- +77277540900
- +77002724204
- enkaz.kz@gmail.com
- 040400, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қаласы, Алматы көшесі, № 112.
Партиялық бақылауда
Өткен аптада Еңбекшіқазақ ауданына Nur Otan партиясы Алматы облыстық мәслихат депутаты, облыстық партия филиалы жанындағы партиялық бақылау комиссиясының төрағасы Қуат Баймырзаев пен Nur Otan партиясы Алматы облыстық мәслихат депутаты Дамир Дегай іссапармен келді.
Ондағы мақсат – ауданның тыныс-тіршілігімен танысып, партияның сайлауалды бағдарламасына енген жолбалардың жүзеге асырылу деңгейін көріп, бақылау, баға беру. Сондай-ақ «Nur Otan» партиясы аудандық партия филиалы жанындағы партиялық бақылау комиссиясының ай сайын болатын кезекті отырысына қатысу болды. Қызмет бабымен келген қонақтарды аудан әкімінің орынбасары Асыл Ваисов, аудандық құрылыс бөлімінің басшысы Әділжан Смағұлов, «Nur Otan» партиясы аудандық партия филиалы жанындағы партиялық бақылау комиссиясының төрағасы Асыл Байтулақов пен аудандық мәслихат депутаты Бағдат Рахимов қарсы алып, бірнеше нысанмен таныстырды.
Бірінші барған нысан – Рахат ауылдық округі №1 орта мектебі. Мұнда оқу ордасының жай-күйімен танысып, қазіргі карантин шектеулері жағдайында оқушылардың қалай білім алып жатқаны сөз болды. Балалар мен мұғалімдердің қауіпсіздігі үшін бар жағдай жасалған, дәліздер мен сыныптарда коронавирус және одан қорғануға қатысты ақпараттық тақтайшалар ілінген. Кіреберісте дене температурасы тексеріледі, дезинфекциялық тоннель де орнатылып, антисептикті санитайзерлер қойылған. Ғимаратқа барлығы тек бетпердемен кіреді. Өкінішке қарай, соңғы кездері коронавирус жұқтырған мұғалімдер мен оқушылар анықталып, облыс көлемінде кейбір сыныптардың карантинге жабылып жатқанын айтқан Қуат Маратұлы ондай жағдайдың бұл оқу орнында тіркелген-тіркелмегенін сұрады. Бүгінде 1519 оқушы білім алып, 118 қызметкер еңбек етіп жатқан Рахат ауылдық округі №1 орта мектебінде мұғалімдер де, оқушылар да бұл пәледен дін аман екен. Коронавирусқа қарсы вакцинаны қызметкерлер түгел дерлік алған. Бастапқыда 600 орынға есептеліп салынған мектепте саяжайлардағы тұр-ғындар санының жылдан-жылға артуына байланысты балалар үш ауысыммен білім алуда. Кездесу барысында бұл мәселе де көтерілді. Сондай-ақ алдағы жылыту маусымына мектептің дайындығы пысықталды. Бір жылда жағылатын отын 90 тоннадан асса, бүгінде соның 25 тоннасы жеткізіліп, қыстың қамы жасалып қойыпты. Қалған сұйық отын тиісті орындарда сақталып тұр екен.
Қазандық демекші, биыл жазда Еңбекшіқазақ ауданында блокты-модульді қазандықтардың құрылысы басталғанды. Демек, көп ұзамай, Есік қаласы мен Шелек ауылында орталық жылу жүйесіне қосылмаған көппәтерлі үйлердің мәселесі де шешілмек. Бұл жоба мелекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде жүзеге асырылып жатыр. Еңбекшіқазақ ауданы бойынша, жалпы, 79 көпқабатты үйді қамтитын 21 БМҚ салу жоспарда. Шелек ауылында 7 көпқабатты үйді қамтитын 4 БМҚ, ал Есік қаласында 72 көпқабатты үйді қамтитын 17 БМҚ салу көзделуде. Комиссия солардың бірімен арнайы барып танысты. 1-ықшам ауданда салынып жатқан БМҚ ондағы №1-4 үйлерді жылумен қамтиды. Жобаны келесі жылдың көктеміне дейін аяқтау жоспарланған.
Бұдан бөлек «Nur Otan» партиясы филиалы жанындағы партиялық бақылау комиссиясының мүшелері «Жұмыспен қамтудың 2020-2021 жылдарға арналған жол картасы» бағдарламасымен Есік қаласында салынып жатқан 1500 орындық орта мектептің құрылыс-монтаж жұмыстарымен танысты. Келісім-шарт бойынша бұл жобаның құны – 4 312,7 млрд. тенге. Мердігер мекеме – «Bi Grоup» ЖШС-і. Тапсырыс беруші – Алматы облыстық құрылыс басқармасы. Құрылыстың аяқталу мерзімі – келесі жылдың 18 тамызы.
Іссапар «Nur Otan» партиясы аудандық партия филиалы жанындағы партиялық бақылау комиссиясының ай сайын болатын кезекті отырысымен жалғасты. Отырыстың күн тәртібінде екі мәселе қаралды. Оның бірі – ішкі партиялық тәртіпті күшейту және партия жарғысына сәйкес мүшелік жарнаның төлемдерін уақытылы төлеу туралы Көктөбе, Саймасай бастауыш партиялық ұйымдары төрағаларының есебін тыңдау. Аталған БПҰ төрағалары партиялық тәртіп, жарна, партия құрамына кеңінен тоқталып, бүгінде жасалып жатқан жұмыстар жайлы да баяндады. Оның ішінде партиялық бағдарламалардың, сайлауалды бағдарламаға енген жобалардың жүзеге асу қарқынын да сөз етті. Отырыста қаралған келесі мәселе – жолаушы көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің ауданымыздағы мемлекеттік бағдарламалар аясында және жоспарға сәйкес жасалып жатқан жолдардың сапасы мен бөлінген қаражаттың тиімді жұмсалуы бойынша бөлім басшысының есебін тыңдау. Аудандық жолаушы көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің басшысы Бейбіт Искаков Еңбекшіқазақ ауданында жол инфраструктурасы саласында 2021 жылдың басынан бері атқарылған жұмыстармен таныстырды. Ауданда, жалпы, автомобиль жолдарының ұзындығы 2555 км құраса, оның ішінде республикалық маңызы бар автожолдар – 391 км, облыстық маңызы бар автомобиль жолдары – 627,3 км, ал аудандық маңызы бар жолдар 1329,9 км және ішкі шаруашылық жолдар 206,8 км. Ағымдағы жылы барлық санаттағы жолдарды жөндеп, күтіп ұстауға бөлінген қаражат 2 млрд. 653 млн. теңгені құрапты. Аудан бойынша жөндеу жұмыстарымен 589,7 км жол қамтылған. «Nur Otan» партиясының сайлауалды бағдарламасы аясында 2021-2025 жылдарға ауданның жолдарын жақсартуды негізге алып, Ашыбұлақ, Ақши, Өрікті, Қайназар, Бөлек, Ават, Балтабай, Қ.Ұлтарақов, Шелек, Әймен, Қарасай ауылдарының көшелерін орташа жөндеудің жобалық-сметалық құжаттамасын әзірлеуге 15 млн теңге бөлініп, бүгінде конкурстық рәсімдер өтуде. Жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында ағымдағы жылы ауданда 4 жаңа бағдаршам, 7 аялдама, 12 жарықтандырылатын жаяу жүргіншілер өткелдері, 7000 шаршы метр жолақтар, 650 дана жол белгілері, 300 шаршы метр шулы жолақтар, 30 дана стробоскоп (қызыл-көк жарықтары) орнату көзделген. Қазіргі таңда бұл жұмыстардың 60 %-ы орындалды, қазан айының соңына дейін толығымен аяқталады», – деген бөлім басшысы комиссия мүшелерінің сұрақтарына жауап беріп, жолаушы тасымалдау қызметіне қатысты ұсынысымен де бөлісті.
Баяндамашыларды толық тыңдаған «Nur Otan» партиясы Алматы облыстық партия филиалы жанындағы партиялық бақылау комиссиясының төрағасы Қуат Баймырзаев комиссия мүшелерінің жұмысын бағалап, сайлауалды бағдарламаға енген әр жобаның уақытылы халық игілігіне берілуі үшін ауданда партиялық бақылауды күшейту керектігін айтты.
Құралай МҰРАТҚЫЗЫ
Есик – время больших перемен
В Послании «Единство народа и системные реформы – прочная основа процветания страны» Президент РК Касым-Жомарт Токаев говорит о назревшем вопросе модернизации инфраструктуры, приоритете местного самоуправления, внедрении бюджетов «народного участия» и их доли в реализации проектов благоустройства, о повышении заинтересованности акимов в развитии местного бизнеса, увеличении инвестиций и налоговой базы. Президент дал поручение подготовить закон о формировании агломераций. Они должны соответствовать системе региональных стандартов по принципу «люди к инфраструктуре». На повестке дня местных исполнительных органов власти – комплексная застройка городов и перспективных сел в соответствии с планами территориального развития. О проектах инфраструктурной модернизации районного центра в 2021 году мы беседуем с акимом г. Есика Айдаром БОШКУЛОВЫМ.
– Айдар Багашарович, что входит в программу благоустройства города в текущем году?
– На осень намечена реализация целого ряда инфраструктурных проектов, заказчиком которых является акимат города. В данное время идет конкурс на установку уличного освещения по улицам Малькеева, 8 марта на 28 млн тенге, подрядчик определится в конце сентября. Также планируется проведение конкурса по установке уличного освещения по улицам Колесника, Маметовой, Уалиханова, Токатаева, Торговой на 72 млн тенге.
Проведены конкурсы по благоустройству третьего микрорайона, из бюджета выделено 100 млн тенге, подрядчик – ТОО «СМК «ШЕБЕР», а также улицы Ыскака на 80,5 млн тенге – подрядчик ТОО «Hadid». Работы уже начались.
Идет установка уличных часов высотой 8 метров стоимостью 8 млн тенге в районе пожарной части и 33-метрового флагштока в честь 30-летия Независимости РК возле районного дома культуры, из бюджета выделено 20 млн тенге. Подрядчиком выступает ТОО «ПремиумСтрой-2020», сдача объектов намечена на ноябрь 2021 года.
Подрядчик ТОО «А.С. Сапа Құрылыс» в центре Есика по ул. Алматинской возле СШ имени Абылайхана ведет благоустройство памятника Керею и Жанибеку на сумму 69 млн тенге. Возле памятника будет разбит сквер, благоустроен памятник Мухтару Ауэзову.
Также в Есике будет построен мини-футбольный стадион, установлены воркауты в городском парке имени Жамбыла. На центральных улицах намечена установка уже не билбордов, а ЛЭТ-экранов. Таких пока будет три.
По линии районного отдела автодорог и пассажирского транспорта завершается прокладка тротуара по ул. Алматинская протяженностью 8 километров, реконструкция улиц Набережная и Абдиева. По линии районного отдела ЖКХ идет прокладка ветки водопровода к микро-району «Байтерек».
– Какой проект благоустройства наиболее масштабный?
– Самым масштабным является проект создания зоны отдыха на берегу р. Есик в районе центральной мечети. Фактически планируется строительство новой набережной вдоль стабилизированного русла, с парковой зоной, скверами, местами отдыха, детскими и спортивными площадками. На эти цели из бюджета выделено 430 млн тенге, вскоре состоится тендер на определение подрядчика работ.
– Будет ли строиться ТЭЦ для централизованного отопления городских микрорайонов?
– Выбран другой вариант – строительство блочно-модульных котельных, подключенных к газовой сети и рассчитанных на несколько домов каждая. ТОО «Construction Big House» уже начало установку таких блочно-модульных мини-котельных в 1 микрорайоне. Всего в Есике таких котельных будет 17 для тепло-снабжения 72-х многоквартирных домов.
– Насколько продвинулась газификация частного сектора?
– В данное время в Есике проведена газопроводная сеть протяженностью 151,5 км. В текущем году сеть магистрального газопровода охватит верхнюю часть г. Есика. Собственники 3598 домовладений заключили договоры на подключение с газовой компанией, 2284 абонента уже газифицированы.
– Продолжится ли строительство многоквартирных домов? Когда ученики пойдут в новую школу, которая строится в районе ЕПЭС?
– Заказчик данных объектов не городской акимат, а районный отдел строительства. В 2021 году ПК «Альтаир» сдал один 30-квартирный арендный дом, ТОО «Капстройгрупп-Т» возводит еще два арендных 60-квартирных дома. Завершение строительства новой школы на 1500 мест в районе ЕПЭС намечено на следующий год.
– Центр Есика, особенно ул. Алматинская, перегружен транспортным потоком, идущим транзитом в сторону с. Тургень и Тургенского ущелья. Автотранспорт создает заторы возле рынков в центре города, возле торговых точек, где не предусмотрены автостоянки. Будет ли урегулирована ситуация с автомобильным движением в районе есикских рынков, в частности, откроется ли движение по ул. Тиккельдиева, по ул. Фрунзе и через автостанцию, где сейчас торговые ряды? Также будет ли светофор на выезде из Есика в сторону с. Тургень, чтобы транзитный транспорт мог двигаться в объезд центра, не создавая аварийных ситуаций и пробок на данном выезде?
– Проблемные вопросы дорожного движения, автостоянок, установки светофоров, реконструкции питьевого и поливного водоснабжения и дорожно-транспортной сети будем выносить на обсуждение местного сообщества, ставить на рассмотрение руководства района.
– Президент в Послании говорит о приоритете местного самоуправления, о повышении финансовой самостоятельности регионов, внедрении «бюджетов народного участия». Сейчас город имеет собственный бюджет. На что он расходуется?
– К примеру, установка уличных часов, о которых я говорил, производится именно за счет местного бюджета. Это «чисто городской» проект.
– Чем занято местное сообщество при городском акимате?
– Представители местного сообщества участвуют в работе различных городских комиссий. К сожалению, в период пандемии мы не имеем возможности устроить общее собрание, в основном акимат контактирует с руководителями комиссий – предпринимателями, наиболее уважаемыми есикчанами. Решаем оперативные вопросы санитарии, благотворительности. К примеру, во время пандемии была организована раздача 567 продуктовых корзин малоимущим семьям.
– С каким предложением вы бы обратились к жителям Есика?
– Каждый может участвовать в решении актуальных проблем развития города. Давайте начнем с малого. Не бросайте мусор на улицах, не устраивайте стихийных свалок. Сейчас можно заключить договор по доступным ценам с предприятиями по вывозу ТБО. Приводите в порядок заборы, содержите в чистоте придомовую территорию. Не ломайте скамейки в парках и других общественных местах, берегите зеленые насаждения. По наболевшим вопросам обращайтесь в городской акимат, к участковым инспекторам, представителям местного сообщества, будем решать их сообща. И, уважаемые сограждане, не забывайте платить налоги! Ведь при превышении суммы налоговых сборов над запланированными налоговый «излишек» пойдет в городской бюджет. Эти средства послужат для дополнительного благоустройства. В наших силах сделать город чистым, уютным и комфортным для жизни.
И.ТУРАНИН.
Тұралап тұрған туризмді тірілтсек
Еңбекшіқазақ ауданының табиғаты таңғажайып, тарихы да тереңнен тамыр алады. Мұндағы тау-тастың барлығы кешегі күннен сыр шертіп, бойына мол мұраны жасырып жатыр десек, артық айтқандық емес. Алысқа бармай-ақ, Алтын адамды айталық. Тәуелсіздігіміздің символына айналып, бүкіл әлем жұртына Қазақ елін танытып тұрған алтын киімді адам біздің ауданнан табылды емес пе?! Бұл да – туризмді дамытуда үлкен маңызға ие фактордың бірі. Бірақ пайдалана алып отырмыз ба?
Жауап – өкінішті. Өзгеге бұйырмаған бұл мүмкіндікті «місе тұтпай» келе жатқанымызға 50 жылдан асыпты. Иә, 1970 жылы «Есік қаласынан алтын киімді адам табылды» деген жаңалық жер жүзіне әп-сәтте таралып, әлемнің түкпір-түкпірінен бізге ағылған халықтың нөпірі көп еді. Қызығушылық танытқан ғалымдар түрлі зерттеу жұмыстарын жүргізіп, Алтын адам табылған жердің тынысымен танысуға ауданға арнайы келген-ді. Жарты ғасыр өтсе де, ғалымның да, қараның да бұл қызығушылығы жойылған жоқ. Демек, аталған істі бір жолға қойса, Еңбекшіқазақ ауданының ғана емес, елдегі туризмнің дамуына үлкен қадам жасалар еді. Өйткені өркендеп жатқан технология заманында археологиялық ескерткіштерге деген қызығушылық еселеп артып отыр. Онысы түсінікті, озық технологиялармен ескерткішті жаңа қырынан танып, ол табылған киелі жерді кеңінен зерттеп-білуге мүмкіндік молайды. Тек сол мүмкіндікті игере алмай отырғанымыз тағы жаныңа батады.
Жаныңа бататыны – ол ғана емес. Ауданымызда Алтын адам табылған обалалардан бөлек те тарихи ескерткіш – қорғандар мен өзге де археологиялық нысандар жетерлік. Алматы облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне зер салсақ, онда ауданымызда тіркелген 200-ден астам тарихи мұраның барына көз жеткізуге болады. Олар, негізінен, аудан орталығына жақын – Түрген, Қайназар, Рахат, Қаракемер сынды ауылдарда, арысы – Асы мен Шелек маңында орналасқан. Яғни алыс, не жетуі қиын тау-тастың басында емес, туристерге туристік нысан ретінде көрсетуге ыңғайлы, жақын маңда да жетерлік. Айтпақшы, тау демекші, айналамыздағы үлкенді-кішілі тауларда тасқа қашалған петроглифтер де баршылық. Мысалы, Есік өзенінің биік тау жоталарының біріндегі «Қыземшек» петроглифтеріне жету қиын десеңіз, Таутүргеннің басындағы Күйік тауында, жаяу бір сағаттық жерде-ақ тасқа жазылған тарихты кездестіре аласыз. Тек оған апарар жалғызаяқ соқпақтың да жоғы – аудандағы туризмнің халінен хабар беріп тұрғандай. Олай дейтініміз, тарихи орындар мен ескерткіштерді насихаттау мен қорғауды мақсат ететін археотуризмнен де түсер пайда аз емес. Тек соның жолын жүйелі жасай білу маңызды.
Туризмге тұғыр болар фактордың бірі – тамаша табиғат. Ауданымыздың кең байтақ территориясы одан да құр алақан емес. Оңтүстігін Іле Алатауының Қараш, шығысын, оңтүстік-шығысын Бақай тауы, Сарытау, Сөгеті, Торайғыр таулары, қиыр шығысын Сөгеті жазығы алып жатқан ауданымызда тау-тас та, мыңдаған жылдардың куәгері болып тұрған ормандар, жазық дала мен өзен-су да, биік таулардың басында мореналық көлдер де бар. Іле Алатауының теріскей баурайындағы әсем шатқалдардың бірі Есік шатқалында, теңіз деңгейінен 1759 м биіктікте орналасқан Есік көлінің өзі көз сүйсіндірер сұлулыққа ие.
Тарих парақтарына үңілсек, 1958 жылдың көктеміндегі Қазақ ССР министрлер кеңесінің «Есік көлінде еңбекшілердің мәдени демалысын қамтамасыз ету туралы» қаулысы қабылданғаннан кейін демалыс инфрақұрылымы мейлінше қарқынды дамып, Есік өзенінің шатқалымен сапалы тас жолы төселген, көл жағасына 100 орындық екі қабатты қонақүй, мейрамхана, би алаңдары, фотосалон, монша, шаштараз сияқты нысандар салынып, жұмыс істеген екен. Көлдің суы суық болғандықтан, демалушылар айдынның оңтүстік жағасында кездесетін құмдауыт жерлерде күнге қыздырынып, катер, қайық және өзен трамвайларымен таңғажайып табиғатты тамашалап, серуендеген. Қауіпсіздікті қадағалап отыратын арнайы құтқару отряды да болған. 1959 жылдан 1963 жылдың шілдесіне дейін Есік көліне саяхаттау Алматыға жолы түскен Мәскеу мен шетелдік мәртебелі меймандардың сапар бағдарламаларына кірген екен. Осы деректерді оқып отырып-ақ қызықтым. Өкініштісі, қазір мұның бірі де жоқ. Туризмге жауапты аудандық кәсіпкерлік бөлімінен туризм саласын дамыту бойынша қандай іс тындырылып жатқанын сұрағанымда осы Есік көліне қатысты алған жауабым мынандай: «Еңбекшіқазақ ауданында тау туризмін дамыту үшін зор мүмкіндіктер бар. Мысалы, Іле Алатау ұлттық табиғи паркінің тау кластері. Осыған орай, Есік көлінің аумағында биодәретханаларды, жеке гигиена пункттерін, қоқыс жинағыштар мен қоқыс жәшіктерін, көрнекі ақпараттық стендтер мен нұсқаулықтар орнату, телефон және интернет мәселесін пысықтау, сондай-ақ туристердің демалыс объектілерін абаттандыру жұмыстары жүргізілуде» (ақпарат еш өңдеусіз, қаз-қалпында берілді). Мұның өзі де тек былтырдан бастап қолға алынған болатын. Ал енді осы жасалған жұмысты 1958 жылғымен салыстырып көріңіз. Иә, мұнда ескерер бір жайт бар. 1963 жылғы 7 шілдеде болған жойқын тасқыннан кейін бұл жерде селден қорғайтын бөгеттер салынып, Есік көлі демалыс аймағы емес, селден қорғайтын бөгет ретінде қалыптасты. Дегенмен, табиғатты тамашалауға мұнда ел ішіндегі алыс-жақын қалалардан ғана емес, шетелден де ағылып жатқан адамдар көп. Осы орайда олардың қауіпсізідігі мен жайлылығын қамтамасыз ету үшін тиісті инфрақұрылымның қажет екені сөзсіз. Әрі көл мен табиғатқа деген елдің үлкен қызығушылығын жоғалтып алмай, бұл сұранысты туризмді дамытуға пайдалану керек-ақ.
Аудан аумағында туристік нысан болуға сұранып тұрған Шелек, Қорам мен Түргендегі ыстық сулар мен минералды бұлақтар да баршылық. Кәсіптің көзін тапса, демалыспен қатар денсаулық үшін де бұлардың маңызы мол болар еді. Қазақтың дарқан көңілі сияқты ұлан-ғайыр даласы да жаныңа рахат сыйлайды ғой. Мысалы, Асы жайлауына табан тіресең-ақ көңілің шалқып, әсемдікпен, табиғаттың тамашасымен марқаясың. Түрген шатқалындағы әдеміліктің де жөні бөлек. Түргендегі сарқырамалар, Тянь-Шань шыршасы өсетін Шыңтүрген шыршалығы, табиғаттың бар байлығын біріктіріп тұрған «Алматы» мемлекеттік табиғи қорығы, Іле Алатауының әсем ландшафтарын қорғау, өсімдік жамылғысы мен жануарлар әлемін сақтау, туризмді дамыту мақсатында ұйымдастырылған «Іле Алатау мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, тб. Мұның бәрі де аудан аумағында туризмді дамытуға сұранып-ақ тұр. Осынау әлеуетті дұрыс пайдалана білсек.
Құралай МҰРАТҚЫЗЫ
Карантиндік шектеулер жеңілдетіледі
Кеше ҚР Премьер-Министрінің орынбасары Ералы Тоғжановтың төрағалығымен Covid-19 таралуына жол бермеу жөніндегі ведомствоаралық комиссияның отырысы өтті. Денсаулық сақтау министрі А. Цой елдегі эпидемиологиялық жағдай тұрақтанғанын, соңғы 2 аптада сырқаттанушылық пен өлім-жітім деңгейі 60%-ға төмендегенін айтты.
Осыған байланысты ВАК бірқатар шешім қабылдады: 1. Биылғы 27 қыркүйектен бастап «Ashyq» бойынша «қауіпсіз» мәртебесі бар қызметкерлер мен келушілердің қатысуымен келесі іс-шараларды өткізуге рұқсат етілсін:
2. 16 елмен әуе қатынасын жаңарту және ұлғайту (Ресей Федерациясы, Түркия, БАӘ, Өзбекстан, Германия, Мальдив, Корея, Польша, Венгрия, Италия, Чехия, Шри-Ланка, Қытай, Сауд Арабиясы, Кувейт, Әзербайжан).
3. Қолайлы эпидемиологиялық ахуалы және халықты вакциналаудың жоғары деңгейі бар 30 шет мемлекетпен Қазақстан Республикасына кіру үшін визасыз режимді қайта бастау (Италия, Нидерланды, Франция, Германия, Испания, Жапония, БАӘ, Сауд Арабиясы, Кувейт, Польша Дания, Чили, Венгрия, Корея, Чехия, Бахрейн, Катар, Монако, Кипр, Исландия, Финляндия, Мальта, Швеция, Португалия, Лихтенштейн, Словакия, Люксембург, Канада, Сингапур, Бельгия).
Сондай-ақ Е. Тоғжанов вакцина алудың қолжетімділігін арттыру мақсатында әкімдіктерге әуежайларда, темір жол вокзалдарында, ірі базарлар мен сауда орындарында талаптарға сәйкес келетін пункттер ұйымдастыруды тапсырды. ВАК отырысының қорытындысы бойынша Премьер-Министрдің орынбасары бірқатар басқа тапсырмалар берді.
Алматы облысының орталығында 60-қа жуық отбасы баспаналы болды
Талдықорғанның облыс орталығы мәртебесін алғанына 20 жыл толуына орай қаладағы оңтүстік-батыс тұрғын ауданының "Болашақ" шағын ауданында көппәтерлі үй пайдалануға берілді.
Тұрғын үйдің жалпы ауданы 5 мың шаршы метрден асады. Барлығы көпқабатты тұрғын үйде 55 пәтер бар.
Бас шаһардың мерейтойы аясында 60-қа жуық отбасы баспаналы болып отыр.Тұрғындарды мерекемен құттықтап, жаңа пәтердің кілтін табыстауға облыс әкімі Амандық Баталов арнайы келді.
Ол өз сөзінде, Талдықорған қаласы облыс орталығы болып ауысқалы бері танымастай болып өзгергендігін айтты.
"Талдықорғанда соңғы 20 жылда аймақтағы барлық салалар бойынша өсу қарқыны орын алды. Қала жан-жақты дамыды. Жаңадан шағын аудандар ашылып, түрлі әлеуметтік нысандар бой көтерді. Бұның барлығын жасау үшін, қазынаға түсетін салықтың көлемі де артуы керек. Қазіргі кезде бұл көрсеткіш 860 млрд. теңгені құрап отыр. Осының арқасында бүгінгі деңгейге жетіп отырмыз. Елбасы мен Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлының қолдауы да қазіргі нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беріп отырғанын атап өткен жөн",- деді облыс әкімі Амандық Баталов.
"Шаңырақ"тұрғын үй бағдарламасының қатысушылары жаңа пәтерлердің бақытты иегерлері атанды. Солардың қатарында, ақ жаулықты ана Нүкен Құлбайқызыда бар.
"Балам бүгін құтты шаңырағының кілтін қолына алды. Бұл қоныс тойды ұзақ уақыт күттік. 2005 жылы шаңырақ көтеріп, бүгінде 4 перзенті бар. Балаларым үшін өте қуаныштымын. Баспаналары берекелі болсын. Бүгін тіпті қуанғаннан көзіме жас алып отырмын",- дейді Нүкен Құлбайқызы.
Айта кетейік, алдағы 5-10 жылда қала тағыда жаңарып, жандана түспек. Келешекте бас шаһар көрінісі бүгінгіден де өзгеше болмақ.
«JETISÝ MEDIA» КММ
Жүзуден турнир өтті
Талдықорған қаласының облыс орталығы боп көшірілгеніне 20 жыл толуына орай, шаһарда жүзуден қалалық турнир өтті. Жарысқа 7 мен 15 жас аралығындағы жасөспірімдер қатысты. Додада облыстық мамандандырылған балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің базасындағы балалар бақ сынасты.
«Бұл жарысқа осы бассейн ашылғалы бері қатысып жатқан кішкентай жасөспірім қыздар мен балалар бақтарын сынап, жетістікке жетіп жатыр. Осы жарыстан шыққан спортшыларымыз енді облыстық жарыстарға қатысатын болады.» - деді, Алматы облыстық спорт және туризм басқармасының басшысы Нұрбақыт Теңізбаев.
Жас спортшылар 50 метрге, 100 метрге еркін әдіспен жүзуден бақ сынасты. Дода нәтижесінде қыздар арасында 50 метрге еркін жүзуден 1-ші орынды Тоқтархан Дария, Елемес Саида, Айнабекова Аяжан иеленді. Ал, ұлдар арасында 50 метрге жүзіп, Амантай Жәңгірхан, Поддубный Богдан, Тұрғанов Шыңғыс 1 орынға ие болды. 100 метр еркін жүзіп, Сламғазы Аруна мен Ерсін Амантайұлы1-ші орынды қанжығаларына еншіледі.
«Мен осы спортта 4 жыл жүрмін. Бүгін мен бұл жарыста бірінші орын алдым. Және бұл мені баптаған жаттықтырушымның еңбегі деп білемін. Енді ертең Ақтөбе қаласында өтетін республикалық чемпионтқа қатысатын боламыз деді.»,- деді Аруна Сламғазы.
Жарыс соңында жеңімпаздарды Алматы облысының әкімі Арслан Дәндібаев құттықтап, медаль, диплом, бағалы сыйлықтар табыстады. Қатысушылардың дені үшін бұл турнир алғашқы үлкен жарыс. Алайда, жасөспірімдердің бұл спорт түріне жақсы дайындалғаны байқалып тұрды. Жаттықтырушылардың айтуынша, бұл игі дәстүр жалғасын тауып, шара ауқымы кеңейе түспек.
«JETISÝ MEDIA» КММ
Новые экологические автобусы вышли на маршруты в Талдыкоргане
Сегодня, в рамках 20-летия со дня передислокации областного центра в Талдыкоргане состоялось знаменательное событие. В целях повышения транспортной доступности в городе обновлен автобусный парк.
Через СПК «Жетысу» будет приобретено 55 экологичных автобусов на газе, на общую сумму свыше 2,3 млрд. тенге, которые будут переданы перевозчикам в лизинг на 7 лет (под 4 % годовых).
В канун праздника, на центральной площади с участием акима области Амандыка Баталова состоялась торжественная церемония передачи первой партии – 32 новых автобуса марки «Ютонг» и ПАЗ. Оставшиеся 23 автобуса (14 ПАЗ и 9 «Ютонг») будут доставлены в Талдыкорган до конца года.
«Несколько дней новые автобусы тестировали по городским маршрутам. В целом они отвечают всем современным требованиям. Часть из них – 10-ти метровые, другие – 8,5 метров с общей пассажировместимостью от 55 до 67 мест. В них предусмотрено видеонаблюдение, кондиционеры, откидные платформы для посадки - высадки маломобильных граждан. Также установлена система электронного билетирования. И в целом сами автобусы намного просторнее имеющихся, в них больше посадочных мест есть места для колясок. Первые автобусы пустим на маршруты с наибольшим пассажиропотоком. А насколько они комфортабельны и удобны, вы, уважаемые талдыкорганцы, сможете оценить самостоятельно», - сказал глава региона.
Также аким области заверил, что продолжится работа и по ремонту автодорог и улучшению городской инфраструктуры.
К слову, для заправки приобретенных автобусов в городе построена и введена автомобильная газонаполнительная компрессорная станция. При этом тариф на проезд в новых автобусах останется прежним.
В этот же день, в честь 20- летия Талдыкоргана в статусе областного центра, был сдан в эксплуатацию многоквартирный дом в микрорайоне «Болашак» Юго-Западного жилого района.
Разделить радость с новоселами и вручить ключи от новых квартир приехал аким области Амандык Баталов.
«За последние 20 лет в Талдыкоргане наблюдается рост во всех сферах. Город развивается по всем направлениям. Открыты новые микрорайоны, построены различные социальные объекты. Для этого необходимо увеличить налоговые поступления. Благодаря этому мы вышли на сегодняшний уровень. Следует отметить, что поддержка Президента и Главы государства Касым-Жомарта Токаева также позволяет нам достичь нынешнего результата », - сказал глава региона.
Отметим, что счастливыми обладателями новых квартир стали участники жилищной программы "Шанырак". Одна из счастливых обладателей квартир стала талдыкорганка Нургуль Нуркина.
«Я стояла в очереди около 10 лет, до этого момента жила в съемной квартире. Я получила квартиру по программе «Шанырак». Этот микрорайон называется Болашак, надеюсь и мое будущее в новой квартире будет очень счастливым», - сказала она.
КГУ «JETISÝ MEDIA»
Алар асу көп
Қарамағына Қызылшарық, Асысаға, Жаңашаруа, Қайрат, Диқан, Таусүгір, Сарытау сынды елді мекендер кіретін Асы ауылдық округі – төрт түлігі төсінде өріп, алқабынан алтын дән өнген, ауданымыздың экономикалық дамуына зор үлес қосып жатқан ірі елді мекендердің бірі. Ауданымыздың шығысындағы іргелі округтің тыныс-тіршілігі тоқырау жылдарында біраз саябырлады. Содан бері Асыдағы жүдеу көңіл күй кешкен жұрттың жақын жылдардан бері жаны жадырай түскедей. Өйткені ондағы жаңғырған және жаңарған әлеуметтік нысандар өңірдің түлеуі мен түрленуіне жол ашуда. Округті аралаған сапарымызда өңір аумағындағы оң өзгерістердің куәсі болып қайттық.
Ел қонысы, мал өрісі кеңеюде
Ең әуелі өңірдің әлеуметтік әлеуетін таныстырмаққа сөз алған округ әкімі Ұлан Сағынбеков елді мекеннің қанаты кеңге жайлып келе жатқандығын айтты. Бүгінде округ тұрғындарының саны 9607 адамға жеткен. Ауыл шараушылығы округ экономикасының қан тамыры есептеледі. Өйткені жергілікті жердің климаттық жағдайы төрт түлікті бағу мен түрлі ауыл шараушылық өнімдерінің жайқала өсуіне мол мүмкіндік береді. Жалпы, округ бойынша жер көлемі – 63 400 гектар, оның ішінде 32 117 гектар – жайылымдық, 325 гектар – шабындық, 3 297 гектар – суармалы егістік жер. Округ ауылдары маңында тағы 10 270 гектар ортақ жайылым бар. Мұнда мал шаруашылығы жақсы жолға қойылған. Жалпы, округ бойынша 7 568 ірі қара, 39 447 қой-ешкі, 2 411 жылқы, 7 түйе, 1 200 құс бар. Сонымен қоса 21 ірі қожалық мал шаруашылығымен айналысады. Малды ауылды мазалайтын сұрақтың бірі – жайылымдық жер. Сондықтан округ әкімдігі мал өрісін кеңейтуге күш салып келеді. Бұл ретте округ әкім Ұлан Мәлікұлы:
– 2019 жылы жалпы көлемі 642 гектар болатын 4 жайылымдық жер учаскесі Асы ауылдық округіндегі мемлекеттік жер қорына қайтарылды. Қазіргі таңда осы көрсетілген жайылымдық жерлерді заңдастыру үшін округ әкімі аппаратынан аудан әкімдігіне сұраныс жолданды. Аталған аумақ окуг жұртшылығына ортақ жайылым ретінде беріледі, – дейді.
Шағын және орта бизнес өркендеуде
Округ әкімдігінің мәліметіне сүйенер болсақ, бүгінде өңірдегі шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны 701-ге жеткен. Соның ішінде 1 акционерлік қоғам, 5 жауапкершілігі шектеулі серіктестік, 1 өндірістік кооператив, 1 әлеуметтік кәсіпкерлік корпорация және 104 жеке кәсіпкер бар. Сондай-ақ сауда саласында 9 нысан, 2 тұрмыстық және сервистік нысан мен 1 қоғамдық тамақтану нысаны жұмыс істейді. Аталған нысандарда 733 адам жұмыспен қамтылған. Қазір округке қарасты түрлі кәсіпорындар өңір тіршілігінің бойына қан жүгірте түскен. Мәселен, Қызылшарық ауылындағы «ТТKZ» ЖШС-нің кірпіш заводы күніне 2000 дана кірпіш шығарса, пластикалық стакан зауыт күніне 5000 дана өнім әзірлейді екен.
Жылыжай жақсы табыс әкелуде
Қазір еліміздегі шаруалар халықты көкөніспен, жеміспен толықтай қамтамасыз ете алмай отыр. Сондықтан Өзбекстан мен Қытайдан әкелінген өнім нарықты жаулап алды. Дегенмен, елімізде соңғы жылдары жылыжай шаруашылығы қарқынды дамып келеді. Асы округін аралаған сапарымызда ондағы жылыжай шаруашылығының өркендеп келе жатқанын байқадық. Шелек өңіріндегі жергілікті қауымдастықтар қоры жылыжай шаруашылығын шалқытуға барынша қолдау көрсетуде. Қызылшарық ауылында жылжай салып, табысын еселеген кәсіпкерлердің бірі Марат Мәнсұров.
– Жергілікті қауымдастықтар қорының қолдауымен кәсіби біліктілікті жетілдіретін курсқа қатысып, жылыжай салудың технологиясын үйрендім. Содан кейін жылыжай салдық. Биыл мұнда отырғызылған қияр мен қызанақтан жақсы өнім алдық. Қазір жаңа жылыжайға құлпынайдың көшетін отырғызып жатырмыз. Оны желтоқсан айында нарыққа шығарамыз. «Magnum» және «Метро» сауда орталықтарымен келісімшарт жасасып, жылыжайдағы көкөністерімізді соларға сатамыз, – дейді кәсіпкер.
Интенсивті бақ көлемі ұлғаймақ
Сарапшылар әр аймақтың экономикалық әлеуетіне өң беру үшін инвестиция тартудың маңызы зор екенін айтады.
– Қазір ауыл шаруашылығын өркендету – округіміздің басты экономикалық бағыттарының бірі. Айталық, округіміздегі «Alma Moter Fields» ЖШС-і аграрлық несие корпорациясы арқылы 6 млрд теңге қаржы алып, 126 гектар жерге голландиялық технологиямен, тамшылатып суару әдісімен алма бағын өсіруде. Биылғы жылы 90 гектарды игеру жоспарлануда. Сонымен қоса «Alma Moter Fields» ЖШС-і өткен жылы сыйымдылығы 3600 тонна болатын жеміс-жидек сақтау қоймасын салды. Қазіргі таңда тағы бір мұздатқыштың құрылыс жұмыстары жүргізілуде. «Alma Moter Fields» ЖШС-інде 40 адам тұрақты жұмысқа тартылған. Ал науқан кезінде 400-ге жуық адам маусымдық жұмыс істейді. Аталған серіктестік 2017 жылы алғашқы көшеттерін 126 гектар жерге еккен болатын, 2019 жылы бақ көлемін тағы да 90,5 гектарға ұлғайтты. Голландық интенсивті технологияны қолдану арқылы олар көшеттерді түрлі зиянды жәндіктерден қорғай алады. Біз алда интенсивті бақ көлемін ұлғайтуды жоспарлап отырмыз, – дейді округ әкімі Ұлан Сағынбеков.
Білім мен руханият ордасы
Асы ауылдық округіндегі іргелі оқу орындарының бірі Жаңашаруа орта мектебінің ғимараты 2018 жылы қолданысқа берілген. Мектепте 24 ұстаз және 17 кіші қызметкер еңбек етуде. Қазіргі таңда 120 оқушы осы мектепте білім алады. Бұл оқу ордасының жетістіктері де ауыз толтырып айтарлықтай.
– Мектепте «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында да үнемі іс-шаралар жүргізіледі. «Оқуға құштар мектеп» жобасы аясында «Абайды оқы, таңырқа» дөңгелек үстелі, «Ы.Алтынсариннің шығармаларын зерттеу» танымдық конференция-сы, «Бес арыс» тарихи-шежірелер жинағы әлеуметтік желілердегі мақалаларды зерттеу, «А.Байтұрсынов – ұлт ұстазы» танымдық конференциясы, 10-11 сыныптарға «Білім мақсаты межеге жету жолы» дөңгелек үстелі, «М.Мақатаев өлеңдерінің шығу тарихы» туралы 8-9 сыныптар арасында пікір алмасу, 9-11 сыныптарға «Бесік жырының тәрбиелік мәні» тақырыбында ғылыми-зерттеу дебаты өткізілді, – дейді мектеп директоры Әлия Әділбекқызы.
Күрделі жөндеуді күткен ескі мектептер
Асы ауылдық округіне қарасты 5 орта мектеп бар. Қызылшарық ауылындағы М. Әуезов атындағы орта мектептің іргетасы 1973 жылы қаланған. Оқу ордасында 2 ауысымда 744 оқушы білім алады. Ал Диқан орта мектебі 2006 жылы салынған, онда 88 оқушы 2 ауысымда оқиды. Қайраттағы И.Саттаров атындағы мектептің жылу жүйесі 2015 жылы күрделі жөндеуден өткен, қазір 640 орынды типті ғимаратта 340 оқушыға тәлім алады. Сонымен ауылдық округте 5 орта мектеп бар дедік. Олардың 4-еуі жөндеуді қажет етіп отыр. Атап айтсақ, М.Ауезов атындағы орта мектеп, Диқан орта мектебі, И.Саттаров және Т.Қабылов атындағы орта мектептерінің ғимараты ескірген.
Жаңа балабақша салынды
Бүгінде округтегі мектеп жасына дейінгі балаларды біліммен қамту көрсеткіші артып келеді. Қазір өңір аумағындағы «Балдәурен», «Рауан» балабақшалары балдырғандардың базарлы өміріне шуақ шашып келеді. «Балдәурен» балабақшасының ғимараты 1975 жылы бой көтерген. Қазіргі күні 100 бүлдіршін тәрбиеленуде. Асы-саға ауылына арнайы бюджеттен қаражат бөлініп, «Рауан» балабақшасы күрделі жөндеуден өткізілді. Ал Қайрат ауылындағы 120 орынға арналған су жаңа балабақшаның ашылу салтанаты жақын арада өткізіледі. Алайда Жаңашаруа және Диқан ауылдарында әлі күнге дейін балабақша мүлдем жоқ.
Стадиондар күрделі жөндеу жүргізудіқажет етеді
Асысаға ауылындағы 1976 жылы салынған мәдениет үйі 2011 жылы күрделі жөндеуден өтіп, 340 орынға жабдықталған. Дегенмен, ауылдарда әлі де саябақтар мен мәдениет үйлерінің қатарын көбейтуді жолға қою керек. Қазіргі уақытта округ бойынша жалғыз Асысаға ауылындағы мәдениет үйі ғана қызмет көрсетіп отыр. Мектептерде 6 спорт нысаны бар. Округте 9 футбол командасы, 3 волейбол командасы және мектеп жасына қарай 2 еркін күрес клубы мен 1 бокс клубы жұмыс істейді. Алайда бір ескерерлігі – Диқан және Асысаға ауылдарындағы стадиондар күрделі жөндеу жүргізуді қажет етеді.
Ауызсу жүйесі ескірген
Округ әкімдігінің мәліметінше, округ бойынша су құбыры желілерінің ұзындығы 62 шақырымды құрайды, оның ішінде 47 шақырым құбыр тұрғындарды тіршілік нәрімен қамтамасыз етуде. Қазір Асысаға ауылында су құбыры желілері мұнарасына ағымдағы жөндеу жұмыстары жүргізілген. Дегенмен, тақырып төңірегінде түйіні тарқатылуы тиіс түйіткілдер де бар. Мәселен, Қызылшарық ауылының жаңа құрылыс бөлігіне (3,4 шақырым) ауызсу жүйесін жүргізу қажет. Қайрат ауылының ескіріп тозған ауызсу жүйесін күрделі жөндеуден өткізу де – кезек күттірмейтін мәселе.
ТҮЙІН: Окургті аралаған сапарымызда ауылдастардың қауымдасып істеген тұщымды тірліктеріне куә болдық. Өңірдің керемет келешегін жарататын кешенді жобалардың қолға алынып жатқанына көзіміз жетті. Бүгінгі заман көшінен қалмай, ілесіп келе жатқан өңір тіршілігінің табысы толыға бергей.
Ерзат АСЫЛ.
Білімді ұрпақ – жарқын болашақ кепілі
Шариғат тілінде «білім» сөзі – бір мәселені жан-жақты, анық-қанығына дейін жіті түсіну деген мағынаны білдіреді. Білім – ақылдылық пен парасаттылықтың белгісі. Білімді адам жарық шам секілді. Білімсіз надан қараңғы түн сияқты.
Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадис шәріпінде «Білім алу – әрбір мұсылман ер мен әйелге парыз» делінсе, тағы бір хадисінде «Тал бесіктен жер бесікке дейін білім үйрен» деп насихат айтылған. Қарап отырсақ, ислам дінінен басқа ешқандай дінде білімге қатты көңіл бөлмеген. Бәріңізге ақиқат болғандай, Әлемдердің Раббысы Жаббар иеміз Алла Тағала құранның ең алғашқы аятында «Оқы!» деп пәрмен берген. Көзі қарақты жанға бұдан исламның білім-ғылымға қаншалықты көңіл бөлгенін айыру қиын болмаса керек. Әрине, ислам діні – адамзат баласын қараңғылықтан жарыққа, надандықтан даналыққа шақыратын дін. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқан хадис шәріпте былай дейді: «Кімде-кім білім іздену жолына түссе, онда Алла оған жәннатқа апарар жолды жеңілдетеді. Шынында, періштелер міндетті түрде білім ізденушіге разы болғанын білдіріп, қанаттарын жаяды. Шын мәнінде, ғалым үшін міндетті түрде аспандағы әрі жердегі бүкіл нәрсе, тіпті судағы балық та, Алладан оның күнәларының кешірілуін тілейді. Ал ғалымның қарапайым құлшылық етушіден артықшылығына келер болсақ, оның артықшылығы – аспандағы толық айдың басқа жұлдыздардан артықшылығындай. Шынында, ғалымдар – пайғамбарлардың мұрагерлері, ал пайғамбарлар болса, өздерінен кейін динар да, дирһам да қалдырмаған, олар тек білімді мұра етті. Кімде-кім бұл білімді алса, онда ұлысы бағаға қол жеткізді».
Исламда «Білім қақпасы» аталып кеткен хазіреті Алиге он шақты яһуди келіп, егер ол шын саңлақ болса, әртүрлі жауап тауып сөйлер деген ниетпен бір сұрақ қоюды ойлайды:
– Ғылым артық па, әлде мал артық па? – деп оқыстан сұрақ қойыпты.
Сол мезетте Али:
– Бірінші, ғылым артық. Өйткені ғылым – пайғамбар-лардан қалған мирас, ал мал – перғауын мен Қарынбайдың мирасы. Екінші, ғылым сені сақтайды, ал малды сен сақтайсың. Үшінші, ғылымның досы көп, ал малдың дұшпаны көп. Төртінші, ғылымды жұмсасаң арта береді, малды жұмсасаң азая береді. Бесінші, ғылым саған құрметті атақ береді, ал мал сараң деген атақ қалдырады. Алтыншы, ғылым өзін-өзі сақтайды, ал малды үнемі бағып, күту керек. Жетінші, ғылым қиямет күні иесіне шапағатын жасайды, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізінші, ғылым тозбайды, жоғалмайды, мал болса, қолдың кірі, өледі, жоғалады. Тоғызыншы, ғылым көңілді нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады, ал мал масаттандырады, болған үстіне бола түссе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншы, ғылым Аллаға зекет, тауһид, ғибадат қылады, ал мал иесінің көңіліне тәкәппарлық салады, – деп, тапқырлық танытыпты.
Қазақ даласында өткен ұлы ақындарымызда білімнің артықшылықтарын өз еңбектерінде айтып өтті. Бұған ағартушы, ғалым Ыбырай Алтынсариннің мына өлең жолдары дәлел:
Бір Аллаға сыйынып,
Кел, балалар, оқылық.
Оқығанды көңілге,
Ықыласпен тоқылық.
Оқысаңыз, балалар,
Шамнан шырақ жағылар.
Тілегенің алдыңнан,
Іздемей-ақ табылар.
Тағылымды тарихымыздан шариғат жолын ұстанған ата-бабамыз ілім жолын ұлық тұтқаны тайға таңба басқандай көрініп тұр. Мұзафар Әлімбаев та білімді баға жетпес қазынаға теңеді.
«Білім – қымбат қазына,
Қанағат тұтпа азына».
Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев білім кітапта екенін ашып айтты. Қазіргі таңда балалардың басым көпшілігі компьютер мен ұялы телефонға телміріп отырады. Сондықтан Елбасы: «Болашақта кітап оқығандар компьютерде отырғандарды басқарады» деу арқылы білімді кітаптан іздеу керектігін айшықтап өтті.
Білімді ұрпақ – жарқын болашақ кепілі екенін ұмытпай, ұрпақтарымызды білімді де білікті қылып тәрбиелеу – әрбір ата-ананың борышы екенін естен шығармайық.
Сапархан қажы АЙДАРХАНҰЛЫ,
Еңбекшіқазақ ауданының бас имамы.
Алматы облысының орталығында «Аяулы алақан» аллеясы ашылды
Жетісудың бас шаһары Талдықорған қаласының облыс орталығы мәртебесін алғанына 20 жыл толуына орай, қаланың көркіне-көрік қосатын тағы бір жер орын тепті. Бұл мекенде ақ халатты абзал жандарға деген алғыстың нышаны ретінде «Аяулы алақан» мүсіні қойылған. Жоба авторы, Алматы облысының әкімі Амандық Баталов.
Мүсінде адамзаттың қос алақаны бейнеленген. Ал екі уыстың арасында жапырағы жайқалған жас ағаш өсіп тұр. Бұл жан жылуының әр тіршілік иесіне өмір сыйлай алатынын бейнелеп тұрған ерекше сәулет өнері.
Аймақ басшысы Амандық Баталов, аталған ескерткіш адам өмірінің арашасы болған жандарға деген шексіз ризашылықтың белгісі ретінде мәңгіге өзінің маңызыдылығын жоғалтпайтынын алға тартуда.
«Пандемияның алғашқы күндерінен-ақ Елбасы үндеуімен еліміз бірігіп, індетті жеңуге жұмылды. Қиын жағдайда алдыңғы қатарда күрескен – медицина қызметкерлері болды. Бүгінгі ашылған «Аяулы алақан» ескерткіш – аса қауіпті індетпен бетпе-бет келген медицина саласы қызметкерлерінің құрметіне арналады. Бұл – жаһандық дертке қарсы күрескен ақ халатты жандарға деген ел құрметінің белгісі. Сондай-ақ, халықтың адал перзенттеріне ыстық ықыласының көрінісі. Ескерткіш ел басына қиындық туған сәтте қаһармандық көрсеткен жандардың рухына тағзым ету орнына айналады»,-деді Амандық Ғаббасұлы.
Аллеяның ашылу салтанатында сөз алған облыс әкімі Жетісу өлкесінде пандемия кезінде атқарылған жұмыстардың бірқатарына шолу жасады.
Баршаға мәлім, облысының Денсаулық сақтау жүйесі бірнеше айдан бері дамылсыз жұмыс істеп келеді. Пандемиямен күреске 31 медициналық ұйым жұмылдырылды, оның ішінде 4-і Талдықорған қаласында орналасқан. Амбулаториялық және стационарлық деңгейде үш жарым мыңға жуық (3455) медицина қызметкері, оның ішінде 851 дәрігер және 2604 кіші және орта буын дәрігерлері тартылды. Пандемиямен күреске жергілікті бюджеттен барлығы 13,8 млрд. теңге бөлінді, медициналық жабдықтармен жарақтандыру 79-дан 90 пайызға дейін өсті. Ал, пандемия басталғаннан бері коронавирус пен пневмониядан 51 мыңнан астам адам жазылып шықты.
Негізі мүсін "Шығыс" шағын ауданында, модульдік жұқпалы аурулар ауруханасының жанында орнатылды. Мүсіннің биіктігі 1,2 м, ұзындығы 3,8 м, ені 2,8 м, ол қоладан жасалған.
Айта кетейік, облыстық "Jetisy Media" КММ Талдықорған қаласының облыс орталығы мәртебесін алғанына 20 жыл толуына орай ерлік істерімнен ерекшеленген Талдықорғанның батырлары туралы бейнеролик түсірді, Видеода өз өмірін қатерге тігіп, өзгенің өмірін сақтап қалған адамдар бейнеленген.
"Jetisy Media" КММ
Толығырақ ...
Сады — по интенсивным технологиям
Зона предгорья Заилийского Алатау на высоте 700-800 метров над уровнем моря как нельзя лучше подходит для садоводства. С каждым годом площади яблоневых садов Енбекшиказахского района расширяются. Если в 2012 году они занимали 3271 га, то в 2021-м – около 7 тысяч гектаров. С 2014 года инвесторы начали внедрять интенсивное садоводство, которое на сегодня считается наиболее технологически продвинутым. В садах по интенсивной технологии яблоневые сорта на карликовых подвоях Golden Delicious, Granny Smith, Fuji Fubrax, Gala Schniga, Braeburn, Mairac, Red Jonaprince, Early Red One, Red Delicious дают урожай до 60 тонн яблок с гектара уже на третий год высадки.
В 2016 году «интенсивные» сады заложили: ТОО «Alma Green Fieldes» в Каратурыкском сельском округе; ТОО «Apple World» в Тургенском сельском округе; крестьянское хозяйство «AгроНова» в Болекском сельском округе. Всего было заложено 305 га интенсивных садов.
В 2017 году интенсивные сады высадили ТОО «Степной холм», ТОО "Apple World", ТОО «Биотерра», КХ «Агросад», ИП «Мелис». Площадь интенсивных садов, ягодников превысила 900 га. Было построено три плодохранилища на 4600 тонн, запущено три линии переработки яблок. В 2016-2018 годах в посадку интенсивных садов хозяйствами было вложено 13 млрд тенге инвестиций.
В 2019 году в Каратурукском округе ТОО «Alma Mater Fieldes» проинвестировало 2,9 млрд тенге на закладку 118 га интенсивного сада и строительство фруктохранилища на 3600 тонн; ТОО «Биовитамин» вложило 504,7 млн тенге в закладку 40 га интенсивного сада. В Тургенском округе ТОО «Адал Алма» инвестировало 329 млн тенге в интенсивный сад на 40 га.
В 2020 году ТОО «Алматинские яблоки» заложило в Болекском округе 130 га интенсивного сада, инвестиции составили 2 млрд 66 млн тенге; ТОО «Alma Mater Fields» в Асинском округе – l167 га, сумма инвестиций – 3 млрд тенге; ТОО ТОО "Fresh Land" в Рахатском округе – l48 га на сумму 1 млрд тенге. В целом плантации винограда и плодово-ягодных культур к 2020 году в районе занимали площадь 9868 гектаров, в том числе интенсивные яблоневые сады – 1550 га.
На 2021-2022 г.г. запланирована закладка интенсивных яблоневых садов: ТОО «SSA Fruits» на 200 га в Корамском округе, стоимость проекта 4,3 млрд. тенге; ТОО «Алматинские яблоки на 200 га в Болекском округе, стоимость проекта 4 млрд. тенге; ТОО "Fresh Land" на 52 га в Рахатском округе, стоимость проекта 1 млрд тенге; ТОО «Алма Есик» на 64 га в Коктобинском округе, стоимость проекта 800 млн. тенге.
Согласно Концепции региональной программы развития АПК Енбекшиказахского района до 2027 года садами будет занято 11468 га площадей, в том числе интенсивными – 2500-3000 га. Всего рост продукции садоводства вырастет до 300 тысяч тонн, в семь раз больше нынешнего объема.
Инфраструктурные инвесторы также ведут строительство инновационных фруктохранилищ. За последние годы в Акшийском округе ТОО " FROSCO" построило комплекс по переработке, шоковой заморозке, упаковке и хранению плодоовощной продукции (единовременным объемом хранения 4000 тонн), общая стоимость проекта 1,8 млрд тенге. В Асинском округе ТОО «Alma Mater Fields» ввело в эксплуатацию фруктохранилище на 3600 тонн стоимостью 1,5 млрд.тенге. В Тескенсуском округе ТОО "Арнау Агро" ведет строительство фруктохранилища на 5000 тонн (1-я очередь 2800 тонн), стоимость проекта 1,1 млрд.тенге.
О дальнейшем внедрении интенсивного садоводства, инновационно-инфраструктурных проектах, формировании плодоовощного кластера в «продуктовом поясе» Алматы мы беседуем с руководителем районного отдела сельского хозяйства Ермеком ЖАКЕЕВЫМ.
– Ермек Ильянович, какие главные преимущества у интенсивного садоводства перед традиционным?
– Первое – быстрый возврат средств, вложенных в закладку сада, иначе говоря, эффективная самоокупаемость вследствие раннего, на 1-2 году, плодоношения.
Второе – значительная экономия земельной площади. Именно поэтому в последние годы во всех развитых странах мира расширяются площади интенсивных яблоневых садов на слаборослых клоновых подвоях. При оптимальной густоте посадки удается разместить наибольшее количество деревьев на единице площади. В странах Западной Европы, США, Канаде, Украине и на юге России используются сады на карликовых подвоях (преимущественно типа М9), с использованием сортов высокого мирового рейтинга. Также эффективность применения пестицидов в интенсивных садах, вследствие более высокой плотности растений, намного выше. Короткий срок (12-15 лет) эксплуатации сада даёт возможность быстро заменять сорта в соответствии с запросами рынка.
И третье, наиболее значимое – высочайшая продуктивность и рентабельность таких садов. Они дают стабильный урожай до 50-70 тонн с гектара, притом в течение всего периода эксплуатации интенсивного сада качество его плодов лучше, чем «классического», а цена реализации востребованных потребителями сортов яблок может в 4-5 раз превышать цену «старых» сортов.
– В чем сложность внедрения интенсивного садоводства, что ограничивает возможность его повсеместного распространения?
– Закладка и эксплуатация интенсивного сада требует особого внимания и высококвалифицированных специалистов. Обязательны постоянная обработка, систематические поливы и внесение удобрений. У интенсивного сада своя система обрезки и формировки деревьев. Для облегчения сбора урожая используют низкорослые яблони, у которых формируют компактные, мало-габаритные, хорошо освещенные кроны с низко расположенными плодами. Требуется высокая производительность труда при выполнении основных техно-логических операций: обрезка, борьба с вредителями и болезнями, сбор урожая и т.п. Важен правильный выбор сортоподвойной комбинации саженцев. Необходимо приобретать и высаживать сорта, удовлетворяющие требования потребителей и пользующиеся спросом на рынке. Для мелкотоварных садоводческих хозяйств применение всего комплекса интенсивных технологий промышленного садоводства, включая капельное орошение, пока малодоступно. Только крупные инфраструктурные инвесторы способны реализовать такие инновационные проекты на площади в десятки и сотни гектаров.
– Сколько ТОО, кооперативов, фермерских хозяйств занимаются интенсивным садоводством в районе?
– Число таких сельхозформирований растет с каждым годом. На сегодня интенсивным садоводством занимаются двадцать пять хозяйств. Наиболее крупные – ТОО “AlmaMaterFields” – 490 га, ТОО “AlmaGreenFields” – 270 га, ТОО “Amal Bio” – 150 га, ТОО «Алматинские яблоки» – 130 га, ТОО «SSA Fruits» – 80 га, ТОО "Apple World" – 78 га, ТОО "FreshLand" – 70 га, ТОО "Unifruit" – 70 га, ТОО «Степной Холм» – 30 га, ТОО «Алма Иссык» – 70 га.
– Как быстро увеличиваются площади под интенсивное садоводство?
– В 2020 году было высажено 375 га интенсивных садов: ТОО “AlmaMater-Fields” – 167 га, ТОО «Алматинские ябло-ки» – 130 га, ТОО "FreshLand" – 48 га, ТОО «Бакдала» – 10 га, ТОО «Арнау Агро» - 10 га, к/х «Утениязов М.» – 10 га. В 2021 году добавились еще 245 га: ТОО «SSA Fruits» - 80 га, ТОО “AlmaMaterFields”- 95 га, ТОО "Алма Иссык" – 70 га. Возде-лываемые сорта яблок: Гала, Фуджи, Ред Делишес, Голден Делишес, Джонатон, Гренни Смит, Айдаред, Джона Голд, Джона Принц и другие. В 2021 году площади интенсивных садов составили 2170 га из 6161 га всех яблоневых садов района.
– Что еще культивируют садоводческие хозяйства, кроме интенсивных яблоневых садов? Какова урожайность садоводческой отрасли?
– Почвенно-климатические условия Жетысу позволяют получать высококачественную продукцию всех традиционных плодово-ягодных культур. Занимаемая ими площадь сельхозугодий района составляет 7321 га, в том числе семечковыми косточковыми культурами (в основном яблонями) – 6828 га. Валовый сбор яблок в 2020 году составил 49 551 тонн, в том числе в интенсивных садах – 10000 тонн, средняя урожайность была 74 центнеров с гектара, в интенсивных садах – 84 центнера на гектар. Такой же, если не лучший, итог ожидаем и в 2021 году, садоводческая отрасль расширяет масштабы экспорта продукции.
– Развитие садоводства и виноградарства наряду с овощеводством дает основания говорить о формировании устойчивого плодо-овощного кластера. Какие звенья должны в него входить?
– Прежде всего фрукто- и овоще-хранилища. В наше время они строятся с применением последних технических достижений, что позволяет до минимума сократить потери урожая, значительно продлить срок годности и сохранить качество овощей и фруктов, обеспечивая товарной продукцией свежий рынок, а предприятия переработки – сырьем для плодоовощных консервов, варений и соков. В целях качественного хранения собранного урожая в районе введены в экплуатацию современные фруктохранилища с системой РГС (регулируемой газовой средой) – ТОО “AlmaGreenFields” – на 3600 тонн; ТОО “AlmaMaterFields” – 3600 тонн, ТОО "Unifruit" – 2800 тонн, ТОО «Степной Холм» – 1400 тонн, ТОО "Apple Word" – 4200 тонн, ТОО «KulashBagy» – 1000 тонн, ТОО «Бакдала» – 1000 тонн, к/х «Султан» – 1200 тонн, ТОО «Rich Garden» – 500 тонн. Всего в районе объем фруктоовощехранилищ достигает 35000 тонн.
– В Послании 2021 года «Единство народа и системные реформы – прочная основа процветания страны» Президент РК Касым-Жомарт Токаев поднял вопрос о совершенствовании системы субсидий АПК, об инструментах стимулирования технологического переоборудования сельхозпроизводства. Какую помощь от государства получают хозяйства, занятые интенсивным садоводством сейчас?
– Согласно «Правилам субсидирования по возмещению части расходов, понесенных субъектами агропромышленного комплекса при инвестиционных вложениях» №317 от 23 июля 2018 года сельхозтоваропроизводителям, занимающимся интенсивным садоводством, предусмотрено возмещение 25% затрат. Это существенный стимул для закладки промышленных садов. В соответствии с Посланием Президента РК государственная поддержка сельского хозяйства, в том числе садоводства, расширит свой спектр. Правительство готовит пакет предложений по данным вопросам.
Вел интервью
И.ТУРАНИН.
Тәуелсіздікті қорғау – әр азаматтың міндеті
Алтайдан Каспийге, Батыс Сібірден Алатауға дейінгі кең байтақ жерін көзінің қарашығындай қорғап, ұрпақ өсіріп, тілін, ділін, дәстүрін дамытып, туған жерінде қиыншылықтарды бастан кешірген қазаққа ел бірлігін, жер тұтастығын сақтап өмір сүру оңай болмағанын тарихтан білеміз. 1808-21 жылдары Пекинде діни қызмет атқарған, Қытай тарихын жасырын көшіріп алған ұлты чуваш Н.Бичурин «Ежелден Орталық Азияда тұрып жатқан халықтар туралы мәліметтер жинағы» атты еңбегінде «2,5 мың жыл бойы Алтайдан Каспийге дейін өмір сүріп, бүгінгі күнге дейін салт-дәстүрін сақтаған халық тұрады» деген. Сонымен қатар, ғалым: «635 жылы түркі тілдес көшпелі сақтар өздеріне шабуыл жасап, тыныштық бермеген қытайларға қарсы Үлкен орда, Солтүстік орда, Кіші орда болып топтасқан» – деп көрсетеді. Сонымен қатар, Хундардан қорғануға Ұлы Қытай қабырғасының салына бастауы тарихтан белгілі.
Ежелден тарихы бар қазақ жеріне өткен ғасырдың 60 жылдары (тың өлкесін құру) КСРО басшысы Н.Хрущев, 80 жылдары М.Горбачев те көз алартушылық танытып, одан кейін орыс шовинистері Солженицин (как обустроить Россию), Дугин жалғастырған. 2001 жылы Көкшетауда Э.Лимонов казактардың қолдауымен сепаратистік ереуіл ұйымдастырмақ ниетте болғаны белгілі. «Қазақстан Сталиннің таза ойлап шығарғаны. Ондай мемлекет жоқ, қазақ тілі де жоқ, онда бәрі орысша сөйлейді. Ол жердегілердің бәрі Сібірдің оңтүстігі, Оралдың оңтүстік бөлігі – ежелгі Ресей». Мұны айтқан Жириновский (Эйдельштейн). Абай хакім «Күшік асырадым, өскенде өзімді қапты» дегені келіп тұр. 21 қараша 2013 жылы орыстар ұйымынан Е.Просвирин Қазақстанның солтүстігінде қанша славяндар тұратынын көрсетіп, 5 облыстың картасын беріп, «Бұл Сібірдің демографиялық және географиялық жалғасы. Қазақстан сөз жүзіндегі мемлекет, қарулы күштері жоқ. Халықтық талқыға салып немесе күшпен алу керек. Әйтпесе, Қытай әсері мықты. Қазақстан, қазақ тілінен, ділінен, ұлттық келбетінен, мемлекеттігін жоғалтып алады» – деп «қамқорлық танытқан». «Жайық, Ақтөбе, Петропавл, Семей, Павлодар, Өскемен – орыс қалалары. Қазақта қала мүлдем болмаған, олардың мәдениеті, дәстүрі – көшпенділік. Қазақ демагогиямен шұғыл-данбай, Ресей қалаларын бейбіт жолмен қайтарғаны жөн. Болмаса күшпен алу керек» – деді Лимонов.
Қазақ «Іріген ауыздан шіріген сөз шығады» деп бекер айтпаған. Аттестатты тапсыруға келген генерал-губернатор мектепті беске бітірген Мұстафа Шоқайға алтын медальді тапсыруы керек еді. Алайда «Бұл болмайды, жабайы халықтың өкілі қалай алтын медаль алады, алтын медальді орысқа беруіміз керек», – деп алтын медальді күміске іліккен орыс баласына ұсынады. Алматыда парктің (Панфилов атындағы) қақпасына «Қазақтар мен иттерге кіруге болмайды» деп генерал Колпаковский жазғызғаны есте болар.
Шекспир қоғамдағы ұлы қасiреттiң адамның екiжүздiлiгiнен басталатынын айтқан еді. 2014 жылы ақпанда Жириновский (Эйдельштейн) «Орта Азия мемлекеттерiн Ресейдiң федералдық округі жасап, астанасын менiң туған қалам – Верный деп атау керек» деген. Оңшыл ұлтшылдардың сандырақтары аз болғандай, 9 сәуірде Хакасия Жоғары кеңесі төрағасы В.Штыгашев президиум мәжілісінде: «Қазақстанның шығысы кенді Алтай Ресей құрамында әрқашанда болған, 5 облыс айырбастау тиыны ретінде берілген», – деп сәуегейлік танытқан. Ол екі мемлекет арасында келісімшарт қағидасымен 12 қаңтар 2006 жылы Ресей мен Қазақстан шекарасы заңды бекітілгенін білмеуі мүмкін емес. Ал режиссер О.Степченко Қарағандыны Ресей қаласы деді.
Кезінде Монтенье: «Тұрмыстағы қайыршылыққа қарайласуға болады, жан дүниедегі жоқшылыққа жәрдемдесу мүмкін емес», – деген екен. Ет комбинатында мал соятын жерге қойларды бастап әкеліп, жасырын есіктен лып етіп шығып кететін «арандатушы текелер» ретсіз сөйлеуді доғаратын кез келгенін неге аңғармайды деп едік. Өз елінде – Ресейде экономика дамуын көтеріп, халқының әлеуметтік жағдайын түзей алмай отырып, державалық амбициядан құтыла алмай, Ресей Федерациясы Дума депутаттары Никонов, Федоров және ЛДПР басшысы Эйдельштейндей 2020 жылы да дөкір мәлімдеме жасап отырғандар туралы өз сөздігінде «психикалық ауытқуы бар, өз ақылынан ауысқандар, қалыптан шыққандар» деген қорытынды жасаған тегі Дания мемлекетінен шыққан В.Дальмен келісуге болады. Қазақ елі Кеңес Одағы құрамына өз жерімен кірді, Одақ құрамынан өз жерімен шықты. «Шықсаң, жеріңді қалдырып кетуің керек» деген сандырақты қалай түсінуге болады? Түсінгің келмесе, жиналыс жаса деген қоқан-лоқыны есі дұрыс адам айтпауы керек. Бұл жерде маргиналға орын жоқ. Адамзат тарихы даму сатысында бір қоғам орнына жаңа қоғамдық формация келіп, әрдайым даму үстінде. Өткен уақыт қайтып оралмайды. Ол – табиғат заңы. Қоғамға пайдалы нәр-сені ойлап, оның дамуына кедергі жасамау – есті адамның ісі.
Оңшыл ұлтшылдардың айтқаны ресми мемлекеттің позициясымен сай емес деп үндемей отыруға да болады. Бірақ, бүгінде ғаламторда миллиондаған жастар Ресей ұлтшылдары сандырақтарын тарихи шындыққа теңеуі әбден мүмкін. Бұл жерде қатпаған буын, жетілмеген санаға ол бір жаңалық іспеттес, жақсы мен жаманның, оң мен солын танып үлгермеген жеткіншектің миын улау – сасық саясаттың ізі .
Халықта «Жаман лас аяғымен төрді былғайды, жаман бейпіл сөзімен елді былғайды» деген бар. Әсіре ұлтшылдар қазақ халқының тарихын бұрмалап, бүгінгі күнмен санасқысы да келмей тұр. Жіп түйінсіз, сөз шындықсыз байланбас. Бұл жерде қазақтың «ит үреді, керуен көшеді» мақалы жүрмейді, себебі тәуелсіз елдің көшіне елеулі нұқсан тигізетіні, ынтымақты елдердің ырысын ұрысқа айналдырғысы келетіні анық болып тұр.
Тарихқа қысқаша тоқталсақ, моңғолдардың басып алуы нәтижесінде қазақ жері Алтын Орда Қыпшақ ұлысы құрамына кірді. 1465 жылы Керей мен Жәнібек Қазақ хандығын құрды. Міне, осы кезден бастап Қазақ мемлекетінің негізі қаланған. Қазақ хандығында мемлекеттіктің барлық негізгі белгілері болды. Хан – мемлекет басы, оның жанында тұрақты кеңес – билер институтының белсенділігі өсіп, күнделікті құқық, шаруашылық, әскери және идеологиялық істерді жүргізуде маңызды орынды иемденді. Тарихшы, ұлты неміс А.Левшин (А.Левенштейн) қазақ мемлекеттігінің осы кезеңі туралы: «Ол (яғни, Тәуке хан) өз ақыл-парасатымен және әділдігімен бәрін де өзіне бағынуға мәжбүр етті және жалпыға ортақ заң беріп, сол бойынша төрелік жасады, сөйтіп күшке емес, ақылға, тәжірибеге және айлаға сүйенді» – деді. А.Левшин «Қырғыз-қайсақ ордасы мен даласының сипаттамасы» кітабында (1832 ж. Петербург) бірінші тарауында қазақ жерінің шекарасын нақты атап жазған: «Самая северная точка оной находится под 55 градусом сев щироты, на левом берегу Иртыша, недалеко от Омской крепости. На юге кочующие жители сей страны не доходят далее 42 градусов. С запада на восток она простирается от 68градусов 35 минут до 102 градус долготы (от первого меридиана).
Северную ее границу (идя от востока к западу) составляют: во-первых, часть Алтайских гор, потом река Иртыш, от Иртыша до Тобола, или до Звериноголовской крепости, так называемой Горькая Сибирская линия, от Звериноголовской крепости до устья Уя-река Тобол; далее река Уй и потом Урал, начиная от Спасского форпоста (близ Верхоуральска) почти до Оренбурга, или, точнее говоря, до Нежинского форпоста, от которого линия идет вверх по речке Бердянке; далее по речке Бурале и по Илеку до самого устья его, и наконец, опять по Уралу. Западным пределом служит тот же Урал и часть Каспийского моря. На юге киргиз казаки примыкают туркменцам, кочующим на восточной стороне Каспийскому морю, к морю Аральскому, к владениям хивинцев, ташкентцев, туркестанцев и диких киргизов или бурутов. Восточную границу составляет Китайская укрепленная линия, идущая от Малой Бухарии на север до пределов России».
Бүгінгі көз алартушылыққа солтүстік облыстар түсіп, Казақстанда шекара болған жоқ деген сандырақтың негізсіз екенін тарихтан байқауға болады. Ресей патшайымы Екатерина ІІ Е.Пугачев көтерілісіне белсене қатысқаны үшін қазақ халқын «киргизы» атап, Жайық қаласы атауын Орал деп өзгерткені белгілі. Ресей патшасы І Петр: «Қазақ Ордасы бүкiл Азия елдерi жерлерiне кiлт және қақпа – миллионнан ассын, орасан зор шығынға қарамай отарлап алу керек» – деген («Вестник Европы», V-том. 1870 жыл. 530 бет). І Петр 1708 жылы Ресейдi тұңғыш рет губернияларға бөлдi. Солардың бірi – қазiргi Солтүстiк Қазақстан облысының жерi қараған Сiбiр губерниясы, орталығы Тобыл қаласы болды. Қазақ жеріне И.Бухгольц бастаған мыңға жуық адамы бар экспедиция жіберіледі. 18 ғасыр ортасында әскердi басқаруға жіберген генерал Киндерман бұрынғы Ишим шебiн кей тұстарында 200, кей тұстарда 50 шақырым оңтүстiкке қарай жылжыта түсiп, оны Орынбор, Ертiс шептерiмен жалғастырып, қазақ даласының шұрайлы бөлiгiн басып алып, «Жаңа Ишим», «Ащы белдеу» шекара Звериноголовск (Бағлан) бекiнiсiнен Омбы қаласына дейiн ұзындығы 558 шақырымнан асты. Бұрынғы шекара, «Есiл шебi» қазiргi Лебяжье станциясы, Макушина және Петухов, Мамлют станциялары терiстiгiмен, яғни Сiбiр трактасы бойымен өтсе, Киндерман басшылығымен шекара Петропавл-Преснов, Пресноредуть-Звериноголовск селоларымен өттi. Қазақ жерi болып келген Мамлют ауданының бiраз жерi, Түмен облысының Ишим ауданы, орталығы Елсау, Қорған облысының Петухов, Макушино, Лебяжье, Половинка (Ақсиыр) тағы басқа жерлерi, Петропавл-Қостанай тас жолының солтүстiк жағындағы жерлер түгелiмен Ресейге қарап қалды. Бұл мәліметтер Омбы архивінде сақталған.
Қазiргi теріскей жерiндегi қазақтар 15 ғасырда Сiбiр хандығы – Жошы хандығы – Қазақ Хандығы құрамында өмiр сүрген қазақтардың ұрпағы. Академик М.Қозыбаев: «Бiздiң 17-атамыз Бағылан би – Алтын Орда биi. Бидiң қонысы осы күнгi «Горькая линия» бойындағы Бағылан-Звериноголовск бекiнiсi, ата-бабамыз бұл қоныста отырғанына 450 жыл шамасы» – деп жазды. («Жұлдызым менiң» 88 бет). Тобыл өзенi бойында Бағылан тоғайы, қыстауы, өзегi, шоғы, көлi, Бағылан жолы деген жер-сулар бар. Оның сүйегiн Тобыл өзенi жарқабағына жерлеген. Бұл жерде «Бағылан базары» деген жәрмеңке болған. Бұл қазiргi Ресейдің Қорған облысы Половинка (Ақсиыр) ауданына қарасты жер. Макушино, Петухов аудандары тұтасымен қазақ жерiне қарасты болған. Қазiргi Лебяжье станциясынан 7 шақырым жерде Бақсары деп аталатын село бар. Мокроусов ауданының шығыс бөлiгi керейдiң балта нәсiлiне тиiстi жер болған. Макушино ауданының Мәртiн, Күмiскөл (Серебрянка), Сетевной ауылдары Бақса-ры батырдың ата қонысы. Немере-бай орманы «Немеровка» селосы, «Рай» атты көл, «Есентай» атты жер де бар.
Мақала авторы,теріскей тумасының аталары 6 ғасыр бойы Түмен, Омбы, Қорған облыстарындағы саны 30 мыңнан 100 мыңға дейін тұрған қазақтың Арғын, Керей, Қыпшақ, Уақ, Қарауыл аталары – түпкілікті этнос, 100-дей жер атаулары, аудандар аттары қазақша болған. Омбы уезінде 1897 жылы қазақтар саны 38 мың, 1918 жылы Ақмола облысы құрамында Тобыл (Түмен) және Томск губерниясы болған. Облыс орталығы Петропавл қаласында 1886 жылғы деректе қазақ пен татар – 6517, орыстар – 7258 адам болған.
Тарихқа жүгінсек, бұл жерде б.з.д. 8-4 ғасырларда сақ скиф, сарматтар, 5-7 ғасырда қыпшақтар, қимақтар мекендеген. 18 ғасыр басынан бастап орыстар көшіп келе бастайды. Жергілікті қазақтар қара-пайым орыс халқы өкілдерінің Қазақ жеріне қоныс аударғандарын жақсы қарсы алды. Мысалы, 1752 жылы староста орыс Окороковтың қызы мен қазақ Медеубайдың немересінің арасындағы махаббат, екі құданың татулығы, екі халықтың арасындағы сыйластықты тебірене айтуға болады. Медеубай немересінің орыс қызына үйленуіне қарсы болып, оны өліге теңегеніне қарамай, Окороков Жеті Жарғы талабына сай күйеу баласының құнына 2 адамның «құнын» төлеп, екі жасты қосып, отау қылып бөлек шығарған. Үй салынған жерде соңынан пайда болған елді мекенді «мир» да «любовь» – «Миролюбово» атаған ауыл қазір де бар. Медеу – бай батыр болса, балаларының аманшылығын тілеп, дұға жасатып, ас беріп, «құнға» келген көп малды бес болыстың кедей-кепшігіне таратып жіберген.
19 ғасырдың 60 жылдарынан бастап қазақ жеріне 1 миллион 500 мың орыс қоныс аударып, басқа да ұлт өкілдері көшіп келіп, демографиялық карта өзгерді. Келімсектердің ешқайсысы жерді, көл, өзен, орманды өзімен бірге әкелген жоқ. Қазақ халқы Алтын Орда, Түрік қағанаты, Ғұн, Сақ дәуірінде, Қазақ хандығы тұсында да осы жерде өмір сүрген, тарихымыздың терең тамыры сол көне заманның өзегінде.
Орыс тарихшысы Щербина «Киргизская народность в местах крестьянских переселений» кітабында: «Қазақтар бізге қонаққа келуде. Өз кезегінде ...орыс қыз-жігіттерін қазақтар да қарсы алып, дастархан жайып, қонақ қылуда» – деп екі халық арасында орнаған достықты жазған.
Солтүстік Қазақстан облысы аумағы 98 мың шаршы шақырым. Халқының саны 555 мың, оның ішінде қазақтар 34 пайызды құрайды. Ұлы Отан соғыс жалдарында 702-құрылыс батальоны, 314-атқыштар дивизиясы құрылып 92 мың теріскейлік жауынгер Москва қаласын жаудан қорғаған. 34 мың адам еңбек армиясында қызмет жасап, 56 адам Кеңес Одағының батыры, 11 адам «Даңқ орденінің» толық үш дәрежесінің иегері атанған, 46 мың сарбаз майданда қаза болған.
Бүгінде Жириновский, Никонов, Федо-ров, оларды жебеп отырған ұлтшылдар теріскейде, тарихи өз атамекенінде тұрған қазақ пен қоныс аударып келген орыс этносы арасында тереңдеп тамыр жайып қалыптасқан тарихи және рухани достығын, туыстығын, айырылмас тату көрші болғанын жоққа санайды. Жеке басынан қауқары аспаған ұлтшылдардың үлкенін құрметтеп, кішісін ізеттеген, ананы аялаған, қариясының ақ батасын алуға тырысқан, білектің күшімен, найзаның ұшымен ата қонысын қорғап қалған халықты кемсітуі – парықсыздық, мүсәпірлік. Қай заманда да мемлекетті бөлу, сепаратистік көңіл-күйді көпіртіп жіберу – қылмыстық іс-әрекет болып есептеледі.
Жалпы мемлекет, халықтар арасына арандатушылық ниетпен іс-әрекет жасаған адам саяси қызметте болуға моральдық құқығы жоқ. Осындайда, Ресей құрамында қалып қойған Орынбор, Омбы, Томбы, Астрахан, Саратов, Челябі, Қорған облыстары туралы, ел тұтастығына іріткі салып, ұлтаралық алакөздікке итермелеген жалған саясаткерлерге қазақтың нанын жеп, суын ішіп, ауасын жұтып, жерін басып, үлкен лауазым иелері болып отырған, жайшылықта ұсақ тұрмыстық келеңсіздіктерде біздің құқығымыз бұзылайын деп жатыр деп түймедейді түйедей қылып, даусы жер жарғыштар неге үнсіз? Әлде үндемегендері – келіскені дегенді білдіре ме?
Бүгінде Қазақстан Республикасы – дүниежүзілік қоғамдастықтың унитарлы бұлжымас бөлшегі. Қазақ елінде қазақ ұлтымен тең құқықты көптеген этнос өкілі өмір сүруде. Ұлттың уызына, қасиетті негізіне – жеріміз бен тілімізге, бар байлықтың садағасы есептелінетін намысымызға тіл тигізеді. Төрімізге шығарар қонақжай, кеңпейіл ел болсақ та, төбемізге шығарар намыссыз ел емеспіз, айтқандарынан қорытынды жасауымыз керек. «Жалынғанның емес, жағаласқанның жаны қалатын заман бұл» дегендерге қосылуға болады.
Елімізде қоғамның барлық саласында міндетті түрде мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейтуге қатты мән беру керек. Мемлекеттік атқару органдары, ішкі саясат бөлімдері, бұқаралық ақпарат құралдары қазақ елінің тарихын жастарымыздың арасында нақты насихаттауға көңіл бөлгені дұрыс.
Патшалық Ресей, одан кейінгі кездерде күштеп таңылған Орал, Павлодар, Петропавл, Усть-Каменогорск, Семей атаулары, тарихи жер-су аттарына қатысы жоқ, сондай-ақ СҚО Жамбыл ауданы орталығы 19 ғасырдың басында патша үкіметі отарлау саясатын қолдаушы, жазалаушы отряд басшысы староста Пресновскийдің атындағы Пресновка селосы сияқты елді мекендерге өздерінің тарихи аттарын қайтарып беру керек. Ономастика саласындағы бұл ұсыныстарды бір мезгілде орындау әр азаматтың, халықтың ел тәуелсіздігін қорғауда өз қатысын білдіргенін көрсетеді. Тамыршыдай тап басып, текті сезім, терең ойға жол берейік. Ресей әсіре ұлтшылдары қанша сайраса да, халықтан қолдау таппайды.
Нұрлан ЕРДӘУЛЕТҰЛЫ,
зейнеткер.
Әлеуметтік желі балалар үшін қауіпті
БҮГІНГІ ТАҢДА ЕҢБЕКТЕГЕН БАЛАДАН БАСТАП, ЕҢКЕЙГЕН ҚАРТТЫҢ ДА ҚОЛЫНАН СМАРТФОННЫҢ ТҮСПЕЙТІНІН АҢҒАРАМЫЗ. ОНЫҢ ҮСТІНЕ ПАНДЕМИЯ КЕЗІНДЕ ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ФОРМАТЫНДА БАЛАЛАРҒА ЖЕКЕ-ЖЕКЕ ТЕЛЕФОН АЛЫП БЕРІП, БӘРІМІЗДІҢ ТЕЛМІРГЕНІМІЗ ДЕ АНЫҚ. АЛ, БҰЛ ГАДЖЕТТЕРДІҢ БАЛАҒА ТИГІЗЕР КЕРІ ӘСЕРІМЕН КҮРЕСІП ЖҮРМІЗ БЕ?
Бүгінде бір ғана әлеуметтік желімен шектеліп қалатын адам аз. Оған қоса алуан түрлі мессенджерлер мен пошта қызметтері, басқа да түрлі онлайн жүйелерді қосып қойыңыз. Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны қатар жүретінін ескерсек, телефонға тәуелділік мына өзімізден туындаған. Тіпті, тыныш отырса болды деп әлі тілі шықпаған баланың қолына ұстата салатынымыз тағы бар. Осыдан келіп, балада телефонға тәуелділік туындап, кейіннен онымен күресу қиынға соғатыны белгілі. Баланың смартфонда көп отырудан бас тартқыза алмай жүргендіктен ата-ана мен бала арасында кикілжің орнап, соңы жағымсыз жағдаймен аяқталып жатқанын күнделікті жаңалықтан естіп жүрміз. Бұл өз кезегінде қоғамдағы күресуді қажет ететін басты қауіпті дерт десек артық айтқан болмас.
Ғаламтордағы «зиянды» желілер жасөспірімдерді қылмысқа, ұрлыққа, психотроптық өнімдерді қолдануға тіпті өз-өзіне қол жұмасауға дейін алып баратынын көрдік. Оған «Синий кит» ойыны дәлел. Суицидті насихаттайтын бұл ойында балалар тапсырмалар орындап, соңында өзіне қол жұмсауы керек. Ең қорқыныштысы финалдық тапсырманы міндетті түрде орындауы шарт, әйтпесе, ұйымдастырушылар баланың туыстарын өлтіреміз деп қорқытады екен. Айта кетейік, бірнеше жыл бұрын пайда болған бұл ойынның негізінде 20 суицид оқиғасы тіркелгенін ҚР Бас прокуратурасы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитет хабарлаған болатын. Бұдан кейінгі жас буынды өзіне жылдам еліктірген Кореяның әйгілі К-pop өнері. Бұл жанр әлеуметтік желіде кең аудиторияға ие. Ақыл-ойы әлі қалыптаспаған ұл-қыздарымызды еліктіріп, ер балаларымыздың бойынан қайсарлық пен батырлық кетсе, қыздарымыздың бойынан қылық кетіп жатқаны өтірік емес. Қазақ деген рухты ұлттың болашақ ұрпақтарының осылай ұсақталуы қынжылтады.
Ата-ана баланың көріп отырған киносы мен мултьфильмінің жас шектеуіне назар аудармайды. Әлеуметтік желіде не керектінің бәрін оңай көре беруге болады. Осы тұста ата-ана жас ерекшелігіне қарай тұтыну керегін ескеріп, баланы әрдайым қадағалап отыру қажет. Жеке парақшасына бақылау жүргізу керек.
Олай болса, «балаларымызды бұл тәуелділіктен қалай құтқарамыз?» – деген сұраққа жауап іздеп көрейік. Ең алдымен балаға көңіл бөлу. Себебі таңнан кешке дейін жұмыс жасап, кешкісін құр сүлдері қалып келетін ата-ана баламен отырып әңгімелесуге уақыт бөлмейтіні жасырын емес. Балаңыздан бүгінгі күні қалай өткенін, сабақтағы қиыншылықтары мен сізден білгісі келетін сұрақтарына жауап беріп көріңіз. Бұл арқылы сіз балаңыздың өзіне сенімділігін оятасыз. Ойын нақты, ашық айта алатын тұлға ретінде тәрбиелейсіз. Одан кейін, балаңыздың қызығушылығы мен ынтасына қарай түрлі үйірмелерге беріңіз. Бұл оның миын жетілдіріп, жан-жақты талапты болып өсуіне көмегін тигізеді. Өзіне орта қалыптастырады.
Мамандар телефонды 30-50 см қашықтықтан қарау керек деп кеңес береді. Және қуаттағышта тұрған телефонды мүлдем қолға алмаған жөн. Дәрігерлер смартфонға деген тәуелділік баланың жүйке жүйесіне әсер етіп қана қоймай, көз жанарын бұзатынын айтады. Осы тұста балаңызға ұялы телефонды пайдалануға байланысты кеңестерді ұсынып көрейік. Күніне телефонды белгілі бір уақытқа ғана беру. Мәселен, түске дейін 1 сағат, кешкісін тағы 1 сағатқа пайдалану. Балаңыздың қолданатын мессенджерлерін қысқартып, пайдалы ақпарат беретін ак-каунттарға жазылуын айтыңыз. Құлаққапты пайдалануын шектеп, түнде тел-фонды бермеңіз. Осылай сіз балаңыздың денсаулығы мен тыныштығын қамтамасыз етесіз.
Ата-ана, балаңыздың смартфон қолдануына өте сақ болыңыз. Оның қандай ақпарат іздеп, қандай видео көріп жүргеніне мән беріңіз. Жазыл-ған сайттар мен сөйлескен адамдарын да қадағалап тұрғаныңыз артық етпейді. Егер де балаңыздың мінез-құлқы мен әрекетінен өзгеріс байқасыңыз, онымен дереу жұмыс жасап, психолог мамандармен сөйлескеніңіз жөн болады.
«Таяқтың екі ұшы бар» дегендей, әлеуметтік желілердің, ұялы телефонның балалардың ермегі емес, жақсыға жол сілтейтін, білімін кеңейтетін құрал болуын қадағалаңыз. Бала үшін жауапкершілік сіздің мойныңызда. Олай болса, балаларымыздың тал бесіктен алған тәрбиесі, ата-анаға өмір бойына айтылатын разылығынан көрінсін дейміз.
РЕДАКЦИЯДАН: Бүгінгі күнгі өткір де әлеуметтік маңызы зор, тәрбие тақырыбына да қатысы бар мақала төңірегінде пікір айтам деушілерге есігіміз де, желілік мекенжайымыз да ашық.
Перизат ӘБДІЛ-ӘШІМ.
Қажеттілік туындату қажет
Мемлекет басшысының жыл сайынғы Жолдауынан еліміз қабылданған бағдарламалармен қатар жаңа өзгерістер, жаңа бағыттар күтеді. «Қазақ тілін дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағытының бірі болып қала береді» – деді Қ.Тоқаев жетінші басымдыққа кірген елдігіміздің басты белгісі мемлекеттік тіл жайында. Тәуелсіздігіміздің 30 жылдығы қарсаңында кейбір сарапшылар, саясаткерлер, ақпарат құрал-дары жариялап жазғандай отыз жыл бойы мемлекеттік тілдің кеңінен де сапалы қолданысқа енуі үшін күресудеміз. Анығын айтсақ, ұлт тілі үшін күрес тоқтаусыз жүріп келген Тәуелсіздіктен бұрынғы кезеңдерде-ақ. Бірақ ол кезеңдерде билік одақ органдарында болды да, сол орталыққа жалтақтаумен жүргенде қазақ мектептерінің жабылуына дейін жетті кеңестік білім жүйесіндегі Қазақ Республикасы. Алысқа бармай-ақ өз басымның тәжірибесіне жүгінсем, туып-өскен ауылымдағы жеті жылдық қазақ мектебін бітірген соң, орта білім алу үшін ауданымыздағы жалғыз қазақ орта мектебіне барып оқу керек болды. Мүмкіндік болмаған соң, он бес жастан жұмысқа кірдім. Кейіннен сол туған ауылымдағы сегізжылдық мектеп онжылдық мектеп-интернат болды. Аудандағы екінші қазақ орта мектебі еді. Қатты өкінішке қарай сол орта мектепті де жауып тастапты. Тәуелсіздік кезеңінде. Бұл енді бөлек тақырып. Бірақ мемлекет тілі отбасынан, балабақша мен мектептен басталатынын ұмытпайық. Бұл жерде де өкініш бар. Немерелер үш тілді қатарынан игере бастады бастауыш сыныптарда. Ана тіліне басымдық беріп, алдымен қазақша сөйлетпесек, балаларымыздың тілі «қойыртпаққа» ұқсап кетпес пе екен? Ең болмаса бастауыш сыныптарында ана тілін дарытуымыз керек-ау балғындар бойына. Жапондардан неге үлгі алмасқа, бесінші, алтыншы сыныптарға дейін өз тілімен оқытып, одан кейін ғана шет тілін оқытатын.
Оңтүстік өңірдегі емдеу-сауықтыру мекемесінде ем қабылдадым. Емшара бөлмелерінің бәрінде де, процедура жабдықтарында да тек орыс тіліндегі маңдайшалар мен түсініктерді көреміз. Неге олай десек, «әр ұлт өкілдері келеді, соларға түсінікті болсын» – дейді оңтүстіктегі ағайындар. Қытайдан, Түркиядан, тағы басқа орыс тілін оқытпайтын елдерден келген қандастарға не айтасыңдар, ағайындар?
Заң да бар, Заңнамалар да жеткілікті, тек соларды мұқият орын-дасақ қана тілдің беделін көтереміз. Ол үшін сұраныс та керек мемлекеттік тілге, заң аясында мәжбүрлік те туындатқан артық емес. Менің орыс тілді кәсіпкер грек танысым: «Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары «Еңбекшіқазақ» газетінің беттерінде тек қазақ тілінде жарияланған кәсіпкерлікке байланысты аудандық басқару жүйесінің шешім-қаулыларын сөздіктің көмегімен, қазақ тілін игеріп жүрген оқушы балаларымның көмегімен оқып жүріп-ақ біраз қазақ-шаға үйреніп алдым», – дейтін еді. Зейнеткерлікке шыққан көп жыл-дар бойы мемлекеттік қызметте болған Василий танысым да сөйлей алмағанымен қазақ тіліндегі құжаттарды оқып, түсіне алатын деңгейге жеткен еді. Міне, қажеттілік туындату дегеніміздің бір-екі ғана мысалы.
Жалпы әрбір қазақстандық, әрбір қазақ мемлекеттік тілдің – ана тіліміздің жанашыры болмай, көп сөзден нақты іске көшпей мақсатқа жету мүмкін емес.
Х.АХМЕТЖАНОВ.
Соңғы жаңалықтар
Как сохранить природу и добывать…
Эксперт: IT-гиганты делают ставку на…
Қазақстанда өндіріс саласын қалай…
Обращение с ОЯТ
Депутат оценил риски для экологии…
Жас маман АЭС жөнінде: Басқа…
Асхат Бекбаев: АЭС салу арқылы…
Атом электр станциясын салу – ұзақ…
Готовят ли в Казахстане специалистов…
