көптеген мекемелер қашықтан жұмыс жасауына байланысты музейде де көптеген онлайн іс-шаралар ұйымдастырылған. Елбасының «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында өткен «Ауылым алтын бесігім» атты ауылдық музейлер арасындағы байқауды жоғары деңгейде ұйымдастырғаны үшін 2020 жылы Алматы облысының әкімі А.Баталовтың арнаулы дипломымен марпатталса, музейдің қор сақтаушысы Қуанәлі Алмасбекұлы 2020 жылы «М.Тынышпаев атындағы Алматы облыстық тарихи-өлкетану музейі» ұйымдастырған «Үздік экскурсия жүргізуші» байқауынан ІІІ орын алған.
Қарап отырсаңыз, Шелек өңірі тарихқа өте бай өлке екені даусыз. Сондықтан өлкетанушылардың да, тарихшылардың да ықылым замандардың қойнауына үңіліп, ізденістер мен зерттеулерді жалғастырып, болашақ ұрпаққа қалдырар мұралары әлі де көп. Алдағы уақыттарда музей жәдігерлері толыға түсетініне кәміл сенеміз. Ендеше, алда да әлі талай шаралармен, болашақ ұрпаққа берер, көрсетер құндылықтары жетерлік тарихи музейдің айтар сыры әлі де көп демекпіз.
Нұргүл САБАҚАНОВА,
«Еңбекшіқазақ» газетінің
Шелек өңіріндегі тілшісі
Жолда абай болыңыз!
Жақында Есік қаласы әкімі аппаратының жастар ісі жөніндегі әдіскер-нұсқаушысының ұйымдастыруымен ХҚКО жанындағы жаяу жүргіншілер өткелінде «Жолда абай болыңыз!» тақырыбында акция өткізілді.
Акция барысында аудандық полиция басқармасы патрульдік полиция ротасының инспекторы, полиция аға лейтенанты Нұржан Бартаев жаяу жүргіншілерге жол қауіпсіздігі ережелерін түсіндірді.
Жол қауіпсіздік ережелерін бәріміз де сақтауымыз керек, ол ең алдымен өзіміздің өміріміз үшін аса маңызды. Жаяу жүргінші де, көліктегі жүргізуші жол ережесін сақтауға міндетті. Сонда ғана жаяу жүргіншілердің қатысуымен болатын жол-көлік оқиғалары-ның алдын алып, азаматтардың жолдағы қауіпсіздігін қаматамасыз етеміз – дейді тәртіп сақшысы.
Мұндай қауіпсіздік акциялары алдағы уақытта да жалғасын таппақ.
Қымбат ӘДІЛҚЫЗЫ,
Есік қаласы әкімі аппаратының
жастар ісі жөніндегі әдіскер-нұсқаушысы.
Жалған ақпарат – жасырын қауіп
Ақпарат жылдамдығы адам сенгісіз дамыған заманда кез келген хабар мен мәлімет бұқараға оңай әрі жылдам тарайды. Оның дұрыс-бұрыстығы анықталмай жатып, көпшілікке жария болатын орта – әлеуметтік желілер мен мессенджерлер. Толассыз жөңкілген ақпарат ағыны адамдарды сан алуан сана толқынысына әкеп соғады. Қазіргі ақпараттық технология дәуірінде біз күніне жүздеген ақпаратты қабылдайды екенбіз. Ал солардың ішінде алып-қашпасы қайсы, ақиқаты қайсы, оны дер кезінде ажыратудың қиындағы тағы бар. Соның салдарынан ел арасында түрлі әңгіме тарап, қоғамды дүрліктіріп жатады. Елімізде короновирус дерті дендеп, халық әбігерге түсіп жатқанда жалған ақпараттар да жағадан алып, елдің есін шығарып жатқаны жасырын емес.
Бүгінде жер бетіне жұқпалы індет таралғалы жалған ақпарат желдей жүйткуде. «Жақында бәрімізге чип салады екен. Сол арқылы бізді бақылап отырады және чип арқылы өздеріне бағындырып, қалаған жағына жұмсай алады екен» немесе «Вакцина мен чип бірге салынады» деп, айды аспаннан бір-ақ шығартындардың қатары көбейді. Тіпті бұл ақпаратқа сенушілер азаяр емес. Соған сай, президент Қасым-Жомарт Тоқаев өткен жылы шілде айының басында пандемияға байланысты жасаған үндеуінде жалған ақпарат таратушыларға арнайы тоқталды.
– Осындай күрделі жағдай кезінде ел арасында көптеген жалған әңгімелер тарауда. Теріс ақпарат таратып жүрген арам пиғылды адамдардың әрекеттері орын алуда. Өкінішке қарай, кейбір азаматтар жалған ақпаратқа сенетін болды. Сонымен қатар тағы бір маңызды мәселе, дәрігерлеріміз бұқаралық ақпарат құралдары арқылы азаматтарға нақты, бірізді мәлімет беруі керек. Дертті емдеудің неше түрлі жолдарын көрсетіп, адамдардың денсаулығына қауіп төндіруге болмайды. Бұндай әрекеттерге тосқауыл қою керек. Қылмыстық кодекстің 274-бабына сәйкес, жалған ақпарат таратқан адам жауапқа тартылады. Құқық қорғау органдары ел ішіндегі осындай жөнсіздікке қатысты қатаң шаралар қолданатын болады, – деген еді мемлекет басшысы.
Сөздің шыны керек, ел президентінің алаңдайтындай-ақ жөні бар. Себебі жалған ақпараттар легі пандемия кезінде тіпті өршіп кетті. 2020 жылы шілде айының басында әлеуметтік желілерде «Вирусты ұшақ арқылы ауаға шашады екен. Соның салдарынан адамдар қырылып жатыр» деген мәтін мен ауаға қызғылт түсті зат шашып жүрген ұшақтың бейнекөрінісі тарап кетті. Іле-шала Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі мәлімдеме жасап, бұл АҚШ-тағы өрт сөндіруші ұшақ екенін, елімізге ешқандай қатысы жоқтығын айтып, халықты ондай ақпараттарға сенбеуге шақырды. Әрине, мұның бәрі ақпаратты толық зерттемегеннен, білімсіздіктен орын алып отыр. Сондықтан кезкелген ақпаратты бірден қабылдамай, ақылға салып, сүзгіден өткізген дұрыс.Ал 2018 жылы «Kaspi bank» банкротқа ұшырайды» деген хабарға иланған жүз мыңдаған салымшы депозиттеріндегі ақшаны шешіп алу үшін ұзын-сонар кезекке тұрды. Банк басшылығы мұның жалған екенін айтып шыр-пыр болды.
Әлеуметтік желілерлерде әншілер арқылы конкурс өткізіп, халықтың ақшасын жинап, қашып кеткен пысықайлар да жалған ақпарат таратудың арқасында қалталарын қалыңдатып алды. Ал оған сеніп, ақша салған қарапайым халық сан соғып қала берді.
Демек, бұдан шығатын қорытынды кез келген жалған ақпараттың артында белгілі бір адамның немесе топтың жеке мүддесі, бас пайдасы жатады. Жалған ақпараттың жолын кесудің бірден-бір жолы – жауапты мекемелер мен құқық қорғау органдарының тез арада халықпен кері байланысқа шығуы. Егер ауданда, ауылда елді елең еткізген ақпараттар тарала қалса, жергілікті полиция бөлімі болсын, әкімдік болсын, халыққа дер кезінде хабарлап, ресми ақпарат беріп отырғаны дұрыс. Сонда ғана жалған ақпараттың жолы кесіледі. Таралған күннің өзінде халық құзырлы органдардың ресми ақпаратына сенеді де, ақпарат таратушының сөзі зая болады. Яғни халыққа ашық әрі анық ақпарат беріп отырған абзал. Ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы да осы негізде қалыптасса керек.
Елде кейінгі екі аптада күн сайын 8 мыңға жуық Covid жұқтырғандар тіркеліп, өлім-жітім көбейді. Мамандар мұны әлемге тез тараған «Дельта» штамымен байланыстырады. Жақындарынан айырылып, жанары жасқа толғандырдың бір парасы қаза тапқандардың «Коронавирус тарап жатыр» деген шынайы ақпартқа сенбегендерін айтады. Ол жандар шындыққа нанса, жарық дүниеге тым ерте қош айтпас па еді, кім білсін? Қалай десек те, жалған ақпараттың жасырын қауіп екені –шындық.
Ерзат АСЫЛ.
Селу – высокая культура
Привычный взгляд на село как на местность с покосившимися заборами, где вместо улиц – грунтовая колея, возле которой копаются куры, а на обочинах щиплют травку коровы, уходит в прошлое. Многолетняя госпрограмма развития регионов способствует тому, что даже в небольших и отдаленных аулах строятся внутрипоселковые дороги с тротуарами и уличным освещением, спортивные площадки и стадионы, инженерно-коммуникационные системы. Местные сообщества поддерживают социальную политику государства, проявляя собственную инициативу в благоустройстве населенных пунктов.
Яркий пример тому – село Акбастау в Балтабайском округе. В прошлом году по программе развития регионов здесь были заасфальтированы и благоустроены улицы, проложены мостовые переходы через арыки, установлены дорожные знаки. Текущим летом совет старейшин, сельская молодежь, актив районного этнокультурного курдского центра во главе с председателем ЭКЦ, директором СШ с.Акбастау Надо Надыровым самостоятельно провели ряд мероприятий по благоустройству села. Они решили сделать Акбастау образцовым поселением, с чистыми улицами, стадионами, детскими игровыми площадками. Совет старейшин под председательством Агадина Гасанова, в который входят Абен Алжамбаев, Ало Алиев, Сабет Кубеев, Кенже Розыбакиев, Маджид Исаев, мулла мечети Бексултан совместно с коллективом учителей и учеников школы, жителями села провели субботники по саночистке, установили в общественных местах урны для сбора бытовых отходов, вывесили таблички с призывом соблюдать санитарные правила. Бывшие ученики СШ с.Акбастау на свои средства построили детскую игровую площадку, которая стала излюбленным местом отдыха для мам с детьми, поставили скамейки для пенсионеров возле почты и артезианской скважины, при-обрели газонокосилку для обкашивания дорожных обочин. За соблюдением чистоты и вывозом мусора назначены ответственные, село обслуживает коммунальное хозяйство Балтабайского округа. Аким Балтабайского округа Жуман Мыкыбаев, сотрудники акимата идут навстречу местному сообществу, оказывая организационную поддержку в благоустройстве. Местные сообщества других сел округа также «берут на вооружение» опыт акбастаусцев по наведению санитарного порядка.
Очагом культуры в с.Акбастау была и остается местная школа. На ее базе в селе проводятся и культурные мероприятия, и госу-дарственные праздники. Традиции добрососедства и взаимопонимания, нравственного воспитания молодежи были заложены ныне покойным директором школы и председателем курдского ЭКЦ, родоначальником семейной учительской династии Азизом Байляровичем Надыровым, эстафету от которого принял его сын, Надо Надыров. Например, в школе нет ни одного курящего преподавателя или ученика, поощряется стремление к спорту и здоровому образу жизни. Силами школьного коллектива высажен пришкольный сад, в отремонтированных на бюджетные средства классах уютно и комфортно, бывшие ученики берут шефство над нынешними.
Актив районного курдского ЭКЦ, молодежные лидеры, фермеры и предприниматели, старейшины делают все возможное, чтобы в селе царила атмосфера дружелюбия, нуждающимся семьям, одиноким пенсионерам оказывается добровольная благотворительная помощь.
И.ВИКТОРОВ
Соңғы жаңалықтар
Как сохранить природу и добывать…
Эксперт: IT-гиганты делают ставку на…
Қазақстанда өндіріс саласын қалай…
Обращение с ОЯТ
Депутат оценил риски для экологии…
Жас маман АЭС жөнінде: Басқа…
Асхат Бекбаев: АЭС салу арқылы…
Атом электр станциясын салу – ұзақ…
Готовят ли в Казахстане специалистов…
