Кей салттар – сол ұлттың ұлт болып сақталып қалуындағы алғышарттарының бірі. Қазақтың сан ғасыр бойы қалыптастырған, бұзуға болмайтын дәстүрлерінің бірі – жеті атаға толмай, қыз алысуға тыйым салу. Санның да философиялық ұғым берер тұстары мол. Батыс елдерінде көп жағдайда 13 санын жамандық шақыратын сан ретінде сезінеді. Мүмкін, бұл да олардың ұстанған бір жолы болар. Осы сияқты қазақ ұғымындағы 7 саны қасиетті болып есептеледі.

«Жеті саны – адамзат пен табиғат арасындағы бірізді байланыс, олардың терең тамырлығы, әлем сәулеті (жеті ата, жеті ұрпақ, жеті ғалам, жеті амал)», – деп жазады «Қазақ атаулары мен байламдары» деген кітапта. Бұдан ұғарымыз, жеті санының байланыстық қатынасында терең сыр бар екен. Бұл туралы Жәнібек ханның заманында өмір сүріп, артына кесек мұра қалдырған Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының «Шипагерлік баян» деген еңбегінде ханға: «…Қандық уылма, мерездік, миқұлалық, алалық, шала жарым сырқаттар болады. Одан сақтану үшін жеті атадан асқандар қыз алысып, құдаласпағы шарт. Отыз, қырық ата араласса ұрпақ сапалы болмақ» деп кеңес береді. Осы кеңесті естіген Жәнібек хан: «Егер кімде кім жеті атаға толмай тұрып қыз алысса, өлім жазасына кесіледі», – деген жарлық шығарады. Осы жарлық кейін келе қазақтың салтына айналып кетті.Тіпті, жеті атаға толмай құдандалы болу ру сүйегіне таңба басқанмен бірдей болып саналатын дәрежеге жетті. Бұдан сырт, қазақтың ежелгі неке салтында «бір анадан сүт емген екі рудың баласы некеленуге болмайды» деп шек қойған деген деректер де бар. Осыған байланысты екі рудың балаларының некеленіп қалуынан сақтану үшін жақын рулар аралық сақтап қоныстанған әрі ұрпақ сапалы болсын деп жеті өзеннің немесе жеті белдің ар жағынан, ауылы алыс, қонысы шалғай рулардан қыз алысатын болған. Осы туралы бір аңызда тезек теріп жүрген әйел үйде қалған баласын емізетін уағы болғанда, алыстап кеткен жерінен үйіне жеткенше омырауынан сүт ағып кетеді де, шарасыз өзенге омырауын сауған екен. Содан ауыл адамдары әлгі өзеннен су алмай, жеті өзен аттап барып су алатын болыпты. Осы туралы қазақ халқында «жеті аунаған су таза» деген мақал да бар. Міне, бұлардан қазақ халқының үйленіп, отау құруға деген үлкен жауапкершілігін көруге болады (Мүмкін, Адам ата мен Хауа ананың Абылға Қабылмен бірге туған қызды, Қабылға Абылмен бірге туған қызды үйлендіруі де осы заңдылықтан болар).

Француз географы Элизе Реклю: «Бүкіл еуропалық Ресейдің көлеміндей жерді Еділ жағалауынан Тарым алқабына дейін, Әмударияның аяғынан Ертіске дейінгі өңірді алып жатқан қазақ ұлтын бөгде әсерлерге ұшырамаған ең таза түрік нәсіліне жатқызуға болады. Олар жақыннан қыз алыспайтын егзогамистерге жатады», – деп жазса, 1736 жылы кіші жүз Әбілқайырдың ұлысында болған ағылшын суретшісі Кэстль Джон: «Мұнда жүргеніме сандаған айдың жүзі болды. Қырғыздардың (қазақтардың) түр-тұлғасы мен денсаулығы өте күшті. Бұған қоса айтарым, осы сапарымда бұлардың арасынан бірде-бір мүгедек пен ауру адамдарды ұшырата алмадым. Мұның басты себебі, қырғыздардың (қазақтардың) жылқымен етене байланысында жатқан тәрізді», – деген.

Элизе Реклю қазақтардың жақынынан қыз алыспайтынын ашық жазса, Кэстль Джон аурудың тым аздығын жылқымен етене жақын болғанынан деп күмәндана шешім жасайды. Жылқының да пайдасын жоққа шығаруға болмайды, десе де бұндағы денсаулықтың күшті болуы – тағы сол қан тазалығында жатқаны белгілі жайт.

Қазақтың ғұлама ақыны Шәкәрім Құдайбердіұлының «Қалқаман – Мамыр» дастанында да жеті атаға толмай үйленбекші болған қос ғашық Қалқаман мен Мамырға берілген ауыр жаза сөз болады. Ауыр жазаны атқарушы – Мәмбетай байдың қолбасшысы, батыр Көкенай. Әрине, адамдық мейірімділікпен қарасақ, Көкенайдың үкімі шектен шыққан қатыгездік екені ақиқат. Бірақ жоғарыдағы жағдайларды ескерсек, Көкенай батыр ұлт, тіпті, адамзат үшін үлкен ерлік жасап отыр. Егер Қалқаман мен Мамырды үйлендірсе, одан кейінгі жастардың да солай жалғаса беруін тосу мүмкіндігі аз болар еді. Адамның емес, малдың да тазалығына ерекше мән беретін қазақ ұрпақтарының сау денелі болуын басты көзде ұстағаны белгілі жайт. Дастандағы уақиға желісіне сүйенсек, Қалқаман мен Мамырдың үш-төрт ата ғана аралаған жақын жандар екенін көреміз. Дастанда бұл туыстық:

Әнет бабаң – Арғынның ел ағасы,

Әрі би, әрі молла, ғұламасы.

Орта жүзге үлгі айтқан әділ екен,

Сол кезде тоқсан беске келген жасы.

Кішік деген – бабаңның өз атасы,

Мәмбетей ол – Кішіктің бір ағасы.

Мәмбет сопы, Кішіктің шешесі бір,

Қатаған Тұрсын ханның ханшасы.

Біздің жетінші атамыз Әйтек деген,

Бабаңның бір туысқан інісі екен.

Әйтектің бәйбішеден жалғызы – Олжай,

Тоқалынан Байбөрі Қалқаманмен, – деп жазылады.

Жырдағы із бойынша жақындықты қусақ, Кішік Арғынның сол кездегі елге ұйтқы боп отырған Әнет бабаңның әкесінің әкесі болуы мүмкін. Жырдағы «Кішік деген – бабаңның өз атасы» делінеді.

Қазақтың жеті атасының топтастырылуы былай: бала – әке – ата  – үлкен ата – баба – түп ата – тек ата. Ал Мәмбетей бай Кішіктің ағасы. Сонда Әнет бабаң Мәмбетейдің де немере баласы сияқты болып келеді.  Ал Қалқаманның әкесі Әйтек – Әнет бабаның інісі. Демек, Әйтек те Мәмбетейге немере бала сияқты жақын болды деген сөз.

Жырдағы желі бойынша осылай жіктеп, Қалқаман мен Мамырдың жасын емес, қазақи жолын қусақ, Мамыр Қалқаманның үлкен анасы болып келеді. Өйткені, Мамырдың жолы Әнет бабаңның әкесімен тең тұр. Ал қазақи ұғымда анасын баласы алу деген – өліммен барабар ұғым. Қалай екенін кім білсін, қазақ ауыз әдебиетінде көп кездесетін жайт байлардың яки патшалардың ұлы жоқ боп суреттеледі. Дастандағы Мәмбетей байдың да ұлы жоқ, тек кіндігінен жалғыз қыз Мамыр ғана. Сондықтан да Мамырды ескі салт бойынша бесік құда дегізіп ешкіммен атастырмаған. Ұлша киіндіріп өсірген. Бұл уақытша болса да әкенің өз көңлін жүдетпеу үшін істеген ісінің бірі болып саналмақ.

Дастанда бұл тұс былай беріледі:

Сол байдың он бес жасар қызы – Мамыр

Әрі сұлу, әрі есті, еркекшора.

Онан басқа бала жоқ әлгі байда,

Оны қыз деп еш адам айту қайда.

Байдың көңлі жабырқап қалама деп,

Жұрт жүрді құда болам дей аламай да, – деп суреттеледі.

Әкесінің көңіл қалауы бойынша қолына құрық алып жылқы бағып жүрген Мамырға жылқышы Қалқаман өз ынтықтығын білдіреді. Қалқаман талабына табанда жауап бермегенімен, ендігі жерде Мамыр ұлша жүруін қойып, қыздарша киінеді. Бұл аралықта Мамырға да басқа біреу құдалық түсіп үлгереді. Өзіне басқа біреудің құдалық түскенін сезген Мамыр Қалқаманға болған жайды айтып, екеуі уәделі жерде кездеседі. Жүректің қалауымен жақындықты ұмыт қалдырған Қалқаман Мамырды алып қашпақшы болады. Осы кезде Мамыр Қалқаманға:

Қыз алған жоқ жақыннан тобықты әзір,

Өлтірем деп жүрмесін бізді қазір.

Өзімді аяп тұрғам жоқ, сені аяймын,

Сен сау болсаң, болар ем мен-ақ нәзір, – деп, дәл екеуіне дейін Арғынның ішіндегі кіші ру тобықтының қыз алыспағанын тілге тиек етеді. Бірақ соны біле тұра Қалқаманға еріп қашуы – тіпті, әбестік, ұятты іс. Бұның соңы өзінің өлімімен, Қалқаманның елден кетуімен ақырласады.

Осы оқиғадан кейін Әнет бабаға барған Олжайға, Әнет баба өзінің жаман түс көргенін айтады. Осы тұста Көкенай батырдың мінезінің бір образы «бітімсіз іс кез боп қалар ма екен, Көкенайдың мінезі қатаң еді» деп ашыла түседі. Қашанда батырдың мінезі осылай қатаң болары ақиқат. Халықтың қорғаушысы өз намысына һәм ұлт мүддесіне байланысты Мамырды төркіндеп келген кезінде садақпен атып өлтіреді. Ал осыдан соң Әнетке де кісі салып, тентегіңді өлтір, болмаса елдеспеймін деп кесім айтады. Дастандағы:

Көкенай жиды барып Мәмбетейді,

«Өлтірдім тентегімді өзім» дейді.

Бабаңа кісі салды дамыл бермей,

«Ол неге Қалқаманды өлтірмейді?».

Жақыным қызымды алды, ұнамаймын,

Қорлыққа тартып алған шыдамаймын.

Егер де Қалқаманды тірі қойса,

Ел болып Кішікпен бас құрамаймын

Оллаһи, біз кетеміз, қазір ауып,

Менен басқа туысқан алсын тауып», – деп Көкенайдың қатал үкімін айтады. Бұл жердегі Көкенайдың қылығы – шектен шыққан қанішерлік емес, қайта аса жауапкерлік, батырлық іс. Дастанның соңы трагедиялы аяқталады.

1982 жылы әдебиет саласындағы  Нобель сыйлығының иегері Габриэль  Гарсия Маркестің «Жүз жылдық жалғыздық» романында осы жайт сөз болады. Онда «…нәрестені аударып, етпетінен салған сәтте ғана олар баланың бойында басқа адамдарда жоқ белгі барын байқап қалды, екеуі де бір мезгілде көрмекке еңкейді. Бұл – торай құймышақ еді. Аурелиано да, Амаранта-Урсула да мұны қаперлеріне алған жоқ. Олар буэндиалар әулетінде болған хикаядан да бейхабар. Урсуланың жеті дүниеде жақын жұрағатпен қан араластырмаңдар деп зарлаған өсиеті де естерінде жоқ…» – деп жақын туыс жұбайлардан торай құймышақ бала туғанын айтады. Бұл Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының зерттеуінің ақиқат екенін дәлелдесе, Мамырды атқан Көкенайдың қылығын ерлік деп бағалауға болатынын ашып көрсетіп береді. Дастанда да автор Көкенайды жаман көрсететіндей бір ауыз сөз қоспауындағы сыр да осыда жатқан болар. Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының «Шипагерлік баян» деген кітабында  түсік тастаудың себебі де қандастық араласпалылық туындатқан шала жарымдылық туылысы қозғындауынан болатыны әрі туған балада қанды уылмадан өлетіні жазылған. Содан да болар, сахара философы қазақ «жеті атасын білмеген жетімдіктің белгісі» деп, бала ес біліп келе жатқанда-ақ жеті атасын жаттатқызған. Бұл руға бөлінушілік емес, ұлтты таза сақтаудың бірден-бір жолы. Дәл осы тұрғыдан алып қарағанда, Көкенайдың жебесі ұлт үшін атылған жебе екенін білесің, әрі ерлігі әркімнің есінде жүруі шарт деп түйсінесің.

Қуанәлі АЛМАСБЕКҰЛЫ,

Шелек тарихи-өлкетану музейінің

қор сақтаушысы

В музее-заповеднике «Есик» открылась выставка «Всадническая культура  – наследие степной цивилизации». Выставка посвящена возникновению коневодства на поселениях Ботайской культуры, развитию всаднической культуры в эпоху бронзы, в раннем железном веке и тюркский период. Период традиции коневодства в среде казахского народа особо выделен отдельным разделом выставки. В предлагаемой публикации речь пойдет об истории, эволюции техники изготовления и использования седел.

Всадническаяч культура в историческом аспекте формировалась на большом географическом пространстве. Важнейшей ее составляющей  является седло. Этот предмет конской амуниции изначально был предназначен не только для комфортной езды всадника, но и использовался в качестве приспособления, способного максимально защитить спину (позвоночник) животного. Эволюция седла развивается от обычной подстилки к мягкому, а затем к жесткому видам седел, которые позже дополняются стременами. Впервые подобие седла упоминается около IX в. до н.э., всадники той эпохи накрывали лошадей попонами. Легкие и прочные попоны  предохраняли всадника от скольжения по спине лошади и делали посадку крепче и уверенней. Со временем попоны уменьшались, к ним добавились передняя подпруга, нагрудный и подхвостный ремни. Чуть позже к попонам привязывали подобие подушки. Она помогала удерживаться верхом, управлять движением, защищала спину скакунов от потёртостей. Древние племена Евразии, скифы и саки, использовали мягкие седла, которые состояли из двух кожаных подушек, сшитых из кожи и набитых травой или волосом животных. Их образцы найдены в Туэктинском, Ак-Алахинских, Пазырыкских, Башадарских, и Берельских курганах в Монголии, Алтае и Казахстане. На пазырыкском ворсовом ковре из кургана 5, относящегося к VI-V в.в. до н.э., изображен всадник на лошади где имеется седло с нагрудным и подхвостными ремнями.

Появление во второй половине IV в. до н. э. конструкции жесткого седла связано, по утверждениям ученых, также связано со скифской цивилизацией. Важным фактором в эволюции и совершенствовании седел играли, конечно же, военные действия. К традиционному седлу добавилась передняя лука, изготавливавшаяся в виде спинки. С VII-VIII в.в.седла стали украшать костяными накладками, а также использовали золото, серебро и драгоценные камни. Примерно в это же время эволюция сёдел шла двумя параллельными путям: азиатским и европейским.

Азиатские сёдла были без спинки и передней луки, с короткими стременами. Рассчитаны они были на быстрые атаки и дальний бой. Всадника было легко выбить из седла, зато он мог привставать на стременах и рубить саблей во всех направлениях.

Европейские сёдла подходили для ближнего боя, их высокая передняя лука и спинка дополнительно прикрывали всадника от поражений и обеспечивали плотную посадку.

В средние века появляются дамские сёдла для верховых прогулок. Первые дамские седла назывались боковыми. Но такие седла были не безопасны. С течением времени конструкция женского седла изменялась. Плечи наездницы располагались теперь параллельно плечам лошади, что делало езду более безопасной и управляемой. Вскоре была добавлена и верхняя лука для упора правой ноги.

Конское снаряжение у казахского народа является продолжением развития конского убранства древнетюркских племен. Женские казахские седла обычно состоит из нескольких частей. При их изготовлении используют тяжелые породы деревьев, такие как береза. Кроме того, у женских седел лука как правило высокая и богато орнаментированная. Мужские казахские седла изготавливаются из цельной части деревьев. Лука таких седел, в зависимости от региона, бывает разная:  в регионе Жетысу она  невысокая и в редких случаях бедно орнаментирована. Изготавливали мужские седла из тополя-туранги. Казахские детские седла-ашамай, используются для обучения детей 4-5 лет верховой езде. Для этого обычно выбирают спокойного жеребёнка, усаживают на него малыша и дают в руки камчу, объясняя, что теперь он стал джигитом. Считалось, что такой обряд дает ребенку чувство ответственности. Казахские детские седла составные и просты в изготовлении, они являются прототипом твердых деревянных седел, возникших в тюркскую эпоху.

Таким образом, история седла берет начало с древних времен и до сих пор является одним из важнейших элементов конской амуниции. В ходе эволюции появились разные виды седел: мужские, женские, детские, спортивные, этнические и т.д.  С изобретением сёдел начался расцвет конницы,  а значит важный этап новых открытий и завоеваний в истории человечества.

А.СУЛТАНИЯРОВА,

научный сотрудник историко-культурного

заповедника-музея «Есик», доктор PhD

ПОЛОЖЕНИЕ об открытом международном конкурсе работников печатных, электронных и аудиовизуальных средств массовой информации «Независимость Казахстана и Елбасы»

1. Основные Положения
2. Государственное учреждение «Библиотека Первого Президента Республики Казахстан – Елбасы» и Фонд Нурсултана Назарбаева проводят открытый международный конкурс «Независимость Казахстана и Елбасы» (далее – Конкурс) среди работников печатных, электронных и аудиовизуальных средств массовой информации (далее – СМИ) согласно номинациям Конкурса.
3. Номинации Конкурса ежегодно утверждаются совместным приказом государственного учреждения «Библиотека Первого Президента Республики Казахстан – Елбасы» и Фонда Нурсултана Назарбаева.
4. Цели Конкурса:

• популяризация достижений Казахстана за тридцать лет Независимости, продвижение «модели Назарбаева», идей и инициатив Елбасы как основы казахстанской государственности;
• информационно-имиджевое продвижение достижений страны за годы независимости в международном пространстве;
• создание моральных и материальных стимулов для творческой самореализации и профессионального роста работников печатных и электронных СМИ;
• выявление новых перспективных имен в казахстанском и международном журналистских сообществах;
• введение в медийный оборот материалов архивных, библиотечных и экспозиционных фондов Библиотеки Елбасы.

4. Конкурс проводится по следующим номинациям:

1) «Лучший телевизионный материал» (телеочерк, новостной видеосюжет, аналитический обзор, специальный репортаж, интервью, комментарий, документальный фильм);

2) «Лучший радиоматериал» (радиопрограмма, радиообозрение, радиоочерк, радиопостановка, аналитический обзор, интервью);

3) «Лучшая статья в газетах и журналах» (статья, очерк, эссе, аналитический обзор, репортаж, интервью);

4) «Лучшая публикация в интернет-СМИ» (информационное сообщение, очерк, аналитический обзор, интервью, репортаж, обозрение, эссе);

5) «Лучшая публикация в зарубежных СМИ» (материалы, опубликованные в зарубежных СМИ об инициативах Казахстана и Первого Президента Республики Казахстан).

5. Вся информация о Конкурсе размещается на сайтах организаторов Конкурса www.presidentlibrary.kz и www.fnn.kz.
6. С целью информационной и технической поддержки конкурсантов на сайте Библиотеки www.presidentlibrary.kz и портале YouTUBE (канал: Библиотека Первого Президента) размещены видеоматериалы о деятельности Библиотеки Елбасы.

2. Размеры вознаграждения по номинациям

7. Призовой фонд Конкурса составляет 11 000 000 тенге, который в разрезе номинаций распределяется следующим образом:

«Лучший телевизионный материал»:

1 место – 1 000 000 тенге

2 место – 700 000 тенге

3 место – 500 000 тенге.

«Лучший радиоматериал»:

1 место – 1 000 000 тенге

2 место – 700 000 тенге

3 место – 500 000 тенге.

«Лучшая статья в газетах и журналах»:

1 место – 1 000 000 тенге

2 место – 700 000 тенге

3 место – 500 000 тенге.

«Лучшая публикация в интернет-СМИ»:

1 место – 1 000 000 тенге

2 место – 700 000 тенге

3 место – 500 000 тенге.

«Лучшая публикация в зарубежных СМИ»:

1 место – 1 000 000 тенге

2 место – 700 000 тенге

3 место – 500 000 тенге.

8. Конкурсантам, занявшим призовые места, вручаются специальные нагрудные знаки, удостоверения, дипломы и денежные премии.

3. Сроки проведения и условия конкурса
4. К участию в Конкурсе принимаются оригинальные материалы, официально обнародованные (впервые опубликованные, выпущенные в эфир, размещенные в интернете) в период с 10 октября 2020 года по 10 октября 2021 года (включительно).
5. Заявки на участие в Конкурсе принимаются в явочном порядке, почтовым отправлением в срок с 1 июня по 20 октября (включительно) 2021 года по адресу: Z05S5X1, Республика Казахстан, г. Нур-Султан, ул. А.Бокейхана, 1А, каб.343, с пометкой «На конкурс «Независимость Казахстана и Елбасы», а также на электронную почту Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс., контактные телефоны: (7172) 69-30-56, 69-30-57, 69-30-51).
6. Основанием для участия в Конкурсе являются следующие документы:

1) заявка-анкета согласно прилагаемой форме;

2) конкурсная работа;

3) копия удостоверения личности или паспорта;

4) справка с места работы, заверенная руководителем СМИ;

5) эфирная справка об опубликовании (демонстрации) материала в СМИ.

12. В Конкурсе могут участвовать индивидуальные и коллективные авторы. Индивидуальный или коллективный автор имеет право участвовать только в одной номинации. В числе работ допускается наличие циклов материалов, объединенных одним наименованием.
13. Подписывая заявку, автор (коллектив авторов) автоматически дает согласие организаторам Конкурса на размещение конкурсной работы в СМИ по своему усмотрению.
14. Форма предоставления конкурсных работ:

• продукция телевидения – видеоматериал на диске с указанием ссылок в интернете;
• продукция радиовещания – аудиоматериал на диске и документ, подтверждающий факт трансляции;
• продукция периодической печати – сканированный электронный экземпляр статьи на диске с указанием ссылок в интернете;
• продукция в интернет-СМИ – электронный экземпляр публикации в формате «Word» на диске с указанием ссылок в интернете.

15. Конкурсные работы по объему не ограничиваются.
16. Критерии оценки конкурсных работ (по 10-балльной шкале):

• соответствие содержания конкурсной работы теме и целям конкурса;
• творческая новизна и оригинальность идеи;
• глубина содержания работы;
• уровень технического исполнения (в т.ч. уровень использования инфографики, 3D-графики и др.);
• общее эстетическое и эмоциональное восприятие.

17. Конкурсные работы принимаются на всех языках мира.
18. Ответственность за достоверность содержания и авторство конкурсной работы несет автор (коллектив авторов).
19. Работы рекламного характера к участию в Конкурсе не допускаются.
20. В случае необходимости организаторы Конкурса вправе затребовать от конкурсанта дополнительные сведения, подтверждающие аутентичность материала, сроки его выхода и авторство.
21. Организаторы Конкурса оставляют за собой право не присваивать призы по отдельным номинациям и местам, а также перераспределять призовой фонд между номинациями.
22. Присланные на Конкурс работы не рецензируются и не возвращаются.

3. Подведение итогов конкурса

23. Итоги Конкурса подводит Конкурсная комиссия.
24. Конкурсные заявки принимаются с 1 июня до 20 октября (включительно) 2021 года.
25. Отбор конкурсных работ и подведение итогов Конкурса проводятся до 25 ноября 2021 года.
26. Торжественная церемония награждения победителей Конкурса состоится в период с 1 по 13 декабря 2021 года.

«Қазақстан Тәуелсіздігі және Елбасы» атты баспа, электрондық және аудиовизуалдық бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлерінің арасындағы ашық халықаралық конкурстың ЕРЕЖЕСІ

1. Негізгі ережелер
2. «Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасының кітапханасы» мемлекеттік мекемесі жәнеНұрсұлтан Назарбаев Қоры баспа, электрондықжәне аудиовизуалдықбұқаралық ақпарат құралдары (бұдан әрі –БАҚ)қызметкерлерініңарасында номинацияларына сәйкесашық халықаралық конкурс (бұдан әрі – Конкурс)өткізеді.
3. Конкурсноминациясы«Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасының кітапханасы» мемлекеттік мекемесі және Нұрсұлтан Назарбаев Қорының бірлескен бұйрығымен жыл сайын бекітіледі.

3.Конкурстың мақсаты:

1) қазақстандық мемлекеттіліктің негізі ретінде «Назарбаев моделін»,Елбасыныңидеялары мен бастамаларын көпшілікке тарату;

2) халықаралық кеңістікте еліміздің тәуелсіздік жылдарындағы жетістіктерінақпараттық-имидждікілгерілету;

3) баспа және электрондық БАҚ қызметкерлерінің өзін-өзі шығармашылық тұрғыдандамытуы мен кәсіби өсуі үшін моральдық және материалдық ынталандыру;

4) халықаралық журналистер қауымдастығында келешегі бар жаңа есімдерді анықтау;

5) Елбасы кітапханасының архиві, кітапханасы және экспозиция қорындағы материалдарды медиа айналымға енгізу.

4.Конкурс келесі номинациялар бойынша өткізіледі:

1)«Үздік телевизиялық материал»(телеочерк, жаңалық бейнесюжеті, талдамалық шолу, арнайы репортаж, сұхбат, пікір, деректі фильм);

2)«Үздік радиоматериал»(радиобағдарлама, радиошолу, радиоочерк, радиоқойылым, талдамалық шолу, сұхбат);

3)«Газеттер мен журналдардағы үздік мақала»(мақала, очерк, эссе, талдамалық шолу, репортаж, сұхбат);

4)«Ғаламтордағы үздік жарияланым»(ақпараттық хабарлама,очерк, талдамалық шолу, сұхбат, репортаж, шолу, эссе);

5) «Шетелдік БАҚ-тағы үздік жарияланым» (Қазақстан мен Қазақстан Республикасы Президентінің бастамалары туралы шетелдік БАҚ-тарда жарияланған материалдар).

5.Конкурстың өткізілуіне қатыстыбарлық ақпарат ұйымдастырушылардың сайттарында (www.presidentlibrary.kz,www.fnn.kz)жарияланады.

6.Қатысушыларды ақпараттық және техникалық қолдау мақсатында Кітапхананың сайтында (www.presidentlibrary.kz) және YouTUBE порталында (арна атауы – ҚР Тұңғыш Президентінің кітапханасы) Елбасыкітапханасыныңқызметі туралыбейнематериалдар орналастырылады.

2. Номинациялардың сыйақы көлемі

7.Конкурстың сыйақы қоры 11 000 000теңгені құрайды және номинациялар бойынша төмендегідей бөлінеді:

«Үздік телевизиялық материал»:

1 орын –1 000 000 теңге;

2 орын –700 000 теңге;

3 орын –500 000 теңге.

«Үздік радиоматериал»:

1 орын –1 000 000 теңге;

2 орын –700 000 теңге;

3 орын –500 000 теңге.

«Газеттер мен журналдардағы үздік мақала»:

1 орын –1 000 000 теңге;

2 орын –700 000 теңге;

3 орын –500 000 теңге.

«Ғаламтордағы үздік жарияланым»:

1 орын –1000 000 теңге;

2 орын –700 000 теңге;

3 орын –500 000 теңге.

«Шетелдік БАҚ-тағы үздік жарияланым»:

1 орын –1000 000 теңге;

2 орын –700 000 теңге;

3 орын –500 000 теңге.

8. Жүлделі орындарды иеленгенконкурсанттарға арнайы төсбелгі, куәлік,дипломмен ақшалай сыйақыберіледі.

3. Конкурстың мерзімі мен шарттары

9.Конкурсқа2020 жылғы10қазан мен 2021 жылғы 10 қазан(қоса алғанда) аралығында ресми жарияланған (алғаш жарияланған, эфирге шығарылған, ғаламторда орналастырылған) бірегей материалдар қабылданады.

10.Конкурсқа қатысу өтінімдері2021 жылғы 1 маусым мен 20 қазан (қоса алғанда) аралығында пошта арқылы мынамекенжайға: Z05S5X1, Қазақстан Республикасы, Астана қаласы, Ә.Бөкейхан көшесі, 1А, 343 каб., «Қазақстан Тәуелсіздігі және Елбасы»конкурсына» деген белгімен немесе Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс. электронды поштасына қабылданады. Байланыс тел.: (7172) 69-30-51, 69-30-56, 69-30-57.

11.Конкурсқа қатысу үшін төмендегі құжаттар негіздеме болып табылады:

1) үлгігесәйкес толтырылған өтінім-сауалнама;

2) конкурстық жұмыс;

3) жеке куәліктің немесе паспорттың көшірмесі;

4) БАҚ басшысы растағанжұмыс орнынан анықтама;

5) аталған БАҚ-та материалдың жарияланғанын растайтын эфирлік анықтама.

12.Конкурсқажеке және ұжымдық авторлар тек бір номинация бойынша қатыса алады. Соның ішінде бір тақырыппен біріктірілген материалдар циклын ұсынуға болады.

13.Автор (немесе авторлар ұжымы) өтінімге қол қоя отырып, Конкурс ұйымдастырушыларынаұсынған жұмыстың БАҚ-қа орналастырылуына автоматты түрде келісім береді.

14.Конкурстық жұмыстардыұсынутәртібі:

1) телевизиялық өнім –бейнесюжет пен оның ғаламтордағы сілтемесі, жарияланғанын растайтын анықтама;

2) радиохабарөнімі –аудиожазба меноның жарияланғанын растайтын анықтама;

3) мерзімді баспасөз өнімі – газеттегі мақаланың сканерленген нұсқасы мен ғаламтордағы сілтемесікөрсетілген құжат;

4) БАҚ ғаламторындағы өнім – материалдың «Word» форматындағы нұсқасы мен ғаламтордағы сілтемесікөрсетілген құжат.

15.Конкурстық жұмыстар көлеміжағынан шектелмейді.

16.Конкурстықжұмыстарды бағалау өлшемдері (10 балдық шкала бойынша):

1) конкурстық жұмыс мазмұнының конкурстың мақсаттарына сәйкестігі;

2) шығармашылық жаңашылдығы және идеяның ерекшелігі;

3) жұмыс мазмұнының тереңдігі;

4) орындаудыңтехникалық деңгейі (оның ішіндеинфографика, 3D-графика және т. б. пайдалану деңгейі,);

5) жалпы эстетикалық және эмоцияналдық қабылдауы.

17.Конкурстық жұмыс әлемнің барлық тілдерінде қабылданады.

18.Автор (немесе авторлар ұжымы) Конкурстықжұмыстыңмазмұны мен авторлығының дұрыстығы үшін жауап береді.

19.Жарнамалық сипаттағы жұмыс Конкурсқа іріктелінбейді.

20.Конкурсұйымдастырушылары қажет болған жағдайда қатысушыдан қосымша мәліметтерді, материалдың сәйкестігін, оның шығу мерзімін,авторлығын растайтын құжаттарды талап етуге құқылы.

21.Конкурс ұйымдастырушылары жекелеген номинациялар мен орындар бойынша сыйлық бермеуге,сондай-ақ номинациялар арасында жүлде қорын қайта бөлуге құқылы.

22.Конкурсқа жіберілген жұмыстар рецензияланбайды және қайтарылмайды.

4. Конкурс қорытындылары

23.КонкурсқорытындысынКонкурстықкомиссияшығарады.

24.Конкурс өтінімдері2021 жылғы1 маусым мен 20 қазанға(қоса алғанда) дейін қабылданады.

25.Конкурстық жұмыстар2021 жылғы 25 қарашаға дейін іріктеледі.

26.Жеңімпаздарды марапаттау салтанаты 2021 жылғы 1 желтоқсан мен 13 желтоқсан аралығында өтеді.